Μαθήματα
Η Διαπολιτισμική Ψυχολογία υιοθετεί διττή, θεωρητική και μεθοδολογική, προσέγγιση: Πραγματεύεται θέματα από όλα τα γνωστά αντικείμενα της παραδοσιακής ψυχολογίας σε συνάρτηση με μεταβλητές του πλαισίου, όπως: οικολογικές, βιολογικές, οικονομικές και κοινωνικο-πολιτισμικές. Το περιεχόμενο των μαθημάτων εστιάζεται, αφενός, στις θεωρίες και τα πορίσματα της ψυχολογικής έρευνας με οικουμενική ισχύ και, αφετέρου, στο εύρος της διακύμανσης που παρατηρείται μεταξύ κοινωνιών και στη συνακόλουθη ψυχολογική διαφοροποίηση μέσω των μηχανισμών της κοινωνικοποίησης και της επιπολιτισμοποίησης. Στις διαλέξεις παρουσιάζονται οι θεωρίες και τα εμπειρικά δεδομένα που έχουν προκύψει από τη διαπολιτισμική μελέτη θεμάτων, όπως: οι γνωστικές διεργασίες, η νοημοσύνη και η καθημερινή γνώση, η ανθρώπινη ανάπτυξη, οι αξίες, η προσωπικότητα και η κοινωνική συμπεριφορά, τα συναισθήματα, η ψυχοπαθολογία, και η διαπολιτισμική επικοινωνία. Έμφαση δίνεται στην κριτική σκέψη και σε συνήθη σφάλματα κατά την επεξεργασία των διαπολιτισμικών ομοιοτήτων και διαφορών, στις έννοιες του εθνοκεντρισμού και του πολιτισμικού σχετικισμού και στις ιδεολογικές τους προεκτάσεις.
Η μελέτη της μετανάστευσης συνιστά εφαρμοσμένο διεπιστημονικό πεδίο. Το συγκεκριμένο μάθημα επικεντρώνεται στην ψυχολογική προσέγγιση της μετανάστευσης. Το θεωρητικό υπόβαθρο προέρχεται από τα εξηγητικά μοντέλα της Διαπολιτισμικής Ψυχολογίας για την επιπολιτισμοποίηση, καθώς και από τις θεωρίες της Κοινωνικής Ψυχολογίας για την κοινωνική ταυτότητα και τις διομαδικές σχέσεις. Το περιεχόμενο των διαλέξεων περιλαμβάνει όψεις και συνιστώσες της ψυχοκοινωνικής προσαρμογής των μεταναστών, όπως: το επιπολιτισμικό στρες, οι συνέπειες της διαπολιτισμικής επαφής, η δυναμική των σχέσεων μεταξύ μειονοτικών και πλειοψηφικών ομάδων, οι στερεοτυπικές αντιλήψεις, η προκατάληψη και η προσλαμβανόμενη διάκριση, η εθνική ταυτότητα και η σημασία της γλώσσας. Επίσης, αναλύονται τα σύγχρονα μοντέλα για τις στρατηγικές επιπολιτισμοποίησης από τη σκοπιά της εσω-ομάδας (εθνοπολιτισμικές ομάδες) και της εξω-ομάδας (ευρύτερη κοινωνία στη χώρα υποδοχής) και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα ψυχολογικών ερευνών με διαφορετικές εθνοπολιτισμικές ομάδες μεταναστών διεθνώς και στην Ελλάδα.
Η Πολιτική Ψυχολογία συνιστά εφαρμοσμένο πεδίο της κοινωνικοψυχολογικής έρευνας που επιδιώκει να κατανοήσει πώς οι άνθρωποι συμμετέχουν στις πολιτικές διαδικασίες. Οι πολλαπλές όψεις της πολιτικής συμμετοχής και οι προσδιοριστικοί τους παράγοντες, η διαμόρφωση και αλλαγή των πολιτικών στάσεων, οι πολιτικοποιημένες ταυτότητες και η συλλογική δράση είναι μερικά από τα φαινόμενα που εξετάζονται στο μάθημα. Τίθενται ερωτήματα, όπως: Πώς οι άνθρωποι διαμορφώνουν τις πολιτικές τους απόψεις και ποιοι παράγοντες τις επηρεάζουν; Ποιες προκαταλήψεις και ευρετικές λειτουργίες διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι κάνουν πολιτικές επιλογές; Πώς σχετίζονται οι ατομικές διαφορές και η κοινωνική θέση με τον πολιτικό προσανατολισμό; Ποιο ρόλο παίζουν τα συναισθήματα στην πολιτική ζωή; Πώς οι συλλογικές ταυτότητες και η δυναμική των ομάδων διαμορφώνουν την πολιτική συμπεριφορά; Με την ολοκλήρωσή του μαθήματος, οι φοιτήτριες και οι φοιτητές αναμένεται να έχουν βαθύτερη κατανόηση των ψυχολογικών βάσεων των πολιτικών φαινομένων και την ικανότητα να αναλύουν κριτικά τα πολιτικά ζητήματα από ψυχολογική άποψη.
Ο σκοπός του μαθήματος είναι διττός: να γνωρίσουν οι φοιτήτριες και οι φοιτητές τους τομείς έρευνας και τα πεδία εφαρμογής των θεωριών της Κοινωνικής Ψυχολογίας, αφενός, και να εξοικειωθούν με τις διαδικασίες μεθοδολογικού σχεδιασμού και διεξαγωγής μιας κοινωνικο-ψυχολογικής μελέτης, αφετέρου. Η διασύνδεση θεωρίας, έρευνας και πρακτικών εφαρμογών βασίζεται στις αρχές της έρευνας δράσης, όπως τις διατύπωσε ο Kurt Lewin, καθώς και στη μελέτη της διάρθρωσης των τεσσάρων επιπέδων ανάλυσης της κοινωνικοψυχολογικής έρευνας και πρακτικής: ενδοατομικού, διατομικού, διομαδικού, ιδεολογικού. Εξετάζεται η συμβολή των «πρακτικών θεωριών» της Κοινωνικής Ψυχολογίας σε τομείς όπως: το σχέση ατόμου-περιβάλλοντος και η κλιματική αλλαγή, οι μειονοτικές ομάδες, οι οργανισμοί, τα ΜΜΕ, η ψυχολογία του δικαστηρίου, η πρόληψη και προαγωγή της υγείας, η οικογένεια και οι διαπροσωπικές σχέσεις. Επίσης, συζητούνται θέματα σχετικά με το σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση κοινωνικοψυχολογικών παρεμβάσεων. Παράλληλα, οι φοιτήτριες και οι φοιτητές ασκούνται στις δεξιότητες ανάγνωσης, διόρθωσης και συγγραφής μιας ερευνητικής μελέτης.
Η Περιβαλλοντική Ψυχολογία αναλύει τις δυναμικές αλληλεπιδράσεις των ανθρώπινων εμπειριών με τις σχετιζόμενες όψεις του φυσικού και του κοινωνικού περιβάλλοντος. Μελετά το άτομο μέσα σε πλαίσια συμπεριφοράς, δηλαδή ομοιοστατικά συστήματα που ορίζονται από κοινωνικές πραγματικότητες και συμβάλλουν στην εναρμόνιση περιβάλλοντος-συμπεριφοράς. Συνιστά διεπιστημονικό πεδίο συνάντησης ειδικών και είναι προσανατολισμένη στις εφαρμογές με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Οι θεματικές ενότητες του μαθήματος έχουν ως εξής: μοντέλα για την αντίληψη, την περιγραφή και την αξιολόγηση του περιβάλλοντος, προσανατολισμός στο χώρο και γνωστικοί χάρτες, χωρική συμπεριφορά (εδαφική περιοχή και προσωπικός χώρος), περιβαλλοντικό άγχος (αίσθημα συνωστισμού, θόρυβος, ρύπανση), χτισμό περιβάλλον, αρχιτεκτονικός σχεδιασμός και συμπεριφορά, θετικές και αρνητικές όψεις της ζωής σε αστικά οικιστικά πλαίσια, φυσικό περιβάλλον και συμπεριφορά, ψυχολογικές αντιδράσεις στις φυσικές και τεχνολογικές καταστροφές, διαμόρφωση και αλλαγή των περιβαλλοντικών στάσεων.
Σκοπός του μαθήματος είναι να προετοιμάσει τις φοιτήτριες και τους φοιτητές για το εγχείρημα της συγγραφής μιας επιστημονικής εργασίας. Στο πλαίσιο των διαλέξεων αναπτύσσονται μια σειρά από θέματα, όπως η προσέγγιση του υπό διαπραγμάτευση στην εργασία ζητήματος, η ανάλυσή του σε παραμέτρους που πρέπει να τύχουν επεξεργασίας για την ολοκληρωμένη παρουσίασή του, η καταγραφή και τεκμηριωμένη θεμελίωση ερευνητικών ερωτημάτων, η αναζήτηση, αξιολόγηση και αξιοποίηση βιβλιογραφικών πηγών, και η εφαρμογή των κανόνων δεοντολογίας που πρέπει να ακολουθούνται στην ακαδημαϊκή γραφή. Δίνονται, επίσης, οδηγίες για τον τρόπο συγγραφής (στάδια), το ύφος γραφής και τη δομή της εργασίας ανάλογα με τη φύση της (αν πρόκειται για εργασία ανασκόπησης ή εμπειρική έρευνα), ενώ παράλληλα παρουσιάζεται το σύστημα βιβλιογραφικών αναφορών και παραπομπών και το στυλ μορφοποίησης της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας. Η επιτυχής ολοκλήρωση του μαθήματος συνιστάται για την εκπόνηση πτυχιακής εργασίας κατά το τέταρτο έτος σπουδών.
Στο μάθημα αυτό εξετάζονται θέματα που αφορούν την επικοινωνία και τις διομαδικές σχέσεις στον κυβερνοχώρο. Η διάδοση των ψηφιακών μέσων οδηγεί στην εκ νέου διασύνδεση διαφορετικών τομέων της κοινωνίας, όπως ο ιδιωτικός και ο δημόσιος, η εργασία και ο ελεύθερος χρόνος, οι θεσμοί και τα κοινωνικά κινήματα. Οι επιπτώσεις της ψηφιακής επικοινωνίας έχουν μελετηθεί με βάση τέσσερις υποθέσεις: της μετατόπισης από το φυσικό στο ψηφιακό περιβάλλον, της επαυξημένης κοινωνικής αλληλεπίδρασης, της περαιτέρω ενίσχυσης των κοινωνικά επιδέξιων ατόμων, και της κοινωνικής αναπλήρωσης των απομονωμένων ατόμων. Η ψηφιακή μεταφορά των διεργασιών κοινωνικής επιρροής οδηγεί σε στρεβλώσεις, όπως η παραπληροφόρηση και η συνωμοσιολογία. Κατ’ επέκταση, έχουν διατυπωθεί ανησυχίες σχετικά με τις επιπτώσεις του κυβερνοχώρου στη δημοκρατία μέσω της υπερσυγκέντρωσης εξουσιών είτε μέσω του εξτρεμισμού και της ριζοσπαστικοποίησης. Από το άλλο μέρος, ο κυβερνοχώρος παρέχει προϋποθέσεις για διαμόρφωση συλλογικών ταυτοτήτων με έμφαση σε θετικές όψεις της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι φιλοπεριβαλλοντικές δράσεις. Η διείσδυση του διαδικτύου επιφέρει μεταβολές στις προϋπάρχουσες (π.χ. διαγενεακές σχέσεις) και αναδυόμενες μορφές κοινωνικής αλληλεπίδρασης (π.χ. καταναλωτική συμπεριφορά), καθώς και στις κοινωνικές ανισότητες. Επιπλέον, τα ψηφιακά μέσα επιδρούν στη διεθνή κινητικότητα διευκολύνοντας την πολιτισμική διατήρηση όσο και τις υβριδικές πολιτισμικές ταυτότητες, αλλά και διαμορφώνοντας νέες ομάδες μεταναστών (π.χ. ψηφιακοί νομάδες). Μέσα από την κριτική μελέτη της βιβλιογραφίας και βιωματικές δραστηριότητες, οι εκπαιδευόμενοι θα αποκτήσουν δεξιότητες που αφορούν στην αναγνώριση λειτουργικών και δυσλειτουργικών όψεων του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη διαπροσωπική επικοινωνία και τις διομαδικές σχέσεις.
Το μάθημα αντλεί από τα επιστημολογικά και μεθοδολογικά εργαλεία της Διαπολιτισμικής Κοινωνικής Ψυχολογίας για να μελετήσει τις διομαδικές σχέσεις εντός του σχολικού πλαισίου με έμφαση στην πολιτισμική πολυμορφία, καθώς και το ρόλο των ψυχολόγων στον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση κοινωνικοψυχολογικών παρεμβάσεων. Υιοθετείται μια πολυεπίπεδη, ιεραρχικά διαρθρωμένη προσέγγιση για την ανάλυση και ερμηνεία των ενδοατομικών, διατομικών, διομαδικών και κοινωνικοπολιτισμικών παραγόντων που προσδιορίζουν τις σχέσεις ανάμεσα σε μαθήτριες/ές, εκπαιδευτικούς, γονείς και μέλη της κοινότητας, η οποία είναι συμβατή με τα αναπτυξιακά μοντέλα και εστιάζει στο ευρύτερο σύστημα της σχολικής μονάδας. Συζητούνται ζητήματα σχετικά με τη διαχείριση κοινωνικών προβλημάτων στο σχολικό πλαίσιο, με ιδιαίτερη αναφορά στους δεοντολογικούς προβληματισμούς, τους πρακτικούς περιορισμούς και τις διαθέσιμες μεθοδολογικές επιλογές. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος βρίσκονται οι έννοιες της πολιτισμικής πολυμορφίας, της επιπολιτισμοποίησης και των πολιτισμικών προσανατολισμών (εθνικού και εθνοτικού), καθώς και η συμβολή τους στη δυναμική οργάνωση της ταυτότητας του αναπτυσσόμενου ατόμου, στη διάκριση μεταξύ εσω-ομάδας και εξω-ομάδων και στη διαμόρφωση των μεταξύ τους σχέσεων. Τα υπό μελέτη φαινόμενα περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τις στρατηγικές επιπολιτισμοποίησης των μαθητών/τριών με μεταναστευτικό υπόβαθρο και των οικογενειών τους, τα στερεότυπα, την προκατάληψη και την πρόσληψη της διάκρισης, καθώς και τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στη διαπραγμάτευση της ταυτότητας, την ψυχοκοινωνική προσαρμογή και την ακαδημαϊκή επάρκεια των μαθητών. Οι παραπάνω θεματικές προσεγγίζονται αξιοποιώντας τη διεθνή και ελληνόφωνη βιβλιογραφία, καθώς και μέσα από βιωματικές ασκήσεις, κριτικές εργασίες και προφορικές παρουσιάσεις κατά τη διάρκεια των διδακτικών συναντήσεων.
Τα κριτήρια για εκπόνηση πτυχιακής εργασίας με επόπτη τον καθηγητή Βασίλη Παυλόπουλο περιλαμβάνουν τα εξής: (α) επιτυχή παρακολούθηση του μαθήματος ΨΧ126: Συγγραφή Ερευνητικής Εργασίας, των μαθημάτων Μεθοδολογίας Έρευνας και Στατιστικής, καθώς και συναφών με το προτεινόμενο θέμα μαθημάτων (π.χ. το μάθημα ΨΧ95: Ποιοτικές Προσεγγίσεις στην Ψυχολογική Έρευνα προκειμένου για τη διεξαγωγή ποιοτικής έρευνας), (β) συνάφεια του προτεινόμενου θέματος με το πεδίο της ερευνητικής ειδίκευσης του επόπτη, δηλαδή τη Διαπολιτισμική και Κοινωνική Ψυχολογία, και (γ) ωριμότητα της ερευνητικής πρότασης, δηλαδή πόσο εφικτό είναι να υλοποιηθεί και σε ποιο βαθμό προκύπτει ότι ο ενδιαφερόμενος ή η ενδιαφερόμενη διαθέτει τα εφόδια για να την ολοκληρώσει επιτυχώς. Ο χρόνος υποβολής των ερευνητικών προτάσεων είναι το πρώτο 15ήμερο του Οκτωβρίου και το δεύτερο 15ήμερο του Φεβρουαρίου κάθε ακαδημαϊκού έτους. Οι απαντήσεις στα αιτήματα γνωστοποιούνται εντός δύο βδομάδων. Οι ερευνητικές προτάσεις υποβάλλονται στον διδάσκοντα μέσω του συνδέσμου https://forms.gle/JQXdgrwLu9AMzYv2A. Ανάλογη είναι η διαδικασία εκπόνησης διπλωματικής εργασίας από φοιτήτριες και φοιτητές μεταπτυχιακού επιπέδου.
Χριστοπούλου, Ε. (2020). Κοινωνική αναπαράσταση, διαστάσεις, διεργασίες και αποτελέσματα του διαλογισμού στην ψυχική υγεία και ευεξία: Διαπολιτισμική προσέγγιση [Διδακτορική διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών]. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. http://hdl.handle.net/10442/hedi/48325
Πρίντεζη, Ά. (2019). Διαχείριση ηθικών διλημμάτων στην προεφηβεία: ο ρόλος της κοινωνικής επιρροής [Διδακτορική διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών]. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. http://hdl.handle.net/10442/hedi/46065
Τσουβέλας, Γ. (2018). Διεργασίες επιπολιτισμοποίησης από τη σκοπιά της κοινωνίας υποδοχής: Ο ρόλος ιδεολογικών, διομαδικών και υπαρξιακών παραγόντων [Διδακτορική διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών]. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. http://hdl.handle.net/10442/hedi/43676
Θεοδώρου, Ρ. (2017). Προσλαμβανόμενες διεργασίες επιπολιτισμοποίησης μεταναστών και γηγενών: συμβολή στην υπόθεση της πολιτισμικής σύγκλισης [Διδακτορική διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών]. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. http://hdl.handle.net/10442/hedi/42559