ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ
ΔΙΚΑΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
Εαρινό εξάμηνο
Ι. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ
Α. Η προστασία
του περιβάλλοντος ως αντικείμενο του κοινοτικού δικαίου – ιστορική αναδρομή
Β. Το πρωτογενές
κοινοτικό δίκαιο του περιβάλλοντος – οι θεμελιώδεις αρχές της περιβαλλοντικής
προστασίας
Γ. Το παράγωγο
κοινοτικό δίκαιο του περιβάλλοντος – η εκπόνηση περιβαλλοντικής νομοθεσίας –
περιεχόμενο – δεσμευτικότητα
o
Συνθήκη ΕΚ:
άρθρα 2,3,6,95,174επ.
o
Έκτο
πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον
ΙΙ. ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ
- ΕΜΒΑΘΥΝΣΗ
Α. Η αρχή της
προφύλαξης
o
Ανακοίνωση
της Επιτροπής της 2ας Φεβρουαρίου 2002 για την αρχή της προφύλαξης [COM(2000) 1 τελικό]
o
ΔΕΚ,
απόφαση της 5ης Μαΐου, υπόθεση C-157/96, National Farmers'
Union Ι
o
ΔΕΚ, απόφαση
της 22ας Οκτωβρίου 2002, υπόθεση C-241/01, National Farmers'
Union II
o
ΔΕΚ,
απόφαση της 26ης Μαΐου 2005, υπόθεση C- 132/03, Codacons (μεταλλαγμένα
και αρχή της προφύλαξης)
o
ΠΕΚ,
Απόφαση της 11ης Σεπτεμβρίου 2002, υπόθεση Τ-13/99, Pfizer Animal Health
o
V. Heyvaert, “Facing the consequences of
the precautionary principle in European community law”, ELRev 2006.185
o
Jan H.
Jans, Hans H.B.Vedder, European Environmental Law, Third edition, Europa Law Publishing, Groningen
2008.3-50
o
Kraemer, “The genesis of
EC environmental principles”, in: Macrory R. (ed.), Principles of European Environmental Law, Europa Law Publicshing,
Groningen 2009.29
o
Scott,
“The precautionary principle before the European courts”, in: Macrory R. (ed.),
Principles of European Environmental Law,
Europa Law Publicshing, Groningen 2004.50
o
Fisher,
“Risk and environmental law: A beginner’s guide”, in: Richardson B. J & Wood S., Environmental Law for Sustainability,
The Osgoode Readers, Hart Publishing, Oxford and Portland Oregon, 2006.97
Β. Η
επιστημονική εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον
o
Οδηγία
85/337/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 27ης Ιουνίου 1985, για την εκτίμηση
των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον
o
Οδηγία 2001/42/ΕΚ
του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Ιουνίου
2001, σχετικά με την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και
προγραμμάτων.
o
Οδηγία
2010/75/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της
24ης Νοεμβρίου 2010, περί βιομηχανικών εκπομπών (ολοκληρωμένη πρόληψη και
έλεγχος της ρύπανσης)
o
Πρωτόκολλο
του Κιέβου (2003) για τη στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση, της σύμβασης για
την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε διασυνοριακό πλαίσιο
o
ΔΕΚ, απόφαση της 19ης
Σεπτεμβρίου 2000, υπόθεση C-287/98,
Linster
o
ΔΕΚ,
Απόφαση της 7ης Ιανουαρίου 2004, υπόθεση C-201/02, Delena Wells
o
ΔΕΚ,
προτάσεις της 29ης Νοεμβρίου 2007 (γενική εισαγγελέας, κα
ΚΟΚΟΤΤ) στην υπόθεση C-2/07, Abraham
o
ΔΕΚ, Απόφαση της 28ης
Φεβρουαρίου 2008, υπόθεση C C-2/07,
Abraham
o
ΔΕΚ, Απόφαση της 3ης
Ιουλίου 2008, υπόθεση C-215/06,
Επιτροπή κατά Ιρλανδίας
o
ΔΕΚ, Προτάσεις
της 16ης Δεκεμβρίου 2010 (γενική εισαγγελέας, κα ΚΟΚΟΤΤ) ,
συνεκδικαζόμενες υποθέσεις C-165,
166, 167/09, Stichting Natuur en Milieu et al.)
o
Jan H.
Jans, Hans H.B.Vedder, European Environmental Law, Third edition, Europa Law Publishing, Groningen
2008.311-322
o
A.
Ryall, Effective Judicial Protection and
the Environmental Impact Assessment Directive in Ireland, Hart Publishing
Oxford and Portland, Oregon, 2009.125-191
o
A.-M.
Moreno, “Environmental impact assessment in EC law; A critical appraisal”, in:
Macrory R. (ed.), Reflections on 30 Years of EU Environmental Law. A High
Level of Protection?, Europa Law Publishing, Groningen 2006.41
o
Γ. Δελλής, «Η στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση
της οδηγίας 2001/42/ΕΚ και οι προεκτάσεις της για το ελληνικό δημόσιο δίκαιο», Ευρωπαίων
Πολιτεία 2008.667
Γ. . Συμμετοχή
του ιδιώτη στην περιβαλλοντική προστασία (διαβούλευση, πληροφόρηση, πρόσβαση
στη δικαιοσύνη
o
Οδηγία
90/313/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 7ης Ιουνίου 1990, σχετικά με την ελεύθερη
πληροφόρηση για θέματα περιβάλλοντος
o
Οδηγία
2003/4/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 28ης
Ιανουαρίου 2003, για την πρόσβαση του κοινού σε περιβαλλοντικές πληροφορίες και
για την κατάργηση της Οδηγίας 90/313/ΕΟΚ του Συμβουλίου
o
Σύμβαση του Aarhus της 25ης
Ιουνίου 1998, για την πρόσβαση σε πληροφορίες, τη συμμετοχή του κοινού στη λήψη
αποφάσεων και την πρόσβαση στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα
o
Κανονισμός (ΕΚ)
αριθ. 1367/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της
6ης Σεπτεμβρίου 2006 , για την εφαρμογή στα όργανα και τους οργανισμούς
της Κοινότητας των διατάξεων της σύμβασης του Århus σχετικά με την
πρόσβαση στις πληροφορίες, τη συμμετοχή του κοινού στη λήψη αποφάσεων και την
πρόσβαση στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα
o
ΠΕΚ, Διάταξη της 28ης
Νοεμβρίου 2005, υπόθεση Τα-94/04, European
Environmental Bureau
o
ΔΕΚ,
απόφαση της 9ης Σεπτεμβρίου 1999, υπόθεση C-217/97, Επιτροπή / Γερμανία
o
ΔΕΚ, απόφαση
της 21ης Απριλίου 2005, υπόθεση C-186/04, Pierre Housieaux
o
ΔΕΚ απόφαση της
17ης Φεβρουαρίου 2009, C-552/07 Azelvandre,
o
ΔΕΚ, Προτάσεις της 16ης
Δεκεμβρίου 2010 (γενική εισαγγελέας, κα SHARPSTON) , υπόθεση C-115/09, Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland, Landesverband Nordrhein-Westfalen e.V.
o
Daniela Obradovic, “EC rules on public
participation in Environmental Decision making operating at the European and
National levels”, ELRev 2007.839
o
M.
Lee, ‘Public Participation, Procedure and Democratic Deficit in EC
Environmental Law’ vol 3 Yearbook of
European Environmental Law 193
Δ. Συμμόρφωση
στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο Περιβάλλοντος
o
Πρόταση
Οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την πρόσβαση
στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα [COM(2003) 624 τελικό]
o
ΔΕΚ,
απόφαση της 2ας Απριλίου 1998, υπόθεση C-321/95, Stichting Greenpeace Council
o
Προτάσεις
του γενικού εισαγγελέα κ. Κοσμά της 23ης Σεπτεμβρίου 1997 στην υπόθεση C-321/95 P, Stichting Greenpeace Council
o
ΠΕΚ,
απόφαση της 13ης Ιανουαρίου 2006, υπόθεση T-85/05, Δήμος Άνω Λιοσίων
o
ΔΕΚ
απόφαση της 11ης Δεκεμβρίου 2008, C-293/07 Επιτροπή κατά Ελλάδος (περιοχές natura)
o
ΔΕΚ
απόφαση της 25ης Οκτωβρίου 2007, C 167/06P
Κομνηνού (αστική ευθύνη της Κοινότητας σε περιβαλλοντική υπόθεση)
o
ΔΕΚ,
απόφαση της 4ης Ιουλίου 2000, υπόθεση C-387/97, Επιτροπή / Ελληνική Δημοκρατία
(Κουρουπητός)
o
ΔΕΚ
απόφαση της 9ης Δεκεμβρίου 2008, C 121/07, Επιτροπή κατά Γαλλίας (χρηματική ποινή, σκόπιμη
απελευθέρωση ΓΤΟ)
Ε. Ο ρυπαίνων πληρώνει
- η περιβαλλοντική ευθύνη
o
Οδηγία
2004/35/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Απριλίου
2004, σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την
αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας
o
ΔΕΚ,
απόφαση της 29ης Απριλίου 1999, υπόθεση C-293/97, H. A. Standley
o
ΔΕΚ,
απόφαση της 24ης Ιουνίου 2008, υπόθ. C-188/07, commune de
Mesquer
o
ΔΕΚ, Απόφαση της 9ης
Μαρτίου 2010, υπόθεση C-378/08,
ERG
o
Κοινοτικές
Κατευθυντήριες Γραμμές σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις για την προστασία του
περιβάλλοντος (2008/C 82/01)
o
Winter, Macrory et al, “Weighing up the EC Environmental
Liability Directive” JEL 2008.163
o
G.
Roller, “Liability”, in: Macrory R. (ed.), Reflections
on 30 Years of EU Environmental Law. A High Level of Protection?, Europa
Law Publishing, Groningen 2006.127
ΣΤ. Προστασία
του περιβάλλοντος και ποινική καταστολή
o
Οδηγία-πλαίσιο
2003/80/ΔΕΥ του Συμβουλίου, της 27ης Ιανουαρίου 2003, σχετικά με την
προστασία του περιβάλλοντος μέσω του ποινικού δικαίου.
o
ΔΕΚ,
απόφαση της 13ης Σεπτεμβρίου 2005, υπόθεση C-176/03, Επιτροπή/ Συμβούλιο.
o
Οδηγία
2008/997ΕΚ, της 19ης Νοεμβρίου 2008 σχετικά με την προστασία του
περιβάλλοντος μέσω του ποινικού δικαίου.
Ζ. Τα γενετικά μεταλλαγμένα προϊόντα
o
ΔΕΚ,
Γνωμοδότηση 2/00 της 6ης Δεκεμβρίου 2001 για το πρωτόκολλο της Καρθαγένης
o
ΔΕΚ,
απόφαση της 21ης Μαρτίου 2000, υπόθεση C-6/99, Association Greenpeace France
o
ΔΕΚ,
απόφαση της 9ης Σεπτεμβρίου 2003, υπόθεση C-236/01, Monsanto Agricoltura Italia SpA
o
ΔΕΚ,
απόφαση της 26ης Μαΐου 2005, υπόθεση C- 132/03,
o
ΔΕΚ, Απόφαση της 16ης
Ιουλίου 2009, υπόθεση C-
165/08, Επιτροπή κατά Πολωνίας
o
T Christoforou, “The Regulation of Genetically Modified
Organisms in the European Union: The Interplay of Science, Law and Politics”, Common
Market Law Review 2004.637
Η. Καταπολέμηση των
κλιματικών αλλαγών
o
Οδηγία
2003/87/ΕΚ, σχετικά με τη θέσπιση ενός συστήματος εμπορίας αερίων του
θερμοκηπίου εντός της Κοινότητας
o
Απόφαση 280/220047ΕΚ, για μηχανισμό παρακολούθησης
εκπομπών αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου εντός της
Κοινότητας
o
Ανακοίνωση
της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (10.1.2007) με θέμα, «περιορισμός της αλλαγής του
κλίματος του πλανήτη σε αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2 βαθμούς κελσίου – η
πορεία προς το 2020 και μετέπειτα
o
Απόφαση
του Δικαστηρίου της 16ης Δεκεμβρίου 2008, υποθ. C-127/07, Ancelor
o
ΠΕΚ, Απόφαση του
Δικαστηρίου της 2ας Μαρτίου 2010, υπόθεση Τ-16/04, Ancelor
o
C.
Streck – D. Freestone, “The EU and climate change”, in: Macrory R. (ed.), Reflections
on 30 Years of EU Environmental Law. A High Level of Protection?, Europa Law
Publishing, Groningen 2006.87
Θ. Προστασία του
περιβάλλοντος και βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη
o
ΔΕΚ απόφαση
της 13ης Μαρτίου 2001, C-379/98, Preussen Electra
– (περιβάλλον και ενέργεια)
o
ΔΕΚ, απόφαση της
17ης Σεπτεμβρίου 2002, υπόθεση C-513/99, Concordia Bus
o
ΔΕΚ,
απόφαση της 29ης Ιανουαρίου 2004, υπόθεση C-209/02, Επιτροπή / Δημοκρατία της
Αυστρίας (Golf
Αυστρίας)
o
ΔΕΚ απόφαση της 26ης
Οκτωβρίου 2006, C-239/04
Επιτροπή κατά Πορτογαλίας (κατασκευή αυτοκινητοδρόμου)
o ΔΕΚ,
απόφαση της 7ης Νοεμβρίου 2000, C-371/98 First Corporate Shipping
(καθορισμός οικοτόπων)
o
ΔΕΚ, Προτάσεις
της 7ης Μαρτίου 2000 (Γενικός Εισαγγελέας LEGER), υπόθεση C-371/98 First Corporate Shipping (καθορισμός
οικοτόπων)
o
Ανακοίνωση
της 24.07.2009 της Επιτροπής, «Εντάσσοντας τη διάσταση της αειφόρου ανάπτυξης
στις πολιτικές της ΕΕ: Αναθεώρηση του 2009 της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής
Ένωσης για την αειφόρο Ανάπτυξη», COM (2009)400 τελικό
o
Διακήρυξη
του Johannesburg,
διαθέσιμη στην ιστοσελίδα: http://www.un.org/esa/sustdev/index.html
o
World Commission for Environment and
Development Our Common Future (the
Brundtland Report)
o
World Commission for Environment and
Development Our Common Future (the
Brundtland Report)
o
Abdelmalki
L., Mundler P., Economie de l’environnement et du
développement durable, De Boeck, 2010.103-113.
o
D.
Driesen, “Economic instruments for sustainable development”, in: Richardson B. J & Wood S., Environmental
Law for Sustainability, The Osgoode Readers, Hart Publishing, Oxford and
Portland Oregon, 2006.278
Ι. Άλλα
ειδικότερα ζητήματα
o
H. A. Nash, “The revised Directive on
Waste: Resolving legislative tensions in waste management?”, JEL 2009.139
o
Steve Charnowitz, “Trade and
Environment in the WTO”, την ιστοσελίδα: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1007028
o
Ludwig
Kramer, «The European
Commission’s Opinions under Article 6(4) of the Habitats Directive», JEL 2009.59.
o
Maria
Lee, “Law
and Governance of Water Protection Policy”, in: Joanne Scott (ed) Environmental
Protection: European Law and Governance, OUP 2009.27
o
J.
Scott, “REACH: combining harmonization and dynamism in the regulation of
chemicals”, in: J. Scott (ed.), Environmental Protection, European Law and
Governance, Oxford University Press 2009.56
o
F.
Ermacora, “Integration of environmental requirements into EC energy policy”,
in: Macrory R. (ed.), Reflections on 30 Years of EU Environmental Law. A
High Level of Protection?, Europa Law Publishing, Groningen 2006.159
o
J.
Ellis & S. Wood, “International environmental law”, in: Richardson B. J & Wood S., Environmental
Law for Sustainability, The Osgoode Readers, Hart Publishing, Oxford and
Portland Oregon, 2006.343