Ιωάννης Φούλιας: Richard Wagner: 5 ποιήματα της Mathilde Wesendonck («Wesendonck-Lieder»)

Richard Wagner (1813-1883): 5 ποιήματα της Mathilde Wesendonck (“Wesendonck-Lieder”)

Το 1857 ο Wagner βρισκόταν ακόμη εξόριστος στην Ελβετία (έπειτα από την ενεργή συμμετοχή του στο επαναστατικό κίνημα των ετών 1848-1849 στον γερμανικό χώρο), όταν στο πρόσωπο της Mathilde Wesendonck, συζύγου του εμπόρου και υποστηρικτή του συνθέτη, Otto Wesendonck, βρήκε μια δυναμική πηγή εμπνεύσεως σε ερωτικό και δημιουργικό επίπεδο. Αποτέλεσμα αυτού του βραχύβιου παράνομου δεσμού υπήρξε το μουσικό δράμα Τριστάνος και Ιζόλδη, ενώ η μελοποίηση 5 ποιημάτων της Mathilde για φωνή και πιάνο κατά το θέρος του 1857 χρησίμευσε εν μέρει και ως σχεδίασμα του δραματικού αυτού έργου, αντιπροσωπεύοντας όμως παράλληλα έναν από τους πλέον αξιόλογους κύκλους τραγουδιών του γερμανικού ρομαντισμού.

Η μελοποίηση των κειμένων είναι συνεχής και δεν ακολουθεί την στροφική ποιητική δομή, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα παρουσιάσεως των εκάστοτε λεκτικών περιεχομένων με τα πλέον κατάλληλα περιγραφικά μουσικά μέσα· στο ίδιο πλαίσιο, εξ άλλου, ο ρόλος του πιάνου δεν είναι λιγώτερο ουσιώδης από αυτόν της μελωδικής φωνής, αφού καθίσταται φορέας ερμηνείας του ποιητικού κειμένου, εμβαθύνοντας συνεπώς στα νοήματα που οι ίδιες οι λέξεις αδυνατούν να εκφράσουν, στο “άρρητο”, δηλαδή, της ρομαντικής αισθητικής περί τέχνης. Ο Άγγελος (Der Engel) χαρακτηρίζεται από εσωτερική γαλήνη και πνεύμα εξαϋλώσεως. Στο δεύτερο τραγούδι, Μείνε ακίνητος (Stehe still!), αποδίδεται γλαφυρά η αντίθεση ανάμεσα στην σοπενχαουερική “βούληση” και την επιθυμία για φυγή από αυτήν, για εσωτερίκευση και αποξένωση από τον πολυθόρυβο κόσμο μέσω του έρωτος. Η μουσική του τραγουδιού Στο θερμοκήπιο (Im Treibhaus) υπήρξε μια μελέτη για τον Τριστάνο που βρήκε εφαρμογή στην εισαγωγή της τρίτης πράξεως του δράματος, με αντίστοιχο και στις δύο περιπτώσεις εξωμουσικό περιεχόμενο, δηλαδή την έκφραση του αισθήματος της μοναξιάς και της απουσίας του ιδανικού “περιγύρου”. Αντιθέτως, οι Πόνοι (Schmerzen) διαθέτουν μιαν αισιόδοξη οπτική που προκύπτει μέσα από την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας του θανάτου, προκειμένου να γίνει αντιληπτή η ίδια η ζωή, καθώς και της δυνατότητας της φύσεως να ανανεώνεται διαρκώς. Ο κύκλος τραγουδιών ολοκληρώνεται με τα Όνειρα (Träume), άλλη μια σπουδή πάνω στον Τριστάνο (πρβλ. το ερωτικό ντουέττο της δεύτερης σκηνής της δεύτερης πράξεως, που συνιστά και το κεντρικό σημείο του συνολικού τρίπρακτου δράματος), η μουσική επένδυση της οποίας αποδίδει την ταιριαστή στα λεκτικά περιεχόμενα ονειροπόληση.

01.07.2001