Ιωάννης Φούλιας: Richard Wagner: «Πένθιμο εμβατήριο» από το «Λυκόφως των θεών»

Richard Wagner (1813-1883): “Πένθιμο εμβατήριο” από το Λυκόφως των θεών

Σχεδιάζοντας το ποιητικό κείμενο της μνημειώδους τετραλογίας του Το δακτυλίδι του Νίμπελουνγκ κατά τα έτη 1848-1852, ο Richard Wagner ακολουθούσε την αντίστροφη προς την εκτύλιξη της συνολικής υποθέσεως φορά: ο Θάνατος του Siegfried, ήτοι η παλαιότερη εκδοχή του Λυκόφωτος των θεών, απετέλεσε τον πυρήνα της αρχικής του συλλήψεως, ενώ Ο νεαρός Siegfried (ο μετέπειτα Siegfried), Η Βαλκυρία και Ο χρυσός του Ρήνου προσετέθησαν στην πορεία, προκειμένου να ρίξουν περισσότερο φως στο μεστό σε ιδέες και γεγονότα υπόβαθρο του μύθου (φθάνοντας τελικά μέχρι την “ρίζα του κακού”, δηλαδή την αρπαγή του χρυσού του Ρήνου και την κατασκευή του μοιραίου δακτυλιδιού από τον νάνο Alberich). Δεν είναι επομένως τυχαίο το γεγονός ότι ο συνθέτης, γράφοντας το 1872 την μουσική για την τρίτη πράξη του Λυκόφωτος των θεών, έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην σκηνή του θανάτου του κεντρικού του ήρωα, παρεμβάλλοντας ένα αμιγώς ορχηστρικό και σχετικά εκτενές “πένθιμο εμβατήριο”, το οποίο ενσωματώνει ορισμένα από τα κυριότερα καθοδηγητικά μοτίβα ολόκληρης της τετραλογίας. Έτσι, την ύστατη πνοή του Siegfried συνοδεύει το ζοφερό μοτίβο του “θανάτου”, που εναλλάσσεται με τα ανάλογης διαθέσεως μοτίβα της “δυστυχίας των Wälsungen” αλλά και του ιδίου του θρυλικού γένους των “Wälsungen”, του οποίου ο Siegfried είναι ο τελευταίος εκπρόσωπος. Τρία άλλα μοτίβα, ήτοι της “επικράτησης της δυστυχίας”, της – μητέρας του Siegfried – “Sieglinde” (το οποίο, μάλιστα, αναπτύσσεται συμβολικά πάνω από το μοτίβο της “δυστυχίας των Wälsungen”) αλλά και της “αγάπης”, έρχονται κατόπιν να προσδώσουν ιδιαίτερο λυρισμό στην εξέλιξη του κομματιού με την μελαγχολική τους ηπιότητα, προτού η κλιμακωτή συνύφανση των μοτίβων του “θανάτου” και της “δυστυχίας των Wälsungen” οδηγήσει σε ένα λαμπερό νέο τμήμα, εκεί όπου παιάνες βασισμένοι στα μοτίβα του “ξίφους”, του ιδίου του “Siegfried”, της “ηρωικής” του φύσεως αλλά και του κυνηγετικού του “κόρνου” εναλλάσσονται διαρκώς με το αλαλάζον πλέον μοτίβο του “θανάτου”, αντανακλώντας με το ακατάβλητο σθένος τους την μοναδική ανδρεία του νεκρού. Τέλος, η μουσική του πένθιμου αυτού εμβατηρίου καταλαγιάζει και πάλι, με αναφορές στο σαγηνευτικό μοτίβο της “Brünnhilde” (της έκπτωτης Βαλκυρίας και συντρόφου του Siegfried) αλλά και υπομνήσεις τριών ακόμη μοτίβων – του εκφραστικότατου μοτίβου της “δυστυχίας” (που συνίσταται σε έναν βαθύ αναστεναγμό), καθώς και των μοτίβων της “ηγεμονίας του χρυσού” και της “κατάρας του δακτυλιδιού” σε έναν αλληγορικό αντιστικτικό συνδυασμό – που διασαφηνίζουν σε αυτό ακριβώς το σημείο τα αίτια του θανάτου του Siegfried και της θλιβερής (αλλά προδιαγεγραμμένης) απώλειας του “ήρωος”, η οποία επίσης υποδηλώνεται με την σκιώδη ύστατη ανάκληση του σχετικού μοτίβου.

30.11.2008