Ιωάννης Φούλιας: Μίκης Θεοδωράκης: Δύο χορωδιακά («Άρνηση» και «Μέσα στις θαλασσινές σπηλιές»)

Μίκης Θεοδωράκης (γεν. 1925): Δύο χορωδιακά (“Άρνηση” και “Μέσα στις θαλασσινές σπηλιές”)

Ο Μίκης Θεοδωράκης γεννήθηκε στην Χίο το 1925. Με σπουδές στην Αθήνα και το Παρίσι, άρχισε να συνθέτει από τα νεανικά του χρόνια· έως σήμερα καταγράφονται στο ενεργητικό του εκατοντάδες έργων που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ειδών και τεχνοτροπιών. Παρ’ όλα αυτά, ο τομέας της συνθετικής του δραστηριότητος που κυρίως προβάλλεται αφορά στο ελαφρύ τραγούδι, το οποίο από την φύση του απευθύνεται σε ένα πολυπληθές ακροατήριο. Είναι άλλωστε συνειδητή η προσπάθεια του Θεοδωράκη από το 1960 και έπειτα να καλλιεργήσει την λεγόμενη “έντεχνη λαϊκή μουσική” (μια παγκόσμια πρωτοτυπία που δεν μας τιμά ιδιαίτερα ως έθνος), συνθέτοντας πολλές δεκάδες λαϊκότροπα τραγούδια σε στίχους κορυφαίων νεοελλήνων ποιητών (όπως π.χ. του Ρίτσου, του Σεφέρη, του Ελύτη, του Βάρναλη, του Γκάτσου κ.ά.).

Τα χορωδιακά “Άρνηση” και “Μέσα στις θαλασσινές σπηλιές” ανήκουν σε έναν κύκλο 4 τραγουδιών σε ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, ο οποίος φέρει τον γενικό τίτλο Επιφάνια. Η μελοποίησή τους έλαβε χώραν κατά τα έτη 1960-1961, όταν ο συνθέτης βρισκόταν στο Παρίσι. Το 1979 διασκευάστηκαν για μικρό οργανικό σύνολο με λαϊκά και κλασσικά όργανα, ενώ το 1983 μετεγράφησαν για μεικτή χορωδία.

Η “Άρνηση” (από την ποιητική συλλογή του Σεφέρη Στροφή) είναι σίγουρα το πλέον γνωστό και δημοφιλές από τα τέσσερα τραγούδια του κύκλου. Η ενθουσιώδης αποδοχή του κοινού την συνοδεύει ήδη από την πρώτη της εκτέλεση· ο Γ. Π. Σαββίδης αναφέρεται σ’ αυτήν σε άρθρο του στην εφημερίδα Το Βήμα της 15ης Νοεμβρίου 1961: «Η “Άρνηση”, μελοποιημένη σε ύφος νοσταλγικής καντάδας, δεν αποκλείεται να αναδειχθεί σε μια καινούρια “Ξανθούλα”, αν κρίνει κανείς από την άμεση και αυθόρμητη συμμετοχή του κοινού στο προχθεσινό μπιζάρισμα. Επισημαίνω όμως μια βασική παρερμηνεία του ποιητικού νοήματος: αντί “Με τί καρδιά, με τί πνοή, τί πόθους και τί πάθος πήραμε τη ζωή μας· λάθος! κι’ αλλάξαμε ζωή”, ο στίχος-κλειδί τραγουδήθηκε και ασφαλώς θα τραγουδηθεί ανά τον κόσμο, “πήραμε τη ζωή μας λάθος”». Πρόκειται πράγματι για μια κραυγαλέα περίπτωση, κατά την οποίαν η απλοϊκή εφαρμογή της στροφικής ασματικής μορφής οδηγεί σε πλήρη ασυμβατότητα προς το ποιητικό περιεχόμενο.

Το “Μέσα στις θαλασσινές σπηλιές” (από το Τετράδιο γυμνασμάτων του Σεφέρη) είναι λιγότερο γνωστό από το προηγούμενο τραγούδι. Η χορωδιακή του εκδοχή είναι πάντως εξαιρετικά ατυχής, δεδομένου του ότι αναθέτει την κύρια μελωδική γραμμή σε μια σολιστική φωνή και υποβαθμίζει όλες τις χορωδιακές φωνές σε έναν άχαρο ρόλο αρμονικής συνοδείας και δη απροκάλυπτα οργανικής υφής! Προς το τέλος του, το τραγούδι αυτό αποκτά έναν πομπώδη, μεγαλόστομο χαρακτήρα· σ’ αυτό το σημείο, ωστόσο, παρουσιάζει ενδιαφέρον η επαναφορά της πρώτης μουσικής φράσεως της “Άρνησης”, στοιχείο που προάγει ως έναν βαθμό την ενότητα του φωνητικού κύκλου Επιφάνια.

21.03.2000