Ιωάννης Φούλιας: Antonio Soler: Σονάτες αρ. 87 και 88

Antonio Soler (1729-1783): Σονάτα αρ. 87 σε σολ-ελάσσονα & Σονάτα αρ. 88 σε Ρε-ύφεση-μείζονα

Ο ισπανός Antonio Soler υπήρξε μοναχός και αρχιμουσικός στην μονή El Escorial, ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα πολιτισμού στην Ιβηρική χερσόνησο. Σπούδασε στην μονή Montserrat, αλλά έλαβε και μαθήματα πληκτροφόρου από τους José de Nebra και Domenico Scarlatti στην Μαδρίτη. Από την πλούσια φωνητική και ενόργανη παραγωγή του, το ενδιαφέρον των σημερινών μουσικολόγων, ερμηνευτών και ακροατών έχουν ελκύσει οι περίπου 150 σονάτες του για πληκτροφόρο: πρόκειται για έργα σε ένα, δύο ή περισσότερα μέρη, σε ύφος προκλασσικό (πολύ κοντινό προς αυτό του δασκάλου του D. Scarlatti), που σε μεγάλο βαθμό απετέλεσαν υλικό διδασκαλίας των πληκτροφόρων οργάνων για τον πρίγκηπα Gabriel από τα μέσα της δεκαετίας του 1760 και εξής· καμμία από τις σονάτες του Soler δεν εκδόθηκε όσο ο ίδιος ζούσε και ελάχιστες είχαν διαδοθεί τουλάχιστον μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα.

Οι σονάτες αρ. 87 και 88 ανήκουν κατά πάσαν πιθανότητα σε αυτές που ο Soler είχε συνθέσει μέχρι το 1765 και διαδίδονταν σε χειρόγραφες συλλογές. Αμφότερες διαθέτουν από ένα μόνο μέρος, τύπου διμερούς “προκλασσικής” σονάτας, με δύο μακροδομικές επαναλήψεις. Ωστόσο ο δομικός αυτός τύπος δεν είναι ποτέ μονοσήμαντος ως προς την κατασκευή του, όπως φανερώνουν άλλωστε τα δύο δείγματα γραφής του Soler που μας απασχολούν εδώ. Η σονάτα αρ. 87 είναι αργής χρονικής αγωγής (Andante), σε τεχνοτροπία ανάλαφρη και χορευτική και διαθέτει πολλούς καλλωπισμούς, σύμφωνα δηλαδή με τις αισθητικές επιταγές του “αβρού ύφους” (galant). Και στις δύο – ανάλογες ως προς την έκταση και τα περιεχόμενά τους – ενότητες διακρίνονται με σαφήνεια η κύρια θεματική ιδέα (στην σολ-ελάσσονα και στην Μι-ύφεση-μείζονα, αντιστοίχως), μια μετατροπική μετάβαση και μια δεύτερη καταληκτική ιδέα (η οποία εκτίθεται στην σχετική Σι-ύφεση-μείζονα και αργότερα επανεκτίθεται στην αρχική σολ-ελάσσονα). Η σονάτα αρ. 88, αντιθέτως, στην ασυνήθιστη για τα μέσα του 18ου αιώνα τονικότητα της Ρε-ύφεση-μείζονος, είναι ζωηρής διαθέσεως (Allegro) και δεξιοτεχνικού χαρακτήρος. Στην πρώτη ενότητα, η κύρια θεματική ιδέα συνδέεται με την μετατροπική μετάβαση οδηγώντας σε μια τομή, ενώ κατόπιν εισάγεται μια πλάγια, σχετικώς εκτενής, θεματική ιδέα στην περιοχή της δεσπόζουσας. Στην έναρξη της δεύτερης ενότητος παρατίθεται μόνο η έναρξη της κύριας ιδέας, ενώ αμέσως μετά αναπτύσσεται περαιτέρω το υλικό της, φθάνοντας μέσα από πλούσιες μετατροπίες μέχρι το ανάλογο προς την πρώτη ενότητα σημείο τομής, που τώρα σηματοδοτεί την επανέκθεση της πλάγιας θεματικής ιδέας σε μεταφορά στην αρχική τονικότητα. Κατά συνέπειαν, η δεύτερη μακροδομική ενότητα διευρύνεται στην παρούσα περίπτωση σε σχέση με την πρώτη και καθιστά ασύμμετρη την συνολική μακροδομική οργάνωση.

05.09.2002