Ιωάννης Φούλιας: Ντμίτρι Σοστακόβιτς: Σονάτα για τσέλλο και πιάνο σε ρε-ελάσσονα, opus 40

Ντμίτρι Σοστακόβιτς (1906-1975): Σονάτα για τσέλλο και πιάνο σε ρε-ελάσσονα, opus 40

Η μοναδική σονάτα του Σοστακόβιτς για αυτόν τον συνδυασμό οργάνων είναι γραμμένη το 1934, σε μια περίοδο κατά την οποίαν ο νεαρός και πολύ ταλαντούχος συνθέτης δεν είχε ακόμη να αντιμετωπίσει την σφοδρότητα της κριτικής του σταλινικού καθεστώτος. Η συγκεκριμένη σονάτα είναι σαφέστατα προσανατολισμένη προς την ρομαντική παράδοση του 19ου αιώνος, όπως αποδεικνύεται άλλωστε τόσο από την σημαντική έκταση των τεσσάρων μερών της όσο και από την γενικότερη διάθεση που αποπνέει από αυτά.

Στο πρώτο μέρος (Allegro non troppo), το οποίο είναι γραμμένο σε μορφή σονάτας, παρουσιάζονται δύο βασικές θεματικές ιδέες με πλατιά μελωδική διάρθρωση, η πρώτη εκ των οποίων χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα εσωτερικευμένη εκφραστικότητα, ενώ η δεύτερη διαθέτει έντονο λυρισμό. Στην κεντρική ενότητα της επεξεργασίας, η αρχική ατμόσφαιρα μυστηρίου εξελίσσεται σταδιακά προς μια δραματική κορύφωση, η οποία κατόπιν εκτονώνεται με την επανέκθεση της λυρικής πλάγιας θεματικής ιδέας, ενώ η κατάληξη του μέρους επιστρέφει σε μια διάθεση πολύ σκοτεινή, χωρίς εξάρσεις. Το Allegro που ακολουθεί ως δεύτερο μέρος ανταποκρίνεται στα δεδομένα του παραδοσιακού scherzo: οι εξωτερικές του ενότητες επενδύονται με φολκλορικό ρυθμό και σφύζουν από ενέργεια, ενώ το ενδιάμεσο τμήμα διακατέχεται από εξαιρετική εκφραστική λιτότητα. Επίκεντρο της αισθαντικής έκφρασης του έργου συνιστά το αργό μέρος (Largo), μια εξαίσια σύνθεση, στην οποία αναδεικνύεται η μελωδική ποιότητα του τσέλλου με μελαγχολικά αλλά και παρηγορητικού χαρακτήρος θεματικά περιεχόμενα. Στο τελικό Allegro, εξ άλλου, η ειρωνική απλοϊκότητα του νεοκλασσικού ύφους εναλλάσσεται στο πλαίσιο μιας μορφής ρόντο με δεξιοτεχνικές κορυφώσεις, ενώ παράλληλα δεν διαφεύγει της προσοχής η αινιγματική προβληματική που συναντάται σε αρκετά από τα πιο προσωπικά έργα του Σοστακόβιτς και η οποία εγείρει σοβαρές αμφιβολίες στον ακροατή αναφορικά με την εγκυρότητα του μουσικού επιφαινομένου και των συναισθηματικών του προεκτάσεων.

01.07.2001