Ιωάννης Φούλιας: Maurice Ravel: Σονάτα για βιολί και πιάνο

Maurice Ravel (1875-1937): Σονάτα για βιολί και πιάνο

Το τελευταίο αυτό έργο μουσικής δωματίου του Ravel απασχόλησε κατά διαστήματα τον συνθέτη από το 1923 έως το 1927. Αφιερωμένο στην βιολονίστα Hélène Jourdan-Morhange, ερμηνεύθηκε για πρώτη φορά το 1927 από τον Georges Enescu και τον ίδιο τον Ravel στο πιάνο. Πρόκειται για μια από τις ωραιότερες και πιο λεπτοδουλεμένες συνθέσεις του, όπου τα μέρη του βιολιού και του πιάνου συνδυάζονται εξαιρετικά, διατηρώντας παράλληλα την αυτονομία τους.

Το πρώτο μέρος, ένα Allegretto σε Σολ-μείζονα, ξεκινά με ποικιλία θεματικών ιδεών παιχνιδιάρικου χαρακτήρος, ενώ η δεύτερη θεματική ομάδα της εκθέσεως διαθέτει λυρισμό και ήπια διάθεση. Στην επεξεργασία το υλικό δεν αναπτύσσεται, αλλά εμφανίζεται παρηλλαγμένο σε νέα, αρκετά περίπλοκη διαδοχή που ωθεί συνεχώς την μουσική προς τα εμπρός, μέχρι την τελική της κορύφωση. Ακολουθεί η επανέκθεση με τον ταυτόχρονο συνδυασμό των κύριων θεματικών στοιχείων σε πυκνή ύφανση, γεγονός που καθιστά την ενότητα αυτή συντομότερη και ελάχιστα διακριτή από την αμέσως προηγούμενη· μετά την επαναφορά και των λυρικών πλαγίων θεματικών ιδεών, εξ άλλου, μια βραχύτατη coda ολοκληρώνει το μέρος με υπόμνηση της αρχικής ιδέας.

Το σχετικώς αργό Blues: moderato έχει κατά καιρούς κατηγορηθεί ως μάλλον “γαλλικό” και “ραβελικό” παρά αυθεντικό. Εντούτοις, η αξιοποίηση στοιχείων της τζαζ, όπως οι συγκοπές και οι “μπλε” φθόγγοι, σε συνδυασμό με ορισμένες προσωπικές υφολογικές προτιμήσεις του δημιουργού, όπως η διτονικότητα και τα πλούσια ηχοχρώματα, είναι το ζητούμενο μιας έντεχνης μουσικής γλώσσας που μετουσιώνει εν τέλει οποιαδήποτε “πρώτη ύλη” σε υψηλή τέχνη. Οι μελωδικές και ρυθμικές ιδέες των δύο πρώτων τμημάτων παρουσιάζονται στο τέλος του μέρους σε συνδυασμό, δημιουργώντας κλιμάκωση με πολυρρυθμία και πυκνή γραφή.

Μια σύντομη εισαγωγή προετοιμάζει την αέναη ρυθμική κίνηση του βιολιού (έναντι της απλούστερης πιανιστικής γραφής) στο τελικό Perpetuum mobile: allegretto σε Σολ-μείζονα. Πέραν την πρώτης θεματικής ιδέας, οι υπόλοιπες που παρουσιάζονται παρατακτικώς στην έκθεση προέρχονται από τα δύο προηγούμενα μέρη. Έπειτα δε από μια μετατροπική επεξεργασία, η συντομευμένη επανέκθεση προβαίνει – κατ’ αναλογίαν προς το πρώτο μέρος της σονάτας – σε συνδυασμό των διαθέσιμων θεματικών στοιχείων, ολοκληρώνοντας πολύ ενεργητικά το κυκλικό αυτό έργο.

06.09.2002