Αρχική σελίδα / Επιλογή κειμένων
Olivier Messiaen (1908-1992): Combat de la Mort et de
la Vie από την συλλογή Les Corps Glorieux
Ο Messiaen είναι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της γαλλικής “σχολής” οργάνου και κατ’ ουσίαν ο πλέον περιώνυμος από τους συνεχιστές της στα μέσα του 20ού αιώνος. Τα περισσότερα από τα έργα του για όργανο οφείλουν την έμπνευσή τους στην βαθιά θρησκευτική του πίστη, η οποία πάντως εκφράζεται μέσα από μια απόλυτα σύγχρονη μουσική γλώσσα σε συνδυασμό και με την αξιοποίηση παραδοσιακών συνθετικών τεχνικών. Ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτών των τάσεων συνιστά η συλλογή κομματιών για όργανο Les Corps Glorieux: Sept visions brèves de la vie des Ressuscités, που γράφηκε το 1939. Το τέταρτο κομμάτι της συλλογής αυτής, ειδικώτερα, που είναι το μεγαλύτερο σε έκταση και διαμορφώνει τον κεντρικό άξονα συμμετρίας ολόκληρου του έργου, αφιερώνεται στην Μάχη του Θανάτου και της Ζωής, αναπαριστώντας δηλαδή με μουσικά μέσα την κάθοδο στον Άδη και την αιώνια βασιλεία του Ιησού μετά την ανάστασή του.
Η μουσική κινείται συγχρόνως σε περιγραφικό και συμβολικό επίπεδο, ενώ το κομμάτι υποδιαιρείται σε δύο μεγάλες ενότητες που ωστόσο βασίζονται σε μια κοινή θεματική ιδέα. Η πρώτη ενότητα πραγματεύεται την σύγκρουση του θανάτου και της ζωής που αποδίδεται με την αντιπαράθεση του αρχικού θέματος προς ένα σφοδρό πέρασμα εναλλασσόμενων συγχορδιών εν είδει τοκκάτας. Στις δύο πρώτες εμφανίσεις τους, το θέμα και η “τοκκάτα” εναλλάσσονται μεταξύ τους, εξελισσόμενα χωριστά το ένα από το άλλο: από την μονόφωνη εναρκτήρια παρουσίαση του θέματος εξάγεται ένας δίφωνος κανόνας με ελεύθερη εξύφανση, ενώ το ουδέτερο υλικό της “τοκκάτας” επανεμφανίζεται αργότερα λίγο πιο ανεπτυγμένο. Την τρίτη φορά όμως, το θέμα εξελίσσεται μεν υπό μορφήν τρίφωνου κανόνα με περαιτέρω αντιστικτική εξύφανση και έπειτα εκτοπίζεται εκ νέου από το τοκκατοειδές πέρασμα, αλλά η ακόλουθη ανάπτυξη των βοερών συγχορδιών στα μανουάλια συνδυάζεται από ένα σημείο και έπειτα με νέες παραθέσεις του θέματος στα ποδόπληκτρα και ρευστοποίηση του υλικού του, οδηγώντας έτσι στην κλιμάκωση της “μάχης” και στην τελική επικράτηση του αρχικού θέματος! Παρ’ όλα αυτά, ο θρίαμβος της αιώνιας ζωής επί του θανάτου ουδόλως σκιαγραφείται κατά τρόπον πομπώδη. Σύμφωνα με τον Messiaen, «η ζωή του Αναστάντος είναι ελεύθερη, αγνή, αγλαή και πολύχρωμη», γι’ αυτό και η δεύτερη ενότητα του κομματιού προσλαμβάνει απαλό και γαλήνιο χαρακτήρα. Εδώ λοιπόν, το θέμα δεν περιπλανάται πλέον σε διάφορες τονικές περιοχές, αλλά σταθεροποιείται στο περιβάλλον της Φα-δίεση-μείζονος και εξυφαίνεται γεμάτο πραότητα, στο πλαίσιο μιας διμερούς κατασκευής ομοφωνικής υφής που ολοκληρώνεται με μια μακαρίως εκτεινόμενη στον χρόνο καταληκτική συγχορδία.
21.12.2004
© Ιωάννης Φούλιας