Ιωάννης Φούλιας: Felix Mendelssohn-Bartholdy: Δύο «Θρησκευτικά άσματα» για άλτο, χορωδία και όργανο

Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847): Δύο Θρησκευτικά άσματα για άλτο, χορωδία και όργανο

Παρά την εβραϊκή της καταγωγή, η οικογένεια του Mendelssohn είχε ασπασθεί τον Χριστιανισμό, γεγονός που επέτρεψε στον Felix να συνθέσει ορισμένα από τα πλέον μεγαλόπνοα έργα θρησκευτικής μουσικής του 19ου αιώνος! Στην σκιά της τριλογίας των ορατορίων του Ηλίας, Χριστός (ημιτελές) και Παύλος, της δεύτερης συμφωνίας-καντάτας “Lobgesang” (opus 52) καθώς και μερικών συναρπαστικών μελοποιήσεων επιλεγμένων ψαλμών, βρίσκουμε επίσης έναν καθόλου ευκαταφρόνητο αριθμό μικρότερων θρησκευτικών κομματιών (μοτέτων, ύμνων, ανθεμίων κ.λπ.) για την λουθηρανική ή την αγγλικανική εκκλησία. Η συλλογή Drei geistliche Lieder (Τρία θρησκευτικά άσματα) περιλαμβάνει ισάριθμα κομμάτια για σόλο άλτο, τετράφωνη μεικτή χορωδία και όργανο, τα οποία γράφηκαν το 1840 και εκδόθηκαν τον επόμενο χρόνο στην Βόννη δίχως αριθμό opus, προφανώς επειδή επρόκειτο για σύντομες “περιστασιακές” συνθέσεις. Ίσως γι’ αυτό όμως, ο Mendelssohn θέλησε αργότερα, στις αρχές του 1843, να επεκτείνει το ήδη υπάρχον υλικό σε ένα έργο μεγαλύτερων διαστάσεων και συνοχής: με την ενορχήστρωση της ενόργανης συνοδείας και την προσθήκη μιας τελικής φούγκας προέκυψε λοιπόν ένας τετραμερής Ύμνος για άλτο, χορωδία και ορχήστρα, ο οποίος παρ’ όλα αυτά δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά σε μια μεταθανάτια έκδοση του 1852, ως “opus 96”.

Το πρώτο κομμάτι της συλλογής του 1840, Lass, o Herr, mich Hülfe finden, χαρακτηρίζεται σε γενικές γραμμές από απλότητα, χωρίς ωστόσο να απουσιάζουν ορισμένες εκφραστικές κορυφώσεις που δίνουν έμφαση στο ικετευτικό περιεχόμενο του κειμένου. Στην αρχή κάθε ενότητος η άλτο εκθέτει το μελωδικό υλικό που έπειτα επαναλαμβάνεται ή αναπτύσσεται περαιτέρω από την χορωδία. Σε αντίθεση όμως με τις δύο εξωτερικές ενότητες, που αποπνέουν ήρεμη διάθεση στο περιβάλλον της Μι-ύφεση-μείζονος, στην μεσαία αποδίδονται τα αγωνιώδη ερωτήματα του κειμένου με μια περιπλάνηση σε ελάσσονες τονικότητες και κυρίως με την σύντομη αντιστικτική ανάπτυξη της μελωδικής φράσεως της σολιστικής φωνής στο μέρος της χορωδίας.

Το τρίτο κομμάτι της ίδιας συλλογής, Herr, wir trau’n auf deine Güte, διαθέτει παρεμφερή δομική οργάνωση, είναι γραμμένο στην ίδια τονικότητα με το πρώτο, αλλά διαφοροποιείται σημαντικά από αυτό ως προς τον χαρακτήρα του. Τα αποφασιστικά ανιόντα πηδήματα και ο ισχυρός παρεστιγμένος ρυθμός της εναρκτήριας φράσεως της άλτο εκδηλώνουν σε πρώτη φάση την δυναμική τους κατά την διπλή – εν είδει θέματος και απάντησης – παράθεση της ιδίας φράσεως από τις χορωδιακές φωνές· η δεύτερη φράση της πρώτης ενότητος, αντιθέτως, εμφανίζεται σαφώς ηπιότερη στο μέρος της άλτο, αν και λίγο αργότερα αναπτύσσεται κατά τρόπον πιο επιβλητικό από την χορωδία. Η μεσαία ενότητα αφιερώνεται αποκλειστικά στην σολιστική φωνή που, βασιζόμενη στο ίδιο ποιητικό κείμενο, αναδιατυπώνει το μελωδικό περιεχόμενο της δεύτερης φράσεως της αρχικής ενότητος σε μια αρμονική πορεία που κατευθύνεται προς την σχετική ντο-ελάσσονα. Από εκεί ξεκινά κατόπιν αδιαμεσολάβητα η τρίτη ενότητα, με μια μικρή χορωδιακή φούγκα πάνω στην εναρκτήρια μελωδική φράση: η άψογη αντιστικτική τεχνική του Mendelssohn γίνεται εδώ το όχημα μιας εμφαντικής δήλωσης της εμπιστοσύνης των πιστών στην καλωσύνη του Θεού, που μέσα από stretti του θέματος φθάνει τελικά στο απόγειό της με έναν αγλαό ισοκράτη επί της δεσπόζουσας της αρχικής τονικότητος. Στην Μι-ύφεση-μείζονα επανέρχεται στην συνέχεια και η δεύτερη μελωδική φράση της πρώτης ενότητος, που εκφέρεται εκ νέου πρώτα από την άλτο και έπειτα από την χορωδία (με περαιτέρω διεύρυνση) και ακολουθείται από ένα ήρεμο καταληκτικό τμήμα, στο τέλος του οποίου η άλτο ενώνει για μοναδική φορά την φωνή της με το χορωδιακό σύνολο, σε μια καθολική έκφραση ευγνωμοσύνης προς τον Κύριο.

28.02.2004