Ιωάννης Φούλιας: Franz Liszt: «Θύελλα» και «Η κοιλάδα του Obermann», S 160 αρ. 5 και 6

Αρχική σελίδα / Επιλογή κειμένων

Franz Liszt (1811-1886): Θύελλα και Η κοιλάδα του Obermann, από την συλλογή Έτη προσκυνήματος / Πρώτο έτος: Ελβετία, S 160 αρ. 5 και 6

Τα τρία Έτη προσκυνήματος του Liszt αναφέρονται σε ισάριθμες συλλογές πιανιστικών κομματιών, εμπνευσμένες από περιοδείες του συνθέτη στην Ελβετία και την Ιταλία. Το πρώτο τεύχος (“έτος”) σχεδιάσθηκε αρχικά μεταξύ των ετών 1837-1838 υπό τον τίτλο Λεύκωμα ενός ταξιδιώτη (S. 156), έπειτα από παραμονή του Liszt στην Ελβετία την περίοδο 1835-1836. Κατά την προσφιλή του συνήθεια, μάλιστα, ο συνθέτης επανεπεξεργάσθηκε την ανθολογία αυτή από το 1848 έως το 1854, καταλήγοντας το 1855 στο πρώτο από τα Έτη προσκυνήματος (S. 160), που αποτελείται από εννέα κομμάτια. Επιπλέον, στην πρώτη έκδοση του έργου προσετέθησαν – υπό την επίβλεψη του Liszt – ποιητικά παραθέματα που σχετίζονταν με το εξωμουσικό περιεχόμενο ή την διάθεση καθενός κομματιού.

Η Θύελλα, σύνθεση του 1854, συνιστά την μόνη ουσιαστικά προσθήκη στο προϋπάρχον υλικό του Λευκώματος ενός ταξιδιώτη και εμφανίζεται στην πέμπτη θέση των ελβετικών αναθεωρημένων αναμνήσεων του συνθέτη. Το περιεχόμενό της είναι εμπνευσμένο από ένα απόσπασμα από τον Childe Harold (1818) του Λόρδου Byron, όπου ο ήρωας διερωτάται αν οι θύελλες φωλιάζουν στην ανθρώπινη ψυχή ή κάπου ψηλότερα. Αυτή η γεμάτη ένταση σκηνή μεταφέρεται στο πιάνο με την μορφή ενός ενεργητικότατου κομματιού χαρακτήρος, στο οποίο περάσματα “υπερβατικής” δεξιοτεχνίας συνδυάζονται με πληθωρική συγχορδιακή και έντονα χρωματική γραφή. Το εισαγωγικό υλικό οδηγεί γρήγορα σε ένα πραγματικά θυελλώδες πρώτο θέμα στην ντο-ελάσσονα, ενώ έπειτα, ως τέλεια αντίθεση σε αυτό, αναδύεται σε απόσταση τριτόνου (στην Φα-δίεση-μείζονα) μια δεύτερη ιδέα ηρωικού χαρακτήρος· στην εξέλιξή της, βέβαια, η ιδέα αυτή επιστρέφει στο εισαγωγικό τμήμα, το οποίο ακολούθως διακόπτεται από μια δεξιοτεχνική καντέντσα, πριν την επαναφορά του αρχικού θέματος που βαθμιαία καταλαγιάζει, έως ότου μια σύντομη κατακλείδα ανακαλέσει οριστικά την αρχική διάθεση του έργου.

Η κοιλάδα του Obermann είναι το έκτο και εκτενέστερο κομμάτι του πρώτου Έτους προσκυνήματος. Ο τίτλος προέρχεται από κεφάλαιο του μυθιστορήματος του Etienne Pivert de Sénancour Obermann (1804) που προβάλλει ως κεντρική ιδέα το αίσθημα μοναξιάς ενός ξενιτεμένου. Ο Liszt σκιαγραφεί τις συναισθηματικές μεταπτώσεις του λογοτεχνικού ήρωα χρησιμοποιώντας μια βασική θεματική ιδέα που μετασχηματίζεται αναλόγως των συμφραζομένων. Έτσι, στην πρώτη ενότητα του κομματιού η ιδέα αυτή παρουσιάζεται ως στοχαστική, πλαισιωμένη από πλούσιες αρμονικές αναζητήσεις εσωστρεφούς διαθέσεως· ακολουθούν ωστόσο δύο μεταμορφώσεις της, εκ των οποίων η πρώτη υποβάλλει μια διάσταση πνευματικής εξαΰλωσης, ενώ η δεύτερη αποδίδει ένα ψυχικό ξέσπασμα που αργότερα καταλαγιάζει, προκειμένου να επανέλθει η πρότερη κατάσταση, πρώτα ως ήρεμη λύτρωση και έπειτα ως θριαμβική κατάφαση. Ως τελικό σχόλιο, εξ άλλου, επανεμφανίζεται η αρχική στοχαστική διάθεση της κεντρικής ιδέας, αν και σε πιο αισιόδοξη πλέον προοπτική…

05.09.2002