Αρχική σελίδα / Επιλογή κειμένων

Βασίλυ Σεργκέεβιτς Καλίννικοβ [Василий Сергеевич Калинников] (1866-1901): Κέδρος και φοίνικας, συμφωνική εικόνα για μεγάλη ορχήστρα

Ο Βασίλυ Καλίννικοβ υπήρξε ένας ιδιαίτερα προικισμένος μουσικός, ο οποίος όμως, στην σύντομη ζωή και σταδιοδρομία του, υπέφερε διαρκώς από φτώχια και κακή υγεία. Η ανέχειά του δεν του επέτρεψε καν να σπουδάσει στο Ωδείο της Μόσχας, με αποτέλεσμα να μαθητεύσει κυρίως στην Μουσική Σχολή της Φιλαρμονικής Εταιρείας της Μόσχας και να βγάζει τα προς το ζην παίζοντας βιολί, φαγγόττο και τύμπανα σε ορχήστρες θεάτρων καθώς και ως μουσικός αντιγραφέας. Αλλά ακόμη και όταν το 1892-1893 οι επαγγελματικές του προοπτικές άρχισαν να διαφαίνονται περισσότερο ευοίωνες (χάρη και στην μεσολάβηση του Τσαϊκόβσκυ), η επιδείνωση της υγείας του επέβαλε την άμεση μετεγκατάστασή του στο θερμότερο κλίμα της Γιάλτας της Κριμαίας, όπου ο Καλίννικοβ πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του συνθέτοντας τα σημαντικότερα έργα του, προτού υποκύψει στην χρόνια φυματίωσή του.

Τα έργα του για ορχήστρα (και ιδίως η πρώτη από τις δύο συμφωνίες του) αποτελούν άξιους συνεχιστές της παράδοσης του Μποροντίν και του Τσαϊκόβσκυ, και χαρακτηρίζονται από τεχνική αρτιότητα αλλά και περίτεχνη ενορχήστρωση. Ο Καλίννικοβ αφομοιώνει επίσης στοιχεία της ρωσικής λαϊκής μουσικής παράδοσης στο έργο του, δίχως όμως να τα προβάλλει σε πρώτο πλάνο, όπως οι συνθέτες της Ρωσικής Εθνικής Σχολής Μουσικής. Επιπλέον, στην περίπτωση της συμφωνικής εικόνας Κέδρος και φοίνικας, που γράφηκε την περίοδο 1897-1898, η έμπνευση του συνθέτη είναι καταφανώς υπερεθνική, καθώς αντλείται από ένα ποίημα του Heinrich Heine (1797-1856), οι στίχοι του οποίου έχουν ως εξής:

Αυτή η αντιπαραβολή δύο μοναχικών υπάρξεων στον παγωμένο βορρά και τον καυτό νότο βρίσκει την μουσική της αντανάκλαση σε ισάριθμα θεματικά συμπλέγματα, τα οποία εναλλάσσονται στο σύντομο αυτό κομμάτι χαρακτηριστικής (και όχι προγραμματικής) μουσικής με όρους που παραπέμπουν στις μορφές του ρόντο αλλά και της σονάτας. Η πρώτη θεματική περιοχή, στην λα-ελάσσονα, περιλαμβάνει μία κεντρική ιδέα με ορισμένες έμμεσες αναφορές στην ρωσική μουσική παράδοση, το υλικό της οποίας αναπτύσσεται και εξυφαίνεται μελωδικά επί μακρόν, αρχικά εν είδει διαλόγου ανάμεσα στα έγχορδα και τα ξύλινα πνευστά, και εν συνεχεία από ολόκληρη την ορχήστρα σε πλήρη κλιμάκωση και αποκλιμάκωση. Σε αντίθεση με αυτά τα παγερά μουσικά συμφραζόμενα, η δεύτερη βασική μουσική ιδέα εκτίθεται ακολούθως στην τονικότητα της Μι-μείζονος, με ιδιαίτερη θέρμη και σε μια πορεία αδιάλειπτης δυναμικής επιτάσεως και ενορχηστρωτικής λαμπρότητος, η οποία ωστόσο λήγει άδοξα, καθώς οδηγεί απευθείας σε μιαν ευσύνοπτη επαναφορά των περιεχομένων της πρώτης ενότητος. Παρ’ όλα αυτά, η συμφωνική εικόνα θα φθάσει λίγο αργότερα στο απόγειό της με την φλογερή επανέκθεση της δεύτερης ιδέας στην Λα-μείζονα, προτού η αρχική επανέλθει οριστικά στο προσκήνιο και επιβάλει μέχρι τέλους την ψυχρή ερημική της διάθεση, όπως άλλωστε φανερώνει και η ύστατη αμυδρή υπόμνηση της δεύτερης ιδέας στην coda του έργου, ελάχιστα προτού αυτό αποπερατωθεί κατά τρόπον κυκλικό.

17.12.2016

© Ιωάννης Φούλιας