Ιωάννης Φούλιας: Wolfgang Amadeus Mozart: Συμφωνία σε Μι-ύφεση-μείζονα, KV 543

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791): Συμφωνία σε Μι-ύφεση-μείζονα, KV 543

Το καλοκαίρι του 1788 ο Mozart συνέθεσε στην Βιέννη τις τελευταίες τρεις συμφωνίες του δίχως κάποια συγκεκριμένη αφορμή, αλλά πιθανότατα με την προοπτική να τις παρουσιάσει σε συναυλίες συνδρομητών κατά την ακόλουθη καλλιτεχνική περίοδο. Για την πρώτη από αυτές, την KV 543, γνωρίζουμε ότι ολοκληρώθηκε στις 26 Ιουνίου 1788, αλλά δεν έχει εξακριβωθεί πού και πότε εκτελέσθηκε για πρώτη φορά· σε κάθε περίπτωση πάντως, η πρώτη της έκδοση υπήρξε μεταθανάτια (1797). Η ενορχήστρωση της συμφωνίας αυτής παραδόξως δεν περιλαμβάνει όμποε, αλλά προβλέπει ένα φλάουτο, ζεύγη κλαρινέττων, φαγγόττων, κόρνων και τρομπετών, τύμπανα και έγχορδα. Είναι επίσης η μοναδική της συμφωνικής “τριλογίας” του 1788 με αργή εισαγωγή (Adagio) στο γρήγορο πρώτο μέρος (Allegro), η έκθεση του οποίου χαρακτηρίζεται πρωτίστως από τις ακραίες αντιθέσεις ανάμεσα στις ήπιες βασικές θεματικές ιδέες στην Μι-ύφεση- και την Σι-ύφεση-μείζονα αφ’ ενός και στην σφοδρότητα των θεματικών περιεχομένων της ενδιάμεσης μεταβάσεως (που εν μέρει παραπέμπει και στο υλικό της αργής εισαγωγής) αλλά και της κατακλείδας αφ’ ετέρου. Η καταληκτική χειρονομία της εκθέσεως έχει τον πρώτο λόγο εντός της επεξεργασίας, όπου, έπειτα από μια εμβόλιμη παράθεση της δεύτερης πλάγιας ιδέας στην Λα-ύφεση-μείζονα, η σχετική ντο-ελάσσονα εδραιώνεται επί μακρόν, καθιστώντας μάλιστα κάπως απρόσμενη την επαναφορά της αρχικής τονικότητος για την μετέπειτα επανέκθεση όλων των θεματικών περιεχομένων της πρώτης μακροδομικής ενότητας με μικρές μόνον τροποποιήσεις.

Η αυτοτελής τριμερής ασματική δομή του κυρίου θέματος του Andante con moto στην Λα-ύφεση-μείζονα είναι σίγουρα ασυνήθιστη για ένα μέρος σε μορφή σονάτας χωρίς επεξεργασία! Το ακόλουθο μεταβατικό θέμα, πάντως, προσδίδει μιαν αίσθηση τραγικότητος κινούμενο από την φα-ελάσσονα προς την Μι-ύφεση-μείζονα, όπου στην συνέχεια κάνουν την εμφάνισή τους ένα (μοτιβικά συγγενές προς το αρχικό) πλάγιο θέμα αλλά και μια καταληκτική ιδέα, η οποία αναπτύσσεται μιμητικά στα πνευστά και τελικά λειτουργεί και ως συνδετικό πέρασμα προς την επανέκθεση. Σε αυτήν την δεύτερη ενότητα όμως, το κύριο θέμα μένει ανολοκλήρωτο και οδηγεί στην απομεμακρυσμένη σι-ελάσσονα για μια ακόμη πιο δραματική τονική περιπλάνηση της μεταβάσεως, πριν την κατευναστική επαναφορά του πλαγίου θέματος στην αρχική τονικότητα καθώς και της κατακλείδας, η οποία μάλιστα προεκτείνεται προς μιαν επιπρόσθετη coda με καταληκτικές υπομνήσεις του κυρίου θέματος.

Τα δύο τελευταία μέρη της συμφωνίας, αμφότερα γραμμένα στην Μι-ύφεση-μείζονα, βρίσκονται σε μια ιδιαίτερα αντιθετική σχέση μεταξύ τους. Τόσο το μενουέττο (Allegretto) όσο και το τρίο βασίζονται σε απλές τριμερείς ασματικές δομές και έχουν χαρακτήρα εξωστρεφή και ανάλαφρο. Το Finale: allegro, τουναντίον, παρ’ ότι πολύ ενεργητικό και ως εκ τούτου εύκολα αποδεκτό από το ευρύ κοινό, μιμείται με επιτυχία την λόγια “μονοθεματική” τεχνική σονάτας που εφήρμοζε κατά προτίμηση ο Haydn στο ύστερο έργο του. Ως εκ τούτου, από την συνεχή ανάπτυξη της αρχικής θεματικής ιδέας και τον συνδυασμό της με δευτερεύοντα μοτιβικά στοιχεία προκύπτει κάθε δομικό μέλος της εκθέσεως και της (σχεδόν αντίστοιχης) επανεκθέσεως, ενώ και η επεξεργασία αρκείται στο πάντοτε αναγνωρίσιμο εναρκτήριο μοτίβο που περιπλανάται σε αρκετές τονικότητες με επίκεντρο την σχετική ντο-ελάσσονα.

18.10.2004