Ιωάννης Φούλιας: Wolfgang Amadeus Mozart: Εισαγωγή του Singspiel «Η Απαγωγή απ’ το Σεράι», KV 384

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791): Εισαγωγή του Singspiel Η Απαγωγή απ’ το Σεράι, KV 384

Η τρίπρακτη κωμική όπερα Η Απαγωγή απ’ το Σεράι, KV 384, του Mozart συνιστά τον πρώτο μεγάλο σταθμό στην ιστορία του Singspiel, ενός είδους οπερέττας σε γερμανική γλώσσα που συνδυάζει θεατρική πρόζα και μουσικά-φωνητικά μέρη. Από την παρθενική του παράσταση στην Βιέννη, στις 16 Ιουλίου 1782, έως σήμερα, το περίφημο αυτό έργο έχει καθιερωθεί στον χώρο του λυρικού θεάτρου και απολαμβάνει μεγάλης δημοτικότητος. Το libretto που ετοίμασε ο Johann Gottlieb Stephanie, διασκευάζοντας ένα ομότιτλο θεατρικό έργο του Christoph Friedrich Bretzner, ενέπνευσε άμεσα στον συνθέτη την μουσική της πρώτης τουλάχιστον πράξεως, την οποία περάτωσε σε διάστημα μόλις τριών εβδομάδων περίπου, το καλοκαίρι του 1781. Είναι εξακριβωμένο ότι η σύνθεση της ορχηστρικής εισαγωγής ξεκίνησε την ίδια χρονική περίοδο, αν και η ολοκλήρωσή της δεν αποκλείεται – κατά την συνήθη πρακτική της εποχής – να υλοποιήθηκε κατά τα τελικά στάδια διαμόρφωσης του συνολικού έργου, δηλαδή μέχρι τον Μάιο του 1782. Επιπροσθέτως, με δεδομένη την ημιτελή μορφή της εισαγωγής αυτής στο πλαίσιο του Singspiel (γεγονός που επιτρέπει την άμεση σύνδεσή της με το πρώτο φωνητικό μέρος της πρώτης πράξεως), ο συνθέτης και εκδότης Johann Anton André κυκλοφόρησε μετά τον θάνατο του Mozart μια δομικώς ολοκληρωμένη εκδοχή της ιδίας, η οποία κατέστησε δυνατή την αυτόνομη διάδοση της εισαγωγής και στο συναυλιακό ρεπερτόριο.

Τον τόνο σε αυτήν την θαυμάσια εισαγωγή σε Ντο-μείζονα δίνουν αφ’ ενός μεν οι ζωηρές θεματικές ιδέες, με τις συνεχείς και ξαφνικές δυναμικές τους μεταπτώσεις, και αφ’ ετέρου η απομίμηση στοιχείων της δημοφιλούς τότε “τουρκικής μουσικής”, τόσο σε επίπεδο ηχοχρώματος, με την χρήση ενός μικρού φλάουτου (piccolo) και επιπρόσθετων κρουστών (τριγώνου, κυμβάλων και μεγάλου ταμπούρου) που παρέπεμπαν αμυδρά στον οξύ και ακατέργαστο ήχο των μπαντών των γενιτσάρων, όσο και σε επίπεδο μελωδικού υλικού, χάρη στην ασυνήθιστα πυκνή εναλλαγή μείζονος και ελάσσονος τρόπου (εν είδει αλληγορίας των “αλλόκοτων” για τα δυτικοτραφή αυτιά ανατολικών τρόπων) στο πλαίσιο μιας τυπικής εκθέσεως σονάτας. Στην συνέχεια, ωστόσο, αντί για την αναμενόμενη επεξεργασία, ο Mozart επέλεξε να προκαλέσει άλλη μιαν έντονη εντύπωση, προαναγγέλλοντας σε ένα κεντρικό επεισόδιο την μουσική του πρώτου φωνητικού μέρους του Singspiel, μιας μικρής άριας του πρωταγωνιστή Belmonte, ο οποίος αναζητά σε ξένους και εχθρικούς τόπους την απαχθείσα μνηστή του, Konstanze. Με αυτόν τον τρόπο, και η σχέση της εισαγωγής με την ακόλουθη σκηνική δράση ενδυναμώνεται, αλλά και η ίδια η εισαγωγή εμπλουτίζεται και ποικίλλεται περαιτέρω με μια νέα αισθαντική μελωδία στην ντο-ελάσσονα, η οποία έρχεται σε απόλυτη αντίθεση προς τον περίγυρό της! Κατόπιν, βέβαια, η ενεργητικότητα της δήθεν “ανατολίτικης” μουσικής επανέρχεται στο προσκήνιο με την – συμπληρωμένη από τον André – επανέκθεση της μορφής σονάτας, αλλά και με μιαν επιπρόσθετη καταληκτική κορύφωση που, κατά τρόπον ευτυχή, αποδεικνύεται συνεπέστατη προς το πνεύμα της παρτιτούρας του Mozart.

19.07.2008