Ιωάννης Φούλιας: Wolfgang Amadeus Mozart: Συμφωνία σε Ρε-μείζονα, KV 300a / 297

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791): Συμφωνία σε Ρε-μείζονα, KV 300a / 297

Η θέση της “παρισινής” συμφωνίας KV 300a / 297 είναι ξεχωριστή στο συμφωνικό ρεπερτόριο του Mozart: γραμμένη από τα μέσα Μαΐου έως τις 12 Ιουνίου 1778 στην γαλλική πρωτεύουσα, η συμφωνία αυτή τίθεται ανάμεσα στις 48 νεανικές συμφωνίες της περιόδου 1764-1776 και στις μόλις 10 ώριμες συνθέσεις του ιδίου είδους που ακολούθησαν μεταξύ των ετών 1779-1788 στο Salzburg και την Βιέννη. Το έργο αυτό υπήρξε παραγγελία των “Concerts spirituels”, μιας περίφημης σειράς συναυλιών για συνδρομητές που διηύθυνε ο Joseph Le Gros, στο πλαίσιο των οποίων έλαβε χώραν και η πρώτη του εκτέλεση στις 18 Ιουνίου 1778. Σε επιστολή προς τον πατέρα του, ο Mozart αναφέρει ότι η εκτέλεση αυτή είχε μεγάλη επιτυχία και καταχειροκροτήθηκε, παρά το γεγονός ότι είχε προηγηθεί μονάχα μία πρόβα και αυτή μάλιστα πολύ προβληματική! Η συμφωνία σε Ρε-μείζονα δεν περιλαμβάνει μενουέττο, αφού αυτό δεν συνηθιζόταν στην γαλλική συμφωνική μουσική της εποχής, αλλά διαθέτει λαμπρά ορχηστρικά ηχοχρώματα και μεγαλοπρεπές ύφος που κολάκευαν το γαλλικό γούστο.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του πρώτου μέρους (Allegro assai), το οποίο διατρέχεται από την αρχή μέχρι το τέλος του από ένα σπινθηροβόλο βασικό μοτίβο ανιούσας κλίμακας. Με αυτό (σε ταυτοφωνία) ανοίγει η κύρια θεματική ομάδα της εκθέσεως στην Ρε-μείζονα και – κατόπιν εναλλαγών του ιδίου με πιο ήρεμα περάσματα καθώς και κλιμάκωσης που οδηγεί σε ένα τμήμα μεγάλης έντασης – σε αυτό καταλήγει και πάλι, αλλά στην δεσπόζουσα πλέον. Η πλάγια θεματική ομάδα στην Λα-μείζονα αρχίζει με πιο ήσυχες και αεράτες μελωδικές ιδέες, ενώ παράλληλα αναδεικνύεται εδώ περισσότερο το ηχόχρωμα των πνευστών. Παρ’ όλα αυτά, σύντομα επανεμφανίζεται το βασικό μοτίβο, τώρα υπό μορφήν διαλόγου ανάμεσα στην υψηλή και την χαμηλή ηχητική περιοχή του δυναμικά αναδυόμενου συνολικού ορχηστρικού όγκου· ο Mozart γνώριζε (όπως αναφέρει σε επιστολή του) ότι αυτό το λαμπρό πέρασμα θα γινόταν δεκτό με επευφημίες από το παρισινό κοινό, γι’ αυτό και λίγο παρακάτω δεν διστάζει να το επαναλάβει! Η έκθεση ολοκληρώνεται με μια καταληκτική ομάδα θεμάτων, στην οποία επικρατεί ο αναζωογονητικός ρυθμός των τριήχων ογδόων που καταλήγει σε μια ακόμη παρουσίαση του βασικού μοτίβου στην Λα-μείζονα. Το σημείο αυτό συνιστά ταυτοχρόνως και την έναρξη της επεξεργασίας, η οποία μάλιστα ακολουθεί κατά γράμμα την έναρξη του μέρους, έως ότου το βασικό μοτίβο στραφεί προς την Φα-μείζονα και παραχωρήσει την θέση του σε ένα νέο θέμα ήρεμου χαρακτήρος. Η παρένθεση αυτή κλείνει πάντως γρήγορα και έτσι η ακόλουθη μετάβαση προς την αρχική τονικότητα οδηγεί φυσιολογικά στην επανέκθεση. Τώρα όμως η κύρια θεματική ομάδα εξελίσσεται διαφορετικά απ’ ό,τι στην έκθεση, αφού το βασικό μοτίβο βρίσκει εδώ χώρο για μιαν εντυπωσιακή δευτερεύουσα ανάπτυξη, πριν την κατάληξή του στην δεσπόζουσα. Η μετάθεση της πλάγιας θεματικής ομάδος στην Ρε-μείζονα περιλαμβάνει πλέον μία μόνο παράθεση της λαμπρής αλλά πλεοναστικής εκείνης ηχητικής εντύπωσης που συνειδητά επεδίωξε ο Mozart στην έκθεση, ενώ η καταληκτική ομάδα της επανεκθέσεως διευρύνεται σημαντικά, προτού ολοκληρωθεί με μια πλήρη αναδρομή στην εναρκτήρια χειρονομία του μέρους.

Το αργό μέρος της συμφωνίας (Andante) είναι τελείως διαφορετικής αισθητικής ποιότητος. Η αρχική δεκαεξάμετρη περίοδος στην Σολ-μείζονα χαρακτηρίζεται από ευγενές ήθος, ενώ τα πλάγια θεματικά περιεχόμενα που εκτίθενται στην περιοχή της δεσπόζουσας (κατόπιν διαμεσολάβησης μιας σύντομης μετάβασης) αμφιταλαντεύονται ανάμεσα σε αυστηρές φιγούρες παρεστιγμένων και ανάλαφρες μελωδικές ιδέες, οι οποίες με την σειρά τους εναλλάσσουν μείζονα και ελάσσονα τρόπο προτού παγιώσουν την Ρε-μείζονα. Η συνοπτική διαδικασία επαναφοράς στην Σολ-μείζονα συνεπιφέρει κατόπιν την αυτούσια τονική επανέκθεση τόσο του κυρίου θέματος όσο και των πλαγίων θεματικών ιδεών της εκθέσεως. Το μέρος ωστόσο ολοκληρώνεται με μια σχετικώς εκτενή coda, στο πλαίσιο της οποίας η τρίτη εμφάνιση μόνο του δεύτερου τμήματος της αρχικής περιόδου ακολουθείται πλέον από γαλήνιους καταληκτικούς σχηματισμούς.

Περιέργως, ο Joseph Le Gros παρατήρησε ότι το μέρος αυτό περιείχε πολλές μετατροπίες (!) και – βάσει του γαλλικού γούστου – έκρινε ότι ήταν υπερβολικά εκτενές και επομένως μάλλον ανιαρό για τους ακροατές των συναυλιών του… Ο Mozart λοιπόν έγραψε και ένα δεύτερο Andante (που φαίνεται πως είχε ολοκληρωθεί μέχρι τις 9 Ιουλίου 1778), το οποίο χρησίμευσε στις περαιτέρω εκτελέσεις της συμφωνίας στο Παρίσι καθώς και στην πρώτη έκδοση της παρτιτούρας. Το εναλλακτικό αυτό αργό μέρος διαθέτει επίσης χαριτωμένες μελωδικές ιδέες, τόσο στην κύρια όσο και στην πλάγια θεματική ομάδα της εκθέσεως (οι οποίες παρουσιάζονται στην Σολ- και την Ρε-μείζονα, αντιστοίχως), ενώ η κατακλείδα της ιδίας συνίσταται σε μιαν ανιούσα σειρά από τρίλλιες με θαυμάσια ενορχήστρωση. Η συντομία του μέρους αυτού διασφαλίζεται εξ άλλου κυρίως από το ότι η δεύτερη μακροδομική ενότητα περιλαμβάνει την σύντομη ανάπτυξη ενός νέου μελωδικού σχηματισμού, το μεταβατικό τμήμα της εκθέσεως σε τονική μεταφορά και τελικά την επανέκθεση μόνο της πλάγιας θεματικής ομάδος στην Σολ-μείζονα, με μια σύντομη αλλά έξυπνη και όμορφη διεύρυνση της κατακλείδας.

Το γρήγορο finale (Allegro) της συμφωνίας ξεκινά – αναπάντεχα για τους γάλλους ακροατές – με την διάφανη αντιστικτική πλοκή μόνο των δύο ομάδων βιολιών, στην οποία απαντά δυναμικά ολόκληρο το ορχηστρικό σώμα. Μετά την επανάληψη αυτής της εναλλαγής, πάντως, ο συμπαγής ορχηστρικός ήχος επικρατεί πλέον μέχρι την πτώση στην διπλή δεσπόζουσα. Η πλάγια θεματική ομάδα στην Λα-μείζονα περιλαμβάνει αντιστικτική ύφανση (φθόγγοι μεγάλης αξίας έναντι μιας ευέλικτης φιγούρας ογδόων) που απλώνεται σταδιακά στο ηχητικό φάσμα, καθώς και περάσματα ομοφωνικής φύσεως με έντονα ξεσπάσματα στον ελάσσονα τρόπο, ενώ η καταληκτική ομάδα της εκθέσεως είναι εξίσου δυναμική και ενεργητική. Στην επεξεργασία αναπτύσσεται αποκλειστικά το αντιστικτικό τμήμα της πλάγιας θεματικής ομάδος, σε μεγάλη έκταση και μέσα από πολλές μετατροπίες· η κατάληξη στην δεσπόζουσα της Ρε-μείζονος, εξ άλλου, προεκτείνεται για λίγο με ένα συνδετικό πέρασμα που προετοιμάζει με ωραίο τρόπο την επανέκθεση της δραστικά συντομευμένης κύριας θεματικής ομάδος. Περικοπές όμως γίνονται και στην επανέκθεση της πλάγιας ομάδος, αφού ολόκληρο το αρχικό αντιστικτικό της τμήμα παραλείπεται, καθώς η ενότητα της επεξεργασίας επικεντρώθηκε με έμφαση σε αυτό· έτσι, ό,τι στην έκθεση ακολουθούσε στην περιοχή της δεσπόζουσας, μεταφέρεται εδώ στην τονική, προκειμένου το μέρος να ολοκληρωθεί ενθουσιωδώς, δίχως άλλες εκπλήξεις.

30.10.2003