Ιωάννης Φούλιας: Joseph Haydn: Τρίο με πιάνο σε Σολ-μείζονα, Hob. XV: 25

Joseph Haydn (1732-1809): Τρίο με πιάνο σε Σολ-μείζονα, Hob. XV: 25

Τον Οκτώβριο του 1795, λίγο μετά την αναχώρηση του Joseph Haydn από το Λονδίνο, δημοσιεύθηκαν εκεί τρία δικά του τρίο με πιάνο (Hob. XV: 24-26) αφιερωμένα στην Rebecca Schroeter, την χήρα του γερμανού συνθέτη και καθηγητή πιάνου Johann Samuel Schroeter, με την οποίαν ο Haydn διατηρούσε φιλικούς δεσμούς ήδη από την πρώτη του περιοδεία στην Αγγλία, κατά τα έτη 1791-1792. Το δεύτερο από αυτά τα τρίο, τα οποία στην πραγματικότητα συνιστούν σονάτες για πληκτροφόρο με συνοδεία βιολιού και τσέλλου, γράφηκε κατά πάσαν πιθανότητα την άνοιξη του 1795 στο Λονδίνο και είναι σίγουρα το γνωστότερο από τα 40 περίπου έργα αυτού του είδους που συνέθεσε ο Haydn, χάρη στην υψηλή δημοτικότητα του τρίτου μέρους του, ενός «Ρόντο σε τσιγγάνικο [δήθεν “ουγγρικό”] ύφος».

Και τα τρία μέρη του μικρού αυτού έργου είναι γραμμένα σε παρατακτικές μορφές. Το εναρκτήριο Andante σε Σολ-μείζονα, για παράδειγμα, είναι ένα πενταμερές ρόντο, το χαριτωμένο διμερές βασικό θέμα του οποίου επανέρχεται παρηλλαγμένο στην πορεία του κομματιού άλλες δύο φορές, με ολοένα και πιο δεξιοτεχνικές φιγούρες στο μέρος του πληκτροφόρου. Ενδιάμεσα, το πρώτο επεισόδιο αποτελεί κατ’ ουσίαν ένα παράλλαγμα του βασικού θέματος στην ομώνυμη σολ-ελάσσονα, ενώ το δεύτερο επεισόδιο διακρίνεται εντονότερα από τον περίγυρό του, καθώς αναδεικνύει με συνεχή ιδιωματικά περάσματα την γραμμή του βιολιού, σε μιαν επίσης διμερή δομική κατασκευή στην σχετική μι-ελάσσονα. Το κατ’ εξοχήν αργό μέρος είναι το δεύτερο, ένα Poco adagio στην ιδιαίτερα απομεμακρυσμένη τονικότητα της Μι-μείζονος και σε τριμερή ασματική μορφή. Και σε αυτήν την περίπτωση, το γαλήνιο βασικό θέμα είναι διμερές, ενώ η τρυφερή θεματική ιδέα της μεσαίας ενότητος διαφοροποιείται από την προηγούμενη τονικά, δομικά και ηχοχρωματικά, στον βαθμό που διατυπώνεται στην Λα-μείζονα ως τριμερής μικροδομή και η μελωδία της προβάλλεται πλέον από το βιολί· κατά τρόπον παράδοξο, προσέτι, το κάπως ανήσυχο συνδετικό πέρασμα που προστίθεται αμέσως μετά αποτυγχάνει ουσιαστικά να οδηγήσει ομαλά πίσω στην αρχική τονικότητα, για την μετέπειτα επαναφορά ολόκληρης της αρχικής ιδέας καθώς και μιας σύντομης καταληκτικής προεκτάσεώς της. Στο finale, ένα Presto σε Σολ-μείζονα, ο χαρακτηρισμός “Rondo, in the Gipsies’ style” (ή “all’ongarese”) δεν αναφέρεται βέβαια στο ζωηρό και πνευματώδες τριμερές κύριο θέμα που παρουσιάζεται απαράλλακτο τρεις φορές στην εξέλιξη του πενταμερούς αυτού ρόντο (το οποίο τελικά ολοκληρώνεται με μιαν ανάλογης διαθέσεως coda), αλλά στα δύο επεισόδια που εναλλάσσονται με αυτό: το πρώτο εξ αυτών περιλαμβάνει μάλιστα δύο διαφορετικές διμερείς ιδέες, στην Σολ-μείζονα και στην ομώνυμή της ελάσσονα, τα λαϊκότροπα στοιχεία των οποίων κάνουν ολοένα και πιο αισθητή την παρουσία τους, εν αντιθέσει με το – επίσης διμερές – θέμα του δεύτερου επεισοδίου (στην σολ-ελάσσονα) που φανερώνει ευθύς εξ αρχής τον τσιγγάνικο χαρακτήρα του.

15.11.2008