Ιωάννης Φούλιας: Ιερώνυμος Κύπριος ο Τραγωδιστής: «Ω Πάσχα το Μέγα»

Ιερώνυμος Κύπριος ο Τραγωδιστής (μέσα 16ου αιώνος): “Ω Πάσχα το Μέγα”

Για τον βίο του Ιερωνύμου δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες. Έδρασε στα μέσα του 16ου αιώνος και απετέλεσε σημαίνουσα πνευματική προσωπικότητα, ενώ υπήρξε γνώστης τόσο της βυζαντινής όσο και της ευρωπαϊκής μουσικής (μαρτυρείται μάλιστα πως ήταν μαθητής του σπουδαίου θεωρητικού της Αναγεννήσεως Gioseffo Zarlino). Από την μουσική του παραγωγή, στις μέρες μας σώζονται μόνο δύο “Θεοτοκία” και ένα “Χερουβικό” σε βυζαντινή παρασημαντική· σημαντικότερη ωστόσο είναι η θεωρητική πραγματεία του με τίτλο Περί χρείας μουσικής γραικών χαρακτήρων, η οποία συνιστά μια από τις πλέον αμφιλεγόμενες πηγές του 16ου αιώνος αναφορικά με την πρακτική της βυζαντινής μουσικής και ειδικότερα επί του ζητήματος της μεταρρύθμισης της νευματικής της σημειογραφίας.

Στο τέλος της προαναφερθείσης πραγματείας, ο Ιερώνυμος παραθέτει μια δικής του εμπνεύσεως τετράφωνη μελοποίηση του τελικού τροπαρίου από τον Κανόνα του Πάσχα του Ιωάννη του Δαμασκηνού. Η ιστορική αξία αυτού του τεκμηρίου είναι τεράστια, αφού πρόκειται για ένα εκ των παλαιοτέρων δειγμάτων πολυφωνικής συνθέσεως στην Έντεχνη Νεοελληνική Μουσική. Το κομμάτι αυτό είναι γραμμένο για φωνές μετζοσοπράνο, άλτο, τενόρου και μπάσσου, οι οποίες καταγράφονται υπό μορφήν πάρτας (δηλαδή κάθε μία ξεχωριστά), σύμφωνα δηλαδή με την εκδοτική πρακτική που επικρατούσε τότε στον δυτικοευρωπαϊκό χώρο· η φωνή του τενόρου, ειδικότερα, σημειογραφείται με την ιδιάζουσα νευματική παρασημαντική που προτείνει στην πραγματεία του ο Ιερώνυμος (σε μια πρώιμη απόπειρα “εξηγήσεως” και τροποποιήσεως της παλαιάς βυζαντινής σημειογραφίας, η οποία όμως δεν έτυχε ευρείας αποδοχής και εγκαταλείφθηκε έκτοτε), ενώ οι υπόλοιπες τρεις φωνές καταγράφονται σε πεντάγραμμο, με φθογγόσημα της “λευκής τετράγωνης” αναγεννησιακής φωνητικής σημειογραφίας. Σε ό,τι αφορά, τέλος, στην τεχνοτροπία της συνθέσεως αυτής του Ιερωνύμου, παρατηρεί κανείς μια κάποια “διστακτικότητα” στην εφαρμογή της τετράφωνης γραφής, που ουσιαστικά αναλώνεται σε συνεχή ομοφωνική ύφανση: είναι φανερό ότι το πρώιμο αυτό δείγμα εφαρμογής της δυτικής πολυφωνικής πρακτικής, μόλις μεταλαμπαδευόμενο στην ελληνική μουσική παράδοση, δεν έχει ακόμη την δυνατότητα να μετεξελιχθεί σε ώριμο καλλιτεχνικό έργο.

21.03.2000