Ιωάννης Φούλιας: Joseph Haydn: Διασκευές βρετανικών παραδοσιακών μελωδιών και αγγλικές καντσονέττες

Αρχική σελίδα / Επιλογή κειμένων

Joseph Haydn (1732-1809): Διασκευές βρετανικών παραδοσιακών μελωδιών (Hob. XXXIa: 2, 28, 128bis, 176, 229 & Hob. XXXIb: 9) και αγγλικές καντσονέττες (Hob. XXVIa: 25, 31 και 32)

Ο Haydn επισκέφθηκε δύο φορές την Μεγάλη Βρετανία, στα 1791-1792 και 1794-1795, αποσπώντας εξαιρετικές τιμές και τον θαυμασμό ενός φιλόμουσου και καλλιεργημένου κοινού, που ωστόσο στερείτο επιφανών γηγενών δημιουργών. Κατά την διάρκεια της πρώτης περιοδείας, ο εκδότης William Napier πρότεινε στον Haydn να συνεργασθεί στο πλαίσιο μιας εκδοτικής σειράς που είχε ήδη ξεκινήσει και αφορούσε σε εναρμονίσεις σκωτσέζικων παραδοσιακών μελωδιών. Ο Haydn αποδέχθηκε την πρόταση αυτή και έτσι το 1792 κυκλοφόρησε στο Λονδίνο ο δεύτερος τόμος της Συλλογής αυθεντικών σκωτσέζικων τραγουδιών του Napier, με εκατό εναρμονίσεις του Haydn για φωνή και συνοδεία βιολιού και συνεχούς βασίμου. Το 1795, εξ άλλου, ακολούθησε ο τρίτος τόμος της ίδιας συλλογής, με άλλες πενήντα τέτοιες εναρμονίσεις του Haydn. Από εκεί και ύστερα, ο Haydn συνεργάσθηκε για αρκετά χρόνια με άλλους δύο σκωτσέζους εκδότες, τον George Thomson και τον William Whyte, για τους οποίους διασκεύασε σκωτσέζικες, ουαλικές και ιρλανδικές μελωδίες για φωνή και συνοδεία βιολιού, τσέλλου και πιάνου· οι διασκευές αυτές περιελάμβαναν πλέον εκτός της εναρμόνισης μιαν εισαγωγή και έναν επίλογο για τα τρία όργανα και εκδίδονταν στο πλαίσιο διαφόρων συλλογικών τόμων από το 1802 μέχρι το 1839! Έως το 1804 ο Haydn είχε καταπιασθεί με 270 σκωτσέζικες, 60 ουαλικές και 4 ιρλανδικές μελωδίες – σε αρκετές περιπτώσεις ετοιμάζοντας δύο, τρεις, ακόμη και τέσσερεις διαφορετικές εκδοχές – και από τις 430 συνολικά διασκευές και εναρμονίσεις μόνο 30 διασκευές παρέμειναν τελικά ανέκδοτες.

Η σκωτσέζικη μελωδία “Up in the morning early” υπάρχει σε τρεις εκδοχές: η παλαιότερη, του 1791 ή 1792 (Hob. XXXIa: 28), είναι μια απλή εναρμόνιση για φωνή, βιολί και συνεχές βάσιμο που εκδόθηκε στον δεύτερο τόμο της προαναφερθείσας συλλογής του Napier (1792)· οι δύο επόμενες εκδοχές, αντιθέτως, είναι διασκευές για φωνή και τρίο με πιάνο, εκ των οποίων μία χρονολογημένη στα 1801 (Hob. XXXIa: 28ter) έμεινε ανέκδοτη, ενώ η τελευταία, γραμμένη πιθανότατα στα 1802-1803 (Hob. XXXIa: 28bis), δημοσιεύθηκε στον δεύτερο τόμο της Συλλογής σκωτσέζικων μελωδιών του Whyte (Εδιμβούργο 1807). Μια εναρμόνιση (1791 ή 1792, Hob. XXXIa: 2) και μια διασκευή (γραμμένη μάλλον μεταξύ των ετών 1802-1803, Hob. XXXIa: 2bis) της σκωτσέζικης μελωδίας “John Anderson, my Jo” εμφανίζονται στον δεύτερο τόμο της συλλογής του Napier (1792) και στον πρώτο εκείνης του Whyte (Εδιμβούργο 1804), αντιστοίχως. Επίσης, η διασκευή για φωνή και τρίο με πιάνο του “A rosebud by my early walk” (Hob. XXXIa: 128bis) γράφηκε το 1801 και εκδόθηκε το επόμενο έτος στο Εδιμβούργο από τον Thomson (στον τρίτο τόμο της Συλλογής επιλεγμένων αυθεντικών σκωτσέζικων μελωδιών), αλλά η ίδια μελωδία (με διαφορετικό κείμενο) εμφανίζεται και σε απλή εναρμόνιση στον τρίτο τόμο της συλλογής του Napier (Λονδίνο 1795), υπό τον τίτλο “The Shepherd’s Wife” (Hob. XXXIa: 128). Η διασκευή της μελωδίας “The Bluebell[s] of Scotland” (Hob. XXXIa: 176), του 1801 ή 1802, παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον, καθώς ο Haydn παραλλάσσει τις συνοδευτικές φωνές σε κάθε μελωδική στροφή, δημιουργώντας έτσι ένα σχεδόν αυτόνομο θέμα με τρεις παραλλαγές (και επανάληψη του θέματος στο τέλος) για τρίο με πιάνο· εντούτοις, ο Thomson φαίνεται ότι δεν ενδιαφέρθηκε για το πλεονάζον αυτό εγχείρημα του Haydn και εξέδωσε στον τρίτο τόμο της προαναφερθείσας συλλογής (1802) μόνο την διασκευή της πρώτης στροφής. Μία μόνο εκδοχή υφίσταται και για το σκωτσέζικο “Sleep’st thou, or wak’st thou” (Hob. XXXIa: 229), μια διασκευή του 1801, η οποία υπό τον τίτλο “Deil tak’ the wars” εξεδόθη στον τέταρτο τόμο της ίδιας συλλογής του Thomson (Εδιμβούργο 1805). Τέλος, το ουαλικό “Ar hyd y nos (ή The Live Long Night)” διασκευάσθηκε από τον Haydn το 1803 υπό μορφήν φωνητικού ντουέττου με συνοδεία βιολιού, τσέλλου και πιάνου (Hob. XXXIb: 9) και δημοσιεύθηκε από τον Thomson υπό τον τίτλο “The Widow’s Lament” στον πρώτο τόμο της Συλλογής επιλεγμένων αυθεντικών ουαλικών μελωδιών (Εδιμβούργο 1809).

Κατά την διάρκεια του δεύτερου ταξιδιού του στην Μεγάλη Βρετανία, ο Haydn συνέθεσε, μεταξύ άλλων, μια ντουζίνα τραγουδιών για φωνή και πιάνο σε αγγλική ποίηση, τα οποία εκδόθηκαν ανά έξι σε δύο μικρές συλλογές το 1794 και το 1795, υπό τον τίτλο Πρωτότυπες καντσονέττες. Από την πρώτη εξάδα προέρχεται το “The Mermaid’s Song” (Hob. XXVIa: 25) σε στίχους της Anne Hunter, στην οποία μάλιστα αφιερώθηκε η πρώτη αυτή συλλογή αγγλικών τραγουδιών του Haydn· το παρόν “τραγούδι της γοργόνας” ανοίγει με μιαν ιδιαιτέρως ανεπτυγμένη πιανιστική εισαγωγή, την οποία διαδέχονται δύο ταυτόσημες μουσικά φωνητικές στροφές (που καταλήγουν σε κοινή επωδό), με απλή μελωδική ανάπτυξη και ανάλογη πιανιστική συνοδεία. Τα τραγούδια “Sailor’s Song” (Hob. XXVIa: 31) και “The Wanderer” (Hob. XXVIa: 32), αντιθέτως, συγκαταλέγονται στην δεύτερη εξάδα καντσονεττών και αναδεικνύουν περισσότερες συνθετικές αρετές. Στο “τραγούδι του ναύτη”, μετά την σύντομη αλλά επιβλητική πιανιστική εισαγωγή, η μελοποίηση των δύο στροφών του κειμένου (αδήλου ποιητή) διαφοροποιείται ευλόγως σε ένα συγκεκριμένο σημείο, στο οποίο η δόξα του βρετανικού ναυτικού εξυμνείται δια της ενδεδειγμένης πομπώδους ανάδρασης του πιάνου! “Ο οδοιπόρος” (σε ποίηση της Hunter), από την άλλη πλευρά, παρουσιάζει πιο εσωτερικευμένο χαρακτήρα: η μικρή πιανιστική εισαγωγή στην προκειμένη περίπτωση προτάσσεται αμφοτέρων των φωνητικών στροφών, όπου η χρωματική εξύφανση της μελωδίας τυγχάνει εξίσου ενδιαφέρουσας εναρμόνισης στο μέρος του πιάνου, σε συνδυασμό και με ορισμένες παραλλαγές κατά την επανάληψη των ιδίων μουσικών περιεχομένων.

10.09.2004