Ιωάννης Φούλιας: Henri Dutilleux: Σονάτα για πιάνο

Henri Dutilleux (γεν. 1916): Σονάτα για πιάνο

Η σονάτα για πιάνο του σύγχρονου γάλλου συνθέτη Henri Dutilleux γράφηκε το 1947-1948 για την πιανίστα σύζυγό του Geneviève Joy, η οποία υπήρξε τόσο η αποδέκτης της αφιέρωσης του έργου, όσο και αυτή που το παρουσίασε σε πρώτη εκτέλεση το 1948. Ο Dutilleux θεωρεί την σονάτα αυτή – έργο ευρείας κλίμακας, που ανταποκρίνεται στην δεξιοτεχνία της συζύγου του – ως έναν σημαντικό σταθμό στην συνολική δημιουργία του και ειδικότερα στην σταδιακή πορεία από τις πρώτες του συνθέσεις προς την ωρίμανση της τεχνοτροπίας του. Στην σονάτα αυτή, εξ άλλου, στοιχεία της παράδοσης συνδέονται με μιαν αρκετά προχωρημένη μουσική γλώσσα.

Το γρήγορο πρώτο μέρος (Allegro con moto), σε μορφή σονάτας, περιλαμβάνει κατ’ αρχάς ένα κύριο θέμα, λυρικής και ονειρώδους διαθέσεως, το οποίο επιπροσθέτως συνδυάζει την τονικότητα της φα-δίεση-ελάσσονος με τροπικά στοιχεία και εμπεριέχει ήδη αρκετή ανάπτυξη του μοτιβικού του υλικού, καθώς και ένα πλάγιο θέμα στην περιοχή της δεσπόζουσας, μάλλον “επιθετικού” χαρακτήρος και πλούσιο σε συγκοπές και μετρικές εναλλαγές. Στην ενότητα της επεξεργασίας εισάγεται σε μεγάλο βαθμό καινούργιο υλικό, ενώ η αρμονία βασίζεται πρωτίστως σε διαστήματα τετάρτης καθαρής και αυξημένης. Μέσω της σταδιακής ανάκλησης του κυρίου θέματος, επιτυγχάνεται τελικά η επανέκθεση και των δύο βασικών θεμάτων, η οποία αρχικά δεν απομακρύνεται από τα περιεχόμενα της εκθέσεως, στην συνέχεια όμως αναπτύσσει διεξοδικά το δεδομένο θεματικό υλικό μέχρι το τέλος του μέρους.

Το πρώτο θέμα του Lied: Assez lent (που συνιστά σαφή ένδειξη αποστασιοποίησης από την αισθητική των γάλλων νεοκλασσικιστών) είναι τονικά ασταθές, παρ’ ότι κινείται στο πλαίσιο της Ρε-ύφεση-μείζονος. Ένα δεύτερο θέμα, με πλουσιότερη υφή, εμφανίζεται λίγο αργότερα. Τα δύο αυτά θέματα επανεκτίθενται παρηλλαγμένα και σε αντίστροφη σειρά μετά την μεσαία ενότητα του μέρους, στην οποία η διάθεση αλλάζει εντελώς, καθώς επικρατεί πλέον πυκνή ρυθμική κίνηση που οδηγεί σε κλιμάκωση, ενώ παράλληλα η τροπικότητα βαθμιαία εξελίσσεται σε χρωματικότητα.

Το τελευταίο μέρος της σονάτας (Choral et Variations) παρουσιάζει αρχικά ένα χορικό σε οκτατονική κλίμακα, με αραιά συνοδεία και σε υποβλητική ομοφωνία τεσσάρων οκτάβων! Το χορικό αυτό συνιστά το θέμα μιας σειράς τεσσάρων παραλλαγών: οι δύο πρώτες είναι γρήγορες και διαθέτουν αδιάλειπτη μοτιβική ανάπτυξη, η αργή τρίτη εκθέτει την μελωδία του χορικού ως cantus firmus στο μέσον της χρησιμοποιούμενης ηχητικής εκτάσεως, ενώ η ταχύτατη τέταρτη παραλλαγή επιδεικνύει πληθωρικές δεξιοτεχνικές φιγούρες. Το μέρος αυτό δημιουργεί παράλληλα την εντύπωση ενός κύκλου σονάτας μέσα στην σονάτα: το χορικό αντιπροσωπεύει μιαν αργή εισαγωγή, οι δύο πρώτες παραλλαγές ένα γρήγορο πρώτο μέρος και ένα scherzo, ενώ οι δύο επόμενες ένα αργό μέρος και ένα γρήγορο finale. Η τελική coda, πάντως, ανακαλεί το χορικό εντάσσοντάς το σε πλήρη συγχορδιακή ύφανση, η οποία – έπειτα από πολλές περιπέτειες – έρχεται τελικά να δικαιώσει την τονικότητα της Φα-δίεση-μείζονος.

05.09.2002