Ιωάννης Φούλιας: Guillaume Dufay: φωνητικά έργα

Αρχική σελίδα / Επιλογή κειμένων

Guillaume Dufay (1397; - 1474): Φωνητικά έργα (Donnés l’assault a la fortresse· Ce jour de l’an· Ma belle dame souverainne· Flos florum· Anima mea lique facta est· O proles Hispanie / O sidus Hispanie)

Με την έναρξη του 15ου αιώνα και ταυτόχρονα της αναγεννησιακής περιόδου μια μεγάλη καλλιτεχνική προσωπικότητα εμφανίζεται στο προσκήνιο: ο φλαμανδός συνθέτης, θεωρητικός και τραγουδιστής Guillaume Dufay, κοσμογυρισμένος και φημισμένος όσο κανένας άλλος μουσικός της εποχής του, είναι ένας από τους γενάρχες της ξακουστής “γαλλοφλαμανδικής σχολής”, των δεκάδων δηλαδή σημαντικών μουσικών που επέδρασαν καθοριστικά στην ανάπτυξη του μουσικού ύφους του 15ου και του 16ου αιώνα σε ολόκληρο τον δυτικοευρωπαϊκό κόσμο. Ο Dufay (ή du Fay), παράλληλα με την σπουδαία θρησκευτική του παραγωγή (πολλές λειτουργίες, μοτέττα, αντίφωνα, ύμνοι κ.λπ.), διακρίθηκε και στον τομέα του κοσμικού τραγουδιού, γράφοντας άσματα σε γαλλικά (ballades, rondeaux, virelais) καθώς και ιταλικά κείμενα (ballate, rondeaux), που γνώρισαν ευρύτατη διάδοση. Χαρακτηριστικό του ύφους των chansons του Dufay αποτελεί η κυριαρχία της υπερτιθέμενης των υπολοίπων φωνής, η οποία επιδίδεται σε ευλύγιστα και αρκετά δεξιοτεχνικά μελωδικά περάσματα, ενόσω οι άλλες 2-3 φωνές περιορίζονται σε ρόλο περισσότερο συνοδευτικό. Τα τετράφωνα τραγούδια Donnés l’assault a la fortresse (Εφορμήστε στο φρούριο – το ίδιο υπάρχει και σε εκδοχή για τρεις φωνές) και Ma belle dame souverainne (Όμορφη κυρά αφέντρα μου) καθώς και το τρίφωνο Ce jour de l’an (Η μέρα αυτή του έτους) ανήκουν όλα στο είδος του rondeau: δύο μουσικά τμήματα εναλλάσσονται μεταξύ τους βασισμένα σε πέντε διαφορετικές φράσεις του δεδομένου κειμένου (ανά στίχο, δίστιχο ή ακόμη και τρίστιχο, που εντάσσονται συνολικά σε δύο ή τέσσερεις στροφές), σύμφωνα με το σχήμα Α Β α Α α β Α Β, όπου τα κεφαλαία Α και Β υποδηλώνουν την επωδό (ταύτιση μουσικών τμημάτων και λεκτικών φράσεων), ενώ τα αντίστοιχα μικρά γράμματα τις επαναλήψεις του ενός ή του άλλου μουσικού τμήματος επί τη βάσει όμως διαφορετικού κειμένου. Η ίδια αρχή, της εμφατικής αξιοποιήσεως της υψηλότερης φωνής, συναντάται εξ άλλου και στο μεγαλύτερο μέρος των θρησκευτικών συνθέσεων του Dufay. Αυτό είναι εμφανές π.χ. στο τρίφωνο μοτέττο Flos florum (Άνθος ανθέων), μια ομοιοκατάληκτη προσευχή, προορισμένη για την εορτή της Ευλογημένης Παρθένου Μαρίας. Στο αντίφωνο Anima mea lique facta est (Η ψυχή μου διαλύθηκε), τρίφωνο επίσης και αφιερωμένο στην Παρθένο, χρησιμοποιείται η τεχνική της παραφράσεως ενός δεδομένου γρηγοριανού μέλους και στις τρεις φωνές. Τέλος, στο τετράφωνο μοτέττο O proles Hispanie / O sidus Hispanie (Ω τέκνο της Ισπανίας / Ω άστρο της Ισπανίας), σύνθεση για τον Ναό του Αγίου Αντωνίου της Πάδοβας, μπορεί κανείς να διαπιστώσει την εφαρμογή της υπέρθεσης δύο διαφορετικών κειμένων (απ’ όπου μάλιστα προέρχεται και ετυμολογικώς ο όρος μοτέττο), μια πρακτική ευρέως διαδεδομένη στον Μεσαίωνα (ιδίως κατά τον 13ο αιώνα) που τώρα – σε ένα περιορισμένο πάντως τμήμα της δημιουργίας του Dufay – βρίσκει μιαν ύστερη αναλαμπή.

15.10.2001