Ιωάννης Φούλιας: Franz Schubert: Σονάτα «Arpeggione» σε λα-ελάσσονα, D 821

Franz Schubert (1797-1828): Σονάτα “Arpeggione” σε λα-ελάσσονα, D 821

Το 1823 ο βιεννέζος κατασκευαστής οργάνων Johann Georg Staufer παρουσίασε ένα νέο όργανο, το arpeggione ή gitarre d’amore, που συνιστούσε ουσιαστικά έναν συνδυασμό κιθάρας (με τάστα και έξι χορδές) και βιολοντσέλλου (καθώς παιζόταν σε όρθια θέση με δοξάρι). Ο σημαντικότερος εκτελεστής αυτού του βραχύβιου υβριδίου, ο Vincenz Schuster, παρήγγειλε τον επόμενο χρόνο στον Schubert την περίφημη αυτή σονάτα για το συγκεκριμένο όργανο και συνοδεία πιάνου, σύνθεση του Νοεμβρίου του 1824, που σήμερα πλέον εκτελείται από τσέλλο ή βιόλα, σπανιώτερα όμως και από κιθάρα.

Το εναρκτήριο Allegro moderato, σε μορφή σονάτας, είναι το πλουσιώτερο σε θεματικά περιεχόμενα και συγχρόνως το μεγαλύτερο σε έκταση μέρος του έργου: ξεκινά με ένα κύριο θέμα που δίνει την εντύπωση ενός “τραγουδιού χωρίς λόγια” γεμάτου παράπονο, αλλά κατόπιν προσλαμβάνει χαρακτήρα χαρωπό και δεξιοτεχνικό στο πλαίσιο της σχετικώς μακροσκελούς πλάγιας θεματικής ομάδος στην Ντο-μείζονα, όπου από ένα σημείο και έπειτα δημιουργούνται συνεχείς καταληκτικές αναμονές δίχως όμως άμεση ευόδωση. Στην μεσαία ενότητα της επεξεργασίας πληθαίνουν οι εναλλαγές ζοφερής και διαυγούς εκφράσεως, ενώ μια ακολουθία εντάσεων και χαλαρώσεων οδηγεί τελικά στην επανέκθεση όλων των θεματικών ιδεών· η κατάληξη του μέρους, εξ άλλου, διακατέχεται από ιδιαίτερη βαρυθυμία.

Το αργό μέρος που ακολουθεί (Adagio) διέπεται ως επί το πλείστον από την πλατιά μελωδική γραμμή του arpeggione πάνω από την λιτή συνοδεία του πιάνου: ορισμένα “νέφη” ανησυχίας, που παρουσιάζονται στην πορεία της εξυφάνσεώς της, δεν αποδεικνύονται τελικά ικανά να άρουν την κυρίαρχη ήρεμη διάθεση του μέρους αυτού. Με ένα σολιστικό πέρασμα του arpeggione πραγματοποιείται στην συνέχεια άμεση σύνδεση με το τελευταίο μέρος της σονάτας (Allegretto), ένα ρόντο σε Λα-μείζονα, η επωδός του οποίου χαρακτηρίζεται από μελωδική απλότητα που αντανακλά θετικά αισθήματα, ενώ τα εναλλασσόμενα με αυτήν δευτερεύοντα θέματα συνιστούν στυλιζαρισμένες εκφάνσεις δήθεν “ουγγρικής” μουσικής (υπό την έννοια αυτή γινόταν αντιληπτή κατά τον 19ο αιώνα η δημοφιλής μουσική παράδοση των αθιγγάνων της κεντρικής Ευρώπης) και λαϊκού χορού.

01.07.2001