Ιωάννης Φούλιας: Ludwig van Beethoven: Δύο ρομάντσες για βιολί και ορχήστρα, opera 40 & 50

Αρχική σελίδα / Επιλογή κειμένων

Ludwig van Beethoven (1770-1827): Ρομάντσα για βιολί και ορχήστρα αρ. 1 σε Σολ-μείζονα, opus 40, & Ρομάντσα για βιολί και ορχήστρα αρ. 2 σε Φα-μείζονα, opus 50

Οι δύο ρομάντσες για βιολί και ορχήστρα του Beethoven μπορεί μεν να μην συγκαταλέγονται στα γνωστότερα από τα έργα του, φαίνεται όμως ότι αποτέλεσαν έναυσμα για την δημιουργία αρκετών παρεμφερών, σύντομων λυρικών κομματιών σε τεχνοτροπία κοντσέρτου κατά την ρομαντική περίοδο. Λεπτομέρειες γύρω από την σύνθεσή τους δεν μας είναι γνωστές. Η έρευνα των χειρογράφων, πάντως, απέδειξε ότι η σειρά έκδοσής τους (η “πρώτη ρομάντσα” δημοσιεύθηκε υπό τον αριθμό opus 40 τον Δεκέμβριο του 1803, ενώ η “δεύτερη” ακολούθησε ως opus 50 μόλις τον Μάιο του 1805) είναι αντίθετη προς την χρονική ακολουθία της σύνθεσής τους: συγκεκριμένως, η Ρομάντσα σε Φα-μείζονα τοποθετείται με αρκετή ακρίβεια στο φθινόπωρο του 1798 ή στις αρχές του 1799, ενώ η Ρομάντσα σε Σολ-μείζονα ανάγεται στα έτη 1800-1801. Αμφότερα τα κομμάτια αυτά δίνουν την εντύπωση φωνητικών σκηνών που έχουν μεταφερθεί στον χώρο της ενόργανης μουσικής: το περιεχόμενο του σολιστικού βιολιού δίνει έμφαση στην εξύφανση κατ’ εξοχήν μελωδικών γραμμών, ενώ η ορχηστρική συνοδεία θα μπορούσε εν πολλοίς να χαρακτηρισθεί ως “διακριτική”. Οι δύο ρομάντσες μοιράζονται επίσης την μορφή του ρόντο με δύο επεισόδια (Α Β Α Γ Α).

Η Ρομάντσα σε Σολ-μείζονα, opus 40, ανοίγει με ένα κύριο θέμα σε δομή Bar (δύο στροφές συν επωδός): οι δύο “στροφές” παρουσιάζονται κατ’ αρχάς από το σολιστικό βιολί χωρίς συνοδεία και επαναλαμβάνονται από την ορχήστρα, η οποία καλείται να ολοκληρώσει την πρώτη αυτή ενότητα με μιαν ενεργητική “επωδό” (κατακλείδα). Στο πρώτο επεισόδιο, που κινείται προς την τονικότητα της δεσπόζουσας, το βιολί αναπτύσσει την καλλωπισμένη μελωδική του γραμμή υπό την ήρεμη συνοδεία της ορχήστρας. Έπειτα επαναλαμβάνεται χωρίς διαφοροποιήσεις ολόκληρο το αρχικό θέμα. Το δεύτερο επεισόδιο, στην μι-ελάσσονα, έχει εμφανώς οπερατικό χαρακτήρα, με το βιολί να εκθέτει δύο ρυθμικώς έντονες τετράμετρες φράσεις, τις οποίες και παραλλάσσει άμεσα κατά τρόπον αρκετά δεξιοτεχνικό. Η τρίτη εμφάνιση του κυρίου θέματος συνδυάζει για πρώτη φορά το σολιστικό όργανο με την ορχήστρα, παρακάμπτοντας παράλληλα τις επαναλήψεις των δύο “στροφών”, ενώ η τελική “επωδός” διευρύνεται με καταληκτικές χειρονομίες του βιολιού.

Στην Ρομάντσα σε Φα-μείζονα, opus 50, το οκτάμετρο κύριο θέμα παρουσιάζεται αρχικά από το βιολί υπό την συνοδεία των εγχόρδων της ορχήστρας και επαναλαμβάνεται στην συνέχεια από την πλήρη ορχήστρα, η οποία προσθέτει στο τέλος και μια σύντομη κατάληξη με επιβλητικό παρεστιγμένο ρυθμό. Το πρώτο επεισόδιο κινείται – όπως και στην προαναφερόμενη ρομάντσα – προς την δεσπόζουσα: ο ρόλος του σολιστικού βιολιού είναι εμφανώς δεξιοτεχνικός και οι φιγούρες που αναπτύσσει οδηγούν δίχως διακοπή σε μια πλήρη επαναφορά του αρχικού θέματος. Με την κατάλληλη όμως τροποποίηση του καταληκτικού του τμήματος, το δεύτερο επεισόδιο ξεκινά απ’ ευθείας από την φα-ελάσσονα εν είδει “δραματικής σκηνής”, ενώ κατόπιν στρέφεται προς την Ρε-ύφεση-μείζονα για την ανάπτυξη του επικεφαλής μοτίβου του κυρίου θέματος. Τελικά, ένας εκτενής ισοκράτης επί της δεσπόζουσας της αρχικής τονικότητος οδηγεί στην τρίτη και τελευταία (ελαφρώς παρηλλαγμένη) εμφάνιση του κυρίου θέματος, το οποίο όμως αυτήν την φορά δεν επαναλαμβάνεται από την ορχήστρα· τουναντίον, η σύντομη κατάληξή του εξελίσσεται περαιτέρω με την είσοδο του σολίστα, ο οποίος προεκτείνει το ύστατο αυτό τμήμα της ρομάντσας σε διάλογο με το ορχηστρικό σώμα.

24.12.2002