Ιωάννης Φούλιας: Ludwig van Beethoven: Κουαρτέττο εγχόρδων σε Σι-ύφεση-μείζονα, opus 130 / 133

Αρχική σελίδα / Επιλογή κειμένων

Ludwig van Beethoven (1770-1827): Κουαρτέττο εγχόρδων σε Σι-ύφεση-μείζονα, opus 130 (με την Μεγάλη Φούγκα, opus 133, ως finale)

Η χρονική ακολουθία της δημιουργίας των πέντε τελευταίων κουαρτέττων εγχόρδων του Beethoven δεν αντιστοιχεί στην σειρά με την οποία αυτά εξεδόθησαν: έτσι, μετά το κουαρτέττο opus 127 ολοκληρώθηκαν πρώτα το opus 132 και έπειτα το opus 130, με τα οποία συμπληρώθηκε μια τριάδα κουαρτέττων που γράφηκαν κατά παραγγελία του πρίγκηπος Nikolaus Galitzin μεταξύ των ετών 1824-1826, ενώ λίγο αργότερα ακολούθησε η σύνθεση των κουαρτέττων opus 131 και opus 135. Το εξαμερές κουαρτέττο σε Σι-ύφεση-μείζονα, opus 130, κατέληγε στην αρχική του εκδοχή στην Μεγάλη Φούγκα, η οποία ωστόσο, έπειτα από πρόταση του εκδότη Artaria, αντικαταστάθηκε από ένα καινούργιο finale, που είναι μικρότερης έκτασης, λιγώτερο βαρύ σε περιεχόμενα και εν τέλει μάλλον καταλληλότερο για τον συνολικό σχεδιασμό του κουαρτέττου (στον βαθμό που δεν επισκιάζει τα υπόλοιπα μέρη του έργου, όπως η Μεγάλη Φούγκα)· τουναντίον, η φούγκα εκδόθηκε ως ανεξάρτητο κομμάτι (υπό τον αριθμό opus 133), αν και στις μέρες μας, βέβαια, αρκετοί ερμηνευτές επιλέγουν πλέον να ολοκληρώνουν με αυτήν το κουαρτέττο opus 130, πραγματώνοντας συνεπώς την αρχική πρόθεση του συνθέτη.

Οι έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ ακραία διαφορετικών εκφραστικών ποιοτήτων χαρακτηρίζουν το πρώτο μέρος του έργου (Adagio ma non troppo – allegro) και υλοποιούνται αφ’ ενός μεν με την οξεία αντίθεση των χαρακτήρων των δύο βασικών θεματικών ιδεών (καθώς η πρώτη είναι γεμάτη ενέργεια, ενώ η δεύτερη εμφανίζεται πολύ ήρεμη και στοχαστική) και αφ’ ετέρου με την πολλαπλή παρείσφρηση του αργού εισαγωγικού τμήματος στην εξέλιξη της μορφής σονάτας σε γρήγορη χρονική αγωγή, που λαμβάνει χώραν ακόμη και λίγο πριν την ολοκλήρωση του μέρους! Το σύντομο Presto σε σι-ύφεση-ελάσσονα, που ακολουθεί, συνιστά ένα θαυμάσιο δείγμα γραφής με χρήση στυλιζαρισμένων χορευτικών στοιχείων που μάλιστα διαμορφώνουν μια ταχύτατη και σχεδόν αδιάκοπη ρυθμική κίνηση. Το πρώτο αργό μέρος, ένα Andante con moto ma non troppo σε μορφή σονάτας χωρίς επεξεργασία, δεν αντιπροσωπεύει στο σύνολο του έργου τον πυρήνα της μελωδικής και εκφραστικής κλιμάκωσης και βαθύτητος, στον βαθμό που η διάθεση που απορρέει από την αρκετά πολυφωνική του ύφανση είναι άλλοτε παιχνιδιάρικη και άλλοτε κάπως αγχώδης. Το γεγονός αυτό άλλωστε επιτρέπει, έπειτα από την εμφάνιση ενός σύντομου τέταρτου μέρους που τιτλοφορείται ως “γερμανικός χορός” (Alla danza tedesca: allegro assai) και προβάλλει έντονα το λαϊκό χορευτικό στοιχείο, την διαμόρφωση ενός οξύτατου εκφραστικού χάσματος ανάμεσα στα κατά το μάλλον ή ήττον “γήινα” προαναφερόμενα μέρη και στην περίφημη καβατίνα (Cavatina: adagio molto espressivo), για την οποία ο ίδιος ο Beethoven αισθανόταν βαθιά συγκίνηση, διαπιστώνοντας τον απίστευτο βαθμό εκφραστικής εσωτερίκευσης και τον ανυπέρβλητο λυρισμό της! Παράλληλα, το δεύτερο αυτό αργό μέρος λειτουργεί και ως εκτενής προετοιμασία για την εκπληκτική Μεγάλη Φούγκα (Overtura: allegro – fuga), η οποία είναι γραμμένη – σύμφωνα με τον συνθέτη – κατά τρόπον “άλλοτε μεν ελεύθερο, άλλοτε δε επιτηδευμένο” και αποτελεί ουσιαστικά την πολυπλοκότερη δομική κατασκευή στο σύνολο της δημιουργίας του Beethoven, δεδομένου του ότι συνδυάζει κατά τρόπον μοναδικό τα δομικά πρότυπα και τις διαμορφωτικές συνθετικές αρχές της σονάτας, της φούγκας και των παραλλαγών, με την προσθήκη σύντομης εισαγωγής, scherzo και finale. Η αναπόφευκτα συγκρουσιακή σχέση των περιεχομένων όλων των προηγουμένων μερών του κουαρτέττου συμπυκνώνεται και τελικά αίρεται στο πλαίσιο αυτού του αριστοτεχνικώς γραμμένου κομματιού, του οποίου μάλιστα ορισμένες τολμηρές αρμονικές συνηχήσεις και σημεία ιδιαίτερης ρυθμικής ποικιλομορφίας τίθενται πέραν της εποχής τους και παραπέμπουν περισσότερο σε φαινόμενα της μουσικής πρωτοπορίας του 20ού αιώνος!

01.07.2001