Ιωάννης Φούλιας: Ludwig van Beethoven: Τρία τραγούδια σε ποίηση Goethe

Αρχική σελίδα / Επιλογή κειμένων

Ludwig van Beethoven (1770-1827): Τρία τραγούδια σε ποίηση Goethe (Mailied, opus 52 αρ. 4· Mignons Lied [“Kennst du das Land”], opus 75 αρ. 1· Mit einem gemalten Band, opus 83 αρ. 3)

To Mailied συνιστά ένα από τα απλούστερα δείγματα γραφής του συνθέτη και ανάγεται σε μια σχετικώς πρώιμη δημιουργική του περίοδο, όντας γραμμένο περί το 1795. Το 1799 ο Beethoven το ενέταξε ως τέταρτο σε μια ανθολογία 8 τραγουδιών βασισμένων σε κείμενα διαφόρων ποιητών, τα οποία τελικά εκδόθηκαν μόλις το 1805 υπό τον αριθμό opus 52. Πρόκειται για ένα στροφικό τραγούδι που αξιοποιεί πολύ απλά μουσικά μέσα. Η πιανιστική εισαγωγή περιλαμβάνει ολόκληρη την μουσική στροφή· όταν όμως εισάγεται η φωνή με την κύρια μελωδική γραμμή, το πιάνο περιορίζεται σε απλή εναρμόνιση και έτσι μόνο στα ιντερλούδια που παρεμβάλλονται μεταξύ των τριών στροφών του ποιήματος επανακτά μια κάποια κινητικότητα. Μετά την ολοκλήρωση και της τρίτης ποιητικής στροφής, εξ άλλου, προστίθεται ένα επιλογικό φωνητικό τμήμα με κάπως πιο ενεργητική πιανιστική συνοδεία, αν και το κλείσιμο του τραγουδιού επιστρέφει ξανά στην ήρεμη διάθεση που επικρατεί εν γένει στο πλαίσιο αυτής της “συγκρατημένου” ύφους συνθέσεως.

Το – ιδιαίτερα δημοφιλές μεταξύ των συνθετών του 19ου αιώνος – τραγούδι της Mignon “Kennst du das Land”, από το μυθιστόρημα του Goethe Wilhelm Meisters Lehrjahre, μελοποιήθηκε από τον Beethoven το 1809 και εξεδόθη στην συλλογή τραγουδιών του opus 75 τον Οκτώβριο του επομένου έτους. Παρά την στροφικότητα της δομής του και τον συνεχή διπλασιασμό της φωνητικής γραμμής από το πιάνο, το τραγούδι αυτό απέχει σημαντικά σε ποιότητα από το προηγούμενο. Στην μουσική επένδυση της στροφής διακρίνονται τέσσερα τμήματα: το πρώτο, πολύ εσωτερικευμένο στην έκφρασή του, ακολουθείται από ένα δεύτερο, πιο κινητικό, που οδηγείται σε δραματική κορύφωση· έπειτα η φωνή σιγεί, προτού επαναλάβει το αρχικό της ερώτημα, ενώ η ευφρόσυνη απάντηση έρχεται ως αποτέλεσμα της ευτυχούς εμπνεύσεως του συνθέτη να αλλάξει τον ρυθμό στο τέταρτο τμήμα από 2/4 σε 6/8 και να επιταχύνει παράλληλα την χρονική αγωγή. Οι δύο επόμενες ποιητικές στροφές επαναλαμβάνουν το μουσικό περιεχόμενο της πρώτης, με μικρές μόνο παραλλαγές στην πιανιστική συνοδεία είτε στην φωνητική γραμμή.

Το τραγούδι Mit einem gemalten Band, γραμμένο το καλοκαίρι του 1810, είναι το τελευταίο της συλλογής τριών τραγουδιών opus 83, όλων σε ποίηση του Goethe, που δημοσιεύθηκαν τον Οκτώβριο του 1811. Εδώ ο Beethoven επιλέγει ως δομικό πρότυπο την τριμερή ασματική μορφή (Α Β Α), με αποτέλεσμα οι δύο ακραίες στροφές να έχουν την ίδια μελωδία, ενώ κάθε μια από τις δύο εσωτερικές να προσλαμβάνει καινούργια μουσικά περιεχόμενα. Η πιανιστική συνοδεία, παρά την απλότητα της γραφής της, σε ορισμένα σημεία προσδίδει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο τραγούδι, εγκαταλείποντας τον διπλασιασμό ή την ελαφρά παραλλαγή της φωνητικής γραμμής και παρενθέτοντας σύντομα περάσματα. Η μετατροπία προς την περιοχή της υποδεσπόζουσας στο μεσαίο τμήμα της τριμερούς μορφής καθιστά την ταυτόχρονη επαναφορά της αρχικής τονικότητας και του πρώτου τμήματος ιδιαιτέρως εμφανή, ενώ η σχετικώς εκτενής coda διακατέχεται από αρκετά οπερατικό χαρακτήρα, με την σύντομη καντέντσα και την διακεκομμένη εξύφανση της μελωδίας, παρ’ ότι τελικά ολοκληρώνεται κατά τρόπον ιδιαίτερα ήρεμο, παραπέμποντας στην αρχή του τραγουδιού.

30.11.2000