Ιωάννης Φούλιας: Johann Sebastian Bach: Πρελούδιο και φούγκα σε Ντο-μείζονα, BWV 547

Johann Sebastian Bach (1685-1750): Πρελούδιο και φούγκα σε Ντο-μείζονα, BWV 547

Τα περίπου είκοσι πρελούδια και φούγκες για όργανο του J. S. Bach που έχουν διασωθεί έως τις μέρες μας δεν συνιστούν κανέναν κύκλο (όπως αντιθέτως τα δύο τεύχη του καλώς συγκερασμένου πληκτροφόρου για τσέμπαλο ή κλαβίχορδο) και έχουν γραφεί σε πολύ διαφορετικές χρονικές περιόδους. Από τα τέσσερα πρελούδια και φούγκες στην τονικότητα της Ντο-μείζονος δε, το υπ’ αριθμόν καταλόγου έργων Bach 547 συγκαταλέγεται κατά πάσα πιθανότητα στα ώριμα έργα της περιόδου της Λειψίας (1723-1750). Το πρελούδιο έχει χαρακτήρα gigue, καθ’ ότι είναι γραμμένο σε μέτρο εννέα-ογδόων και διαθέτει χαρακτηριστικά μοτίβα που βασίζονται σε τροχαϊκό ρυθμό (διαδοχή μακρού-βραχέως). Η μορφή του, εντούτοις, είναι τελείως ελεύθερη (παρ’ ότι μη-αυτοσχεδιαστική), πράγμα καθόλου αυτονόητο για ένα “πρελούδιο” του Bach, παρά την γενική αντίληψη περί του αντιθέτου… Ο εναρκτήριος δίφωνος κανόνας σύντομα εξελίσσεται σε ελεύθερη μιμητική γραφή από την στιγμή που εισάγεται η συνοδευτική γραμμή του μπάσσου (στα ποδόπληκτρα) και στρέφεται προς την Σολ-μείζονα, όπου κατόπιν επανεισάγεται από τρεις μελωδικές φωνές πλέον το αρχικό θεματικό υλικό και εξυφαίνεται κατά τρόπον διαφορετικό προς την Φα-μείζονα και την σχετική λα-ελάσσονα. Η περαιτέρω μιμητική ανάπτυξη του δεδομένου μοτιβικού υλικού διέρχεται από ορισμένες ελάσσονες τονικότητες έως ότου επιστρέψει στην Ντο-μείζονα, όπου και πάλι όμως σημειώνεται μια παρέκκλιση προς την ομώνυμη ντο-ελάσσονα, που κορυφώνεται δραματικά στο μοναδικό σημείο διακοπής της αέναης ρυθμικής ροής του κομματιού, ακριβώς πριν την οριστική επικύρωση της αρχικής τονικότητος!

Η ακόλουθη φούγκα παρουσιάζει αρκετές αναλογίες προς την οργάνωση του πρελουδίου. Το θέμα της εκτείνεται σε ένα μόλις μέτρο και αυτό επιτρέπει την κατ’ εξακολούθησιν παράθεσή του (σε ευθεία κίνηση είτε σε αναστροφή) στα πρώτα 48 από τα 72 συνολικά μέτρα – η καθιερωμένη θεωρητική διάκριση ανάμεσα σε “εκθέσεις” (ή καλύτερα “παραθέσεις”) του θέματος και σε “επεισόδια” δεν βρίσκει εφαρμογή στην συγκεκριμένη σύνθεση, όπου το πενιχρό πρωτογενές θεματικό υλικό αναπτύσσεται αδιάλειπτα σε διάφορους τονικούς “δορυφόρους” της Ντο-μείζονος! Με την συμπλήρωση ωστόσο των δύο-τρίτων της εκτάσεως του κομματιού και την επαναπροσέγγιση της αρχικής τονικότητος, η εικόνα μεταβάλλεται άρδην: η είσοδος μιας πέμπτης φωνής στα ποδόπληκτρα παρουσιάζει για πρώτη φορά το θέμα σε ρυθμική μεγέθυνση, το οποίο όμως παράλληλα εξαφανίζεται από τα μανουάλια και υποκαθίσταται από διεξοδική εξύφανση του υλικού του, που – όπως και στο πρελούδιο – βρίσκει την κορύφωσή της σε μια διαδοχή στατικών συγχορδιών και ανασταλτικών παύσεων. Τελικά, οι τέσσερεις υψηλότερες φωνές επανεισάγουν σε stretto το αρχικό θέμα στην έναρξη του καταληκτικού ισοκράτη επί της τονικής.

21.12.2004