Ιωάννης Φούλιας: Johann Sebastian Bach: Πρελούδιο και φούγκα σε σι-ελάσσονα, BWV 544

Johann Sebastian Bach (1685-1750): Πρελούδιο και φούγκα σε σι-ελάσσονα, BWV 544

Το πρελούδιο και φούγκα σε σι-ελάσσονα, BWV 544, είναι ένα ώριμο έργο της περιόδου της Λειψίας, η σύνθεση του οποίου τοποθετείται μεταξύ των ετών 1727 και 1731. Το εντυπωσιακό πρελούδιο βασίζεται σε δύο κύρια τμήματα – ένα ομοφωνικής τεχνοτροπίας και μνημειώδους χαρακτήρος, με συγκλονιστικά σημεία πλήρους τετράφωνης ηχήσεως, και ένα φουγκάτο πάνω σε δύο σύντομα και ρυθμικώς αλληλοσυμπληρούμενα μοτίβα, όπου το πλήθος των φωνών ελαττώνεται σε δύο ή τρεις – τα οποία εναλλάσσονται στην πορεία, δίνοντας έμφαση διαδοχικά στις περιοχές της τονικής, της ελάσσονος δεσπόζουσας και της υποδεσπόζουσας, προτού τελικά επανέλθουν (σε συντομευμένη εκδοχή και με διαφορετική σειρά) στην ελάσσονα τονική.

Ο ουδέτερος χαρακτήρας του θέματος της φούγκας έχει επιλεγεί σκόπιμα, προκειμένου οι τρεις δομικές ενότητες του κομματιού να διαφοροποιηθούν μεταξύ τους χάρη στο εκάστοτε νέο αντιθεματικό υλικό. Το πρώτο αντίθεμα που συνδυάζεται με το θέμα κατά την αρχική είσοδο των τεσσάρων φωνών εγκαταλείπεται σύντομα, ενόσω το θέμα – πλαισιωμένο από ποικίλες ελεύθερες αντιστίξεις – κινείται προς άλλα τονικά κέντρα και τελικά καταλήγει στην ελάσσονα δεσπόζουσα. Η δεύτερη ενότητα αναπτύσσεται σε τρεις μόνο φωνές, χωρίς τα ποδόπληκτρα· εδώ εισάγεται ένα νέο αντίθεμα υπό μορφήν περάσματος δεκάτων-έκτων, η ρευστότητα του οποίου συμπαρασύρει το θέμα σε πολλά διαφορετικά τονικά κέντρα, με έμφαση σε μείζονες τονικότητες (ο ισχυρότερος πτωτικός σχηματισμός, σε ένα κατά τα λοιπά συνεχώς μεταβαλλόμενο αρμονικό υπόβαθρο, καταλήγει στην σχετική Ρε-μείζονα). Με την κατάλληλη διαμεσολάβηση, η τρίτη ενότητα της φούγκας επανέρχεται κατόπιν στην σι-ελάσσονα· δίπλα στο θέμα επανεμφανίζεται τώρα το πρώτο αντίθεμα, καθώς και μια νέα πολύ χαρακτηριστική φιγούρα τριών δεκάτων-έκτων και ενός τετάρτου, η οποία επέχει εξέχοντα ρόλο στις ακόλουθες αντιστικτικές εξυφάνσεις. Παράλληλα, η μετατροπική πορεία οδηγεί σύντομα στην ελάσσονα δεσπόζουσα, επί της οποίας εκτυλίσσεται κατά κύριον λόγο η τρίτη αυτή ενότητα, μέχρι την τελική επαναφορά του θεματικού συμπλέγματος στην σι-ελάσσονα.

22.09.2003