Ιωάννης Φούλιας: Johann Sebastian Bach: Πρελούδιο και φούγκα σε φα-ελάσσονα, BWV 534

Johann Sebastian Bach (1685-1750): Πρελούδιο και φούγκα σε φα-ελάσσονα, BWV 534

Το συγκεκριμένο έργο για όργανο του J. S. Bach ανάγεται στην περίοδο της Βαϊμάρης (1708-1717) και είναι το μοναδικό τους είδους του στην τονικότητα της φα-ελάσσονος. Η διμερής δομή του πρελουδίου καθίσταται εύκολα αντιληπτή χάρη στην έναρξη αμφοτέρων των τμημάτων του με έναν ισοκράτη επί της φα- και επί της ντο-ελάσσονος, αντιστοίχως, πάνω από τον οποίο δύο μελωδικές φωνές μιμούνται η μία την άλλη με φιγούρες ποικιλμάτων και αρπισμών. Η περαιτέρω εξέλιξη των δύο τμημάτων βασίζεται επίσης σε κοινά μοτιβικά στοιχεία και σε μια πρωτίστως ομοφωνική ύφανση, διαφοροποιείται όμως αισθητά σε μικροδομικό επίπεδο και ασφαλώς σε τονικό – δεδομένου του ότι η πρώτη ενότητα στρέφεται προς την ελάσσονα δεσπόζουσα, ενώ η δεύτερη επαναπροσεγγίζει την αρχική τονικότητα. Η εκφραστική κορύφωση του κομματιού, εξ άλλου, εκδηλώνεται ακριβώς πριν την τελική πτωτική επικύρωση της φα-ελάσσονος, με την αρμονική επέκταση μιας συγχορδίας ελαττωμένης εβδόμης εν είδει δεξιοτεχνικού περάσματος.

Η αρμονική πορεία της πεντάφωνης φούγκας σε φα-ελάσσονα χαρακτηρίζεται από συνεχείς περιστροφές γύρω από την βασική τονικότητα που δεν επιτρέπουν την εδραίωση άλλων τονικών περιοχών για ικανό χρονικό διάστημα· τέτοιου είδους φούγκες, όπου επιπλέον το αρχικό θέμα παρατίθεται με μεγάλη συχνότητα και αφήνει λίγο χώρο σε “επεισόδια” ελεύθερης ανάπτυξης του μοτιβικού υλικού, παραπέμπουν στην τεχνοτροπία παλαιότερων δημιουργών που επιρρέασαν αποφασιστικά τον Bach, όπως π.χ. των Buxtehude και Böhm. Παρ’ όλα αυτά, από την παρούσα φούγκα δεν απουσιάζει εν τέλει μια εξελικτική αλληλουχία διαφορετικών μουσικών “συμβάντων”: ενώ λοιπόν κατά την σταδιακή είσοδο των πέντε φωνών με το θέμα διατηρείται “ευλαβικά” ένας αργός ρυθμικός παλμός τετάρτων, οι περαιτέρω εμφανίσεις του θέματος συνδυάζονται με αντιθεματικές φιγούρες ογδόων που προσδίδουν ιδιαίτερη ζωντάνια για ένα διάστημα, έως ότου απορροφηθούν προοδευτικά από την πρωταρχική βραδύτερη κίνηση· από το μέσον του κομματιού, εξ άλλου, στο προσκήνιο έρχεται η αντιπαράθεση ανάμεσα σε τμήματα αντιστικτικής και ομοφωνικής υφής, ενώ προς το τέλος του η ελεύθερη εξύφανση συνοδευτικών μοτίβων θέτει εμφανώς στο περιθώριο τις ελάχιστες πλέον υπομνήσεις του θέματος!

21.12.2004