Αρχική σελίδα / Δημοσιεύσεις / Άρθρα σε επιστημονικές εκδόσεις

Ιωάννης Φούλιας, “Οι μορφές του μενουέττου και του scherzo στο σύνολο της δημιουργίας του Ludwig van Beethoven”, στο: Ιωάννης Φούλιας, Κατερίνα Λεβίδου και Ιάκωβος Σταϊνχάουερ (επιμ.), Ludwig van Beethoven: 250(+1) χρόνια από τη γέννησή του. Πρακτικά ημερίδας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών / Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Αθήνα 2021, σ. 38-79 (με εκτενή περίληψη στα αγγλικά, στις σ. 143-149).

Θέτοντας υπό διερεύνηση ένα κάθε άλλο παρά εξαντλημένο πεδίο μελέτης, η παρούσα συμβολή εξετάζει εν πρώτοις την θέση των μερών τύπου μενουέττου ή scherzo στην συνολική δημιουργία του Beethoven, διακρίνοντας ειδικότερα μία σειρά από περιπτώσεις ενσωμάτωσής τους στο εσωτερικό ή – πολύ σπανιότερα – στο κλείσιμο ενόργανων συνθέσεων που αποτελούνται από δύο έως επτά μέρη. Τα 102 μέρη (ή αυτοτελή κομμάτια) αυτού του είδους κατανέμονται στην συνέχεια σε επιμέρους μορφές, οι οποίες, πέραν της καθιερωμένης τριμερούς αλληλουχίας της κύριας ενότητος, ενός trio και της da capo επαναφοράς της κύριας ενότητος (με ή χωρίς τις αρχικές της επαναλήψεις και ενίοτε πλήρως καταγεγραμμένης), περιλαμβάνουν επίσης μονομερείς (χωρίς trio) και πενταμερείς (με δύο διαφορετικά trio) μακροδομικούς σχεδιασμούς που ήταν ήδη γνωστοί από το παρελθόν, αλλά και δύο νέες μορφολογικές δυνατότητες που ο Beethoven εξελίσσει από τις αρχές του 19ου αιώνος, αντιπαραθέτοντας δύο φορές το ίδιο trio στο πλαίσιο μίας νέας πενταμερούς μορφής είτε διαμορφώνοντας ένα διπλό trio με την επισύναψη και ενός δεύτερου αμέσως μετά το πρώτο. Έπειτα από την ενδελεχή διερεύνηση των μακροδομικών προδιαγραφών όλων των παραπάνω μερών, με ιδιαίτερη αναφορά σε μεθόδους διασύνδεσης αλλά και τονικών συσχετισμών μεταξύ των επιμέρους ενοτήτων τους, στο επίκεντρο της προσοχής τίθεται η εσωτερική διάρθρωση αυτών των 210 συνολικά ενοτήτων δια της συστηματικής τους ταξινόμησης σε οκτώ δομικούς τύπους μενουέττου (τριμερείς και διμερείς, όπου το πρώτο τμήμα καταλήγει στην τονική ή την δεσπόζουσα της κύριας τονικότητος ή ακόμη πραγματοποιεί μετατροπία προς κάποια δευτερεύουσα, ενώ και το τελευταίο τμήμα αντιπαρέρχεται ή αφομοιώνει εν συνεχεία την αρχή της σονάτας) αλλά και σε έναν ακόμη δομικό τύπο scherzo, ο οποίος διακρίνεται από όλους τους προηγούμενους χάρη στην αναπτυξιακή διεύρυνση του τελευταίου του τμήματος. Ιδιαίτερη αναλυτική μνεία γίνεται σε πολλά έργα της μέσης και ύστερης δημιουργικής περιόδου του Beethoven, όπως στις συμφωνίες opus 60, opus 67, opus 68, opus 92 και opus 125, στα κουαρτέττα εγχόρδων opus 59 αρ. 1, opus 74, opus 95, opus 127, opus 131 και opus 135, στα τρίο με πιάνο opus 70 αρ. 2 και opus 97, αλλά και στις σονάτες για βιολί ή βιολοντσέλλο και πιάνο ή μόνο για πιάνο opus 30 αρ. 3, opus 69, opus 78, opus 101, opus 106 και opus 110.

© Ιωάννης Φούλιας