Αρχική σελίδα / Δημοσιεύσεις / Άρθρα σε επιστημονικές εκδόσεις

Ιωάννης Φούλιας, “Οι μορφές σονάτας και η θεωρητική τους εξέλιξη: Ο πέμπτος τύπος σονάτας (“σονάτα κοντσέρτου”) στην θεωρία του 18ου και του 19ου αιώνος”, Πολυφωνία 18, Κουλτούρα, Αθήνα 2011, σ. 86-124.

Με το ενδέκατο τμήμα της παρούσας εκτενούς επισκόπησης της θεωρητικής εξέλιξης των μορφών σονάτας από τον 18ο έως τον 20ό αιώνα ξεκινά η πραγμάτευση του πέμπτου τύπου σονάτας, ήτοι της εμπλουτισμένης εκδοχής οιασδήποτε αμιγούς μορφής σονάτας με ορχηστρικά ritornelli στα κοντσέρτα της κλασσικής περιόδου. Λαμβάνοντας ως αφετηρία μια συνοπτική σκιαγράφηση της συνθετικής εξέλιξης από την “μορφή ritornello” του ύστερου μπαρόκ στην “μορφή κοντσέρτου” του πρώιμου κλασσικισμού, το παρόν κείμενο παρακολουθεί τον ουσιώδη αυτόν δομικό μετασχηματισμό να αντανακλάται και στα μουσικοθεωρητικά συγγράμματα από τα μέσα του 18ου αιώνος (πρωτίστως των Johann Joachim Quantz και Joseph Riepel), στα οποία μόνον ασαφείς αναφορές σε τεχνικές της σονάτας μπορούν ακόμη να ανιχνευθούν στην “μορφή κοντσέρτου”, έως τα τέλη του ιδίου αιώνος (των Georg Joseph Vogler, Heinrich Christoph Koch και Francesco Galeazzi), όπου ο διμερής είτε τριμερής τύπος σονάτας εκλαμβάνεται πλέον σαφώς ως η βάση της “μορφής κοντσέρτου”, ενώ ο ρόλος των ritornelli τίθεται δραστικά στο περιθώριο. Λίγο πριν το τέλος του 18ου αιώνος, εξ άλλου, ο August Kollmann προβαίνει ήδη στο επόμενο αποφασιστικό βήμα προς την κατεύθυνση της πλήρους ενσωμάτωσης και αφομοίωσης όλων των ορχηστρικών τμημάτων ενός κοντσέρτου σε μιαν απλή τριμερή μορφή σονάτας, η οποία κατόπιν αναπτύσσεται περαιτέρω καθ’ όλην την διάρκεια του 19ου αιώνος από τους Carl Czerny, Adolf Bernhard Marx, Otto Jahn και Ebenezer Prout, μεταξύ άλλων.

© Ιωάννης Φούλιας