Στο ακόλουθο κείμενο εξετάζουμε μερικά υποθετικά (αν και πολύ συνήθη) ερωτήματα τα οποία μπορεί να απασχολούν ένα φοιτητή. Σε πολλά από αυτά υπάρχουν απαντήσεις-συμβουλές που ταιριάζουν στον περισσότερο κόσμο, όχι όμως οπωσδήποτε στον καθένα. Το μόνο δίλημμα στο οποίο υπάρχει μια απάντηση κατάλληλη για όλους είναι στο ερώτημα του Hamlet "To be or not to be": Ναι, αξίζει να ζήσει κανείς.
Περίπτωση Α: Πέρασα τις εξετάσεις και γράφτηκα σε μια πανεπιστημιακή σχολή. Δεν είμαι σίγουρος αν μου ταιριάζει.
Πώς το ξέρεις ότι δεν σου ταιριάζει; Το τι λένε άλλοι είναι αξιόπιστη πληροφόρηση μόνο ως ένα σημείο. Αν δεν είναι τόση η επιβάρυνση (οικονομική, χρονική, συναισθηματική), μήπως είναι σκόπιμο να σχηματίσεις μόνο σου μια ολοκληρωμένη γνώμη; Αν δεν παρακολουθήσεις τα μαθήματα στο πανεπιστήμιο, τί θα κάνεις; Σκέφτεσαι να ξαναδιαβάσεις και να ξαναδώσεις εξετάσεις για να περάσεις σε κάποια άλλη σχολή; Θα χρειαστείς όλο τον χρόνο για αυτή την προετοιμασία; Μήπως να αξιοποιήσεις τον χρόνο (το ακαδημαϊκό/σχολικό έτος) και σε κάτι νέο, όπως οι πανεπιστημιακές σπουδές που σου προσφέρονται; Αν πάλι χρειάζεσαι όλο τον χρόνο για μια προετοιμασία επανεξέτασης, μήπως ο στόχος σου είναι πέρα από τις φυσιολογικές σου δυνάμεις, δηλ. μήπως εισαγόμενος σε μια σχολή που είναι δύσκολη, και τα επόμενα έτη θα είναι εξίσου επίπονα μέχρι την αποφοίτηση; Μην ξεχνάς ότι ένα σωστά σχεδιασμένο πρόγραμμα σπουδών, από το νηπιαγωγείο μέχρι το πτυχίο, έχει διαρκώς αυξανόμενες δυσκολίες διότι αυτό επιτρέπουν η μεγαλύτερη ηλικία και οι συσσωρευμένες γνώσεις.
Συμπέρασμα: Αν δεν είναι τόσο άσχημη η προοπτική παρακολούθησης των μαθημάτων του πρώτου έτους, δώσε στη σχολή και στον εαυτό σου μια ευκαιρία να γνωρίζεις ένα πεδίο της γνώσεως και μπορεί με την ενασχόληση να το αγαπήσεις. Μην σπαταλάς τα χρόνια σου - δεν είναι τόσα πολλά - και η γνώση είναι δύναμη και πλούτος (εξαιρετικά φορητός).
Περίπτωση Β. Τώρα που μπήκα στο πανεπιστήμιο (όνειρο ζωής για μένα και την οικογένειά μου), δεν δικαιούμαι να πάρω μια ανάσα, να χαλαρώσω για κανένα χρόνο και να ασχοληθώ χαλαρά με τις σπουδές;
Χμμμ, είπαμε, με μισή προσπάθεια δεν θα προχωρήσουν οι σπουδές. Οι δυσκολίες της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι και πρέπει να είναι αυξημένες σε σχέση με του προηγούμενου σταδίου. ’Αρα πρέπει να τις πάρεις σοβαρά από την αρχή. Το πανεπιστήμιο δεν είναι διάλειμμα στη ζωή σου μεταξύ ενός δύσκολου λυκείου και μιας απαιτητικής επαγγελματικής ζωής, αλλά το στάδιο που θα διαμορφώσει σε πολύ μεγάλο βαθμό ακριβώς το επόμενο στάδιο και την υπόλοιπη ζωή σου. Αν χρειάζεσαι διάλειμμα, ή έτσι όπως πέρασε το πρώτο έτος (ή περισσότερα) δεν είσαι παρά στα χαρτιά δευτεροετής φοιτητής, όταν επανέλθεις με σοβαρότερες προθέσεις, μην αρχίσεις την παράλληλη παρακολούθηση μαθημάτων ανώτερων ετών (γιατί δικαιούσαι βάσει του έτους εγγραφής σου) και του πρώτου έτους γιατί τα χρωστάς. Ούτε το ωρολόγιο πρόγραμμα θα σε διευκολύνει ούτε εσύ θα μπορείς να ανταποκριθείς με επιτυχία σε διπλό φορτίο σε σχέση με τους πιο συστηματικούς φοιτητές που έχουν τα μαθήματα μόνο ενός έτους. Δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί κανείς να εξετασθεί επιτυχώς σε περισσότερα μαθήματα από όσα προβλέπει το ενδεικτικό πρόγραμμα σπουδών - και αρκετοί ανακαλύπτουν με καθυστέρηση μερικών ετών ότι τελικά τα μαθήματα δεν είναι τόσο δύσκολα όσο πίστευαν -, αλλά η συστηματική παρακολούθηση παραδόσεων και εργαστηρίων με παράλληλη καθημερινή μελέτη ενός κανονικού σπουδαστικού έτους είναι η πιο ενδεδειγμένη λύση.
Περίπτωση Γ. Σε λίγο καιρό θα πάρω το πτυχίο μου. Τι να κάνω μετά; Μεταπτυχιακές σπουδές κι αν ναι σε τι αντικείμενο και σε ποιο μέρος; Ή να προσπαθήσω να πιάσω ό,τι δουλειά βρω; Μήπως να κάνω τη στρατιωτική θητεία μου;
Ας αρχίσουμε από το πιο εύκολο. Αν δεν έχεις κάνει τις απαραίτητες προετοιμασίες για το επόμενο στάδιο της ζωής σου και είσαι από αυτούς που θα βρουν εμπρός τους την στρατιωτική θητεία, είναι μια εύκολη λύση. Τα πλεονεκτήματα είναι ότι απομακρύνεις από τη ζωή σου μια αναπόφευκτη υποχρέωση (και όσο νωρίτερα, τόσο πιο ανώδυνα από άποψη σωματικής καταπονήσεως) και έχεις ελευθερία κινήσεων στο μέλλον. Πόσοι και πόσοι δεν έγιναν λιποτάκτες και μένουν για δεκαετίες στο εξωτερικό γιατί δεν αποφάσισαν την κατάλληλη εποχή να αναστείλουν για λίγο την λαμπρή τους σταδιοδρομία και να γλιτώσουν από την εκκρεμότητα αυτή. Επιπλέον το χρονικό διάστημα της θητείας μπορεί να αξιοποιηθεί για την προετοιμασία του επόμενου σταδίου της ζωής σου. Αν αποφασίσεις για περαιτέρω σπουδές, θα έχεις χρόνο για τις αιτήσεις και τις πιθανές εξετάσεις. Αν σκέφτεσαι κάποια επαγγελματική απασχόληση, μπορείς να το ψάξεις στις περιστασιακές άδειες, να συμβουλευθείς άλλους.
Επαγγελματική απασχόληση; Σε αυτή τη δύσκολη εποχή του διψήφιου ποσοστού ανεργίας; Η απάντηση εξαρτάται από τις απαιτήσεις του καθενός και την φαντασία του. Το πτυχίο δεν είναι άδεια ασκήσεως κάποιου επαγγέλματος ή, ακόμη λιγότερο, υπόσχεση για διορισμό, αλλά ένα πακέτο εφοδίων που περιέχει πληροφορίες και μεθοδολογίες (δεν εννοώ πώς πιάνουμε την προχοΐδα, αλλά πώς λύνουμε ένα μεγαλύτερο πρόβλημα) το οποίο μπορεί να βρει αξιοποίηση σε προφανείς κατευθύνσεις ή σε χώρους ακαδημαϊκά πιο απομακρυσμένους, αλλά που τους είναι πιο απαραίτητα τα εφόδια του δικου μας πτυχίου.
Διάλειμμα; Γιατί όχι, αν η οικογένεια μπορεί να προσφέρει τα εφόδια για λίγο τουρισμό μακρύτερο από 15 ημέρες. Μήπως εντελώς αλλαγή παραστάσεων με συμμετοχή σε κάποιο εθελοντικό οργανισμό σε κοντινό ή μακρινό τόπο; Ακόμη κι αν δεν πληρώνεσαι, μπορεί τα έξοδά σου να είναι μικρότερα απ' ό,τι αν έμενες σπίτι σου, ιδίως αν κόψεις καθημερινό τσιγάρο, καφέ και κινητό τηλέφωνο.
Μεταπτυχιακές σπουδές: Πολύ ενδιαφέρουσα η προοπτική με άπειρες εκδοχές. Βασικό ερώτημα είναι γιατί θέλει κανείς να το κάνει. Γιατί δεν έχει τι άλλο να κάνει, γιατί κι οι φίλοι του το κάνουν, γιατί του αρέσει το πεδίο, και πολλές άλλες απαντήσεις. Προφανώς η τελευταία απάντηση ("γιατί μου αρέσει το πεδίο") είναι η αυτή που θα έπρεπε να επικρατεί, αλλά και οι άλλες είναι αποδεκτές, αν και ίσως όχι τόσο ισχυρές.
’Αλλα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν είναι σε ποιο κλάδο και ειδικότερο πεδίο, σε ποιο μέρος (πόλη ή χώρα), με τι κόστος, με τι διάρκεια. Πρέπει να εξετάσει κανείς όλα αυτά τα ερωτήματα χωριστά, αλλά η τελική επιλογή θα πρέπει να λάβει υπόψη της τις απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα. π.χ. ένα μέρος προσφέρει το ιδανικό πρόγραμμα σπουδών, αλλά δεν έχω τα δίδακτρα, άρα πώς θα πάω εκεί; Ή αν η τάδε χώρα έχει φτηνές σπουδές, αλλά δεν ξέρω τη γλώσσα και το πρόγραμμα σπουδών που παρέχουν είναι για κλάματα, τότε γιατί να πάω;
Οι μεταπτυχιακές σπουδές σε απομακρυσμένο τόπο είναι χρήσιμες ως σπουδές, αλλά και προσφέρονται για πολύ ευρύτερες εμπειρίες.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η εμπειρία της διαμονής σε τόπο ή, περισσότερο, σε χώρα μακριά από την οικογένεια είναι πολύ σημαντική, ενδιαφέρουσα και διδακτική.
Συνήθως μεταξύ των ηλικιών 22 και 25 ετών έχει κανείς την μεγαλύτερη δυνατότητα να μετακινηθεί σε άλλους τόπους γιατί από αφενός μεν έχει αποκτήσει αρκετή συναισθηματική ωριμότητα να ζήσει μόνος, αφετέρου δε δεν έχει (συνήθως) αποκτήσει συναισθηματικές δεσμεύσεις ή νέες οικογενειακές υποχρεώσεις που περιορίζουν την κινητικότητα και την μακροχρόνια απουσία.
Αν υποθέσουμε ότι ο ενδιαφερόμενος έχει πειστεί για την σκοπιμότητα των μεταπτυχιακών σπουδών και έχει λάβει από ανθρώπους που έχουν μια εικόνα των ικανοτήτων και δυνατοτήτων του την σύμφωνη γνώμη. Μετά πρέπει να διερευνήσει το πεδίο που τον ενδιαφέρει και τον τόπο στον οποίο θα ήθελε να κατευθυνθεί.
Δεν είναι απαραίτητο να ξέρει κανείς ακριβώς το αντικείμενο των σπουδών ή της έρευνας την οποία θα ακολουθήσει, αλλά τουλάχιστον να έχει αρχίσει να περιορίζει από το συνολικό πεδίο ενός πτυχίου μια κάποια κατεύθυνση. Κατόπιν μπορεί να ζητήσει βοήθεια από πρόσωπα που έχουν γνωρίζουν πρόσωπα και πράγματα προς τα πού να κατευθύνει την αναζήτηση πληροφοριών και τι να περιμένει. Οπωσδήποτε το επόμενο στάδιο είναι η επίσκεψη σε ιστοσελίδες πανεπιστημίων και η ενδεχόμενη επικοινωνία με μέλη του προσωπικού τους που ελκύουν το ενδιαφέρον του υποψηφίου. Η ανάγνωση πληροφοριών από ιστοσελίδες όταν ξεκινάει κανείς μια τέτοια διερεύνηση είναι πολύ κουραστική. Οποτεδήποτε εισερχόμαστε σε ένα νέο πεδίο (εδώ η αναζήτηση πληροφοριών σπουδών) χρειάζεται μια περίοδος προσαρμογής: Σιγά-σιγά συνειδητοποιεί κανείς ότι πολλές λέξεις έχουν πολύ συγκεκριμένο περιεχόμενο, παρά το ότι μοιάζουν να είναι αόριστες - αυτά λέγονται τεχνικοί όροι. Για να εξοικιωθεί κανείς πρέπει να να κάνει πρώτα πρόχειρες αναγνώσεις για να πάρει μια γεύση και αργότερα να επανέλθει για πιο συστηματική ανάγνωση και μελέτη.
Είναι πολύ σημαντικό να διαλέξει κανείς πού θα κάνει αιτήσεις. Αν δεν κάνεις κάπου αίτηση, ποτέ δεν θα σε δεχτούν εκεί (μπορείς να κερδίσεις λαχείο, αν δεν αγοράσεις ένα;). Όπως η επιλογή κλάδου προπτυχιακών σπουδών είναι κρίσιμη για όλη την ζωή μας, έτσι και το πού θα κάνουμε αιτήσεις θα καθορίσει πού θα βρεθούμε. Μπορεί κανείς να επιδιώξει να πάει στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου - κανείς δεν μπορεί να απαγορεύσει μια αίτηση. Αλλά είναι σκόπιμο να κάνει κανείς παράλληλα αιτήσεις και πανεπιστήμια χαμηλότερων απαιτήσεων και προσδοκιών. Ούτε μπορείς να κάνεις άπειρες αιτήσεις: πέραν του ότι συνήθως κοστίζουν, κάθε αίτηση απαιτεί χρόνο για να συμπληρωθεί.
Μεταξύ των προϋποθέσεων ή δικαιολογητικών μια αιτήσεως είναι συχνά διάφορες εξετάσεις. Πολλές από αυτές χρειάζονται τις δικές τους διαδικασίες, έχουν κόστος, χρειάζονται προετοιμασία και δεν προσφέρονται πολλές φορές τον χρόνο. ’Αρα και για αυτές τις εξετάσεις χρειάζεται χρόνος. Επιπλέον, ανάλογα με την χώρα προορισμού υπάρχουν πολύ διαφορετικά χρονικά περιθώρια που απαιτούνται μεταξύ του χρόνου υποβολής της αιτήσεως και της ενάρξεως των σπουδών. Τα μεγαλύτερα χρονικά περιθώρια χρειάζονται για τις ΗΠΑ, ενώ σε ευρωπαϊκές χώρες αρκούν λίγοι μήνες - το ΕΚΠΑ αποτελεί ακραίο παράδειγμα που μεσολαβούν μόνο 3-4 εβδομάδες.
Αν όλα πάνε καλά, φτάνει η ώρα που έχει δημιουργήσει κανείς επιλογές, δηλ. κάποιες αιτήσεις έχουν γίνει δεκτές. Με νέους γύρους συζητήσεων με πρόσωπα που ξέρουν κάτι περισσότερο μπορεί κανείς να διαμορφώσει μια τελική επιλογή.
Οικονομικά και άλλα διαδικαστικά ζητήματα μπορεί να λάβουν απαντήσεις από το πανεπιστήμιο υποδοχής, αλλά υπάρχουν θέματα που πρέπει να λύσει κανείς μόνος του. Το ιδανικό είναι να μην χρειάζεται να πληρώσει κανείς δίδακτρα. Αυτό μπορεί να συμβεί αν το πανεπιστήμιο έχει μηχανισμούς με τους οποίους θεωρεί ότι ο υποψήφιος παρέχει κάποια υπηρεσία (διδασκαλία ή έρευνα). Αλλιώς πρέπει να αναζητήσει χρηματοδότηση από την οικογένεια ή από ίδρυμα ή να ζητήσει δάνειο. Υπάρχουν αρκετοί οργανισμοί που προκηρύσσουν υποτροφίες κάθε χρόνο, αλλά θέλει ψάξιμο για τις ειδικότητες που καλύπτουν και τους χρόνους υποβολής αιτήσεων. Επίσης υπάρχουν ευρωπαϊκά δάνεια για χρηματοδότηση σπουδών.
Υπάρχουν πάμπολλα διαδικαστικά που πρέπει να μάθει κανείς όταν ξεκινήσει διαδικασίες για να πάει σε άλλη χώρα, αλλά αυτό δεν αποτελεί λόγο να μην πάει. Όπως και όλοι οι άλλοι πριν από σένα, θα τα μάθεις και θα τα περάσεις χωρίς δυσκολία.
Τα διλήμματα δεν τελειώνουν εδώ. Ο κύκλος επαναλαμβάνεται, απλώς οι περιστάσεις αλλάζουν. Τα διλήμματα παιδεύουν, αλλά είναι πολύ χρήσιμα...