Η πραγματικά υψηλή τεχνολογία εμπεριέχει απαραίτητα και την ομορφιά.
Άλκης Γαλδαδάς, ΤΟ ΒΗΜΑ, 22-11-1998
Κωδικός άρθρου: B12508C261
Η οθόνη, το πληκτρολόγιο, το ποντίκι, καθετί που συνθέτει ένα υπολογιστικό σύστημα είναι ακαλαίσθητες συσκευές. Κανένας δεν προσπάθησε ποτέ να τις εξωραΐσει. Να όμως που τελικά βρέθηκαν άνθρωποι με μεράκι για να ομορφύνουν τους τόσο στενούς «συνεργάτες» μας.
Έχουν πει για τη σκηνοθεσία ότι είναι η σπίθα που χρειάζεται ώστε να ανάψει μια φωτιά ανάμεσα στους ηθοποιούς που παίζουν στη σκηνή και στο κοινό μιας παράστασης. Και χωρίς όμως την ύπαρξη ενός διορισμένου σκηνοθέτη μια τέτοια σπίθα ανάβει όταν στεκόμαστε και θαυμάζουμε κάποιους δημοφιλείς πίνακες ζωγραφικής, ωραία έπιπλα, αυτοκίνητα, ένα τελειωμένο σπίτι ή και ένα μικρό τραγούδι. Σκοντάφτοντας σε κάτι που μας φαίνεται όμορφο ο εγκέφαλός μας σαν από συντονισμό πλημμυρίζει με ευεξία, όπως η μυρωδιά του πρωινού φρεσκοψημένου καφέ γεμίζει μια Κυριακή το ήρεμο δωμάτιο.
Πέρα όμως από τα χειροπιαστά αντικείμενα και τα αφηρημένα καλλιτεχνικά έργα που δημιουργήθηκαν με πρώτο σκοπό να μας τέρψουν με την όποια ομορφιά τους, έχουμε και ένα σωρό άλλα πράγματα ανθρώπινα που δεν μας περνάει από το μυαλό ότι οφείλουν και αυτά να είναι όμορφα. Ανάμεσα στα πολλά και όσα υπάγονται στον κόσμο της πληροφορικής: προγράμματα, κομπιούτερ, χαρτιά εκτύπωσης, οθόνες και εικονίδια. Προσωπικά πίστευα όλο αυτόν τον καιρό ότι η ασχήμια λες και έχει κατασκηνώσει στην πληροφορική, πάντα όμως είχα την ελπίδα ότι οι κατασκευαστές κάποια στιγμή έστω και για να πουλήσουν περισσότερα θα άρχιζαν να ασχολούνται αποφασιστικά και καθοριστικά και με την ομορφιά των προϊόντων που παράγουν. Είτε όμως το έχουν αρχίσει ήδη είτε όχι, έρχεται ένα βιβλίο γραμμένο από τον Ντέιβιντ Γκελέρντερ να διακηρύξει ότι οι καλύτεροι επιστήμονες της πληροφορικής αποδεικνύεται ότι είναι αυτοί που απαιτούν την επικράτηση της ομορφιάς σε ό,τι έχει σχέση με τα μαθημα τικά, τα προγράμματα και τα αντίστοιχα υπολογιστικά κυκλώματα. Μια άποψη που προσπαθεί να τεκμηριώσει σε 130 σελίδες και σε ένα που αν γίνει αποδεκτή θα αλλάξει βασικά σημεία στον τρόπο διαχείρισης των αρχείων μας και των κομπιούτερ κατ' επέκταση.
Πολλοί θα θυμηθούν ότι ο Αμερικανός Ντέιβιντ Γκελέρντερ, εκτός από καθηγητής της Επιστήμης των Κομπιούτερ στο φημισμένο Γέιλ, έχει γίνει γνωστός και από την επιστολή-βόμβα που του έστειλε πριν από μερικά χρόνια ο Τέοντορ Καζίνσκι, o γνωστός ως Unabomber, που είχε εξοργιστεί με τις σκληρά τεχνοκρατικές και τεχνολατρικές θέσεις του Γκελέρντερ σε προηγούμενα βιβλία και άρθρα του. Το αποτέλεσμα της σύγκρουσης των δύο ήταν ο Γκελέρντερ να χάσει το ένα χέρι του, να νοσηλευτεί για πολύ καιρό με σοβαρά προβλήματα υγείας, να είναι ένας από τους σοβαρότερους μάρτυρες κατηγορίας κατά του Καζίνσκι και να γίνει έξω φρενών με την απόφαση να μείνει στη φυλακή ο Unabomber χωρίς να περάσει από την επώδυνη διαδικασία μιας δίκης που μπορεί να τον οδηγούσε σε πολύ βαριά καταδίκη. Τώρα λοιπόν ο Γκελέρντερ ξανασυζητείται αρκετά με το καινούργιο βιβλίο του «The Aesthetics of Computing» (εκδόσεις Weidenfeld & Nicolson, ISBN 0297818694).
Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, όχι και τόσο απροσδόκητα, ο Γκελέρντερ αναφέρεται στην επιστήμη γενικότερα και επιμένει ότι είναι μια σκληρή και αντικειμενική (;) επιχείρηση! Αναφέρει για παράδειγμα το μήκος κύματος μιας ακτίνας μπλε φωτός που θα είναι το ίδιο σε πλούσιες και φτωχές χώρες και αρνείται την κοινωνική προέλευση της ομορφιάς. Φαίνεται να πιστεύει με πολλή σιγουριά ότι η ομορφιά μιας απόδειξης ή μιας μηχανής πρέπει να αναζητηθεί στο ευτυχισμένο πάντρεμα της απλότητας με κάτι δυνατό, ικανό να φέρνει σε πέρας πολλά καθήκοντα. Δεν χάνει μάλιστα την ευκαιρία να αναφέρει τον θαυμασμό του Βρετανού Οσκαρ Γουάιλντ στο τέλος του προηγούμενου αιώνα για τις μηχανές στην Αμερική, για τις σιδερένιες γέφυρες και τα φράγματα.
Η ομορφιά κατά τον Γκελέρντερ έχει σημασία και στην περίπτωση των πακέτων. Ιδιαίτερα μάλιστα σε αυτά, αφού είναι πιο σημαντικά από οπουδήποτε αλλού μέσα στο πεδίο της τεχνολογίας. Η ομορφιά αποκτά σπουδαιότητα γιατί η κατασκευή των προγραμμάτων έχει γίνει τόσο βασανιστικά και αντιοικονομικά πολύπλοκη. Η πολυπλοκότητα κάνει τα προγράμματα δύσκολα να κατασκευαστούν και δύσκολα να χρησιμοποιηθούν. Η ομορφιά φθάνει λοιπόν να είναι η ύστατη άμυνα απέναντι στο όλο αυτό μπέρδεμα. Αλλά η υπερβατική σκέψη του Γκελέρντερ προχωρεί πέρα από αυτές τις γενικολογίες σε ένα απροσδόκητο συμπέρασμα: ο ύστατος σκοπός του προγράμματος είναι να αποσπαστεί από τον κομπιούτερ. Βλέπει δηλαδή ότι η παρουσία του κομπιούτερ κρατάει τη φαντασία μας, που γίνεται πιο συγκεκριμένη μέσα από τα προγράμματα, καρφωμένη επάνω σε μια παρωχημένης τεχνολογίας μηχανή!
Για όσους σε αυτό το σημείο θέλουν κάποιο στήριγμα για να έχουν μπροστά τους κάτι συγκεκριμένο αρκεί ίσως να αναφέρουμε ότι στο PC εδώ και καιρό δουλεύουμε με την εικονική μνήμη, που είναι ένα σύνολο από ανύπαρκτες αλλά βολικές διευθύνσεις. Συνδέονται με τις πραγματικές χάρη σε κάποιες εντολές και απλές αριθμητικές πράξεις που είναι έτοιμο σε κάθε στιγμή να εφαρμόσει το λειτουργικό σύστημα. Να λοιπόν μια συγκεκριμένη προσπάθεια απελευθέρωσης από το κάρφωμα στη συγκεκριμένη μηχανή ενώ στις ημέρες μας ζούμε στον αστερισμό της Java, ενός πακέτου που θέλει να απαλλάξει μέσα από την ύπαρξη μιας πλασματικής μηχανής, μιας virtual machine, τα προγράμματά μας από τους περιορισμούς που επιβάλλουν οι διαφορετικοί επεξεργαστές όταν χρησιμοποιούνται στα PC, στα Macintosh και σε όποια άλλη μηχανή.
Ποιος όμως μας οδηγεί σε μια τέτοια προσπάθεια χωρίς τα συνηθισμένα στηρίγματα των χαρακτηριστικών της μηχανής και των εύκολων αλλά μακρόσυρτων λύσεων; Μα η Ομορφιά βέβαια, που όμως πρέπει να κάνουμε πολλές και ασυνήθιστες στην πράξη σκέψεις για να την ανακαλύψουμε βαθιά μέσα στα μεγάλα και με τόσους κόπους ντρεσαρισμένα προγράμματα.
Ενα πρόγραμμα μπορούμε να το δούμε σαν μια μηχανή λίγο περίεργη που παίρνει ενέργεια και ουσία από μια άλλη μηχανή, δηλαδή τον κομπιούτερ. Και εδώ γίνεται η πολύ ωραία παρομοίωση όπου ένα πρόγραμμα που δεν εκτελείται μοιάζει με κούκλα του κουκλοθέατρου αφημένη στην άκρη ενώ ένα ενεργό πρόγραμμα, μια διεργασία στην ουσία, είναι σαν να έχει βάλει ο εμψυχωτής του κουκλοθέατρου, ο κομπιούτερ δηλαδή, το χέρι του μέσα στο ρούχο της και της έχει δώσει ζωή. Η ευκολία και η ελευθερία όμως που έχουν οι άνθρωποι στο να σκαρώνουν μεγάλα, ατελείωτα προγράμματα τους οδηγεί τελικά στο να χάνουν τον στόχο. Φτιάχνουν κάτι τέρατα που δεν ξέρουν μετά και οι ίδιοι πώς να τα κουμαντάρουν. Ενας από τους πιο διάσημους και ουσιαστικούς επικριτές του σημερινού software, του συνόλου δηλαδή των προγραμμάτων που «τρέχουν» σε ένα υπολογιστικό σύστημα, ο Τεντ Νέλσον, ο άνθρωπος που επινόησε το Υπερκείμενο, τα βάζει με όλους και με όλα. Με το ότι συνεχίζουν να υπάρχουν διάφοροι τύποι αρχείων ώστε να γίνεται η ζωή των ανθρώπων πιο δύσκολη, με την επιμονή των επιτραπέζιων κομπιούτερ να διατηρούν τους περιορισμούς και τις δεσμεύσεις των φύλλων του χαρτιού, ενώ τα βάζει με την Apple για τους Macintosh που ήταν κατά τη γνώμη του μiα πολύ καλή δουλειά όταν τους συνέλαβαν ως ιδέα στα εργαστήρια της Xerox αλλά τελικά την ιδέα την πήραν και βγάζοντάς την στο εμπόριο την κατάντησαν σαν να ήταν καπάκι σε φέρετρο.
Τα μεγάλα προγράμματα αποδείχθηκαν πραγματικά μια πληγή όταν δεν υπάρχει στο μυαλό των προγραμματιστών και η απαίτηση για ομορφιά. Τα περισσότερα παίρνουν 50% περισσότερο χρόνο από τον προγραμματισμένο για να φθάσουν να δοθούν στο εμπόριο, το ένα στα τέσσερα μεγάλα προγράμματα εγκαταλείπεται με πολλές ανθρωποώρες ζημιά και, το χειρότερο, καταλήγουν οι εταιρείες να περιμένουν βοήθεια από τους ίδιους τους καταναλωτές. Οι προ της κυκλοφορίας δοκιμές, τα ξακουστά b-test, είναι κατά τον Γκελέρντερ η ομολογία της αποτυχίας για μια εταιρεία που έκανε ό,τι μπορούσε και τώρα εναποθέτει τις ελπίδες της στους άλλους για να της βρουν και μάλιστα τσάμπα τα όσα λάθη εκείνη δεν κατάφερε να εντοπίσει.
Το κάποτε καινούργιο αεροδρόμιο του Ντένβερ πέντε χρόνια τώρα περιμένει μάταια το τελικό του software για να λειτουργήσει. Ενα αεροδρόμιο δέκα φορές μεγαλύτερο από αυτό του Ελληνικού, με δυνατότητα να προσγειώνονται τρία αεροπλάνα ταυτόχρονα με κακό καιρό, δεν μπορούσε να ξεκινήσει διότι δεν ήταν δυνατόν στους προγραμματιστές να βρουν πού ήταν όλα αυτά τα λάθη στο προγραμματιζόμενο σύστημα της αυτόματης συλλογής και διανομής των αποσκευών σε ένα δίκτυο με 100 κομπιούτερ και 5.000 ηλεκτρικά μάτια επίβλεψης. Ολόκληρο άρθρο στο «Scientific American» του Σεπτεμβρίου 1994 γραμμένο από Αμερικανούς θρηνεί για τις δυσκολίες που παρουσιάζουν τα μεγαλεπήβολα προγραμματιστικά σχέδια.
Η παλιά εκείνη γλώσσα προγραμματισμού, η Algol 60, θεωρείται ένα από τα κομψότερα προϊόντα του ανθρώπινου νου, τα «παράθυρα» είναι μια σύλληψη που άνοιξε δρόμους, ο αντικειμενοστρεφής προγραμματισμός είναι αναμφισβήτητα ένα από τα θαυμάσια πράγματα αυτού του κόσμου, το ίδιο κάποιοι Macintosh· και εγώ θα προσέθετα και το Unix. Αν δεν μάθουν λοιπόν οι άνθρωποι των κομπιούτερ ότι υπάρχει και η ομορφιά, που δεν είναι κάτι αταίριαστο με τους αληθινούς άνδρες, όπως πιστεύουν λανθασμένα μερικοί στον ανδροκρατούμενο κόσμο των προγραμματιστών, και δεν συνδέσουν την αναζήτηση της αισθητικής με την επιτυχία, θα βγαίνουν στο εμπόριο όλο και χειρότερα προϊόντα που μετά κόπου και βίας θα φέρνουν σε πέρας τις δουλειές μας.
Εννοείται ότι δεν έχει διαφύγει του Γκελέρντερ η ασχήμια των εργαλείων της πληροφορικής. Οχι μόνο των προγραμμάτων αλλά και των κουτιών, των πληκτρολογίων και κάθε άλλης σχετικής συσκευής, όπως είναι οι εκτυπωτές και οι σαρωτές εικόνων. Ούτε καν εργονομικά σωστά δεν είναι όλα αυτά που προσφέρονται στον προγραμματιστή αλλά και στον απλό χειριστή, ενώ αυτός είναι υποχρεωμένος επί ώρες να ταλαιπωρείται μαζί τους προσπαθώντας να κάνει τη δουλειά του. Ο χώρος γύρω από ένα PC ή οποιοδήποτε υπολογιστικό σύστημα είναι εντελώς ανοργάνωτος και η αισθητική που επικρατεί είναι για κλάματα. Διότι, όπως παρατηρεί στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου με τον εύγλωττο τίτλο «Αθέατη ομορφιά», οι άνθρωποι έχουν χωρίσει εντελώς την τεχνολογία από την όποια αναζήτηση ομορφιάς και όλα ξεραίνονται καθώς παράγονται μανιωδώς ένα σωρό άσχημες και άχρηστες συσκευές λόγω της κακής χημείας ανάμεσα στη χρησιμοποιούμενη τεχνολογία και στην επικρατούσα (αμερικανική) κουλτούρα.
Η πραγματικά υψηλή τεχνολογία, κατά τον Γκελέρντερ, εμπεριέχει απαραίτητα και υψηλή αισθητική, ομορφιά και έχει τη σφραγίδα της προσπάθειας ενός ανθρώπου γι' αυτό. Πρέπει λοιπόν να κατεδαφιστούν, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, τα εκπαιδευτικά προγράμματα στο σύνολό τους, ακόμη και στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου υποτίθεται ότι βγάζουν τους πιο έτοιμους για την παραγωγή μηχανικούς. Στη Σχολή Αισθητικής που προτείνει για το μέλλον θα διδάσκονται Πληροφορική, Μαθηματικά, Φυσική, Μηχανολογία, Σχέδιο, Καλές Τέχνες, Αρχιτεκτονική και Μουσική. Οι σπουδές Τέχνης για έναν επιστήμονα ή ένα μηχανικό είναι όπως το τροχάδην για έναν μποξέρ. Δεν μπορεί να αντικαταστήσει την προπόνηση με το σάκο αλλά είναι σημαντική για να μπορεί ο πυγμάχος να πάρει τα πόδια του μέσα στο ρινγκ.