Όσα πρέπει να ξέρετε για το DNA

Καθημερινή της Κυριακής, 18-2-2001

Η ανακοίνωση της χαρτογράφησης του ανθρώπινου DNA προκάλεσε το ενδιαφέρον του κόσμου, παρά το ότι οι σύνθετοι επιστημονικοί όροι συχνά δεν μας βοηθούν να καταλάβουμε περί τίνος ακριβώς πρόκειται. Όλοι όμως συναισθανόμαστε ότι πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό βήμα της επιστήμης, το οποίο μπορεί να αλλάξει όχι μόνο τη μορφή της ιατρικής αλλά και να επιδράσει αποφασιστικά στην ίδια την ανθρώπινη ζωή. Με τι χρώμα ζωγραφίζεται το μέλλον; Των απεριόριστων ελπίδων ή της καχύποπτης ανησυχίας; Σε κάθε περίπτωση η γνώση του τι πραγματικά συμβαίνει είναι απαραίτητη για να περπατήσουμε τις λεωφόρους του μέλλοντος.

Τι ανακοίνωσαν οι επιστήμονες; Οι εκπρόσωποι των δύο μεγάλων ομίλων που πραγματοποιούν παράλληλες έρευνες ανακοίνωσαν ότι σχεδόν ολοκλήρωσαν τη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, το οποίο αποτελείται από 26 -40.000 γονίδια. Ο άνθρωπος έχει μόνο 10.000 γονίδια περισσότερα από ένα σκουλήκι, αλλά τα γονίδιά του εκτελούν πολύ πιο περίπλοκες εργασίες. Ταυτόχρονα, οι διαφορές με τα άλλα έμβια όντα δεν είναι τόσο μεγάλες όσο νομίζουμε. Ο χιμπαντζής, το πιο κοντινό στον άνθρωπο ζώο, έχει κατά 98% το ίδιο DNA, ενώ ο σκύλος κατά 85%. Όσο για τους ανθρώπους γενετικά είναι σχεδόν ίδιοι. Διαφέρουν μόνο κατά 0,2%.
Τι σημαίνει αυτό για μας; Κατ' αρχήν κάνουμε βήματα στην κατανόηση του μυστικού της ζωής, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει σε πολύ πιο αποτελεσματικές θεραπείες για μια σειρά από ασθένειες. Ταυτόχρονα, μας βοηθάει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο άνθρωπος είναι προϊόν της εξέλιξης και ακριβώς γι' αυτό πρέπει να προστατεύει το περιβάλλον. Ο ρατσισμός, ο εγωισμός και η αδιαφορία για τη φύση και την κοινωνία δέχτηκαν σημαντικά πλήγματα.
Ποια είναι τα αναμενόμενα οφέλη; Υπάρχουν ελπίδες για ανακάλυψη σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα (από δέκα έως είκοσι χρόνια) νέων γονιδιακών θεραπειών και παρασκευή αντίστοιχων φαρμάκων που θα καταστήσουν πολλές από τις σημερινές ανίατες ασθένειες (από τον καρκίνο έως τη νόσο του Αλτσχάιμερ) ιάσιμες. Πολλές θα προλαμβάνονται πριν καλά-καλά εκδηλωθούν μέσω της γονιδιακής ιατρικής.
Τι είναι η γονιδιακή Ιατρική; Είναι η Ιατρική που προσπαθεί να αντιμετωπίσει τις ασθένειες παρεμβαίνοντας, προληπτικά ή όχι, στο ανθρώπινο γονιδίωμα και σε κάποια συγκεκριμένη βλάβη που δημιουργεί τάσεις -που σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες- μπορούν να οδηγήσουν σε κάποια ασθένεια. Έτσι θα μπορεί η θεραπεία να είναι απόλυτα προσαρμοσμένη στον συγκεκριμένο ασθενή. Μιλάμε πια για ιατρική αλά καρτ!
Τι είναι το βιοτσίπ; Στο μέλλον θα είναι δυνατό να αποθηκευτεί όλος ο γενετικός κώδικας του καθένα μας, σε ένα απλό δίσκο (π.χ. σε ένα DVD) και να πληροφορεί τον γιατρό μας για γενετικές ανωμαλίες που μπορούν να οδηγήσουν σε αρρώστιες. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να υπάρχει και πρόληψη και αποτελεσματικότερη θεραπεία. Δεν πρέπει όμως να παραβιάζεται με κανένα τρόπο το προσωπικό απόρρητο.
Παρ' όλα αυτά υπάρχουν νέοι κίνδυνοι; Δυστυχώς ναι. Ασφαλιστικές εταιρείες δεν θέλουν να κάνουν συμβόλαια με άτομα υψηλού κινδύνου. Το ίδιο και πολλοί εργοδότες. Ο κίνδυνος ενός νέου γενετικού ρατσισμού, που θα ρίχνει σε ένα σύγχρονο Καιάδα τους «μη κανονικούς» έρχεται από το μέλλον. Γονιδιακή ιατρική πολυτελείας από τη μια και θεραπευτικό απαρτχάιντ από την άλλη μπορεί να γίνουν οι δύο πλευρές της πραγματικότητας. Μερικοί δεν παύουν να οραματίζονται την ευγονική, την κλωνοποίηση του ανθρώπου ή την παρασκευή του άφθαρτου υπεράνθρωπου.
Διαβάσαμε το βιβλίο της ζωής; Όχι ακόμα. Ανακαλύψαμε το αλφάβητο, αλλά τώρα πρέπει να καταλάβουμε και τις λέξεις, που είναι πρώτα και κύρια οι πρωτεΐνες και οι μεταξύ τους σχέσεις. Κάναμε όμως ακόμα ένα σημαντικό βήμα για την ουσιαστική ανάγνωση του DNA.
Τι είναι το DNA; Πρόκειται για τη χημική ουσία δεσοξυριβονουκλεϊκό οξύ (DNA), που βρίσκεται μέσα στα 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων κάθε κυττάρου. Το DNA περιέχει ολόκληρο το γενετικό αποτύπωμα των έμβιων όντων. Ταυτόχρονα μπορεί όχι μόνο να μεταφέρει πληροφορίες, αλλά και να τις αντιγράφει, επιτρέποντας τη μεταβίβασή τους από κύτταρο σε κύτταρο. Το DNA έχει τη μορφή δύο κλώνων, σαν ελικοειδής σκάλα (η διπλή έλικα του DNA), όπου τα «σκαλοπάτια» της είναι ζεύγη βάσεων. Η αλληλουχία των ζευγών βάσεων αποτελεί τον γενετικό κώδικα. Οι βάσεις είναι τέσσερις: αδενίνη (Α), θυμίνη (Τ), κυτοσίνη (C) και γουανίνη (G). Η αδενίνη συνδυάζεται πάντα με τη θυμίνη και η κυτοσίνη με τη γουνίνη. Αυτά τα τέσσερα ζεύγη (ΑΤ, ΤΑ, CG, GC) αποτελούν τα «γράμματα» του κώδικα του DNA.
Και τα γονίδια; Γονίδιο είναι εκείνο το τμήμα του DNA που δίνει τη «συνταγή» για την παραγωγή πρωτεϊνών. Ενα μόριο DNA μπορεί να περιέχει εντολές για χιλιάδες διαφορετικές πρωτεΐνες. Το κάθε γονίδιο συμβάλλει στη δημιουργία πάρα πολλών πρωτεϊνών. Τα γονίδια αν και αποτελούν λιγότερο από το 2% του συνολικού DNA περιέχουν κρίσιμες πληροφορίες για τη συγκρότηση των πρωτεϊνών.
Τι ρόλο παίζουν οι πρωτεΐνες; Οι πρωτεΐνες είναι οι κύριες δομικές ουσίες του σώματος. Αποτελούν τα δομικά συστατικά του δέρματος, των μυών, των οστών (μαζί με ανόργανα άλατα) και πολλών άλλων ανατομικών μορίων.
Οι πρωτεΐνες επίσης σχηματίζουν τα ένζυμα, τους οργανικούς καταλύτες που ρυθμίζουν τις χημικές αντιδράσεις του σώματος. Αποτελούνται από μονάδες που ονομάζονται αμινοξέα. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν 250.000 πρωτεΐνες στον άνθρωπο.

Αναζητώντας το γονίδιο του... κέρδους!

Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου

«Μάθαμε να διαβάζουμε τη γλώσσα που χρησιμοποίησε ο Θεός για να φτιάξει τη ζωή», έλεγε απαστράπτων ο Μπιλ Κλίντον στις 26 Ιουνίου του 2000, ανακοινώνοντας τη (σχεδόν) πλήρη αποκωδικοποίηση του ανθρωπίνου γονιδιώματος. Κάτω από το εκτυφλωτικό φως των τηλεοπτικών συνεργείων, ο ηγέτης τού, κατά Μαντλίν Ολμπράιτ, «αναντικατάστατου έθνους» πρόβαλε σαν σύγχρονη μετενσάρκωση του Μωυσή, που σύμφωνα με την εβραϊκή μυθολογία παρέλαβε απευθείας από το χέρι του Θεού τις Δέκα εντολές για τον «περιούσιο λαό» στον δρόμο του για τη Γη της Επαγγελίας. Μόνο που σ' αυτή την περίπτωση ο πλανητάρχης, εκτός από τον ρόλο τού Μωυσή χρειάστηκε να εκτελέσει και καθήκοντα... Σολομώντα. Η παρέμβασή του ήταν καθοριστική για τη συμφιλίωση των δύο αντιμαχόμενων μπλοκ για τον έλεγχο της κυοφορούμενης επιστημονικής εποποιίας: του πολυεθνικού κονσόρτσιουμ δημόσιων ερευνητικών ιδρυμάτων, που συμμετείχαν στο Πρόγραμμα του Ανθρώπινου Γονιδιώματος και της ιδιωτικής εταιρείας Celera Genomics.

Πορίσματα

Η ιδιότυπη «συγκυβέρνηση» δημόσιου και ιδιωτικού τομέα συνεχίστηκε, την περασμένη εβδομάδα, με την παράλληλη ανακοίνωση των πορισμάτων των δύο ερευνητικών ομίλων στα παγκοσμίου κύρους επιστημονικά περιοδικά Nature και Science. Είναι η πρώτη φορά στη σύγχρονη εποχή, που η ιδιωτική επιχείρηση διεκδικεί τον έλεγχο μιας ιστορικών διαστάσεων επιστημονικής και τεχνολογικής επανάστασης. Σε πείσμα των ευρύτατα διαδεδομένων δογμάτων της «ελεύθερης αγοράς», γεγονός είναι ότι όλες οι μεγάλες τομές των δύο τελευταίων αιώνων, (ηλεκτρομαγνητισμός, διάσπαση του ατόμου, Κβαντική Φυσική και Θεωρία Σχετικότητας, Πληροφορική και τηλεπικοινωνίες), προήλθαν από τα δημόσια Πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα. Μια παράδοση στην οποία φιλοδοξεί να θέσει τέλος ο δαιμόνιος πρόεδρος της Celera, Κρεγκ Βέντερ.

Στα νεανικά του χρόνια, ο Βέντερ ήταν μάλλον μέτριος μαθητής, με περισσότερη κλίση προς το σέρφινγκ και τη ντόλτσε βίτα παρά προς τις επιστήμες. Η πρώτη του επαφή με την Ιατρική ήρθε σε ηλικία 18 ετών, όταν υπηρέτησε στο στρατιωτικό νοσοκομείο του Ντα Ναγκ, στον πόλεμο του Βιετνάμ. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, σπούδασε Βιολογία και κατέλαβε θέση ερευνητή στο Εθνικό Ίδρυμα Υγείας. Το 1990, η αμερικανική κυβέρνηση εγκαινιάζει το Πρόγραμμα του Ανθρώπινου Γονιδιώματος (HGP) υπό τη διεύθυνση του νομπελίστα Τζέιμς Γουότσον, ο οποίος ανακάλυψε, μαζί με τον Φράνσις Κρικ τη διπλή έλικα του DNA - θεμέλιο όλης της εν εξελίξει επανάστασης της Γενετικής και της Μοριακής Βιολογίας. Ο Βέντερ συμμετέχει στο πρόγραμμα, αναπτύσσοντας μια πρωτότυπη μέθοδο με στόχο την επιτάχυνση της αποκωδικοποίησης, η οποία ωστόσο δεν πείθει την πλειοψηφία των συναδέλφων του.

Τελικά, τόσο ο Γουότσον όσο και ο Βέντερ θα εγκαταλείψουν το HGP, αν και για διαμετρικά αντίθετους λόγους. Ο πρώτος, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την εμπορευματοποίηση της ίδιας της ανθρώπινης ζωής, ένα ενδεχόμενο που γράφτηκε στην ημερήσια διάταξη ύστερα από την απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης να επιτρέψει την κατοχύρωση αδειών ευρεσιτεχνίας πάνω στα ανθρώπινα γονίδια. Ο δεύτερος για να αποκομίσει τα μέγιστα δυνατά κέρδη από το πολλά υποσχόμενο «Ελντοράντο» της γονιδιακής Ιατρικής, κατοχυρώνοντας πατέντες από την επιστημονική του έρευνα και πουλώντας τες, αργότερα στις πολυεθνικές της Φαρμακοβιομηχανίας. Επικεφαλής του HGP τοποθετείται ο Φράνσις Κόλινς, ένας χριστιανικών αντιλήψεων ερευνητής, που τάσσεται υπέρ του αυστηρότερου κοινωνικού ελέγχου και εναντίον της εμπορευματοποίησης της Γενετικής. Η διαμάχη Κόλινς-Βέντερ θα καταγραφεί από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης με όρους «Δρ Τζέκιλ - κ. Χάιντ». Αλλά στην εποχή όπου η αγορά έχει αναγορευτεί σε παγκόσμια θρησκεία, ο σύγχρονος «Δρ Τζέκιλ της Γενετικής» δεν έχει τίποτα να φοβηθεί, τουλάχιστον στον μάταιο αυτό κόσμο.

Το 1992, ο Βέντερ σε συνεργασία με τον ερευνητή του Χάρβαρντ Γουίλιαμ Χέζελταϊν ιδρύει την εταιρεία Human Genome Sciences και αρχίζει να κατοχυρώνει πατέντες. Η κίνησή του αυτή εξαγριώνει τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Οχι αδικαιολόγητα.

Δεοντολογία

Ενώ τα 250 ερευνητικά ιδρύματα που συνεργάζονται στο πλαίσιο του HGP θέτουν, όπως επιβάλλει η επιστημονική δεοντολογία, τα πορίσματα των ερευνών τους στη διάθεση όλων των ενδιαφερομένων, ο Βέντερ και οι συνεργάτες-συνεταίροι του τα διαφυλάσσουν ζηλότυπα ως επιχειρηματικά μυστικά. Ετσι, ο αγώνας δρόμου ιδιωτικού-δημόσιου τομέα για την αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος γίνεται εξαιρετικά άνισος, αφού ο πρώτος μπορεί να δρέπει με το αζημίωτο τους καρπούς του δεύτερου, αλλά όχι το αντίστροφο.

Έχοντας πάρει διαζύγιο και από τον Χέζελταϊν, ο Βέντερ ιδρύει το 1998 την Celera Genomics, σε συνεργασία με τη γιγαντιαία επιχείρηση ηλεκτρονικών Perkin-Elmer. Στο λογότυπο της εταιρείας προβάλλει το σύνθημα «η ταχύτητα μετράει». Ενα δόγμα αμφίβολης αξίας για τις επιστήμες της Ζωής, όπου συχνά η ταχύτητα σκοτώνει, αναμφισβήτητης ισχύος, όμως, για το Χρηματιστήριο.

Οι... εισπράξεις

Η Celera μπαίνει στη Γουόλ Στριτ με την υπόσχεση ότι θα έχει καταφέρει την πλήρη αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος ώς το 2001. Από εδώ, λένε πολλοί, και η κατά τα άλλα ανεξήγητη σπουδή του Κλίντον να ανακοινώσει το τέλος της αποκωδικοποίησης τον Ιούνιο του 2001, παρότι έμεναν ακόμη πολλές «τρύπες» στη δουλειά των ερευνητών.

Ο επικεφαλής του αντίστοιχου γαλλικού προγράμματος, Ζαν Βισενμπάχ έκανε λόγο για «πρώιμη θριαμβολογία», επισημαίνοντας ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον δύο έως τρία χρόνια για την πλήρη αποκωδικοποίηση και πολύ περισσότερα για την πραγματική κατανόηση των γονιδιακών λειτουργιών, ώστε να ανοίξει ο δρόμος για φάρμακα και θεραπείες νέας γενιάς.

Επιστημονικά ανεύθυνη, η «πρώιμη θριαμβολογία» του Βέντερ αποδείχθηκε, πάντως, οικονομικά επικερδής. Οι μετοχές της Celera ανέβηκαν κατά 15% την πρώτη ημέρα μετά τις ανακοινώσεις αυτής της εβδομάδας για την αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος. Την ίδια μέρα, η Celera υπέγραψε συμβάσεις με 25 εταιρείες και οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένης της γιγαντιαίας φαρμακοβιομηχανίας Pfizer. Για την ιστορία, ο Βέντερ υπολόγιζε μέχρι πέρυσι σε 100-120.000 τον αριθμό των ανθρώπινων γονιδίων, ενώ το δημόσιο κονσόρτσιουμ μιλούσε για 30-40.000. Τα τελευταία πορίσματα των ερευνών μιλούν για περίπου 36.000 γονίδια, αλλά αυτά είναι ψιλά γράμματα για τους πρωτοπόρους της «Νέας Οικονομίας»...

Η σκοτεινή ύλη του αποκωδικοποιημένου γονιδιώματος

Του Τάσου Κουράκη

Η χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος δεν είναι μονάχα η μεγάλη ανακάλυψη που διεισδύει στα μυστικά των φαινομένων της ζωής και υπόσχεται την αποκάλυψη των γενετικών μας προδιαθέσεων σε ασθένειες, τη δημιουργία νέων αποτελεσματικών φαρμάκων, ή τη διόρθωση των παθολογικών γονιδίων. Αυτή είναι η φωτεινή πλευρά της σελήνης, που φωτίζεται ακόμη πιο πολύ από τη λάμψη των μετοχών των εταιρειών της βιοτεχνολογίας. Η αθέατη πλευρά της σελήνης κρύβει άλλου είδους μηνύματα, προσδοκίες και φόβους, που οι θιασώτες της διαρκούς ανάπτυξης, της ανακατασκευής της φύσης και του επαναπρογραμματισμού του DNA, μην μπορώντας να δουν, προσπερνούν. Ας σταθούμε λίγο σ' αυτήν την πλευρά της σελήνης.

Ενώ ακόμη και μετά την ολοκλήρωση της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος, αναγνωρίζεται από όλους τους επιστήμονες ότι ο δρόμος θα είναι μακρύς μέχρι την πλήρη κατανόηση της λειτουργίας των γονιδίων, όχι μόνο στο τι είδους πρωτεΐνες κωδικοποιούν, αλλά και στον τρόπο που συνεργάζονται με τα υπόλοιπα γονίδια και το περιβάλλον, οι εφαρμογές της σχετικής γνώσης έχουν ήδη αρχίσει. Με άλλα λόγια εδώ και αρκετά χρόνια, ανασυνδυάζουμε το γενετικό υλικό, το τεμαχίζουμε, το συνθέτουμε τεχνητά στο εργαστήριο, το μεταφέρουμε σε οργανισμούς διαφορετικών ειδών, απελευθερώνουμε γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς στο περιβάλλον, επιχειρούμε γονιδιακές θεραπείες, παρόλο που αναγνωρίζεται από όλους η λειψή και αποσπασματική μας γνώση σχετικά με τη λειτουργία και συμπεριφορά αυτού του θαυμαστού μορίου, του DNA. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι με την ολοκλήρωση της χαρτογράφησης, αυτή η διαδικασία της ξέφρενης εφαρμογής της μερικής γνώσης των γονιδίων στα τεστ, τα γενομικά φάρμακα και οι γονιδιακές θεραπείες, θα γνωρίσει πρωτοφανέρωτη έκρηξη.
Ενώ σε όλους τους τόνους προβάλλεται το επίτευγμα της αποκωδικοποίησης του βιβλίου της ζωής, του DNA, αποσιωπάται το γεγονός ότι αυτό που έχει αναγνωστεί αποτελεί το 1-1,5% του συνόλου του DNA. Κι αυτό γιατί από το σύνολο του γενετικού υλικού, μόνο τα 30.000 - 40.000 γονίδια (1-1,5%), περιέχουν πληροφοριακό υλικό, ενώ το υπόλοιπο 98,5% αποτελείται από επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες χωρίς πληροφοριακό περιεχόμενο. Παρόλο όμως που αυτό χαρακτηρίζεται ως άχρηστο γενετικό υλικό (junk DNA), επειδή στερείται πληροφοριών (η λέξη άχρηστο μάλλον αντανακλά το βαθμό της άγνοιάς μας), παραβλέπουμε τον ρόλο που διαδραμάτισε τόσο στην εξελικτική διαδικασία, όσο και τον ρυθμιστικό ή λειτουργικό ρόλο που ασκεί στην ομαλή έκφραση του γονιδιώματος ως συνόλου. Ποιος μπορεί να απαντήσει γιατί δεν έχει κατευθυνθεί η έρευνα και προς τα εκεί, τη στιγμή που γνωρίζουμε ότι εκεί βρίσκονται οι ρυθμιστικές περιοχές των γονιδίων, εκεί τα τελομέρη των χρωμοσωμάτων, εκεί οι αλληλουχίες που καθορίζουν την αδρανοποίηση του χρωμοσώματος Χ, και πολλές άλλες χρήσιμες λειτουργίες; Μήπως ο αγώνας δρόμου ανάμεσα στα διάφορα εργαστήρια και τις βιοτεχνολογικές εταιρείες δεν επιτρέπει «πολυτέλειες» νηφάλιας εξερεύνησης του συνόλου του γενετικού υλικού και κυρίως την αναγνώριση της πολυπλοκότητάς του; Μήπως ο χρόνος έχει διαφορετική αξία ανάλογα με τις διάφορες επιλογές των ανθρώπων και ενώ σε άλλους που αναζητούν τη σοφία, τη γνώση και τη σχέση ενότητας με τη φύση, ο χρόνος είναι ταυτόσημος με το Αεί, ο χρόνος για τις εταιρείες ερμηνεύεται ως χρόνος απόσβεσης κεφαλαίων, μέσω της ταχύτερης και ανταγωνιστικότερης κυκλοφορίας των προϊόντων τους;
Η εξερεύνηση του ανθρώπινου γονιδιώματος που έχει απασχολήσει τόσα εργαστήρια και επιστήμονες σε όλο τον κόσμο και έχει απορροφήσει δισεκατομμύρια δολάρια, είναι μια επιστημονική ανακάλυψη μεγάλης κλίμακας και ως τέτοια δε μπορεί παρά να προκαλεί έντονο σκεπτικισμό. Όχι μόνο γιατί το δυναμικό και τα χρήματα που απορροφήθηκαν στην εκτέλεση του προγράμματος, στέρησαν ίσως την ανθρωπότητα από την προώθηση άλλων πολλαπλών προγραμμάτων μικρότερης κλίμακας, που θα απαντούσαν σε άλλου είδους ανάγκες της ανθρωπότητας, ίσως πιο ουσιαστικές και πολύ μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας, αλλά γιατί τέτοιου είδους ανακαλύψεις, όπως ήταν και η πυρηνική ενέργεια, εμπεριέχουν αναπόφευκτα δυσανάλογα μεγάλη ισχύ και μεγάλη ποσότητα εξουσίας για τα ανθρώπινα δεδομένα, άρα τεράστιες δυνατότητες κυριαρχίας λίγων ανθρώπων πάνω σε πολλούς. Γνωρίζουμε ότι η τεχνολογία μεγάλης ισχύος, επιφέροντας τεράστιες αλλαγές στο σώμα του ανθρώπου και στον φυσικό κόσμο, τελικά εξαντλεί αντί να διατηρεί το πλέγμα των σχέσεων που στηρίζουν τη ζωή μας και τη ζωή των άλλων εμβίων όντων. Έτσι η γνώση και ο χειρισμός του DNA, δεν θα θεραπεύσει μόνον ασθένειες και θα επιμηκύνει τη ζωή των ανθρώπων, αλλά προσφέρεται, ως τεχνολογίας μεγάλης κλίμακας, και για τη χειραγώγηση των ανθρώπων.
Το πιο ανησυχητικό όμως είναι ότι η παραδοχή ότι «είμαστε τα γονίδιά μας», οδηγεί αναπόφευκτα στην έννοια της «διόρθωσης» των ελαττωματικών γονιδίων, όπως περίπου κάνουμε τώρα με τις πλαστικές και τις άλλες διορθωτικές επεμβάσεις. Και εάν σήμερα μπορούμε να διορθώσουμε τα ελαττωματικά γονίδια των ασθενειών, τι θα εμποδίσει αύριο να διορθώσουμε και τα «αποκλίνοντα» γονίδια που σχετίζονται με τη συμπεριφορά ή τον ψυχισμό των ανθρώπων; Ποιο θα είναι το όριο πέρα από το οποίο δεν θα επιτρέπεται να διαβεί η ανθρωπότητα; Ή μήπως όταν ανοίγει ένας δρόμος επιστημονικών ανακαλύψεων που την κατεύθυνση και το περιεχόμενο δεν το κανονίζει η κοινωνία των πολιτών αλλά η οικονομία της αγοράς, η έννοια των ορίων καταλήγει να είναι μια ακίνδυνη έννοια που την επικαλούνται μόνον οι ρομαντικοί και οι ουτοπιστές.

Οι αθέατες αυτές πλευρές της νέας επιστημονικής ανακάλυψης σε κανένα βαθμό δεν αναιρούν τα όποια θετικά θα προκύψουν τόσο στη διεύρυνση της γνώσης μας για τα φαινόμενα της ζωής, όσο και σε κείνες τις εφαρμογές που θα απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο. Είναι σημαντικό όμως να μπορούμε να διακρίνουμε ότι η συγκεκριμένη γνώση τόσο ως περιεχόμενο, όσο και ως εφαρμογές, είναι το αποτέλεσμα μιας ορισμένης επιλογής ανάπτυξης της επιστήμης. Μιας επιλογής που υπαγορεύθηκε από τις αξίες και τις προτεραιότητες μιας συγκεκριμένης κοσμοαντίληψης της κοινωνίας. Είναι σίγουρο ότι με μια άλλη θεσπισμένη κοινωνία, με άλλες προτεραιότητες και άλλα προστάγματα, το περιεχόμενο αλλά και οι εφαρμογές της γενετικής ίσως θα ήταν εντελώς διαφορετικές.

Και είναι δυστύχημα που πολλοί επιστήμονες δεν αντιλαμβάνονται ότι η επιστήμη και η τεχνική είναι προβολές μιας συγκεκριμένης εκδοχής κοινωνικής εξέλιξης, που στις μέρες μας υπαγορεύεται από τη διαρκή αύξηση της παραγωγής και κατανάλωσης, από την οικονομία της αγοράς και την αυτονόμηση του ανθρώπου έναντι της φύσης.

Τέλος το ελάχιστο που θα μπορούσαμε να κάνουμε για να μπορέσουμε να διαβάσουμε όλοι μαζί οι πολίτες, μαζί με τους επιστήμονες, το βιβλίο της ζωής, είναι να ανασύρουμε από τα σκονισμένα λεξικά μας τις λέξεις μετρημένη απόρριψη, αποδοχή υπό όρους, και κυρίως τη λέξη αυτοπεριορισμός. Ίσως τότε κατανοήσουμε και τη σκοτεινή ύλη του αποκωδικοποιημένου DNA.

Ο Τάσος Κουράκης είναι αναπληρωτής καθηγητής Ιατρικής του ΑΠΘ στο Εργαστήριο Βιολογίας και Γενετικής.