Το μεγαλύτερο σε έκταση νησί των Κυκλάδων, ευρίσκεται ανάμεσα στα νησιά Μύκονο και Πάρο. Αποτελεί την ομώνυμη επαρχία του νομού Κυκλάδων που - εκτός από το νησί - περιλαμβάνει και μερικές νησίδες ακατοίκητες, όπως είναι η Παρθένος και το Ασπρονήσι. Το σχήμα της Νάξου είναι ωοειδές και οι ακτές της λίγο διαμελισμένες. Το κυρίως πεδινό έδαφός της σπονδυλώνεται από Βορρά προς Νότο με οροσειρά, η ψηλότερη κορυφή της οποίας είναι ο Ζας (1.004 μ.) και υψώνεται στο κέντρο της Νάξου. Το μεγαλύτερο μήκος του νησιού είναι 18 μίλια, ενώ το μεγαλύτερο πλάτος φτάνει τα 13 μίλια. Έχει 15.154 κατοίκους. Η Νάξος ή Χώρα, πρωτεύουσα του νησιού και της επαρχίας, έχει πολλά αρχοντικά (που σώζονται από την εποχή του δουκάτου της Νάξου), αρχαιολογικό και ιστορικό μουσείο, πολλές εκκλησίες, καθώς και ενετικό φρούριο.
Ακολουθούν γενική περιγραφή του νησιού και αλφαβητική αναλυτική παρουσίαση των χωριών.
Γενικά [Γεωργαφία] [Ιστορία] [Οικονομία]
Χωριά [Άγιος Αρσένιος] [Απόλλωνας] [Απείρανθος] [Εγγαρές] [Κορωνίδα ή Κωμιακή] [Μέλανες] [Σαγκρί] [Τραγαία] [Τρίποδες (Βίβλος)] [Φιλότι] [Χώρα Νάξου]
Μικρά νησιά [Δονούσα] [Ηρακλειά] [Κέρος] [Κουφονήσια] [Κάτω Κουφονήσι] [Πάνω Κουφονήσι] [Σχοινούσα] & [Νάξος της Κάτω Ιταλίας]
Η οροσειρά Ζευς (Ζας) χωρίζει το νησί: α) Στην Ανατολική Νάξο που είναι περισσότερο ορεινή, με πολλές χαράδρες· στις πλαγιές της βόσκουν αρκετά αιγοπρόβατα. β) Στη Δυτική Νάξο, που είναι μάλλον πεδινή, με τις μικρές πεδιάδες του Λιβαδιού και της Τραγαίας, όπου καλλιεργούνται αμπέλια, συκιές, ελιές και διάφορα οπωροφόρα δέντρα. Τα σπουδαιότερα ακρωτήρια του νησιού είναι: Πάνορμος, Σταυρός, Γαϊτάνι, Αιμιλιανός, Προκόπης, Μαγκρί και Παρθένος. Η Νάξος δεν έχει κόλπους αξιόλογους και επομένως και φυσικά λιμάνια.
Οι πρώτοι - κατά την αρχαιότητα - κάτοικοι του νησιού ήταν οι Θράκες και οι Κρήτες. Εγκαταστάθηκαν αργότερα εκεί και Κάρες, με επικεφαλής το Νάξο, απ´ όπου πήρε και την ονομασία του το νησί. Στην ιστορική περίοδο οι Νάξιοι ήταν Ίωνες από την Αττική. Αρχηγό τους οι πρώτοι άποικοι είχαν το γιο του Κόδρου Νηλέα. Χαλκιδαίοι και Νάξιοι ίδρυσαν το 734 π.Χ. ομώνυμη πόλη και στη Σικελία. Από τα κτίρια που έχτισε στη Δήλο φαίνεται πως η Νάξος ήταν πόλη με ακμή. Το ίδιο δείχνει και η περίφημη ναξιακή στοά των λεόντων, πάλι στη Δήλο. Το καθεστώς του νησιού ήταν αριστοκρατικό. Την ηγέτιδα τάξη αποτελούσαν οι «παχείς». Την αριστοκρατία ανέτρεψε ο δημοκρατικός Λύγδαμις (550 - 524), αν και προερχόταν από τους «παχείς». Το 501 π.Χ. έγινε η πρώτη εκστρατεία των Περσών στη Νάξο, η οποία απέτυχε. Αλλά στη δεύτερη εκστρατεία οι Πέρσες κατόρθωσαν να επιβάλουν φιλικό καθεστώς στο νησί (490 π.Χ.), πράγμα που δεν εμπόδισε τους Ναξίους να πολεμήσουν εναντίον των Περσών στη Σαλαμίνα και στις Πλαταιές. Αργότερα το νησί πήρε μέρος στη Δηλιακή Συμμαχία (479 π.Χ.), αλλά αποστάτησε το 466 π.Χ. Οι Αθηναίοι τότε το υποδούλωσαν, εγκαθιστώντας εκεί Αθηναίους αποίκους. Η πόλη ελευθερώθηκε μετά την ήττα των Αθηναίων στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Όμως η Σπαρτιατική Συμμαχία ήταν πιο σκληρή και αυτό εξανάγκασε το νησί να ξαναγυρίσει στην Αθηναϊκή Συμμαχία (376 π.Χ.). Στη Ρώμη υποτάχτηκε το 41 π.Χ., μαζί μ᾿ όλες τις Κυκλάδες. Με την επικράτηση του χριστιανισμού η Νάξος υπαγόταν στην εκκλησία της Ρόδου, το 1083 όμως έγινε έδρα της Μητροπόλεως Παροναξίας. Αργότερα υποτάχτηκε στο Μάρκο Σανούδο, συγγενή του δόγη της Βενετίας, που την έκανε πρωτεύουσα του δουκάτου του. Αυτός έχτισε και το φρούριο της πόλης. Η ενετοκρατία διατηρήθηκε μέχρι το 1537, οπότε το δουκάτο υποτάχτηκε στους Τούρκους. Το 1566 ο σουλτάνος το έδωσε στον Εβραίο φίλο του Νάζη, μετά το θάνατο του οποίου επανήλθε η τουρκική κυριαρχία στο νησί. Από το 1811 κυριάρχησαν οι Ρώσοι και πάλι οι Βενετοί. Από το 1821 και μετά ακολούθησε την τύχη της υπόλοιπης Ελλάδας.
Βασικές καλλιέργειες αποτελούν σιτηρά, πατάτες, όσπρια, κτηνοτροφές και κυρίως ελαιόδεντρα, εσπεριδοειδή και άλλα οπωροφόρα. Η Νάξος θεωρείται το πιο πλούσιο νησί των Κυκλάδων. Από τα κίτρα φτιάχνουν το περίφημο «κιτρόρακο». Τα κτηνοτροφικά της προϊόντα φημίζονται ως τα καλύτερα του τόπου μας, όπως η μυζήθρα και το τυρί. Το πλούσιο υπέδαφός της παράγει μάρμαρα καλής ποιότητας και την περίφημη «Νάξια γη», τη σμύριδα, που χρησιμοποιείται για την κατασκευή τροχών ακονίσματος και ως σκόνη στην κατασκευή διάφορων οπτικών οργάνων. Κάθε χρόνο παράγονται γύρω στις 10.000 τόνοι σμύριδας, στην εξόρυξη της οποίας απασχολούνται περισσότεροι από 1000 εργάτες. Υπάρχουν επίσης στο νησί ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα σιδήρου. Το οδικό δίκτυο της Νάξου αποτελείται από επαρχιακούς δρόμους, που αρχίζουν από την πρωτεύουσα και συνδέουν όλα τα χωριά. Με την υπόλοιπη χώρα επικοινωνεί ακτοπλοϊκώς.
Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, το εκκλησάκι του Αγίου Αρσενίου και το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, με ξυλόγλυπτο τέμπλο και αξιόλογες μεταβυζαντινές εικόνες.
Στις κοντινές παραλίες Αγία Άννα, Άγιος Προκόπιος, αλλά και στις πιο μακρινές Μικρή Βίγλα, Καστράκι, Αλυκό, Πυργάκι.
Πρώτες βοήθειες: Αγροτικό Ιατρείο, τηλ. 41484.
Χρήσιμα τηλέφωνα: Κοινότητα 41403, ΟΤΕ - ΕΛΤΑ 41272.
Τον Ιούλιο γίνονται τα πιο μεγάλα πανηγύρια της περιοχής. Στις 8 του Αγίου Προκοπίου, στις 14 του Αγίου Νικοδήμου, στις 25 της Αγίας Άννας, στις 27 του Αγίου Παντελεήμονα. Σε όλα τα πανηγύρια γίνονται γλέντια με παραδοσιακά όργανα.
Ένα από τα ωραιότερα παραθαλάσσια χωριά της Νάξου, 48 χιλ. από τη Χώρα, στη ΒΑ πλευρά του νησιού. Τα σπίτια του είναι χτισμένα σε καταπράσινο τοπίο με τρεχούμενα νερά. Πολύ όμορφη είναι και η παραλία του με μεγάλη αμμουδιά. Στην περιοχή αφθονεί το μάρμαρο. Εδώ βρίσκονται από την αρχαιότητα τα λατομεία μαρμάρου του νησιού. Για να φτάσετε θα διασχίσετε σχεδόν όλο το νησί, περνώντας από καταπράσινα χωριά, αλλά και από βουνά άδεντρα και απότομες ρεματιές.
Ο ημίεργος (μισοτελειωμένος) κούρος, εξαιρετικά ενδιαφέρον, στο Καστράκι. Αποδίδεται στον Διόνυσο, δεν ολοκληρώθηκε λόγω κατάγματος του υλικού στο πρόσωπο. Πρόκειται για κολοσσιαίο κούρο, ύψους 10,45 μ., που βρίσκεται ξαπλωμένος στο έδαφος, από το οποίο δεν αποκολλήθηκε ποτέ. Χρονολογείται στις αρχές του 6ου αι. π.Χ.
Τα παλαιά λατομεία μαρμάρου, στην περιοχή Εμπολή ή Αμπολή - εδώ οι πηγές από τις οποίες υδρεύεται το χωριό και αρδεύονται τα περιβόλια - ενώ λίγο βορειότερα σώζονται λείψανα τείχους από το κάστρο που υπήρχε εδώ και είναι γνωστό σαν «Κάστρο του Καλόγερου».
Το παλαιό μοναστήρι της Παναγίας, στο μισο-εγκαταλειμμένο χωριουδάκι της Αγιάς, 6 χιλ. Δυτικά από τον Απόλλωνα, με τη θαυματουργή εικόνα, η οποία σύμφωνα με την παράδοση βρέθηκε στη θάλασσα.
Στην απλωτή παραλία με μικρά ολόλευκα μαρμαρένια βότσαλα. Από το ακρωτήρι Σταυρός ως τη Χώρα, στους όρμους Αμπράμι, Άγιος Μάμας, Χίλια Βρύση, Παχειά Άμμος, με μικρές αμμουδιές.
Στις 29 Αυγούστου του Αγίου Ιωάννη και στην Αγιά το Δεκαπενταύγουστο στη μονή της Παναγίας.
Από τα πιο όμορφα χωριά των Κυκλάδων, χτισμένο στους πρόποδες του βουνού Φανάρι (883 μ.), σε σχεδόν γυμνό τοπίο, 25,5 χλμ. Α από τη Χώρα. Το χωριό διατηρεί σχεδόν ανέπαφη τη μορφή του από την περίοδο της Ενετοκρατίας. Μαρμάρινα στενά καλντερίμια, ανηφοριές, βενετσιάνικοι πύργοι, καμάρες, παλαιά διώροφα πέτρινα σπίτια, μικρές πλατείες και γραφικά καφενεία. Λένε πως η Απείραθος χτίστηκε από Κρητικούς το 10ο αι. μ.Χ. Η ντόπια διάλεκτος, τα αυστηρά έθιμα και οι παραδόσεις θυμίζουν τα ορεινά χωριά της Κρήτης. Οι κάτοικοι διατηρούν τα ιδιότυπα ήθη και έθιμά τους, τη δική τους διάλεκτο, οι ηλικιωμένοι - τώρα πια - φορούν διαφορετική ενδυμασία από τους άλλους Ναξιώτες και συνεχίζουν τη μεγάλη πνευματική και καλλιτεχνική παράδοση, ιδιαίτερα στην υφαντική και τη χειροτεχνία. Είναι πατρίδα του Μανόλη Γλέζου.
Οι πύργοι των παλαιών ηγεμόνων του νησιού Σομαρίπα και Σφόρτσα - Κάστρι, που αποτελούν και αντιπροσωπευτικά δείγματα της οχυρωματικής αρχιτεκτονικής των χρόνων της Βενετοκρατίας.
Οι Εκκλησίες. Το χωριό έχει πολλές και αξιόλογες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν η εκκλησία της Παναγίας της Απεραθίτισσας, από τους μεγαλύτερους ναούς του νησιού, με ωραίο λεπτοσκαλισμένο μαρμάρινο τέμπλο και παλαιές εικόνες. Στα Β του χωριού βρίσκονται δυο από τις παλαιότερες εκκλησίες του νησιού, η Αγία Κυριακή, που χρονολογικά ανήκει στον 9ο αι., και ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, που διασώζει ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. Τοιχογραφίες του 14ου αι. διατηρούνται και στον Άγιο Παχώμιο.
Το ξωκλήσι της Παναγίας της Φαναριώτισσας - σκαρφαλωμένο στα 1.000 μ. στο βουνό Φανάρι - προσφέρει εκπληκτική θέα σε όλο το νησί (πορεία 2 ώρες περίπου για να φτάσετε).
Αρχαιολογικό. Είναι δημιούργημα επίπονης ατομικής προσπάθειας και εκτίθενται προϊστορικά ευρήματα από διάφορες ανασκαμμένες θέσεις του νησιού (κεραμική, κυκλαδικά ειδώλια), ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν οι πέτρινες πλάκες με τις ανάγλυφες διακοσμήσεις, που προέρχονται από το πρωτοκυκλαδικό ιερό στο Κορφί τ´ Αρονιού στη ΝΑ πλευρά του νησιού.
Γεωλογικό (φιλοξενείται στο Δημοτικό Σχολείο). Εκτίθενται πετρώματα, ορυκτά, μεταλλεύματα, απολιθώματα.
Επίσης λειτουργούν Ζωολογικό, Φυτολογικό, και Λαογραφικό Μουσείο.
Στην παραλία της Μουτσούνας. Συνεχίζοντας νότια θα συναντήσετε τις εκτεταμένες παραλίες Ψιλή Άμμος και Πάνορμος.
Πρώτες βοήθειες: Αγροτικό Ιατρείο, τηλ. 61206.
Χρήσιμα τηλέφωνα: Κοινότητα 61361, ΟΤΕ 61391.
Τα πανηγύρια της Παναγίας το Δεκαπενταύγουστο και του Αγίου Ιωάννη στις 29 Αυγούστου.
Βρίσκονται 7,5 χιλ. ΒΑ από τη Χώρα σε καταπράσινο περιβάλλον, με τρεχούμενα νερά, πολλά δέντρα, περιβόλια με καλαμιώνες γύρω-γύρω και πολλά θερμοκήπια με πρώιμα κηπευτικά. Σ´ ένα από τα αρχοντικά έμεινε αρκετό διάστημα ο Νίκος Καζαντζάκης.
τα λείψανα μυκηναϊκών τάφων, στο δρόμο Νάξου-Εγγαρών, κοντά στα Απλώματα. Στα Α βρισκόταν το αρχαίο Δήλιο. Πάνω στο λόφο, η Μονή Χρυσοστόμου. το βυζαντινό μοναστήρι Υψηλού, κοντά στη Γαλήνη, μέσα σε οχυρωμένο πύργο. τα μοναστήρια των Ταξιαρχών, της Γέννησης, της Παναγίας Φανερωμένης, της «Χίλιας Βρύσης» και του Αγίου Μάμα. τα αρχοντικά του Θεοφ. Λαζάρου και του φιλικού Pαφτόπουλου, στο οποίο θα δείτε και το οικόσημό του.
Γνωριμία με τις ΒΔ ακτές της Νάξου: Παχειά Άμμος, Φανερωμένη, Χίλια Βρύση, Αμπράμι - μικρός όρμος με αμμουδιά. Λεωφορείο από τη Χώρα μέσω Εγγαρών καλύπτει όλη τη διαδρομή ως τον Απόλλωνα - καθημερινά το καλοκαίρι.
Χρήσιμα τηλέφωνα: ΟΤΕ 62250.
Το πιο μακρινό χωριό της Νάξου, απέχει 42 χιλ. από τη Χώρα, έχει 590 κατοίκους, είναι ορεινό, γεωργοκτηνοτροφικό, με παραδοσιακά σπίτια. Ο Συνεταιρισμός Λαϊκής Χειροτεχνίας φτιάχνει ωραιότατα υφαντά. Επίνειό του είναι ο Απόλλωνας, 12 χιλ. ΒΑ.
Στην παραλία του Απόλλωνα (12 χλμ) και στον Ταξιάρχη (20 χλμ).
Πρώτες βοήθειες: Αγροτικό Ιατρείο, τηλ. 81213.
Χρήσιμα τηλέφωνα: Κοινότητα 81222, Αστυνομία 81247, ΟΤΕ 81205, ΕΛΤΑ 81229. Θα βρείτε ταξί.
Το πανηγύρι της Θεοσκέπαστης, στις 8 Σεπτεμβρίου.
Παραδοσιακό χωριό, 30 χιλ. από τη Χώρα, με 650 κατοίκους. Είναι χτισμένο σε κοιλάδα, στους δυτικούς πρόποδες του βουνού Αμμόμαξη και στους ανατολικούς του βουνού Κόρωνος. Στη Φραγκοκρατία υπήρξε φέουδο του Κρουσίνο Σομαρίπα και στη γερμανική κατοχή δοκιμάστηκε με ιδιαίτερη σκληρότητα.
Τα σμυριδωρυχεία και η παλαιά εγκατάσταση μεταφοράς του ορυκτού με τον εναέριο σιδηρόδρομο, που καταλήγει στο λιμάνι της Μουτσούνας. Χαρακτηρίζονται τα καλύτερα της Νάξου και σχεδόν όλοι οι κάτοικοι ασχολούνταν με την εξόρυξη της σμύριδας.
Το Παναξιακό Προσκύνημα της Παναγίας της Αργοκοιλιώτισσας, 5 λεπτά με το αυτοκίνητο ΝΑ από το χωριό.
Η Λαογραφική Συλλογή (τηλ. 91472, Πολιτιστικός Σύλλογος). Περιλαμβάνει εργαλεία, σκεύη και άλλα αντικείμενα. Το εκθετήριο παραδοσιακού κεντήματος, από το Σύλλογο Γυναικών (πληροφορίες στην κοινότητα, τηλ. 91237).
Στην παραλία του Λιώνα, ΒΑ.
Πρώτες βοήθειες: Αγροτικό Ιατρείο, τηλ. 91280.
Χρήσιμα τηλέφωνα: Κοινότητα 91237, ΟΤΕ-ΕΛΤΑ 91331.
Θα βρείτε ταξί.
Τα πανηγύρια της Αγίας Μαρίνας στις 17 Ιουλίου και της Παναγίας της Αργοκοιλιώτισσας την Παρασκευή του Πάσχα, συγκεντρώνει προσκυνητές από όλο το νησί.
Χτισμένοι σε μια από τις καταπράσινες κοιλάδες του νησιού, με τρεχούμενα νερά που κινούσαν παλαιά τους νερόμυλους, απέχουν από τη Χώρα 8 χλμ. Τα νερά τώρα έχουν λιγοστέψει. Αποτελούνται από τους οικισμούς Άγιοι Απόστολοι, Κουρουνοχώρι, Άγιος Θαλέλαιος και Μύλοι.
Ο πύργος του Βενετσιάνου άρχοντα Μάρκου Σανούδου, που αποτελούσε και τη θερινή του κατοικία.
Οι πύργοι του Μαυρογένη και του Ντε Μαρί, φεουδάρχη της περιοχής.
Ο πύργος του Φραγκόπουλου, όπου διατηρείται μαρμάρινη τράπεζα με αναμνηστική επιγραφή της επίσκεψης στα 1833 του βασιλιά Όθωνα.
Οι εκκλησίες των Αγίων Αποστόλων, της Μεταμόρφωσης και η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, που διασώζει ωραιότατες τοιχογραφίες.
Ο μισοτελειωμένος κούρος του 7ου αι. π.Χ., στο Φλεριό ή Μύλοι, κοντά στον Κινίδαρο.
Αγροτικό Ιατρείο, τηλ. 62372.
Χρήσιμα τηλέφωνα: Κοινότητα 62361, ΟΤΕ 62263.
Στους Αγίους Αποστόλους πανηγύρι στις 29 Ιουνίου που διαρκεί τρεις μέρες, στο Κουρουνοχώρι, της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, 6 Αυγούστου, στον Άγιο Θαλέλαιο, 20 Μαΐου. Σε όλα τα πανηγύρια οργανώνονται υπαίθριοι χοροί με φαγητό και ντόπιους οργανοπαίκτες. Στον Κινίδαρο, το πιο γλεντζέδικο χωριό της Νάξου, γίνονται συχνά πανηγύρια και χοροί. Τα πιο σημαντικά είναι της Αγίας Παρασκευής, 26 Ιουλίου, του Αγίου Αρτεμίου, 20 Οκτωβρίου, του Αγίου Νικολάου, 6 Δεκεμβρίου, του Αγίου Γεωργίου, της Αγίας Ειρήνης, 5 Μαΐου.
Το Σαγκρί, 11 χιλ. ΝΑ από τη Χώρα, αποτελείται από τρεις οικισμούς:
το Άνω Σαγκρί, το Κάτω Σαγκρί και το Κανακάρι. Είναι χτισμένο σε εύφορη περιοχή με ελιές και έχει γραφικούς ανεμόμυλους, επιβλητικούς βενετσιάνικους πύργους και βυζαντινές εκκλησίες. Από το Σαγκρί φτάνετε στην όμορφη αμμουδιά, την Αγιασσό (10 χιλ. Ν).
Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Ιωάννη (Γύρουλα), στα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής, η οποία βρισκόταν στη θέση ναού της Δήμητρας και της Περσεφόνης.
Η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου (10ου/13ου αι.), καταστόλιστη στο εσωτερικό με θαυμάσιες τοιχογραφίες.
Η βυζαντινή εκκλησία της Καλορίτισσας (11ου/13ου αι.), μέσα σε σπήλαιο στο λόφο του Προφήτη Ηλία, αφιερωμένη στη Γέννηση του Χριστού. Εδώ έβρισκαν καταφύγιο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας από την κοντινή μονή του Τίμιου Σταυρού.
Τα μοναστήρια των Ταξιαρχών και του Αγίου Ελευθερίου, από τα παλαιότερα του νησιού.
Ο πύργος του Σομαρίπα, στο Κάτω Σαγκρί.
Οι τρεις Ανεμόμυλοι, καλοδιατηρημένοι.
Στην παραλία της Αγιασσού - αμμουδιά.
Πρώτες βοήθειες: Αγροτικό Ιατρείο στο κοντινό χωριό Βίβλος ή Τρίποδες, τηλ. 41221.
Χρήσιμα τηλέφωνα: Κοινότητα 31791, ΟΤΕ 25706, ΟΤΕ Αγιασσού 75301.
Περιοχή με ελιές και εσπεριδοειδή, αποτελούσε από την αρχαιότητα την πιο εύφορη περιοχή της Νάξου. Ανάμεσα στις ελιές ξεπροβάλλουν τα μικρά και μεγάλα χωριά της περιοχής: Χαλκί (με τους οικισμούς Ακάδημοι, Καλόξυλος, Κεραμί, Μετόχι, Μουρίτσια, Κουτσοχεράδος και Τσικαλαριό), Δαμαριώνας, Μονή και Φιλότι.
Οι εκκλησίες. Η Παναγία Πρωτόθρονη (9ου/10ου αι.) με σημαντικές τοιχογραφίες, ο Άγιος Γεώργιος Διασορίτης (11ου αι.) με αξιόλογες τοιχογραφίες, η Δαμνιώτισσα (11ου αι.) με καλοδιατηρημένες τοιχογραφίες, οι Άγιοι Απόστολοι, στους Ακάδημους και η Παναγία Δροσιανή (6ου αι.) κοντά στη Μονή, με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες.
Ο Πύργος Γκρατσία, στο Χαλκί. Αληθινό φρούριο, με ψηλά τείχη, σιδερόφρακτα παράθυρα, κινητή γέφυρα και τα οικόσημα των φεουδαρχών της περιοχής που τον χρησιμοποιούσαν για κατοικία.
Ο βενετσιάνικος πύργος του Μπαρότση, επίσης στο Χαλκί. Το οικόσημο του άρχοντα διατηρείται πάνω από την είσοδο του πύργου. Κοντά στον πύργο θα δείτε μια όμορφη μαρμάρινη κρήνη.
Ο Πύργος του Μαρκοπολίτη, στους Ακάδημους.
Η εκκλησία του Αγίου Μάμαντος, στην Κάτω Ποταμιά. Ιδρύθηκε τον 7ο αι., αποπερατώθηκε τον 9ο και λειτουργούσε ως το 1207 ως ορθόδοξος μητροπολιτικός ναός, οπότε και περιήλθε στους καθολικούς.
οι εντυπωσιακές οχυρώσεις του Απάνω Κάστρου, στην ´ Ανω Ποταμιά. Το κάστρο χτίστηκε στη θέση αρχαίου οχυρού την εποχή της Βενετοκρατίας.
Πρώτες βοήθειες: Στο Χαλκί, Αγροτικό Ιατρείο, τηλ. 31206, φαρμακείο, τηλ. 31218.
Χρήσιμα τηλέφωνα: Στο Χαλκί, Κοινότητα 31208, Αστυνομία 31224, ΟΤΕ 31399, 31499, ΕΛΤΑ 31226. Θα βρείτε συνεργείο αυτοκινήτων και πρατήριο βενζίνης 500 μ. έξω από το Χαλκί προς το Φιλότι.
Πανηγύρια στο χωριό Καλόξυλος του Αγίου Πνεύματος και στην Ποταμιά της Αγίας Κυριακής, στις 7 Ιουλίου. Στο χωριό Μονή, 5 χιλ. Β από το Χαλκί, πανηγύρι στις 8 Σεπτεμβρίου της Παναγίας της Δροσιανής.
Βρίσκεται σε όμορφη πεδινή περιοχή, 12 χιλ. ΝΑ από τη Χώρα. Το χωριό πήρε το όνομά του από έναν αρχαίο τρίποδα που βρέθηκε εδώ.
Από τους Τρίποδες μπορείτε να φτάσετε στις όμορφες ακρογιαλιές Αλυκό και Καστράκι, όπου βρέθηκαν ίχνη αρχαίου οικισμού. Ψηλά στο λόφο διατηρείται βενετσιάνικος πύργος.
Το νεοσυσταθέν Ιστορικό –Λαογραφικό Μουσείο των Τριπόδων, με την πρωτοβουλία και αδιάλειπτη μέριμνα που ασκεί ο εφημέριος του χωριού π. Εμμανουήλ Σκουλάτος.
Η εκκλησία της Παναγίας της Τριποδιώτισσας, με σπάνιες εικόνες και ωραίο ξυλόγλυπτο τέμπλο.
Η εκκλησία της Σταυροπηγής.
Τα ερείπια του Παλιόπυργου της Πλάκας, του επονομαζόμενου και Πύργος της Αριάδνης.
Πρώτες βοήθειες: Αγροτικό Ιατρείο, τηλ. 41221.
Χρήσιμα τηλέφωνα: Κοινότητα 41481. Θα βρείτε πρατήριο βενζίνης.
Πανηγύρια στις 23 Αυγούστου τα Εννιάμερα της Κοίμησης της Παναγίας και στις 14 Σεπτεμβρίου του Σταυρού.
Χτισμένο στην πλαγιά του βουνού Zας, που είναι το ψηλότερο των Κυκλάδων (1.004 μ.), είναι από τα ωραιότερα χωριά της Νάξου και το μεγαλύτερο. Τα κάτασπρα σπίτια του με τους πλακόστρωτους δρόμους έρχονται σε αντίθεση με το γκρίζο χρώμα του βουνού και το πράσινο της κοιλάδας, δίνοντας στο χωριό όψη που συναρπάζει.
Ο πύργος του Λαρίτζι, ο οποίος κατοικείται και σήμερα από τους απογόνους.
Η εκκλησία της Παναγίας της Φιλοτίσσας, με κάτασπρο μαρμάρινο τέμπλο, παλαιές εικόνες και εντυπωσιακό καμπαναριό. το μοναστήρι του Φωτοδότη Χριστού, στο Δανακό (7 χιλ. Α).
Η Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, στο Μαραθό.
Το σπήλαιο του Zα στα ΝΑ (600 μ. ύψος), αφιερωμένο στο Δία Μηλώσιο, με σπάνια σταλαγμιτικά συμπλέγματα. Σε ένα θάλαμο αριστερά από την είσοδο θα δείτε το εκκλησάκι της Zωοδόχου Πηγής. Στο σπήλαιο βρέθηκαν σημαντικά προϊστορικά αντικείμενα (εργαλεία από οψιδιανό κ.ά.).
Ο Πύργος του Χειμάρρου, νότια από το Φιλότι (περίπου 1 ώρα). Είναι τετραώροφο κυκλικό επιβλητικό οχυρό των Ελληνιστικών Χρόνων, χτισμένο σε έρημη περιοχή. Ο πύργος διατηρείται σε καλή κατάσταση και χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα σαν ενδιάμεση φρυκτωρία (φωτιά) στα Μεσαιωνικά Χρόνια για να ειδοποιούνται οι κάτοικοι του νησιού για τις επιδρομές των πειρατών.
Πρώτες βοήθειες: Αγροτικό Ιατρείο, τηλ. 31404.
Χρήσιμα τηλέφωνα: Αστυνομία 31224, Κοινότητα 31341, ΟΤΕ 31000. Θα βρείτε ταξί 31328.
Το τριήμερο πανηγύρι της Παναγίας, 14-16 Αυγούστου, το μεγαλύτερο της Νάξου.
Η Πορτάρα: Μόλις φτάσετε στη Νάξο θα σάς εντυπωσιάσει η «Πορτάρα», η είσοδος του ναού του Απόλλωνα, που άρχισε να χτίζει στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. ο τύραννος της Νάξου Λύγδαμις, πάνω στο νησάκι που οι ντόπιοι αποκαλούν Παλάτια. Ο ναός δεν τελείωσε ποτέ, το νησάκι όμως συνδέθηκε με την τραγική ιστορία της Αριάδνης, την οποία εδώ εγκατέλειψε σύμφωνα με τη μυθική παράδοση ο Θησέας, και εδώ τη συνάντησε ο Διόνυσος και την έκανε γυναίκα του, ή κατά μια άλλη παραλλαγή, από εδώ πήδηξε η Αριάδνη στη θάλασσα και πνίγηκε.
Η Αρχαία Πόλη: Στα Β του λιμανιού, στην τοποθεσία Γκρότα, διατηρούνται λείψανα των Μυκηναϊκών Χρόνων και εδώ βρισκόταν, σύμφωνα με τα πορίσματα των ανασκαφών, η αγορά της αρχαίας πόλης. Τμήμα του αρχαίου οικισμού βρίσκεται σήμερα μέσα στη θάλασσα.
Το Κάστρο: Είναι αναμφισβήτητα η γοητευτικότερη περιοχή της Χώρας. Χτισμένο στην κορυφή λόφου, προσφέρει εκπληκτική θέα στο πέλαγος, ιδιαίτερα το ηλιοβασίλεμα, όταν διαγράφονται οι κοντινοί όγκοι της Πάρου. Περνώντας την «Τρανή Πόρτα» μπορείτε να θαυμάσετε τον πύργο με τις πολεμίστρες, που διατηρούνται στην αρχική τους θέση. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα σπίτια του κάστρου, πολλά από τα οποία χρονολογούνται στο 14ο και το 15ο αι. και έχουν στις προσόψεις τους εντοιχισμένα βενετσιάνικα οικόσημα. Στο κάστρο θα δείτε τη βενετσιάνικη εκκλησία, το κτίριο της Σχολής Καλογραιών (Ουρσουλίνων), τη μητρόπολη των Pωμαιοκαθολικών και την κατοικία του καθολικού επισκόπου. Κοντά είναι το ερειπωμένο σήμερα ανάκτορο του Μάρκου Σανούδου, με το οικόσημο της οικογένειάς του εντοιχισμένο στην είσοδο.
Οι Εκκλησίες: Στη Χώρα υπάρχουν πολλές αξιόλογες εκκλησίες (ορθόδοξες και καθολικές), οι περισσότερες από τις οποίες είναι σήμερα κλειστές και μόνο αν αναζητήσετε αυτόν που κρατάει το κλειδί μπορείτε να τις επισκεφθείτε. Αναφέρεται πως στη Χώρα υπάρχουν 45 εκκλησίες. Από αυτές η παλαιότερη είναι η Παναγία η Βλαχερνιώτισσα, με ξυλόγλυπτο τέμπλο εξαιρετικής τέχνης και πολύτιμες εικόνες, ανάμεσα στις οποίες δυο (Παναγία Βλαχερνιώτισσα και Προφήτης Ηλίας) είναι έργα του Κρητικού ζωγράφου Αγγέλου, που ήταν μαθητής του Ελ Γκρέκο. Σημαντικές εικόνες και εξαιρετικό μαρμάρινο τέμπλο έχει και η μητρόπολη (Zωοδόχος Πηγή), χτισμένη στην περιοχή της αρχαίας αγοράς. Οι μονολιθικές κολόνες από γρανίτη, που βρίσκονται στην εκκλησία, θεωρείται πως έχουν μεταφερθεί από το ναό του Απόλλωνα της Δήλου.
Η Μονή του Χρυσοστόμου: Το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, 3 χιλ. ΒΑ από τη Χώρα. Είναι 17ου αι., ανακαινίστηκε το 18ο και πήρε τη μορφή που έχει σήμερα. Η εικόνα του αγίου χρονολογείται στα 1818, ενώ παλαιότερες είναι οι εικόνες στο παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου. Στα Β του μοναστηριού, πάνω σε βράχο, βρίσκεται το εκκλησάκι Θεολογάκι.
Η Βρύση του Αγά, έξω από τη Χώρα, το μοναδικό τούρκικο μνημείο του νησιού.
Ο Πύργος του Μπελόνια, στο δρόμο προς το Γαλανάδο, 6 χιλ. περίπου από τη Χώρα. Ήταν κατοικία του Βενετού άρχοντα της περιοχής. Εδώ διατηρείται και το δίδυμο εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη, που χρησιμοποιούσαν ορθόδοξοι και καθολικοί. Σε μια πλευρά του εξωτερικού τοίχου είναι εντοιχισμένο το πολύ όμορφο οικόσημο της οικογένειας Μπελόνια. Ο πύργος εντυπωσιάζει με την επιβλητική μορφή του και προσφέρει πανοραμική θέα στη Χώρα της Νάξου.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο (τηλ. 22725). Στεγάζεται στην παλαιά Εμπορική Σχολή των Ιησουιτών και περιλαμβάνει αξιόλογα εκθέματα: Μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια, αγγεία, κοσμήματα της Εποχής του Χαλκού και των Μυκηναϊκών Χρόνων. Στην αυλή του μουσείου θα δείτε ένα όμορφο μωσαϊκό δάπεδο των Ελληνιστικών Χρόνων, με την παράσταση της Ευρώπης που την αρπάζει ο Δίας μεταμορφωμένος σε ταύρο. Πρέπει να δείτε τα μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια, τους κούρους, τα κιονόκρανα.
Η πλησιέστερη παραλία στη Χώρα είναι του Αγίου Γεωργίου, με εκτεταμένη αμμουδιά και δέντρα. Προχωρώντας θα συναντήσετε και άλλες αμμουδιές. Ο Άγιος Προκόπιος, απάνεμο λιμανάκι με βοτσαλάκι και άμμο, που συνεχίζει ως το μικρό ακρωτήρι της Αγίας Άννας. Η Μικρή Βίγλα και το Καστράκι, πλατιές αμμουδιές με κέδρους. Ο Αλυκός, μικρή χερσόνησος με δάσος από κέδρους και θάμνους. Τριγυρισμένη από αμμόλοφους και λιμνούλες με υφάλμυρο νερό, καταλήγει σε ήρεμα λιμανάκια. Το Πυργάκι, ιδανική αμμουδιά με κρυστάλλινα νερά. Από το Πυργάκι 1 χιλ. με τα πόδια στην Αγιασσό, θαυμάσια περιοχή.
Με λεωφορεία του ΚΤΕΛ εκτελούνται δρομολόγια καθημερινά για: Άγιο Αρσένιο – Εγγαρές - Μέλανες - Σαγκρί – χωριά Τραγαίας – Φιλότι – Απείραθο – Μουτσούνα – Κόρωνο – Κορωνίδα – Απόλλωνα. Το καλοκαίρι η Χώρα συνδέεται καθημερινά με τις παραλίες Αγία Άννα – Πυργάκι Αγιασσό (μέσω Σαγκρίου) - Λιώνα - Παχειά Άμμο – Χίλια Βρύση – Άγιο Μάμα – Αμπράμι – Αγιά – Απόλλωνα. Πληροφορίες ΚΤΕΛ, τηλ. 22291.
Πρώτες βοήθειες: Κέντρο Υγείας, τηλ. 23333, 23550, φαρμακεία, τηλ. 22241, 23183.
Χρήσιμα τηλέφωνα: Δήμος 22717, Αστυνομία 22100, Λιμεναρχείο 22300, ΟΤΕ 22099, 22599, ΕΛΤΑ 22211. Θα βρείτε ταξί 22444, πρατήρια βενζίνης και συνεργεία αυτοκινήτων.
Η Ηρακλειά, η Σχοινούσα, τα Κουφονήσια και η Δονούσα κατοικούνται, ενώ υπάρχουν και άλλα ακατοίκητα, όπως η Κέρος και η Αντίκερος.
Τα καθαρά νερά, το ήρεμο τοπίο, οι χρυσές αμμουδιές θα κάνουν τις διακοπές σας αξέχαστες. Συνδέονται καθημερινά μεταξύ τους, καθώς και με άλλα νησιά.
Αυτοκίνητα δεν υπάρχουν, εκτός από κάποια αγροτικά, και είναι ευκαιρία να ζήσετε - έστω και για λίγο - μια ζωή απλή.
Για την ιστορία των νησιών στην αρχαιότητα λίγα μας είναι γνωστά. Σχεδόν όλα ήταν κατοικημένα την Προϊστορική Εποχή και τα περισσότερα αποτελούσαν κέντρα του κυκλαδικού πολιτισμού, με σημαντικότερο κέντρο την Κέρο, από την οποία προέρχονται σημαντικά ευρήματα, κυρίως ειδώλια. Τη Pωμαϊκή Εποχή ορισμένα (Δονούσα) χρησίμευαν σαν τόπος εξορίας, ενώ το Μεσαίωνα χρησιμοποιήθηκαν από τους πειρατές σαν καταφύγια (Ηρακλειά, Κουφονήσια, Δονούσα).
Ψάρεμα: Τα αλιεύματα έχουν μειωθεί, να προσέχετε τα ρεύματα και... μην ξανοίγεστε.
Προτεινόμενες αγορές: Από την Ηρακλειά τυριά και μυζήθρα (μόνο την άνοιξη), καλής ποιότητας μέλι.
Αν έχετε σκάφος: Θα γίνει πιο εύκολη η γνωριμία σας με όλα τα νησιά. Παντού θα βρείτε απάνεμους όρμους για να αράξετε. Αν μείνετε από καύσιμα θα παραγγείλετε στο Πάνω Κουφονήσι.
Το ανατολικότερο νησάκι, λίγο ξεκομμένο από τα υπόλοιπα, με 120 κατοίκους, λικνίζεται στο πέλαγος, με τα κάτασπρα σπιτάκια του, τα γραφικά δρομάκια με τα γεράνια και τις βουκαμβίλιες, τους μαλακούς λόφους και τα λιμανάκια με την ψιλή άμμο. Το νησί έχει τέσσερις οικισμούς: τη Δονούσα ή Σταυρό που είναι το λιμάνι, τη Μερσίνη, τη Μεσαριά ή Χαραυγή και την Καλοταρίτισσα. Από το λιμάνι θα πάτε με τα πόδια στην Καλοταρίτισσα και η διαδρομή είναι μια ώρα. Αν πάτε με καΐκι θα συναντήσετε τη Φωκοσπηλιά, όπου άλλοτε φώλιαζαν φώκιες. Με τα πόδια θα πάτε και στην παραλία Κέδρος που απέχει 40´ από το λιμάνι.
το εκκλησάκι του Τίμιου Σταυρού, στα Α.
το εκκλησάκι της Παναγίας και του Αγίου Ιωάννη, προς τα ΝΑ.
τα ερείπια οικισμού Γεωμετρικής Εποχής, Α.
Στην αμμουδιά δίπλα στο λιμάνι, στο Βαθύ Λιμενάρι, το Φίκιο και την Καλοταρίτισσα. Η Καλοταρίτισσα έχει τρεις αμμουδιές: Σαπουνόχωμα, Βλυχό και Μέσα Άμμο.
Κάθε μετακίνηση γίνεται με καΐκι ή με τα πόδια.
Πρώτες βοήθειες: Αγροτικό Ιατρείο, τηλ. 51506.
Χρήσιμα τηλέφωνα: ΟΤΕ 51589.
Τα πανηγύρια της Παναγίας το Δεκαπενταύγουστο, του Σταυρού, 14 Σεπτεμβρίου, της Αγίας Σοφίας, 17 Σεπτεμβρίου, στη Μερσίνη.
Το δυτικότερο νησάκι με ήρεμους λόφους σκεπασμένους με κέδρους και θάμνους. Ψηλότερη κορυφή είναι ο Πάπας με 419 μ. ύψος. Από δω πηγάζουν τα νερά από τα οποία υδρεύεται ο οικισμός Παναγιά ή Πάνω Μεριά. Ο άλλος οικισμός είναι το λιμάνι, ο Άγιος Γεώργιος. Και οι δυο οικισμοί αποτελούν μια κοινότητα με 110 κατοίκους. Δρόμος ενώνει τους δυο οικισμούς, που απέχουν 30´ με τα πόδια και 10´ με αγροτικό. Ανάμεσά τους η ωραιότατη παραλία Λιβάδι με το νησάκι Βενέτικο μπροστά και το λόφο με το κάστρο πίσω. Το νησί έχει έκταση 19 τ. χιλ. και προσφέρεται για ήσυχες διακοπές.
το σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη, με ωραίο σταλακτιτικό στολισμό, αλλά δεν έχει αξιοποιηθεί τουριστικά. Οι κάτοικοι του νησιού στις 28 Αυγούστου, την παραμονή του Αγίου Ιωάννη, κάνουν μεγάλο εσπερινό εδώ. το νησάκι Βενέτικο, ανάμνηση από την εποχή που οι Βενετσιάνοι είχαν εδώ το κάστρο τους. Η περιοχή προσφέρει εκπληκτική θέα στα γύρω νησιά, προπαντός από το λόφο με τα ερείπια του κάστρου.
Στις παραλίες γύρω από τον Αϊ-Γιώργη και στο Λιβάδι (10´ με τα πόδια). Στην πίσω μεριά της Ηρακλειάς, καλές παραλίες, Αλυμιά και Καρβουνόλακος (με βάρκα).
Οι αποστάσεις καλύπτονται με τα πόδια ή με τα αγροτικά αυτοκίνητα και τα τρακτέρ των Ηρακλειωτών, που πρόθυμα εξυπηρετούν τους τουρίστες. Οι θαλάσσιες μετακινήσεις με καΐκι γίνονται με δική σας ναύλωση.
Πρώτες βοήθειες: Αγροτικό Ιατρείο, τηλ. 71388.
Χρήσιμα τηλέφωνα: ΟΤΕ 71098.
Το πανηγύρι της Παναγίας, το Δεκαπενταύγουστο, και του Αγίου Γεωργίου, τη Δευτέρα του Πάσχα ή 23 Απριλίου. Προσφέρονται φαγητό και κρασί, ακολουθεί γλέντι. Τα έξοδα αναλαμβάνει ο «πανηγυράς», η εκκλησία ή οι κάτοικοι.
Τόπος βραχώδης και αλίμενος, Β από τα Κουφονήσια και Δ από τη Σχοινούσα, έχει έκταση 15 τ. χλμ. Το νησί εκτός από το σπίτι και τα μαντριά ενός βοσκού δεν έχει άλλα κτίσματα.
Από την Κέρο προέρχονται δυο σημαντικά αγαλματίδια πρωτοκυκλαδικής περιόδου που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών: ο αρπιστής και ο αυλητής.
Πρόκειται για δυο νησάκια στα ΝΑ της Νάξου, που ονομάζονται Πάνω και Κάτω Κουφονήσι και χωρίζονται με ένα στενό πορθμό πλάτους 200 μ. Οι κάτοικοι ασχολήθηκαν με την αλιεία και έμειναν στον τόπο τους, που τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί πολύ τουριστικά. Το ήμερο, σχεδόν πεδινό τοπίο και οι χρυσαφένιες παραλίες του προσελκύουν τους παραθεριστές. Τα λένε και Λουτρά, διότι εδώ έρχονταν και από τα γύρω νησιά για μπάνιο.
Ανάμεσα στο Πάνω Κουφονήσι, τη Σχοινούσα και την Κέρο, το Κάτω Κουφονήσι είναι σχεδόν έρημο, με λίγα σπίτια, θερινές κατοικίες. Έχει έκταση 4,3 τ. χιλ. και στο μικρό μόλο του δένουν μόνο καΐκια και μικρά σκάφη. Θα φτάσετε με ναυλωμένο καΐκι από το Πάνω Κουφονήσι ή τα γύρω νησιά.
Το εκκλησάκι της Παναγίας, στο μόλο, πάνω σε αρχαία ερείπια.
Παραλίες με χοντρή άμμο, κατάλληλες για γυμνισμό.
Το Δεκαπενταύγουστο οι Πάνω Κουφονησιώτες έρχονται εδώ και λειτουργούν το εκκλησάκι της Παναγίας.
Έχει έκταση 3,8 τ. χιλ. και 260 κατοίκους. Η φύση και το περιβάλλον του νησιού είναι τυπικά κυκλαδίτικα. Ο μικρός οικισμός είναι χτισμένος στη νοτιοανατολική πλευρά. Οι ακτές του σχηματίζουν όμορφους κολπίσκους με μικρές αμμουδιές. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα του κυκλαδικού πολιτισμού από τους τάφους στην περιοχή Επάνω Μύλος.
Στην παραλία του Παριανού στο λιμάνι. Στο Πορί, εκτεταμένη ακρογιαλιά στη ΒΑ πλευρά του νησιού. Στην αμμουδιά του Φοίνικα. Παντού αστραφτερά νερά. Ιδανικές παραλίες για γυμνισμό στο Κάτω Κουφονήσι και το Γλαρονήσι.
Οι αποστάσεις είναι μικρές, καλύπτονται με τα πόδια αν και είναι δυνατή η κυκλοφορία με αυτοκίνητο. Καΐκια πηγαίνουν στο Πορί και το Φοίνικα. Με δική σας ναύλωση θα πάτε στο Κάτω Κουφονήσι και το Γλαρονήσι.
Πρώτες βοήθειες: Αγροτικό Ιατρείο και φαρμακείο, τηλ. 71370.
Χρήσιμα τηλέφωνα: Κοινότητα 71379, Αστυνομία 71375, ΟΤΕ 71492.
Το πανηγύρι του Αγίου Γεωργίου, 23 Απριλίου, με λιτάνευση της εικόνας - περνά από τον παραλιακό δρόμο και συνοδεύεται σ´ όλο το μήκος της από καΐκια. Σε όλη τη διάρκεια της λιτανείας καίνε πυροτεχνήματα. Στον κόσμο προσφέρονται πατσάς ξιδάτος και κρέας με πατάτες ή μακαρόνια. Ακολουθεί γλέντι. Τα έξοδα αναλαμβάνει ο «πανηγυράς», δηλαδή κάποιος που τάχθηκε στον Άγιο.
Το Δεκαπενταύγουστο οι κάτοικοι του νησιού πηγαίνουν στο Κάτω Κουφονήσι να λειτουργηθούν στην εκεί εκκλησία της Παναγίας. Το βράδυ γίνεται χορός στο Πάνω Κουφονήσι.
Ανάμεσα στην Ηρακλειά και τα Κουφονήσια βρίσκεται η Σχοινούσα, ένα ακόμη διαμάντι των Μικρών Κυκλάδων. Έχει έκταση 9 τ. χιλ. και 150 κατοίκους. Ο βαθύς όρμος της είναι ένα απάνεμο λιμάνι που προτιμούσαν και οι πειρατές. Ουσιαστικά έχει έναν οικισμό, τη Χώρα ή Παναγιά. Στο λιμάνι, τη Μερσίνη ή Μεσινιά, έχουν εγκατασταθεί λιγοστές οικογένειες που έχουν ταβέρνες και νοικιαζόμενα δωμάτια.
Η εκκλησία της Παναγίας της Ακαθής, στην Παναγιά. Οφείλει την ονομασία της στη σπάνια παράσταση της εικόνας της Παναγίας από τον Ακάθιστο Ύμνο. Η εκκλησία είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου και στον Ακάθιστο ´ Yμνο και έρχονται προσκυνητές και από τα γύρω νησιά. Στη Σχοινούσα επικρατεί η συνήθεια πολλά κορίτσια να παίρνουν το όνομα της Παναγίας (Ακαθή). η εκκλησία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, στη Μεσαριά, βόρεια από την Παναγιά (15´ περίπου). Το μονοπάτι οδηγεί στη συνέχεια στη ΒΑ ακτή, όπου είναι και η πολύ όμορφη αμμουδιά Ψιλή Άμμος.
Στις παραλίες Αλμυρός και Αϊ-Βασίλης, Α, Ψιλή Άμμος, Β, 30´ με τα πόδια, Αλιγαριά, Ν, Τσιγκούρη.
Κυκλοφορούν λίγα αγροτικά αυτοκίνητα. Το νησί θα το «εξερευνήσετε» με τα πόδια ή με ζώο.
Πρώτες βοήθειες: Αγροτικό Ιατρείο, τηλ. 71385.
Χρήσιμα τηλέφωνα: ΟΤΕ 71552.
Μεγάλο πανηγύρι το Δεκαπενταύγουστο, της Παναγίας. Το γλέντι αρχίζει από την παραμονή. Τα έξοδα του φαγητού αναλαμβάνει και εδώ ο «πανηγυράς».
Η πιο αρχαία ελληνική αποικία στη Σικελία. Ιδρύθηκε το 736 π.Χ. από Χαλκιδείς, με αρχηγό το Θεοκλή. Είναι επίσης πολύ πιθανό να την ίδρυσαν Ναξιώτες. Γρήγορα αναπτύχθηκε και δημιούργησε η ίδια στη σικελική πεδιάδα δύο αποικίες, την Κατάνη και τους Λεοντίνους. Η παρακμή της άρχισε μετά την κατάληψη και καταστροφή της από τον τύραννο των Συρακουσών Ιέρωνα (403 π.Χ.). Οι διασκορπισμένοι κάτοικοί της πολύ αργότερα ίδρυσαν καινούρια πόλη για να εγκατασταθούν, το Ταυρομένιο, κοντά στο βουνό Ταύρος.