Η ΣΥΝΕΧΗΣ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ
ΘΕΤΟΥΝ
ΣΕ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΟΥ.
του Φώτη Μαραζόπουλου, Μετρόραμα,
Τετάρτη 25 Απριλίου 2001
Στην αρχή του κόσμου, σύμφωνα με τη μυθολογία του Ησίοδου, υπήρχε το Χάος, από όπου αναδύθηκαν η Γαία και ο Έρωτας. Η Γαία μητέρα των πάντων, γέννησε τον Ουρανό, τα Όρη και τον Πόντο και από το αγκάλιασμά της με τον Ουρανό ξεχύθηκαν οι ατέλειωτες γενιές των Τιτάνων, των θεών και τον ανθρώπων.
Ο άνθρωπος μέσα από τους μύθους μνημόνευε τη στενή σχέση συγγένειας ανάμεσα στη Γαία (Γη) και στο σύνολο του οργανικού και ανόργανου κόσμου, νιώθοντας πως όλα είναι δεμένα μεταξύ τους με μια αρμονική σχέση.
Πολλές φορές στην ανθρώπινη ιστορία οι σπόροι ιδεών μένουν σε μια κατάσταση λήθαργου, όπως έγινε και με την ιδέα της ενότητας του φυσικού κόσμου. Για αιώνες «κοιμόταν» στα σκοτάδια του Μεσαίωνα και ξύπνησε δειλά το 18ο αιώνα, όταν ο James Hutton παρουσίασε τη Γη σαν ένα «υπερ-οργανισμό» και παρομοίασε την ανακύκλωση των θρεπτικών συστατικών από το χώμα και τα βράχια στα ρυάκια και τα ποτάμια με την κυκλοφορία του αίματος σε έναν οργανισμό. Οι ιδέες αυτές χρειάστηκαν άλλον έναν αιώνα για να τύχουν ευρείας αποδοχής. Σε αυτό συνέβαλλε η εξέλιξη και των άλλων επιστημονικών κλάδων, που τοποθέτησαν πολλά από τα κομμάτια του παζλ της ζωής.
ΔΥΟ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ, ο J.Lovelock και η L.Margulis, παρατήρησαν ότι βακτήρια που παράγουν μεθάνιο σε βάλτους ή μικροοργανισμοί που συγκρατούν το διοξείδιο του άνθρακα βοηθούν την ατμόσφαιρα να διατηρήσει τη σύστασή της και γενικότερα συντηρούν με ελέγχους και εξισορροπήσεις έναν προαιώνιο ρυθμό στο περιβάλλον. Η Γη, λοιπόν, είναι ένας ζωντανός οργανισμός και κάθε κομμάτι της είναι εξίσου σημαντικό με τα υπόλοιπα.
Στις 22 Απριλίου γιορτάζεται κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο η Παγκόσμια Ημέρα της Γης, με σκοπό να αναπτυχθεί γύρω από τις εκδηλώσεις που προγραμματίζονται ένα κίνημα υπεράσπισης του περιβάλλοντος από τους παράγοντες που το καταστρέφουν καθημερινά.
Τα τελευταία χρόνια η ανθρωπότητα αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι ο πλανήτης έχει υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις, με συνεχή υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, γεγονός που οφείλεται βασικά στην επέμβαση του ανθρώπινου παράγοντα. Οι παρεμβάσεις βέβαια του ανθρώπου στη φύση δεν συνδέονται χρονικά με το πρόσφατο παρελθόν.
Η σχέση του ανθρώπου με τη φύση, στην αρχή απλή, στη συνέχει πιο σύνθετη, στηρίζεται ουσιαστικά στην εκμετάλλευση από τον άνθρωπο των πλουτοπαραγωγικών πηγών του φυσικού περιβάλλοντος.
Καταλυτική για τη σχέση ανθρώπου – περιβάλλοντος μπορεί να χαρακτηριστεί η εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, η οποία είναι συνυφασμένη με την τεχνολογική εξέλιξη και τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής αγαθών.
Τότε υπήρξε πληθώρα αλλαγών στο δημογραφικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, αλλά και περιβαλλοντικό τομέα.
Από τότε λοιπόν το περιβάλλον του πλανήτη υποβαθμίζεται συνεχώς και ίσως δεν είναι μακριά η εποχή που θα φτάσουμε σε οριακά σημεία, αν και κάποιος τομείς μάλλον τα έχουμε ξεπεράσει αυτά τα όρια.
Ποια είναι όμως τα κυριότερα φαινόμενα που μας οδηγούν να μιλάμε για οικολογική κρίση;
Το πρώτο είναι εξάντληση των φυσικών πόρων και υποβάθμιση των εδαφών. Εξαιτίας του πληθυσμιακού μεγέθους, της υπερκατανάλωσης και των τεχνολογικών επιλογών, η Γη έχει υπερβεί τη «φέρουσα ικανότητά της». Οι βιομηχανικές και ενεργειακές πρώτες ύλες μειώνονται, ενώ η κακή διαχείριση έχει οδηγήσει σε υποβάθμιση των εδαφών και στην ερημοποίηση μεγάλων περιοχών. Από την άλλη, η υπερβόσκηση και υπεραλίευση έχουν περιορίσει σημαντικά την παραγωγή πρωτεϊνών, ενώ η αρδευόμενη γη θα περιοριστεί λόγω έλλειψης νερού.
Επίσης, μείωση ή και εξαφάνιση ειδών πανίδας και χλωρίδας. Χιλιάδες είδη ζώων και φυτών εξαφανίζονται κάθε χρόνο λόγω των περιβαλλοντικών μεταβολών. Τα περισσότερα από αυτά δεν έχουν καν καταγραφεί. Υπολογίζεται ότι το 1/5 όλων των ειδών θα έχει εξαφανιστεί στην επόμενη εικοσαετία, με ανεπανόρθωτες συνέπειες στη συντήρηση των οικοσυστημάτων.
Επιπλέον, αλλοίωση ή και καταστροφή των οικοσυστημάτων. Η μη ορθολογιστική παρέμβαση του ανθρώπου στη φύση έχει οδηγήσει σε μερική ή και πλήρη αποδιοργάνωση των οικοσυστημάτων και σε αδυναμία λειτουργίας των διεργασιών που τα οδηγούν σε οικολογική ευστάθεια.
ΡΥΠΑΝΣΗ. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η γεωργική εκμετάλλευση, η κυκλοφορία των μεταφορικών μέσων και η βιομηχανία, ενοχοποιούνται για την παραγωγή και τη διασπορά υλικών που αλλοιώνουν το περιβάλλον.
Η βιομηχανία φέρει ευθύνη για τη ρύπανση της ατμόσφαιρας με την εκπομπή καυσαερίων (CO2), αιωρούμενων σωματιδίων και τοξικών αερίων, αλλά και για τη ρύπανση του εδάφους και των υδάτων με βιομηχανικά απόβλητα. Τα αυτοκίνητα είναι επίσης υπεύθυνα για τη ρύπανση της ατμόσφαιρας με την εκπομπή καυσαερίων όπως και για το φαινόμενο της ηχορύπανσης. Τέλος, η γεωργική ανάπτυξη στηρίχθηκε κυρίως στα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα, τα οποία έχουν ρυπάνει το έδαφος, αλλά και υδροβιότοπους.
Η διάσωση του ανθρώπινου πληθυσμού, η μεγάλη πληθυσμιακή συγκέντρωση στα αστικά κέντρα, συνδέεται με την παραγωγή τεράστιων ποσοτήτων αστικών λυμάτων και στερεών απορριμμάτων.
ΑΣ ΣΥΝΟΨΙΣΟΥΜΕ τους κινδύνους που απειλούν τον πλανήτη: υπερπληθυσμός και εξάντληση των ενεργειακών πηγών της, περιβαλλοντική υποβάθμιση και διατάραξη των οικοσυστημάτων και, τέλος, η ραδιενέργεια που εκπέμπεται είτε σε πολέμους είτε σε πυρηνικές δοκιμές.
Οι γενεσιουργές αιτίες της οικολογικής κρίσης συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με την οργάνωση του παραγωγικού συστήματος σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις του σύγχρονου ανθρώπου για κάλυψη πραγματικών αλλά και πλασματικών αναγκών. Για να καταφέρει η ανθρωπότητα να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις απειλές που δέχεται το περιβάλλον, πρέπει να αναπτύξει μια νέα αντίληψη σε σχέση με αυτό. Πρέπει να αλλάξουμε την εικόνα που έχουμε σχηματίσει για τον κόσμο και τη φύση.
Αν συνεχίσουμε να συμπεριφερόμαστε αδιαφορώντας για το περιβάλλον, θα αναγκαστούμε να αντιμετωπίσουμε ανυπολόγιστες καταστροφές, ίσως και μη αναστρέψιμες. Σύμφωνα με έκθεση που συνέταξαν 700 επιστήμονες στα πλαίσια περιβαλλοντικής μελέτης που έγινε από το Ο.Η.Ε., «οι προβεβλημένες κλιματολογικές αλλαγές στη διάρκεια του 21ου αιώνα μπορούν εν δυνάμει να οδηγήσουν σε μεγάλης κλίμακας, πιθανώς μη αναστρέψιμες, μελλοντικές αλλαγές του κλίματος στα οικοσυστήματα, με παγκόσμιες επιπτώσεις».
ΣΕ ΚΙΝΔΥΝΟ Όπως τόνισε ο πρόεδρος της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος Ρόμπερτ Ουάτσον, είναι πολύ πιθανό να τεθούν σε κίνδυνο βασικές ανθρώπινες ανάγκες, όπως η τροφή και το καθαρό πόσιμο νερό.
Ο Κορνήλιος Καστοριάδης παρατηρούσε ότι η οικολογία, η οποία θα αποτελεί μια στάση ατομικής και κοινωνικής ζωής, θα είναι η βασική συνιστώσα του νέου πολιτικού και οικονομικού προγράμματος του μέλλοντος. Ενός προγράμματος που οδηγεί στην εγκατάλειψη της ιδέας του ανθρώπου-υπερκαταναλωτή και εξουσιαστή της φύσης και στην αποδοχή μέτρων αυτοπεριορισμού. Ίσως χρειάζεται άμεσα να διαφοροποιήσουμε τις απόψεις μας, πλησιάζοντας στο μοντέλο που παρουσιάζει ο Κορνήλιος Καστοριάδης, πριν είναι αργά
Και να αποδείξουμε στον Ουμπέρτο Έκο ότι έχει άδικο όταν λέει πως ο σύγχρονος άνθρωπος δημιούργησε τις διάφορες επετείους (Ημέρα του Παιδιού, Ημέρα της Γυναίκας, Ημέρα της Γης κ.λ.π.) ακριβώς για να κρυφτεί πίσω από αυτές, στην προσπάθεια να αποβάλλει τις ενοχές του».
Μεγάλα προβλήματα και για τη χώρα μας
Μείζονα προβλήματα για το περιβάλλον είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η μείωση του όζοντος, η όξινη βροχή, τα ραδιενεργά κατάλοιπα και τα τοξικά απόβλητα.
Το φαινόμενο του θερμοκηπίου συμβάλλει κατά μεγάλο ποσοστό στην εξάπλωση των «βιολογικών ερήμων» σε πολλές γωνίες του πλανήτη, αναφέρει ανακοίνωνση του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου.
Η όξινη βροχή προκαλεί καταστροφή των δασών και των καλλιεργειών.
Η έλλειψη καθαρού πόσιμου νερού θεωρείται πλέον από τα σοβαρότερα προβλήματα, ενώ πολλοί πιστεύουν ότι θα αποτελέσει αιτία πολέμων στον 21ο αιώνα.
Εκατομμύρια στρέμματα τροπικών δασών καταστρέφονται κάθε χρόνο (έχουν καταστραφεί πάνω από τα μισά δάση της Γης), ενώ περίπου 6 εκατομμύρια στρέμματα άνυδρης γης γίνονται σκόνη.
Στη χώρα μας η κατάσταση δεν είναι καλύτερη και το πρόβλημα έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις. Μόνο το περασμένο καλοκαίρι κάηκαν περίπου 1,5 εκατομμύρια στρέμματα δασικής γης, ενώ από τις πλημμύρες που ακολουθούν τις καλοκαιρινές πυρκαγιές υπολογίζεται ότι χάνεται στη θάλασσα κάθε χρόνο έκταση ίση με την επιφάνεια της Χίου!
Σύμφωνα με την UNICEF, 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό και κάθε χρόνο 2,2 εκατομμύρια παιδιά πεθαίνουν με την ποιότητα ή την έλλειψη νερού.
Από την πλευρά της, η Greenpeace κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την τρύπα του όζοντος και τη συνεχιζόμενη αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, η «τρύπα του όζοντος μεγαλώνει συν τω χρόνω (200 φορές μεγαλύτερη από την έκταση της Ελλάδας) και οι συγκεντρώσεις του όζοντος δεν πρόκειται να επιστρέψουν σε φυσιολογικά επίπεδα παρά σε 70 χρόνια». Αρκεί βέβαια να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα.
Παράλληλα, σύμφωνα με στοιχεία του Εργαστηρίου Φυσικής της Ατμόσφαιρας του ΑΠΘ, το όζον πάνω από τη Θεσσαλονίκη μειώθηκε κατά 5% τα τελευταία 10 χρόνια, η δε επικίνδυνη υπεριώδης ακτινοβολία αυξήθηκε κατά 10%.
Απειλούνται με εξαφάνιση
Ο κατάλογος των περιβαλλοντικών προβλημάτων είναι δυστυχώς ατελείωτος. Ολοένα και περισσότερα είδη ζώων και φυτών απειλούνται με εξαφάνιση. Η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει χτυπήσει «κόκκινο» σε όλες τις μεγαλουπόλεις του πλανήτη. Οι θάλασσες υφίστανται εξαντλητική εκμετάλλευση.
Ήδη υπολογίζεται ότι το ψάρεμα θα πάψει να αποτελεί πρωταρχική πηγή εισοδήματος για πάνω από 200 εκατομμύρια ψαράδες. Και ό,τι απομένει καταστρέφεται από βιομηχανικά λύματα ή από πετρελαιοειδή. Η Μεσόγειος αυτή τη στιγμή είναι η πιο βεβαρημένη θάλασσα, του πλανήτη από πετρελαιοειδή, αφού καταλήγει σε αυτήν το 1/8 της συνολικής ποσότητας που χύνεται στη θάλασσα. Στα ελληνικά ύδατα καταλήγουν κάθε χρόνο παραπάνω από 100.000 τόνοι.
Το παράδοξο για τους ανθρώπους είναι το γεγονός ότι το πλέον νοήμον ον στον πλανήτη χρησιμοποιεί τα αποτελέσματα του πνευματικού του μόχθου για να οδηγηθεί σταδιακά στην αυτοκαταστροφή, συμπαρασύροντας και πολλές άλλες μορφές ζωής.
Αν και ο άνθρωπος είναι σε θέση να αντιληφθεί και να προβλέψει τη δυσμενή κατάληξη που θα έχουν κάποιες επιλογές του, επιμένει σε αυτές...
Πρέπει να δούμε τις αιτίες που μας οδήγησαν στα σημερινά αδιέξοδα και να οικοδομήσουμε τις βάσεις για οικολογική αναβάθμιση, στα πλαίσια της «αειφόρου ανάπτυξης», που λαμβάνει υπόψη της τις ανάγκες του παρόντος αλλά προβλέπει επίσης και εκείνες του μέλλοντος.
Σιγά – σιγά γίνεται κοινή συνείδηση ότι η επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων προϋποθέτει την υιοθέτηση μιας διαφορετικής συμπεριφοράς, τη διαμόρφωση ενός «οικολογικού ήθους» σε παγκόσμιο επίπεδο, γιατί η ρύπανση δεν γνωρίζει σύνορα και η προστασία του περιβάλλοντος είναι οικουμενική υπόθεση.
Το θετικό είναι ότι η οικοδόμηση των βάσεων μιας κοινωνίας που θα υιοθετεί και κυρίως, θα εφαρμόζει τις αρχές αειφορίας και της βιώσιμης ανάπτυξης προσελκύει όλο περισσότερους διανοητές.
| ΜΕΤΡΟΡΑΜΑ – ΣΤΟΙΧΕΙΑ / ΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΤΟ ΝΑ ΜΙΛΑΝΕ ΓΙΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΡΙΣΗ | |
|
|
| Οι κίνδυνοι που απειλούν τη Γη: Υπερπληθυσμός, εξάντληση ενεργειακών πηγών, περιβαλλοντική υποβάθμιση, διατάραξη οικοσυστημάτων, εκπομπές ραδιενέργειας | |
|
|
|
|
 Αρμονική συνύπαρξη και σεβασμός προς τη φύση είναι τα ζητούμενα. |
|
 Επιβάλλεται η διαμόρφωση οικολογικού ήθους, γιατί η ρύπανση δεν γνωρίζει σύνορα. |