Εργασία μαθητών από την περιβαλλοντική ομάδα του 6ου Γυμνασίου Κερκύρας
Ξέρουμε πως η χρήση των φυτών για να βελτιώσουμε την υγεία και την εμφάνισή μας είναι κάτι που ξεκινάει από την αρχαιότητα. Από τότε ο άνθρωπος χρησιμοποιεί φάρμακα και καλλυντικά από βότανα που έχουν δώσει άριστα αποτελέσματα. Τα σύγχρονα καλλυντικά έχουν ολοένα και περισσότερες ξένες χρωστικές και επιβλαβείς ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν παρενέργειες και να αποβούν μοιραίες για τον οργανισμό. Έτσι τώρα όλοι ψάχνουν ένα φυσικό τρόπο για να απαλύνουν τον πόνο τους και να φροντίσουν το σώμα τους με τα βότανα και τις ιδιότητές τους.
Τα βότανα, εκτός από φθηνά και εύκολα στη χρήση, έχουν και πολλά μυστικά που θα σας εμπιστευτούμε με τη μελέτη μας αυτή. Κάθε βότανο έχει ουσίες και άλλα συστατικά τα οποία είναι σε γενικές γραμμές κατάλληλα. Να τονίσουμε όμως ότι υπάρχουν και πολλά επικίνδυνα για τον άνθρωπο φυτά (δηλητηριώδη), γι' αυτό και η ενασχόληση με αυτά θα πρέπει να είναι συστηματική και προσεκτική. Σας προτρέπουμε να γνωρίσετε τα βότανα, κυρίως γιατί η χώρα μας χαρακτηρίζεται από τεράστια βιοποικιλότητα, φύονται δηλαδή σε αυτήν λόγω του θαυμάσιου κλίματός της χιλιάδες φυτά, και είμαστε σίγουροι ότι θα σας γίνουν πολύτιμοι φίλοι στην παραπέρα ζωή σας.
Το νησί μας δεν πήρε τυχαία τον τίτλο του καταπράσινου νησιού της Ελλάδας. Στο μόλις 592 τ.χλμ. μικρό του χώρο φιλοξενεί 289 διαφορετικά είδη φυτών, από τα οποία τα 85 βρίσκονται στο νησί Βίδος. Την ιδιαίτερη και ποικίλη του βλάστηση την οφείλει αφ' ενός στο μεσογειακό του κλίμα και αφ' ετέρου στην μορφολογία του εδάφους του.
Τα φυτά και τα δέντρα της Κερκυραϊκής γης συνδυασμένα αρμονικά μεταξύ τους προσφέρουν στον καθένα μας μια αίσθηση ψυχικής γαλήνης και ηρεμίας, καθώς επίσης και τις ευεργετικές ιδιότητές τους.
Από τα πολλά βότανα της Κερκυραϊκής γης οι συμμαθητές μας διάλεξαν ορισμένα που θεώρησαν ότι πρέπει να τα γνωρίσουμε καλύτερα και εμείς και να επωφεληθούμε από τη χρήση τους. Θα ακούσουμε λοιπόν τα στοιχεία που συνελέγησαν για τον βασιλικό, τη δάφνη, το δεντρολίβανο, το δυόσμο, το θυμάρι, τη μέντα, τη μολόχα, τη ρίγανη, το τσάι του βουνού, τη τσουκνίδα, το φασκόμηλο και το χαμομήλι, ενώ για το τέλος κρατήσαμε κάποιες πληροφορίες σημαντικότατες για τον καφέ, θέλοντας να τονίσουμε τις επιβλαβείς ιδιότητές του σε αντίθεση με όλα τα άλλα γνωστά ευεργετικά φυτά του τόπου μας.
Είναι δέντρο αειθαλές που ανήκει στην οικογένεια των λαουριδών. Στην Ελλάδα είναι πολύ διαδεδομένο είδος (όπως άλλωστε και σε όλες τις μεσογειακές χώρες), είναι αυτοφυές και φυτρώνει κυρίως σε μέρη που έχουν αρκετή υγρασία. Αν βρει κατάλληλο έδαφος, μπορεί να γίνει και δέντρο και να φτάσει σε ύψος μέχρι και τα 10 μέτρα. Συνήθως όμως δεν ξεπερνά τα 3-5 μέτρα. Τα φύλλα της έχουν βαθύ πράσινο χρώμα, είναι λογχοειδή και αρωματικά, τα λουλούδια της που είναι μικρά άσπρα μέχρι κίτρινο βγαίνουν πολλά μαζί και μυρίζουν.
Η δάφνη είναι γνωστή σαν το ιερό φυτό του Απόλλωνα και αποτελούσε το σύμβολο της νίκης. Οι αρχαίοι Έλληνες στεφάνωναν με δάφνη τους νικητές των αγώνων.
Η δάφνη είναι τονωτικό του στομαχιού και με τους καρπούς της παρασκευάζονται φαρμακευτικά προϊόντα. Τα φύλλα της περιέχουν αιθέριο έλαιο εξαιρετικής ποιότητας. Η δάφνη χρησιμοποιείται σαν καρύκευμα στα φαγητά. Τέλος, στα πάρκα χρησιμοποιείται σαν φυσικός φράκτης, ενώ όταν ψαλιδίζεται παίρνει διάφορα σχήματα.
Ομάδα εργασίας: Τσιριγγάκης Αρμάνδος, Χειρδάρης Σταμάτης
Το λέμε «ροζμαρίνι», «λασμαρί», «αρισμαρές», «δεντρολίβανο», «δυοσμαρίνι», αλλά πιο πολύ απ' όλα του αρμόζει το όνομα «πρίγκηπας των αρωματικών φυτών», όπως πράγματι το αποκαλούσαν παλαιότερα. Ονομάζεται και «δροσιά της θάλασσας», λόγω της συνήθειάς του να φυτρώνει κοντά στη θάλασσα. Στις τελετουργίες των αρχαίων λαών συμβόλιζε το γάμο, την αγάπη και το θάνατο, γι' αυτό κι όταν παντρεύονταν τα νέα κορίτσια, στόλιζαν το κεφάλι τους με στεφάνι δεντρολιβανιάς. Οι Φαραώ στην Αρχαία Αίγυπτο έβαζαν στους τάφους τους ένα κλωνάρι δεντρολίβανο για να έχουν το άρωμά του συντροφιά στη χώρα των ψυχών. Κατά τον Μεσαίωνα πίστευαν ότι είχε μυθικές δυνάμεις προστασίας κατά των κακών πνευμάτων. Έλεγαν πως όταν το έβαζες κάτω από το κρεβάτι, σε προστάτευε από τους εφιάλτες. Ακόμα και σήμερα πιστεύουν πως το δεντρολίβανο αναπτύσσεται πολύ στους κήπους των σπιτιών όπου η γυναίκα είναι ο κυρίαρχος.
Είναι αρωματικός θάμνος, με γαλαζοπράσινα φύλλα σαν βελόνες και ρόδινα ή γαλάζια λουλούδια που ανθίζουν τον Απρίλιο και τον Μάιο. Είναι γηγενές στην περιοχή της Μεσογείου. Συναντάται πολύ συχνά σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Πολλαπλασιάζεται με βλαστούς που αφήνονται να βγάλουν ρίζες ή αναπτύσσονται από σπόρους (που συχνά βλαστάνουν). Καλλιεργείται για εμπορικούς σκοπούς στην νότια Ευρώπη. Τα πράσινα βλαστάρια συλλέγονται και ξηραίνονται σε θερμοκρασία χαμηλότερη από 35C και τα φύλλα ξεχωρίζονται μετά την αποξήρανση.
Το δεντρολίβανο περιέχει αιθέριο έλαιο και τανίνη. Είναι αντισηπτικό και εφιδρωτικό, όταν ληφθεί εσωτερικά σε μικρές δόσεις αυξάνει την κυκλοφορία του αίματος στα υπογάστρια όργανα και διεγείρει την έκκριση των πεπτικών υγρών και της χολής. ενώ σε μεγάλες δόσεις προκαλεί σπασμούς και ίλιγγο. Γενικά χρησιμοποιείται ως αλοιφή ή ως οινόπνευμα δεντρολίβανου για ρευματισμούς και ημικρανίες. Το έγχυμα χρησιμοποιείται για πλύσιμο προσβλημένων πληγών. Χρησιμοποιείται επίσης σαν καρύκευμα, σπάνια όμως για να αυξάνει την όρεξη. Καλλιεργείται ιδιαίτερα για το αιθέριο έλαιό του το οποίο χρησιμεύει στην αρωματοποιία. Είναι επίσης διουρητικό, ευστόμαχο, βοηθά στην ανάπτυξη των μαλλιών και καταπολεμά τον διαβήτη. Εξωτερικά ως λοσιόν σταματά την τριχόπτωση. Ανακατεμένα τα άνθη του με κρασί δίνουν ένα καλό καρδιοτονωτικό και ενισχύουν την όραση. Ως καλλυντικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ατμός για βαθύ καθαρισμό του προσώπου και δυναμωτικό του δέρματος. Η κομπρέσα από δεντρολίβανου βοηθά τα πρησμένα μάτια, ενώ συνιστάται για τα λιπαρά μαλλιά, δίνοντάς τους λάμψη, βελτιώνοντας το σκούρο χρώμα τους και δρα κατά της πιτυρίδας. Για το σώμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αναζωογονητικό έγχυμα στο μπάνιο, καθώς και για δροσιστικά και αποσμητικά ποδόλουτρα. Είναι επίσης εξαιρετικά χρήσιμο για τη βελτίωση της συγκέντρωσης της προσοχής, γιατί βελτιώνει την αιμάτωση του εγκεφάλου. Τέλος, μελετάται σήμερα η χρήση του στη νόσο του Αλτσχάιμερ.
Ομάδα εργασίας: Ραράκου Βικεντία, Τζίμα Ελβίρα, Τρύφωνα Αντιγόνη, Τσανάη Χριστίνα
Ονομάζεται επίσης ελελίφασκος ή αλισφακιά ή σαλβία. Έχει πάρει το λατινικό όνομά της «σαλβία» από το ρήμα salvere, που σημαίνει « είμαι υγιής». Θεωρήθηκε ιερό βότανο από τους Έλληνες που το αφιέρωσαν στο Δία και από τους Ρωμαίους που το πήγαν στη Βρετανία. Για το κοινό αυτό βότανο οι Άραβες λένε «πώς μπορεί να πεθάνει ένας άνθρωπος που έχει στο κήπο του φασκόμηλο;». Το φασκόμηλο ήταν γνωστό και στην αρχαιότητα και το αναφέρουν ο Διοσκορίδης, ο Αέτιος, ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός, οι οποίοι το εκθείαζαν ιδιαιτέρως. Είναι ανώτερο σαν αφέψημα και από το Ευρωπαϊκό τσάι.
Ανήκει στην οικογένεια των χειλανθών. Είναι καυτερό, πικρό, δροσερό και ξηραντικό. Φύεται σε βραχώδη και δροσερά μέρη. Είναι μικρός πολυτελής θάμνος με ελλειπτικά ποώδη βελούδινα φύλλα, που μπορεί να είναι κοκκινωπά ή πράσινα, και βιολετιά μπλε άνθη σε κόμβους με διπλά χείλη που εμφανίζονται στα τέλη του καλοκαιριού.
Οι ιδιότητες του ελελίφασκου είναι πολλές και χρήσιμες. Χρησιμοποιούμε τα φύλλα για την παρασκευή εγχύματος με αντι-ιδρωτικές, δροσιστικές, ηπατικές, διεγερτικές και χωνευτικές ιδιότητες. Τα φύλλα του τριβόμενα στα δόντια και στα ούλα έχουν αντισηπτικές και καθαρτικές ιδιότητες. Έτσι είναι ιδανικά για γαργάρες και στοματικές πλύσεις. Επίσης, μαζί με τα φύλλα του δενδρολίβανου, προσδίδουν ένα ευχάριστο άρωμα σε πολλά φαγητά, όπως σούπες και πίτες. Είναι ακόμη μαλακτικό, στυπτικό, στομαχικό και αντιρευματικό, έχει επουλωτικές, τονωτικές και εμηναγωγικές ιδιότητες, είναι φυσικό αντιβιοτικό και τονωτικό που βοηθά και στην δυσπεψία. Συνιστάται για την ακμή και τα σπυράκια, την τριχοφυία των πελμάτων, το κρυολόγημα (ως αφέψημα), τα καψίματα και τα τραύματα, τον πονοκέφαλο και την ημικρανία, τα έλκη του στόματος, τον πονόλαιμο και την αμυγδαλίτιδα. Χρησιμοποιούμενο εξωτερικά βοηθά για τη θεραπεία των κεντρισμάτων των εντόμων. Τέλος στη Κίνα θεωρείται ότι εκτός από τα φύλλα του και η ρίζα του φασκόμηλου έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Ως καλλυντικό συνιστάται για λιπαρά δέρματα, ως μάσκα για βαθύ καθαρισμό του προσώπου και ως ατμόλουτρο.
Όμως, το φασκόμηλο, όπως και τα περισσότερα βότανα, έχει εκτός από τις αβλαβείς τους ιδιότητες και ορισμένες βλαβερές σε ειδικές περιπτώσεις. Έτσι λοιπόν ο ελελίφασκος δεν πρέπει να λαμβάνεται καθόλου από επιληπτικά άτομα, δεδομένου ότι περιέχει θυιόνη η οποία μπορεί να πυροδοτήσει κρίσεις επιληψίας. Απαγορεύεται επίσης και κατά την περίοδο εγκυμοσύνης. Τέλος, οι μικρές ποσότητες που χρησιμοποιούνται στη μαγειρική είναι ακίνδυνες
Ομάδα εργασίας: Πουλημένου Σοφία, Προσαλέντη Μαρία, Φρεμεντίτη Ρόζα
Το χαμομήλι είναι χαμηλό, αρωματικό, μονοετές φυτό με διαιρεμένα φύλλα και άνθη σαν μαργαρίτες. Το ταπεινό σε εμφάνιση αλλά γίγαντας σε φαρμακευτικές ιδιότητες χαμομήλι είναι ένα από τα πιο χρήσιμα φαρμακευτικά φυτά μας. Οι αρχαίοι Έλληνες το ονόμασαν «μήλο χαμαί», επειδή πίστευαν ότι μύριζε σαν μήλο. Χρησιμοποιείται επί αιώνες από τους πρακτικούς βοτανοθεραπευτές. Οι Αιγύπτιοι το είχαν αφιερώσει στον ήλιο και το λάτρευαν περισσότερο από όλα τα άλλα βότανα. Συνήθως το συναντάμε σε παρτέρια και το μάζεμά του πρέπει να γίνεται μόλις το φυτό αρχίσει να ανθίζει και κυρίως τις πρωινές ώρες.
Περιέχει πτητικό έλαιο, φλαβονοειδή, βαλεριανικό οξύ, κουμαρίνες, ταννίνες, σαλικυλικά, κυανογόνα και γλυκοσίδια. Υπάρχουν 2 είδη χαμομηλιού, το γερμανικό και το ρωμαϊκό. Μοιάζουν και τα 2 στην εμφάνιση, έχουν το ίδιο άρωμα και την ίδια γεύση, αλλά το γερμανικό χαμομήλι είναι μονοετές, ενώ το ρωμαϊκό πολυετές. Συνιστάται για την ομορφιά του προσώπου, για τα μαλλιά, τα μάτια, τα χέρια και τα πόδια και γενικά για όλο το σώμα. Χρησιμοποιείται ακόμη στην ομοιοπαθητική, ενώ τα δισκία χαμόμηλου ή το αραιωμένο βάμμα μπορούν να βοηθήσουν τα μωρά που βγάζουν δόντια ή έχουν κολικούς. Το γνήσιο έλαιο χαμομηλιού είναι πολύ ακριβό και έχει βαθύ μπλε χρώμα λόγω του χαμαζουλένιου που περιέχει. Το έχουν ονομάσει επίσης «γιατρό των φυτών», γιατί τα ασθενικά φυτά του κήπου δυναμώνουν, όταν φυτεύεται γύρω τους χαμομήλι.
Ομάδα εργασίας: Αυγερινού Σοφία, Στογιάννου Λουκία, Τάντη Λουκρητία, Τσιλιμπάρη Αφροδίτη
Ένα από τα θέματα της ομάδας μας ήταν και η εξέταση του καφέ. Η μεθοδολογία μας ήταν η εξής: Οι υπεύθυνες καθηγήτριες της περιβαλλοντικής ομάδας ανέθεσαν σε 2 μέλη της ομάδας (Κουταλά Ανδρέα και Μαυρωνά Δημήτρη) να συντάξουν ένα ερωτηματολόγιο για την κατανάλωση του καφέ. 'Όταν το ερωτηματολόγιο ετοιμάστηκε, μαζευτήκαμε μια ομάδα από 8 παιδιά μαζί με 2 από τις υπεύθυνες καθηγήτριές μας και κάναμε μια δημοσκόπηση στο τεράστιο καφενείο της πόλης μας, το Λιστόν. Μετά από 3 ώρες συνεντεύξεων και αφού συμπληρώθηκαν συνολικά 19 ερωτηματολόγια με απαντήσεις από 1-4 άτομα ανά ερωτηματολόγιο, τα στοιχεία αναλύθηκαν και τα συμπεράσματα από την έρευνά μας είναι τα εξής:
Από την έρευνα αυτή προκύπτει ότι ο καφές είναι πράγματι η ζωή των ανθρώπων. Ας δούμε λοιπόν λίγο περισσότερο το φυτό αυτό. Ο καφές φτιάχνεται από το καφεόδεντρο, το οποίο ανήκει στην οικογένεια των ρουβιιδών. Είναι θάμνος ύψους 7-8μ. του οποίου τα άνθη είναι άσπρα και μυρωδάτα. Ο καρπός του είναι ένα είδος δρύπης και περιέχει 2 λεπτά κάρυα. Κάθε κάρυο περιέχει ένα σπέρμα, δηλ. έναν κόκκο καφέ, το οποίο επίσης περιέχει ένα κερατοειδές ενδόσπερμα. Όταν οι δρύπες είναι άθικτες, τότε κατά την συγκομιδή έχουμε καφέ σε κεράσια. Όταν μείνουν μόνο τα κάρυα, τότε λέμε ότι έχουμε καφέ σε κάρυα. όταν τα σπέρματα απαλλαγούν από τα κάρυα, τότε ο καφές είναι αποφλοιωμένος. Γι' αυτό η συγκομιδή γίνεται 2-3 φορές το χρόνο.
Ο καφές που λέγεται ότι είναι καλής ποιότητας πρέπει να έχει χρώμα πρασινωπό. Περιέχει λιπαρά σώματα, γλυκόζη, καφεταννικό οξύ, αρωματικά έλαια, ανόργανες ουσίες και καφεΐνη. Η καφεΐνη είναι αλκαλοειδές του καφέ. Συναντάται επίσης και στα φύλλα του τσαγιού, σε αναλογία κατά μέσο όρο 2,79% Παρασκευάζεται συνθετικά από το ουρικό οξύ. Κρυσταλλώνεται με ένα μόριο νερού. Λιώνει στους 36,5 βαθμούς Κελσίου και μετατρέπεται σε αέριο σε πολύ χαμηλότερη θερμοκρασία. Είναι άοσμη και έχει πικρή γεύση. Διαλύεται λίγο στο νερό και περισσότερο στο οινόπνευμα, το βενζόλιο και το χλωροφόρμιο. Είναι δηλητηριώδες, όπως όλα τα αλκαλοειδή και διεγερτικό όλου του κεντρικού νευρικού συστήματος. Χρησιμοποιείται στη θεραπευτική, αλλά σε μεγάλες δόσεις δρα ως δηλητήριο.
Η καφεΐνη δημιουργεί το καφεϊνισμό, που είναι μια χρόνια τοξική δηλητηρίαση. Προέρχεται από τη συνεχή κατάχρηση του καφέ και παρατηρείται κυρίως σε άτομα με προδιάθεση.
Ενδεικτικά παρουσιάζουμε τα κυριότερα σημεία από άρθρα που εντοπίσαμε σε Ελληνικές εφημερίδες:
"Ακόμα μια φορά ο καφές και η καφεΐνη έγιναν αντικείμενο έρευνας, αυτή τη φορά για τα συμπτώματα που παρουσιάζονται όταν γίνεται απότομη διακοπή της χρήσης τους. Η ξαφνική διακοπή από τις συνηθισμένες καθημερινές δόσεις καφέ μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα όπως μελαγχολία, φοβίες, ζαλάδες και πονοκεφάλους, σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα στο περιοδικό ΝΙΟΥ ΙΝΓΚΛΑΝΤ ΤΖΕΡΝΑΛ ΟΦ ΜΕΝΤΙΣΙΝ. Οι ερευνητές έχουν από καιρό ανακαλύψει ότι οι λάτρεις του καφέ μπορεί να αισθανθούν «έξω από τα νερά τους», εάν σταματήσουν απότομα την κατανάλωση καφέ. Αλλά η πρόσφατη μελέτη υποστηρίζει ότι ακόμα και περιορισμένες δοσολογίες ροφημάτων που περιέχουν καφεΐνη μπορεί να δημιουργήσουν τα ίδια συμπτώματα «εξάρτησης και απεξάρτησης».
Ομάδα εργασίας: Αυγερινού Γεωργία, Γιούργα Μαρία, Κουταλάς Ανδρέας, Μαυρωνά Κων/να, Μαυρωνάς Δημήτρης
Υπάρχουν 30 διαφορετικά είδη μέντας. Είναι πολυετές φυτό της οικογενείας των χειλανθών. Στην Ελλάδα φυτρώνει άγρια σε πολλές περιοχές. Τα φύλλα της είναι πριονωτά και λογχοειδή. Τα λουλούδια της έχουν χρώμα ανοικτό και σχηματίζουν στάχεις. Έχει την μορφή πυκνού θάμνου και φτάνει σε ύψος περίπου 70 εκατοστά. Έχει δριμεία γεύση, ξηρή και γενικά δροσιστική. Περιέχει μινθέλαιο, τανίνες, φλαβονοειδή και πικρή ουσία.
Τα επίγεια τμήματά της χαλαρώνουν τους μυς της πεπτικής οδού και έτσι είναι καλά για τη δυσπεψία, τους κολικούς και παρόμοιες καταστάσεις. Μειώνουν τη ναυτία και υποβοηθούν την εφίδρωση στον πυρετό και τη γρίπη. Έχει ιδιότητες σπασμολυτικές, τονωτικές, δροσιστικές και χαλαρώνει τα αιμοφόρα αγγεία. Ένα από τα πιο γνωστά είδη μέντας είναι ο δυόσμος. Ένα άλλο είδος είναι η μέντα η πιπερώδης. Αυτή η μέντα έχει βιομηχανική αξία, γιατί περιέχει ένα αιθέριο έλαιο, την μινθόλη. Σε αρκετά υψηλές δόσεις είναι αναλγητικό και ηρεμιστικό. Είναι επίσης δροσιστικό και έτσι είναι καλό για τα δερματικά προβλήματα, τον πυρετό ή τον πονοκέφαλο και την ημικρανία. Αντιβακτηριακό, μπορεί να βοηθήσει στην καταπολέμηση των λοιμώξεων. Εισπνεόμενο, ανακουφίζει τη ρινική συμφόρηση. Το λάδι της μέντας αυτής χρησιμοποιείται και στην αρωματοποιία και στην παραγωγή γλυκισμάτων (καραμέλες, τσίχλες κλπ.). Τέλος, στην ιατρική, εκτός από το λάδι, χρησιμοποιούνται και τα φύλλα της για αφέψημα.
Ομάδα εργασίας: Πολίτης Νικόλαος, Τσιριμιάγκος Αναστάσιος
Η δεντρομολόχα ή νερομολόχα ή βίκος προέρχεται από την ελληνική λέξη «άλθω» που σημαίνει «θεραπεύω» και χρησιμοποιείται από την εποχή της αρχαίας Αιγύπτου. Ο Πλίνιος (77π.Χ.) λέει για την μολόχα ότι «όποιος καταπίνει κάθε μέρα μισό κύπελλο από τον χυμό της, θα έχει ανοσία σε όλες τις νόσους». Η μολόχα είναι ένα ωραίο φυτό, το οποίο είναι δροσερό, γλυκό και υγρό. Αποτελείται από τη ρίζα, τα φύλλα και τα άνθη. Η ρίζα, πλούσια σε σάκχαρα, είναι γλυσχραματώδης και μαλακτική για τους ιστούς. Τα φύλλα δεν έχουν τόσο παχύρευστο εσωτερικό όσο η ρίζα, και χρησιμοποιούνται ως αποχρεμπτικό και ως μαλακτικό. Και τα φύλλα και η ρίζα έχουν χρησιμοποιηθεί ως βρώσιμα λαχανικά.
Ανθίζει από Μάιο έως Σεπτέμβριο. Και τα 2 είδη συναντώνται σε υγρές περιοχές, στις άκρες των δρόμων, σε αγρούς. Συλλέγεται από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο και ξεραίνεται γρήγορα σε σκιά. Είναι μονοετές φυτό με ύψος 10-15 εκατοστά. Τα φύλλα έχουν μακριούς μίσχους, είναι νερόσχημα ή νερογγυλεμένα με 5 ή 7 λόρους, τριχωτά. Τα άνθη του είναι μεγάλα μέχρι 4 εκατοστά, ροζ-κόκκινα.
Όλα τα μέλη της οικογενείας της μολόχας έχουν παρόμοιες ιδιότητες, και ποικιλίες όπως η αλθαία η ροδανθής και η κοινή μολόχα έχουν επίσης φαρμακευτική χρήση. Ανακουφίζουν και θεραπεύουν διαταραχές των βρόγχων, όπως βρογχίτιδα και βήχα. Χρησιμοποιούνται λοιπόν γι' αυτό στη παρασκευή σιροπιών για το βήχα.
Ομάδα εργασίας: Τρύφωνα Θεοδώρα, Φαρμάκη Γεωργία
Το γνωστό τσάι του βουνού, με το λατινικό όνομα Sideritis, η πρώτη σιδηρίτις του Διοσκορίδη κατά τον Πατριάρχη Γεννάδιο, λέγεται ότι πήρε το όνομά του από την ικανότητά του να θεραπεύει πληγές από σιδερένια αντικείμενα ή κατ' άλλους από τα δόντια κάλυκα του άνθους του που μοιάζουν με αιχμή λόγχης. Στη Κρήτη, όπου είναι ενδημικό φυτό, το λαϊκό του όνομα είναι μαλοτήρα και προέρχεται από τις ιταλικές λέξεις male (αρρώστια) και tirare (σύρω), επειδή στην ενετοκρατούμενη Κρήτη το θεωρούσαν πανάκεια για τα κρυολογήματα και τις παθήσεις του αναπνευστικού. Είναι πολύ διαδεδομένο και δημοφιλές ρόφημα στην Ελλάδα και απαντά σε αρκετά τοπικά είδη και υποείδη, όπως το τσάι από το Δέλφι, το τσάι του Παρνασσού ή τσάι του Βελουχιού, της Πελοπονήσσου, του Αγίου Όρους και του Αιγαίου. Αν και η φαρμακευτική του δράση δεν έχει μελετηθεί ικανοποιητικά, είναι γνωστό ότι ο Διοσκορίδης το χρησιμοποιούσε ως θεραπευτικό των πληγών και πιστεύεται ότι είναι ευεργετικό για τα αιμοφόρα αγγεία της καρδιάς.
Υπάρχουν πολλές ποικιλίες στη Νότια Ευρώπη, από τη Σικελία έως τη Κριμαία. Εάν καλλιεργηθεί, καλής ποιότητας φυτά επιτυγχάνονται μόνο σε μεγάλα υψόμετρα και κυρίως σε ορεινούς βραχότοπους.
Τα τμήματα του φυτού που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως τα φύλλα του, τα οποία πρέπει να συλλεγούν κατά την άνθιση, δηλαδή προς τα μέσα του καλοκαιριού.
Το τσάι του βουνού είναι πεπτικό, θερμαντικό, τονωτικό, αποτοξινωτικό και συνιστάται κατά των κρυολογημάτων, των παθήσεων του αναπνευστικού συστήματος, καθώς και κατά των παθήσεων του ουροποιητικού συστήματος, αφού είναι διουρητικό. Τέλος, το αφέψημα με ξυλαράκια κανέλλας και μέλι είναι μαλακτικό και αντισηπτικό για τον βήχα.
Ομάδα εργασίας: Τρύφωνα Θεοδώρα, Φαρμάκη Γεωργία
Σύμφωνα με την παράδοση τα στρατεύματα του Καίσαρα εισήγαγαν τη ρωμαϊκή τσουκνίδα στη Βρετανία, γιατί νόμιζαν οτι θα χρειαστούν να δέρνονται με τσουκνίδες, για να κρατηθούν ζεστοί και μέχρι πρόσφατα το χτύπημα με τσουκνίδες ήταν λαϊκό ιατρικό για την αρθρίτιδα και τους ρευματισμούς. Οι τσουκνίδες χρησιμοποιούνται και στη φαρμακευτική και τα τρυφερά φύλλα τους είναι ένα ανοιξιάτικο αποτοξινωτικό, τονωτικό και θρεπτικό σαλατικό.
Οι τσουκνίδες παίρνουν μέταλλα, συμπεριλαμβανομένου του σιδήρου, από το χώμα και είναι καλό τονωτικό για την αναιμία. Η υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη C στο φυτό εξασφαλίζει την απορρόφηση του σιδήρου απο το σώμα. Ποιός θα το περίμενε πως το περιφρονεμένο αυτό φυτό θα έκρυβε τόσες φαρμακευτικές ιδιότητες; Τα φύλλα της είναι πλούσια σε άλατα και οι κορυφές της έχουν ασβέστιο, χαλκό, σίδερο, νάτριο, κάλιο και ορμόνες.
ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Οι φρέσκιες τσουκνίδες πρέπει πάντα να πιάνονται με γάντια, λόγω του κεντριού που έχουν τα φύλλα τους. Ποτέ μην τα χρησιμοποιείτε νωπά, όταν τα βάζετε στο σώμα σας. Πρέπει πρώτα να τα βράσετε για να βγάλετε το κεντρί.
Σε ρευματισμούς και ισχιαλγίες επιδρά αντισπασμωδικά. Εντείνει την κυκλοφορία του αίματος, μειώνοντας έτσι τις παραλύσεις. Κοπανισμένη και ξερή μέσα στη μύτη σταματά τις ρινορραγίες, το ίδιο δρα και ο χυμός της γι'αυτή την περίπτωση. Σαν βρασμένο λαχανικό δίνει ευεξία στο σώμα ανώτερη κι από το σπανάκι.
Ως καλλυντικό συνιστάται μάσκα προσώπου για βαθύ καθαρισμό κανονικού δέρματος. Aκόμη ο ατμός χρησιμοποιείται για βαθύ καθαρισμό του προσώπου. Συνιστάται ακόμη για κανονικά μαλλιά, στα οποία δίνει λάμψη και βελτιώνει την ανάπτυξή τους. Χρησιμοποιείστε το αφέψημα στο ξέπλυμα για την πιτυρίδα, την πτώση των μαλλιών και ως γενικό τονωτικό. Πιείτε το έγχυμα για να τονώσετε την κυκλοφορία και για την αποτοξίνωση του οργανισμού, στην αρθρίτιδα, τους ρευματισμούς, την ποδάγρα και το έκζεμα. Το βάμμα χρησιμοποιείται σε συνδυασμούς για αρθριτικές διαταραχές, δερματικά προβλήματα και για τη βαριά αιμορραγία της μήτρας. Για να χρησιμοποιήσετε το φυτό ως κομπρέσσα μουσκεύετε ένα επίθεμα με το βάμμα και το τοποθετείτε σε επώδυνες αρθριτικές αρθρώσεις, στη ποδάγρα, σε στραμπουλήγματα και σε περιοχές με νευραλγία, τενοντίτιδα και ισχυαλγία. Χρησιμοποιήστε την αλοιφή στις αιμορροΐδες. Φτιάξτε χυμό από ολόκληρο το φρέσκο φυτό, είναι καλό τονωτικό για την εξασθένηση και την αναιμία και για να καταπραΰνει τα τσιμπήματα απο έντομα. Ο χυμός χορηγείται ιδιαίτερα για την καρδιακή ανεπάρκεια με οίδημα. Τέλος, εισπνεύστε σκόνη από φύλλα για την αιμορραγία της μύτης.
Ομάδα εργασίας: Ραράκου Βικεντία, Τζίμα Ελβίρα, Τρύφωνα Αντιγόνη, Τσανάη Χριστίνα
Θα ξεκινήσουμε με ένα πολύ διαδεδομένο στην Ελλάδα βότανο, που καλλιεργείται σε γλάστρες και μεγάλα δοχεία. Το όνομα αυτού του βοτάνου προέρχεται από τη λέξη "βασιλεύς» και φανερώνει την εκτίμηση που έτρεφαν για αυτόν οι αρχαίοι λαοί. Ο βασιλικός που κατάγεται από την Ινδία θεωρείται από τους Ινδούς ιερός, και καλλιεργείται έξω από τους ναούς. Επίσης καλλιεργείται και στην Βρετανία από τον 16ο αιώνα και πίστευαν ότι μπορούσε να καλλιεργηθεί μόνο από μία όμορφη γυναίκα. Στην Ελλάδα θεωρείται επίσης ιερό και κανένα δεν έχει αγαπηθεί τόσο πολύ από τον λαό, γιατί κατά την παράδοση φύτρωσε στο μέρος που είχε ταφεί ο Τίμιος Σταυρός, και με το άρωμά του οδήγησε την Αγία Ελένη στην ανακάλυψή του. Ο λαός τον ύμνησε με πολλά δημοτικά τραγούδια και παροιμίες. Μερικοί λαοί τον συνδέουν με το μίσος και την ατυχία, ενώ άλλοι τον θεωρούν σημείο αγάπης.
Είναι φυτό που ανήκει στο γένος ώκιμου της οικογένειας των χειλανθών, με μυρωδάτα φύλλα, γλυκός, με δριμεία γεύση, ελαφρός, πικρός και ξηρός. Συναντιέται σε πολλές ποικιλίες, όπως π.χ. πλατύφυλλος, σγουρός, μικρόφυλλος, σαραντάφυλλος κλπ. Είναι φυτό μονοετές με λεία, λίγο κυρτά πράσινα ή κόκκινα και μικρά λευκά λουλούδια το καλοκαίρι, τα οποία δίνουν μικρούς, μαύρους σπόρους. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ολόκληρο το βότανο.
Οι ιδιότητές του για την υγεία είναι πάρα πολλές: είναι ηρεμιστικό, ελαφρά αντισηπτικό βότανο, και τα φύλλα του συνιστώνται για κεντρίσματα και τσιμπήματα. Είναι επίσης αντικαταθλιπτικό, διεγείρει το φλοιό των επινεφριδίων, εμετικό, τονωτικό, άφυσο, αντιπυρετικό, αποχρεμπτικό, αντικεφαλαλγικό και καταπραΰνει την φαγούρα. Τα φύλλα του σε έγχυμα έχουν ιδιότητες ευεργετικές για τα έντερα, αντι-υστερικές, ενάντια στους ιλίγγους. Είναι ένα από τα αρωματικά που χρησιμοποιούνται στο μαγείρεμα. Στην αρωματοθεραπεία το έλαιο που βγαίνει από τα φύλλα του χρησιμοποιείται για διεγερτικό μασάζ για την κατάθλιψη. Τέλος, ως καλλυντικό χρησιμοποιείται στο μπάνιο για να χαλαρώνει το σώμα.
Ομάδα εργασίας: Πουλημένου Σοφία, Προσαλέντη Μαρία, Φρεμεντίτη Ρόζα
Υπάρχουν αρκετοί διαφορετικοί τρόποι να προετοιμαστούν τα βότανα, ώστε να χρησιμοποιηθούν σε φάρμακα για την υγεία και την ομορφιά. Ανάλογα με τα δραστικά συστατικά που περιέχουν τα αποξηραμένα πράσινα βότανα μπορεί να χάσουν τη δύναμή τους γρηγορότερα από τις ρίζες, τους σπόρους και τις φλούδες.
Τα περισσότερα βότανα αναπτύσσονται εύκολα, και πολλά ανθούν σε γλάστρες, στο μπαλκόνι ή στην αυλή, ή ακόμα και σε εσωτερικούς χώρους.
Η ποιότητα του βοτάνου είναι πολύ σημαντική. Όταν χρησιμοποιείτε φρέσκα φυτά για βοτανοφάρμακα, διαλέγετε τέλεια φύλλα, καθαρά και χωρίς λεκέδες, στην περίοδο της ακμής τους, δηλαδή όταν υπάρχουν τα περισσότερα δραστικά συστατικά τους. Γενικά, η καλύτερη εποχή για τα φύλλα είναι λίγο πριν ανοίξουν τα λουλούδια, καλύτερη εποχή για τα άνθη είναι μόλις ανοίξουν, για τους καρπούς μόλις ωριμάσουν -αλλά προτού μαλακώσουν πάρα πολύ και δεν μπορούν να αποξηρανθούν καλά-, για τις ρίζες η καλύτερη εποχή είναι το φθινόπωρο, όταν τα μέρη του φυτού που βρίσκονται πάνω απ' την επιφάνεια της γης έχουν στεγνώσει (εκτός από τις ρίζες της πικραλίδας, που πρέπει να μαζεύονται την άνοιξη), και για τη φλούδα η καλύτερη εποχή είναι μετά την άνοιξη, όταν οι χυμοί έχουν αρχίσει να αδυνατίζουν
Όταν μαζεύετε φλούδες, μην αφαιρείτε ποτέ ολόκληρη τη φλούδα, ή μια ολόκληρη ζώνη απ' το δέντρο, γιατί θα το ξεράνετε. Σκουπίζετε πάντα καλά τη φλούδα, για να αφαιρέσετε τα βρύα ή τα έντομα. Το καλύτερο είναι να μαζεύετε τα βότανα τα ηλιόλουστα πρωινά, όταν η πρωινή πάχνη έχει στεγνώσει, γιατί η υγρασία θα κάνει τα βότανα να χαλάσουν γρήγορα. Μη μαζεύετε ποτέ βότανα που φυτρώνουν σε απόσταση μικρότερη από 10-15 μέτρα απ' το δρόμο, γιατί θα έχουν μολυνθεί από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων. Τα φυτά τα οποία φυτρώνουν κοντά σε καλλιεργημένα χωράφια που έχουν ραντιστεί πρέπει επίσης να αποφεύγονται.
Αν αποξηραίνετε μόνοι σας τα βότανα σας, έχει σημασία να μη χάνονται τα πολύτιμα πτητικά έλαια που περιέχουν τις φαρμακευτικές και θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού. Μπορείτε να μαζεύετε ένα-ένα τα μεγάλα φύλλα για να τα αποξηράνετε ενώ τα μικρότερα φύλλα είναι καλύτερο να μένουν πάνω στο κοτσάνι. Σκουπίζετε προσεκτικά το χώμα ή την άμμο και αποφεύγετε να τα ξεπλένετε εκτός αν είναι απολύτως απαραίτητο. Δέστε τα επιφανειακά μέρη του φυτού σε ματσάκια και κρεμάστε τα ανάποδα για να στεγνώσουν. Μπορείτε επίσης να τα απλώσετε σε μια στρώση πάνω σ' ένα δίσκο ντυμένο με χαρτί και να τα τοποθετήσετε σε ζεστό και καλά αεριζόμενο μέρος, όπως για παράδειγμα σ' ένα ντουλάπι με την πόρτα ανοιχτή. Όταν αποξηραίνετε ρίζες, πλένετέ τις καλά και κόβετέ τις σε μικρά κομμάτια προτού τις απλώσετε για να ξεραθούν. Γυρίζετε συχνά τα βότανα τις επόμενες ημέρες, ιδίως τους καρπούς (πετάτε τους καρπούς που παρουσιάζουν ίχνη μούχλας), και όταν ξεραθούν σπάστε τα σε μικρά κομμάτια.
Γενικά τα βότανα θα έχουν ξεραθεί τελείως μέσα σε έξι μέρες. Τα φύλλα πρέπει να σπάνε εύκολα, τα κοτσάνια πρέπει να σπάνε χωρίς να λυγίζουν, τα πέταλα πρέπει να είναι ξερά, χωρίς να τρίβονται, και οι φλούδες και οι ρίζες πρέπει να είναι αρκετά ξερές, ώστε να σπάνε σε κομμάτια. Εάν είναι παχιές, μπορείτε να τις σπάσετε μ' ένα σφυράκι. Τα αποξηραμένα βότανα πρέπει να έχουν την ίδια όψη, γεύση και μυρωδιά με τα φρέσκα φυτά, αλλά να έχουν περίπου το ένα όγδοο του βάρους τους.
Όταν ξεραθούν, αποθηκεύστε τα βότανα σε αποστειρωμένα αεροστεγή γυάλινα ή πήλινα δοχεία μακριά από την άμεση επίδραση των ακτίνων του ηλίου. Μην τα αποθηκεύετε ποτέ σε πλαστικές σακούλες ή δοχεία, γιατί μπορεί να πιάσουν υγρασία. Βάζετε πάντα ετικέτες και ημερομηνία στα βότανα σας. Τα φύλλα και τα άνθη, όταν αποξηρανθούν, διατηρούνται περίπου 12-18 μήνες, ενώ οι ρίζες και οι φλούδες περίπου δυο χρόνια.
^ ΠΩΣ ΘΑ ΕΤΟΙΜΑΣΕΤΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΓΙΑ ΝΑ ΤΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΕΤΕ
Οι μέθοδοι παρασκευής των βοτάνων για χρήση σε φάρμακα χρησιμοποιούν σταθερές ποσότητες από τα διάφορα φυτά. Για τα φαρμακευτικά βότανα για παιδιά και ηλικιωμένους οι δόσεις πρέπει να μειώνονται ανάλογα με την ηλικία. Όταν σε κάποιο φάρμακο χρησιμοποιείται ένας συνδυασμός από βότανα, η συνολική ποσότητα των βοτάνων που θα χρησιμοποιήσετε δεν πρέπει να υπερβαίνει την ορισμένη ποσότητα.
Αποθηκεύετε τα παρασκευάσματα σε αποστειρωμένα μπουκάλια ή βάζα με πλαστικό βιδωτό καπάκι (όχι μεταλλικό) και διατηρείτε τα στο ψυγείο ή σε δροσερό μέρος. Μια εναλλακτική λύση είναι τα μικρά βάζα με πώμα από φελλό ή πλαστικό φελλό.
^ ΒΑΣΙΚΟΤΕΡΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
^ ΕΓΧΥΣΗ
Αυτή η μέθοδος παρασκευής είναι καλύτερη, όταν χρησιμοποιείτε τα μαλακά εναέρια μέρη του φυτού, όπως τα φύλλα ή τα άνθη. Ένα έγχυμα παρασκευάζεται ακριβώς όπως το τσάι. Ζεσταίνετε ένα κατσαρολάκι ή ένα φλυτζάνι νερό και προσθέτετε την απαιτούμενη ποσότητα φρέσκου ή αποξηραμένου βοτάνου.
Για ένα τυποποιημένο έγχυμα χρησιμοποιείστε: 90 γραμμάρια (δηλ. 3 κουτάλια σούπας) φρέσκα ή 30 γραμμάρια (δηλ. 1 κουτάλι σούπας) ξερά ψιλοκομμένα βότανα σε 500ml νερό. Βάλτε από πάνω νερό, ακριβώς προτού αρχίσει να βράζει - γιατί το βραστό νερό διαλύει τα πολύτιμα πτητικά έλαια στον ατμό - και σκεπάστε το. Αφήστε να περάσουν 10-15 λεπτά και μετά σουρώστε το με ψιλό σουρωτήρι, τουλπάνι ή πάνινη σακούλα τοποθετώντας το σε αεροστεγές δοχείο. Χρησιμοποιείστε το μέσα σε δύο ή τρεις μέρες. Όταν πίνονται, τα ζεστά εγχύματα ζεσταίνουν και συχνά προκαλούν εφίδρωση.
^ ΑΦΕΨΗΣΗ
Αυτή η μέθοδος παρασκευής συνιστάται, όταν χρησιμοποιούνται τα σκληρά ξυλώδη μέρη ενός βοτάνου όπως η ρίζα, η φλούδα, το κοτσάνι, ή οι σπόροι. Όλα έχουν σκληρά κυτταρικά τοιχώματα που χρειάζονται πολύωρο ζέσταμα για να σπάσουν και να απελευθερώσουν τα δραστικά συστατικά τους. Κόψτε ή σπάστε το φρέσκο ή αποξηραμένο βότανο σε ευκολομεταχείριστα κομμάτια.
Για ένα τυποποιημένο αφέψημα χρησιμοποιήστε: 90 γραμμάρια φρέσκα ή 30 γραμμάρια ξερά βότανα σε 750 ml νερό, που θα μειωθεί περίπου σε 500 ml μετά το ζέσταμα. Μετρήστε την ποσότητα βοτάνου σε τηγάνι από σμάλτο. Σκεπάστε με κρύο νερό, αφήστε το να πάρει βράση και σιγοβράστε επί 30 λεπτά έως 1 ώρα, ώσπου το υγρό να μειωθεί κατά το ένα τρίτο. Σουρώστε το και όταν κρυώσει, βάλτε το σε αποστειρωμένα μπουκάλια ή βάζα.
^ ΒΑΜΜΑ
Τα βάμματα είναι αλκοολικά εκχυλίσματα βοτάνων. Εκτός του ότι το οινόπνευμα εκχυλίζει τα δραστικά συστατικά του φυτού, δρα επίσης και ως συντηρητικό. Γι' αυτό τα βάμματα μπορούν να συντηρηθούν μέχρι και 2 χρόνια.
Χρησιμοποιήστε 120 γρ. ξερά ψιλοκομμένα βότανα σε 500 ml οινόπνευμα 25-45 βαθμών, π.χ. τζιν ή βότκα. Βάλτε το βότανο σε μεγάλο αποστειρωμένο βάζο με βιδωτό καπάκι και σκεπάστε το με οινόπνευμα. Αποθηκεύστε το σε ζεστό μέρος, για 2 εβδομάδες, ανακινώντας το καλά 1 φορά την ημέρα. Μετά σουρώστε το με λεπτό τουλπάνι ή πάνινη σακούλα. Αποθηκεύστε το σε αποστειρωμένα μπουκάλια από σκούρο γυαλί. Τα βάμματα μπορούν να προστεθούν σε εγχύματα, κομπρέσες ή στο μπάνιο.
Ομάδα εργασίας: Τρύφωνα Αντιγόνη, Φρεμεντίτη Ρόζα