Πρὸ τοῦ 2001 θὰ ἦταν ἀρίστη ἡ σκέψη καὶ ἡ ἀπόφαση τῆς Δ. Ἱ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος νὰ τιμήσει μὲ τὸν ὑψηλότερο, τὸν καταλληλότερο τρόπο, τὸν Φώτη Κόντογλου, ἐξαίροντας καὶ προβάλλοντας τὶς τρεῖς διαστάσεις τοῦ προσώπου καὶ τοῦ ἔργου του, τὴν λογοτεχνική, τὴν ἁγιογραφικὴ (=ζωγραφικὴ) καὶ τὴν Ὁμολογητική. Ὁ ἀοίδιμος Φώτιος ὡς συγγραφεύς, ὡς ἁγιογράφος καὶ ὡς ὁμολογητὴς ἐσφράγισε τὴν πνευματικὴ πορεία τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ κατὰ τὸν 20ο αἰώνα καὶ ἀναδείχθηκε σὲ γιγάντια μορφὴ τοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας μὲ τεράστια συμβολὴ στὴν ἀφύπνιση καὶ στερέωση τῆς Ὀρθοδόξου αὐτοσυνειδησίας, ποὺ ἐκινδύνευε καὶ ἐξακολουθεῖ νὰ κινδυνεύει ἀπὸ τὶς ξενικὲς ἐπιρροές.
Ἡ τωρινὴ πάντως ἀπόφαση τῆς Δ. Ἱ. Συνόδου νὰ ἀφιερωθοῦν τὰ «Δίπτυχα» (ἡ γνωστὴ ἑορτολογικὴ καὶ διοικητικὴ ἐπετηρίδα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος) τοῦ 2006 στὸν Φώτη Κόντογλου, μὲ ἀφορμὴ τὴν συμπλήρωση σαράντα ἐτῶν ἀπὸ τὴν κοίμησή του (1965-2005), δὲν εἶναι καθόλου τιμητική, ἀλλὰ τουλάχιστον ὑποκριτική, γιὰ νὰ μὴ χρησιμοποιήσουμε βαρύτερους χαρακτηρισμούς. Τιμᾶς ἀληθινὰ κάποιον, ὅταν ἀποδέχεσαι τὸ ἔργο του καὶ τὴν προσφορά του, ὅταν, ἰδιαίτερα περὶ ἀνδρῶν, ποὺ ἐχάραξαν πορεία στὰ ἐκκλησιαστικὰ πράγματα, ἀκολουθεῖς καὶ ἐσὺ τὴν ἴδια πορεία ἢ συμφωνεῖς μὲ αὐτὴν τὴν πορεία κατὰ τὸ «τιμὴ μάρτυρος, μίμησις μάρτυρος». Διαφορετικὰ ὅταν ἡ γραμμή σου καὶ ἡ συμπεριφορά σου εἶναι διαφορετικὲς καὶ ἀντίθετες, διστάζεις ὅμως νὰ τὸ πεῖς φανερά, φοβούμενος τὴν γνώμη τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ, καὶ ἐμφανίζεσαι συμφωνῶν καὶ τιμῶν «διὰ τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις», τότε αὐτὸ δὲν εἶναι τιμή, ἀλλὰ φαρισαϊκὴ ὑποκρισία. Δὲν εἶναι π.χ. ὑποκρισία καὶ ἐμπαιγμὸς τῆς μνήμης τῶν ἁγίων ποὺ ἀγωνίσθηκαν ἐναντίον τοῦ πάπα, τοῦ Μ. Φωτίου, τοῦ Ἁγ. Γρηγορίου Παλαμᾶ, τοῦ Ἁγ. Μάρκου Εὐγενικοῦ, τῶν ἐπὶ Βέκκου ἀναιρεθέντων ὁσιομαρτύρων τοῦ Ἁγ. Ὄρους, τοῦ Ἁγ. Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, τῶν Κολλυβάδων Ἁγίων, ποὺ τόσα ἔγραψαν ἐναντίον τοῦ Παπισμοῦ καὶ τόσα ἔπαθαν ἀπὸ τὸν Παπισμό, ἀπὸ τὴ μία πλευρὰ νὰ ὑμνοῦμε τοὺς ἀγῶνες τους καὶ τὴν Ὁμολογία τους, νὰ ἐπαναλαμβάνουμε ὅσα εἶπαν γιὰ τὸν πάπα, ὅπως αὐτὸ τοῦ Ἁγ. Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ «τὸν πάπα νὰ καταρᾶσθε», νὰ λιτανεύουμε τὰ λείψανά τους, καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ νὰ θεωροῦμε ὡς «ἀδελφὴ ἐκκλησία» τὸν Παπισμό, νὰ ὑποδεχόμαστε «ἀγαλλομένῳ ποδί» τὸν πάπα, νὰ χαρακτηρίζουμε ὡς ἱστορικὴ τὴν ἐπίσκεψή του στὴν Ἀθήνα τὸν Μάϊο τοῦ 2001, καὶ νὰ θεωροῦμε ὡς εὐλογία ἀπὸ τὸν Θεὸ τὸ ὅτι μᾶς ἀξίωσε νὰ ζήσουμε αὐτὴν τὴν ἐπίσκεψη;
Στὰ «Δίπτυχα» τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, στὰ ὁποῖα ἀπὸ τοῦ ἔτους 2002 καταχωρίζεται ὡς μεγάλο ἱστορικὸ γεγονὸς ἡ ἐπίσκεψη τοῦ πάπα στὴν Ἀθήνα, δὲν ἔχει καμμία θέση ὁ Φώτης Κόντογλου, δὲν χωράει, στενοχωρεῖται, ζητάει ἢ νὰ σβήσουμε τὴν ἐπίσκεψη ἢ νὰ τὸν βγάλουμε ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἀσύμβατη γειτνίαση καὶ συνύπαρξη, γιατί ὅσα αὐτὸς πιστεύει καὶ γράφει μὲ παρρησία ἐναντίον τοῦ πάπα, εἶναι παντελῶς ξένα πρὸς τὴν πίστη πολλῶν φιλοπαπικῶν ἐπισκόπων, θὰ ἦταν ἐκ τῶν πρώτων, μπροστάρης καὶ ἀρχηγός, στὸν ἀγώνα νὰ μὴ πραγματοποιηθεῖ ἐκείνη ἡ ἐπίσκεψη τὸν Μάϊο τοῦ 2001, ὅπως ἦταν μπροστάρης στὸν ἀγώνα νὰ μὴ πραγματοποιηθεῖ ἡ συνάντηση τοῦ πατριάρχου Ἀθηναγόρα καὶ τοῦ πάπα στὰ Ἱεροσόλυμα, τὸ 1964, συμπαριστάμενος στὸν ἔχοντα τὴν ἴδια ὀρθόδοξη καὶ πατερικὴ γραμμὴ ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν Χρυσόστομο τὸν Β´. Ἔγραψε αὐστηρὰ ὁμολογητικὰ ἄρθρα ἐναντίον τῶν ἀνοιγμάτων πρὸς τὸν Παπισμό, τὰ περισσότερα τῶν Ὁποίων ἔχουν κυκλοφορηθῆ σὲ ἰδιαίτερο τομίδιο μὲ τίτλο «Ἀντι-παπικά», ὅπως καὶ σχετικὸ βιβλίο μὲ τίτλο «Τί εἶναι ἡ Ὀρθοδοξία καὶ τί εἶναι ὁ Παπισμός». Ἐσχάτως ὁ ἀοίδιμος καὶ ὁσιολογιώτατος μοναχὸς π. Θεόκλητος Διονυσιάτης στὸ τελευταῖο του βιβλίο μὲ τίτλο «Ὁ Φώτης Κόντογλου στὴν τρίτη διάστασή του» δημοσιεύει καὶ τέσσερις ἀντιπαπικὲς ἐπιστολὲς ποὺ τοῦ ἔστειλε ὁ Κόντογλου, ὁ ὁποῖος συγχαίρει τὸν π. Θεόκλητο γιὰ τὴν μαχητικὴ ἀρθρογραφία του στὸν «Ὀρθόδοξο Τύπο», γιὰ τὸν ὁποῖο λέγει ὅτι «ἔγινε τὸ φρούριον τοῦ ἀγῶνος». Γράφει ὅτι «ἐπέστη ἡ ὥρα τῆς καλῆς καὶ θαρραλέας ὁμολογίας. Τώρα, γράφει, θὰ χωρισθοῦν τὰ πρόβατα ἀπὸ τὰ ἐρίφια. Τώρα θὰ ἀποκαλυφθοῦν οἱ κρυπτόμενοι... Ὁ πάπας ἐπὶ θύραις. Ἡ ἐπιβουλὴ ἀπεκαλύφθη. Ἡ καταχθόνιος παρεμβολὴ μάτην ἐπιχειρεῖ νὰ συγκαλύψῃ τοὺς σατανικοὺς σκοπούς της καὶ τὰς δολοφονικὰς προθέσεις της». Πράττει καὶ αὐτὸς ὅ,τι δύναται «ἀλλὰ αἱ σκοτειναὶ δυνάμεις ἐλλοχεύουν πανταχοῦ, ἰδίᾳ εἰς τὸν τύπον, καὶ παρεμβάλλουν ἐμπόδια εἰς ὅ,τι ἐπικρίνει τὴν παπικὴν ἐπιδρομήν». Ὀνομάζει «νεο-ουνίτες» ὅσους δὲν διαμαρτύρονται, «δυτικόπληκτους καὶ ἀγεύστους τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως». Ἐκφράζει τὴν ὀργὴ καὶ τὴν πίκρα του, γιατὶ ἀκούσθηκαν καὶ στὸ Ἅγ. Ὄρος φιλοπαπικὲς φωνές. Γράφει:
«Ὢ δὲν ντρέπονται οἱ λίγοι ἁγιορεῖτες ποῦ εἶναι φιλοπαπικοί; Τὸ γράφω καὶ φρίττω! Πρέπει νὰ στηλιτευθοῦν αὐτοὶ οἱ ἀναίσθητοι κι ἀπὸ τὶς πέτρες τοῦ ὄρους, ποὺ θὰ σηκωνόντανε, ἂν περνοῦσε ἀπὸ πάνω τους παπικὸ ποδάρι. Παπικοὶ Ἁγιορεῖτες!!! Πόσο καλὰ τὰ λέτε ὅσα λέτε γιὰ τὸν Παπισμό! Καὶ ν᾿ ἀρνηθεῖ τὶς πλάνες του, καὶ νὰ ὑποταχθεῖ στὴν Ὀρθοδοξία, πάντα Παπισμὸς εἶναι. Εἶναι ἀποτρόπαιο τέρας ὁ Παπισμός, ποὺ δὲν ἔχει μήτε ἕνα μόριο ἐλάχιστον Χριστιανισμοῦ. Ὁ Παπισμὸς εἶναι ἡ πιὸ σατανικὴ διαστροφὴ τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι ὁ Ἀντίχριστος»1.
Θὰ ἔφριττε λοιπὸν καὶ θὰ διεμαρτύρετο μὲ ὅλη τὴ δύναμη τῆς ψυχῆς του, γιατὶ «τὸ παπικὸ ποδάρι» πάτησε στὸν ἁγιασμένο τόπο τῆς Ὀρθοδόξου Ἑλλάδος καὶ ἐξακολουθεῖ νὰ πατάει καὶ νὰ προσβάλλει τὶς ὀρθόδοξες συνειδήσεις μὲ τὴν ἀναγραφὴ τῆς ἐπισκέψεως τιμητικὰ κάθε χρόνο στὰ «Δίπτυχα». Αὐτὴ ἡ σύγχρονη, ἡ ταυτόχρονη τιμὴ πρὸς τὸν πάπα καὶ πρὸς τὸν Κόντογλου εἶναι ἀσύμβατη, ἀφύσικη, τερατώδης, προσβλητικὴ γιὰ τὸν Ὀρθόδοξο Ὁμολογητή. Θὰ διεμαρτύρετο ἐντονώτατα, γιατὶ ὁ ἀρχιεπίσκοπος ποὺ ὑπογράφει τὴν ἀπόφαση τῆς ἀφιερώσεως τῶν Διπτύχων, ὄχι μόνο δὲν ἐκατάλαβε τίποτε ἀπὸ τὸ μεγάλο ἐκεῖνο λάθος, ποὺ προσπάθησε νὰ καλύψει τότε μὲ διάφορες δικαιολογίες, ὄχι μόνο δὲν ἔδειξε ἴχνος μεταμέλειας, ἀλλὰ ἐξακολουθεῖ καὶ σήμερα νὰ καυχᾶται γιὰ τὴν «πρωτοποριακή» ἐκείνη ἐνέργεια, γιὰ τὴν πρωτιὰ τῆς ἀποστασίας στὴν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, καὶ νὰ ἑτοιμάζεται νὰ ἀνταποδώσει τὴν ἐπίσκεψη στὸν πάπα, ἀνυπάκουος καὶ ἀπείθαρχος στὴν ἀπορριπτικὴ ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, ἡ ὁποία βέβαια κατὰ τὴν ἀλάθητη καὶ αὐταρχικὴ νοοτροπία τοῦ πάπα καὶ τῶν παπιζόντων εἶναι ὑπὸ τὸν πάπα, ὑπὸ τὸν προκαθήμενο. Ἡ καύχηση γιὰ τὸν φιλοπαπισμὸ φαίνεται στὰ ὅσα εἶπε κατὰ τὴν παρουσίαση (16-11-2005) τοῦ Μηνολογίου τοῦ αὐτοκράτορος Βασιλείου Β´, πανομοιότυπη ἔκδοση τοῦ ὁποίου ἔκαναν ἀπὸ κοινοῦ ἡ «Ἀποστολικὴ Βιβλιοθήκη τοῦ Βατικανοῦ» καὶ ἡ «Ἀποστολικὴ Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος», θὰ ἔφριττε χιλιάκις ὁ Κόντογλου ἂν τὰ ἄκουγε ἢ τὰ διάβαζε: «Ἐπιτρέψτε μου, πρὸ παντὸς ἄλλου, νὰ τιμήσω τὴ μνήμη τοῦ ἐκλιπόντος Πάπα Ἰωάννου-Παύλου, τοῦ πρώτου Προκαθημένου τῆς Ρώμης ποὺ ἦλθε στὴν Ἀθήνα ἀπὸ τῆς ἐποχῆς τοῦ Σχίσματος, προκειμένου νὰ προσκυνήσει τὸ σημεῖο ἀπὸ τοῦ ὁποίου ὁ Ἀπόστολος Παῦλος κήρυξε στοὺς Ἀθηναίους τὸν θεῖο λόγο τοῦ Εὐαγγελίου. Ὁ Κύριος εὐλόγησε νὰ εἶμαι ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ποὺ συνόδευσε τὸν Πάπα στὴν προσκύνηση τοῦ Βήματος τοῦ Ἀρείου Πάγου. Εἴχαμε ἀμφότεροι τὴ βαθειὰ πεποίθηση ὅτι βαδίζουμε τὸν δρόμο ποὺ ὁ Κύριος ἤθελε, εἴχαμε τὴ συναίσθηση ὅτι ἡ ὥρα ἐκείνη ἦταν Ἱστορική, ὅτι ἄνοιγε ἕνα νέο κεφάλαιο στὴν Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας»2.
Τὸ κεφάλαιο βέβαια αὐτὸ τῆς ἀποστασίας δὲν εἶναι νέο στὴν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας· τὸ ἄνοιξαν πολλοὶ ἀπὸ τὰ παλαιὰ χρόνια μέχρι σήμερα, καὶ βρίσκεται πολὺ πίσω ὁ ἀρχιεπίσκοπος στὴ σειρὰ τῶν φιλοπαπικῶν καὶ λατινοφρόνων δὲν εἶναι ἄλλωστε καὶ τιμητικὴ αὐτὴ ἡ πρωτιά. Ἐμεῖς δὲν θὰ σχολιάσουμε περαιτέρω τὰ λεχθέντα· δὲν χρειάζεται. Ὁ τιμώμενος εἰς τὰ «Δίπτυχα 2006» Φώτης Κόντογλου ἐπρόλαβε τὸ 1964 καὶ ἐχαρακτήρισε ὀρθοδόξως καὶ τὸν πάπα καὶ τοὺς φιλοπαπικούς. Δὲν μποροῦμε πάντως νὰ μὴ ἐπισημάνουμε ὅτι στὴν ἴδια παρουσίαση τοῦ Μηνολογίου τῶν «ἀποστολικῶν» ἱδρυμάτων τοῦ Βατικανοῦ καὶ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ὁ ἀρχιεπίσκοπος εἶπε κάτι πολὺ χειρότερο, ποὺ θυμίζει τὶς οὐνιτικὲς ἀποφάσεις τοῦ Balamand. Ἀπέδωσε ἴση εὐθύνη καὶ στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία γιὰ τὸ σχίσμα ποὺ χωρίζει Ἀνατολὴ καὶ Δύση. Δὲν προκάλεσε ὁ Παπισμὸς τὸ σχίσμα, δὲν ἀποσχίσθηκε ὁ πάπας ἀπὸ τὴ μία, ἅγια, καθολικὴ καὶ ἀποστολικὴ ἐκκλησία, ἀλλὰ τὸ προκαλέσαμε καὶ ἐμεῖς. Ἀπὸ ποῦ ὅμως ἀποσχισθήκαμε ἐμεῖς; Δὲν ὑφίσταται πλέον ἡ Ἐκκλησία καὶ πρέπει νὰ τὴν συναποτελέσουν ἑνούμενοι οἱ ἀποσχισθέντες, οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἴση εὐθύνη καὶ ἀνάλογη, μειωμένη, ἐκκλησιαστικότητα; Δὲν φταίει μόνον ὁ πάπας Νικόλαος Α´, ἀλλὰ ἐξ ἴσου καὶ ὁ πατριάρχης Φώτιος;
Φταίει καὶ ὁ Ἅγιος Μάρκος ὁ Εὐγενικὸς καὶ ὄχι μόνο ὁ πάπας Εὐγένιος Δ´; Αὐτὰ δὲν προκύπτουν ἀπὸ τὰ λεχθέντα στὴν ἴδια ἐκδήλωση; «Ἔχω ἤδη σὲ παλαιότερη ὁμιλία μου παρατηρήσει -ὄχι χωρὶς θλίψη- ὅτι οἱ Ἐκκλησίες, σὲ Δύση καὶ Ἀνατολή, δὲν ἐργάσθηκαν γιὰ τὴν ὑπέρβαση τοῦ Σχίσματος τόσον, ὅσο γιὰ τὴν κατασκευή του»3. Δὲν χρειάζεται νὰ ἐργασθεῖς γιὰ τὴν ὑπέρβαση τοῦ Σχίσματος. Ἐπιστρέφεις ἐκεῖ ὅπου ἤσουν, πρὶν ἀποσχισθεῖς, καὶ θεραπεύεται τὸ Σχίσμα. Οὐδεὶς Ἅγιος πάντως θὰ ἐδέχετο αὐτὴν τὴν προσβολὴ καὶ ὕβρη, ὅτι ἐργάσθηκε γιὰ τὴν κατασκευὴ τοῦ Σχίσματος. Ἡ Ὀρθόδοξη Καθολικὴ Ἐκκλησία δὲν ἐργάσθηκε, γιὰ νὰ κατασκευάσει κάποιο σχίσμα, ἀλλὰ μὲ τοὺς ἁγίους Πατέρας καὶ Ὁμολογητὰς ἐργάστηκε, γιὰ νὰ θεραπεύσει τὰ σχίσματα καὶ τὶς αἱρέσεις. Καὶ σ᾿ αὐτὸ πάντως δὲν πρωτοπορεῖ ὁ ἀρχιεπίσκοπος· τὸν ἐπρόλαβε ἄλλος προκαθήμενος ποὺ εἶπε ὅτι οἱ κατασκευάσαντες τὸ σχίσμα ἔχουν ἀνάγκη τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ καὶ πρέπει νὰ προσευχόμαστε γι᾿ αὐτούς. Τί καθόμαστε λοιπόν; Νὰ καταργήσουμε τὶς μνῆμες τῶν Ἁγίων Πατέρων καὶ Ὁμολογητῶν, καὶ ἀντὶ γιὰ ὕμνους καὶ ἀκολουθίες νὰ τοὺς διαβάζουμε τρισάγια καὶ μνημόσυνα, γιὰ νὰ τοὺς συγχωρήσει ὃ Θεός, ἐπικαλούμενοι τὶς πρεσβεῖες τοῦ Βησσαρίωνος, τοῦ Μελετίου Μεταξάκη καὶ τοῦ Ἀθηναγόρα, καὶ ἄλλων εἰρηνοφίλων καὶ ἀγαπητικῶν.
1. Μοναχοῦ Θεοκλήτου Διονυσιάτου, Ὁ Φώτης Κόντογλου στὴν τρίτη διάστασή του (ἁγιογράφος, λογοτέχνης, ὁμολογητής), ἔκδ. Ἱεροῦ Κοινοβίου Ὁσίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Γουμένισσα 2003, σελ. 54-57.
2. Περιοδικὸ «Ἐκκλησία», ἔτος πβ´, τεῦχος 11, Δεκέμβριος 2005, σελ. 911.
3. Αὐτόθι σελ. 912.