Ὁ ἑορτασμὸς τῶν Ἐθνικῶν Ἐπετείων ἀποκτᾶ μεγαλύτερη σημασία καὶ μεταδίδει πιὸ οὐσιαστικὰ μηνύματα ὅταν ἀναζητοῦμε ὄχι μόνο τοὺς πρωταγωνιστὲς τῶν πεδίων τῶν μαχῶν, ἀλλὰ κυρίως ὅταν ἀνιχνεύουμε τοὺς πνευματικοὺς προδρόμους, αὐτοὺς ποὺ ἄνοιξαν τὸν δρόμο. Τιμῶντας, λοιπόν, τὴν 25η Μαρτίου, διπλῆ πανήγυρη, χριστιανικὴ καὶ ἐθνική, καὶ ἀναλογιζόμενοι πόσοι ἥρωες ἀγωνίσθηκαν καὶ θυσιάσθηκαν κατὰ τὴν Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση, καλὸν εἶναι νὰ τιμοῦμε καὶ τοὺς πνευματικοὺς πρωτοπόρους, τοὺς καθοδηγητές, τοὺς ἐμπνευστές. Ἕνας ἀπὸ αὐτοὺς εἶναι ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὁ ὁποῖος ἐκοιμήθη πρὶν ἀπὸ 200 ἀκριβῶς χρόνια, στὶς 14 Ἰουλίου 1809. Ἐφέτος, λοιπόν, ποὺ ἡ Ἐκκλησία μας τιμᾶ ἰδιαιτέρως τὰ 200 χρόνια ἀπὸ τὴν ὁσιακὴ κοίμηση τοῦ Ἁγίου, ἂς γράψουμε δυὸ λόγια γιὰ τὴν συνεισφορά του στὴν προετοιμασία τοῦ Ἀγῶνος.
Ὄχι. Ὁ Ἅγιος Νικόδημος δὲν ὀργάνωσε κλέφτες καὶ ἀρματολούς, οὔτε μετεῖχε στὴν ἐξέγερση τοῦ παπα-Εὐθύμη Βλαχάβα, τὴν τελευταία μεγάλη ἐθνικὴ ἔνοπλη κίνηση πρὶν ἀπὸ τὸ 1821. Δὲν ἔπιασε ποτὲ ὅπλο στὰ χέρια του. Οὔτε ἔγραψε ἐπαναστατικὰ ἢ πολιτικὰ κείμενα ὅπως ὁ Ῥήγας Φεραῖος. Βοήθησε μὲ τὸν τρόπο του, τὸν Φιλοκαλικό, τὸν πνευματικό, τὸν Ἡσυχαστικό, τὸν συγγραφικό. Ὁ Μοναχὸς ἀπὸ τὴ Νάξο μὲ τὴν ἐντυπωσιακὴ θεολογικὴ καὶ φιλολογικὴ κατάρτιση, ὁ ἄνθρωπος ποὺ συνέδεσε τὸ ὄνομά του μὲ τὸ Ἅγιον Ὄρος, ὁ σπουδαῖος αὐτὸς νεοπατερικὸς συγγραφεὺς τοῦ 18ου καὶ τῶν ἀρχῶν τοῦ 19ου αἰῶνος ἔδωσε χωρὶς τυμπανοκρουσίες τὸν δικό του ἀγῶνα. Μὲ τὸ κομποσχοῖνι, μὲ τὴ νοερὰ προσευχή, μὲ τὴν πέννα, μὲ τὰ βιβλία, μὲ τὸν γνήσιο πατριωτισμό του, τὸν ὁποῖο διακρίνουμε στὰ γραπτά του ὅσο κι ἂν προσπαθεῖ νὰ τὸν παρουσιάσει μὲ ἤπιο τρόπο.
Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης βοήθησε τὴν προετοιμασία τοῦ Ἀγῶνος στηρίζοντας τὴν Χριστιανικὴ Πίστη καὶ τὸ ἑλληνορθόδοξο φρόνημα τοῦ ὑποδούλου λαοῦ μας. Διδάσκοντας τὴν ὀρθὴ Θεολογία, καταγράφοντας τοὺς Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας μας (Πηδάλιον), συμβουλεύοντας κληρικοὺς καὶ λαϊκοὺς (Συμβουλευτικὸν Ἐγχειρίδιον), καλλιεργῶντας τὸν πνευματικὸ ἀγῶνα κατὰ τῶν παθῶν (Ἀόρατος Πόλεμος), ἀνθολογῶντας τὰ σπουδαιότερα νηπτικὰ-ἡσυχαστικὰ κείμενα (Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν), ὑπομνηματίζοντας τὸν Ἀπόστολο Παῦλο καὶ ὑμνῶντας τὴν Παναγία μας θύμιζε στοὺς σκλαβωμένους Ῥωμηοὺς ὅτι μόνο διὰ τῆς ἐμμονῆς στὴν Ὀρθοδοξία θὰ σωθοῦν καὶ ἀτομικὰ καὶ ἐθνικά. Μὲ τὴν διδασκαλία καὶ μὲ τὰ συγγράμματά του στερέωσε τὴν Ὀρθὴ Πίστη, τὴν Ὀρθοδοξία καὶ ἀπέτρεψε τοὺς ἐξισλαμισμοὺς συνεχίζοντας ἔτσι τὸ ἔργο τοῦ Ἁγίου Κσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ. Ἄλλωστε ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἔμαθε τὰ πρῶτα γράμματα στὴ Νάξο ἀπὸ τὸν Χρύσανθο τὸν Αἰτωλό, κατὰ σάρκα ἀδελφὸ τοῦ μαρτυρικοῦ Πατροκοσμᾶ.
Ἡ ἐμμονὴ στὴν Ὀρθοδοξία βοηθοῦσε τὸν Χριστιανὸ νὰ μὴ χάσει τὴν μοναδικὴ ὁδὸ γιὰ τὴν σωτηρία τῆς ψυχῆς του, ἀλλὰ ἐπιπροσθέτως βοηθοῦσε τὸν Ἑλληνισμὸ νὰ μὴ χάνει τὰ παιδιά του. Ἐπὶ Τουρκοκραρτίας ὅποιος χανόταν γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία χανόταν καὶ γιὰ τὸν Ἑλληνισμό. Ὅποιος ἐξισλαμιζόταν εἴτε βιαίως εἴτε ἑκουσίως ἔλεγαν ὅτι «τούρκεψε». Ἔχασε, δηλαδή, καὶ τὴν θρησκευτικὴ καὶ τὴν ἐθνική του ταυτότητα. Οἱ ἐξισλαμισμένοι μετετρέποντο σὲ φανατικοὺς γενιτσάρους καὶ ἀρνητὲς τῶν πατρώων παραδόσεων καὶ ἐχρησιμοποιοῦντο ὡς οἱ σκληρότεροι διῶκτες τῶν Ὀρθοδόξων. Πολλὰ δεινὰ ὑπέστη τὸ Γένος μας ἀπὸ τὸ μένος τῶν ἐξομωτῶν ποὺ ἐξισλαμίζοντο καὶ ἤθελαν νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀφοσίωσή τους στὴ νέα θρησκεία καὶ στὴν Ὀθωμανικὴ ἐξουσία. Ἀκόμη καὶ στὰ νεώτερα χρόνια καταγράφονται ἐγκλήματα κατὰ Ἑλλήνων στὴ Μικρὰ Ἀσία ἀπὸ Τουρκοκρητικούς, δηλαδὴ ἐξισλαμισμένους πρώην Ὀρθοδόξους Ῥωμηοὺς τῆς Κρήτης. Πολλοὶ Τουρκοκύπριοι ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ ὀργάνωσαν παραστρατιωτικὲς ὁμάδες κατὰ τῶν Ἑλληνοκυπρίων τὸ 1964-1974 προέρχονται ἀπὸ ἐξισλαμισμὸ Ὀρθοδόξων. Τὸ ἴδιο βλέπουμε καὶ στὰ Βαλκάνια. Οἱ σημερινοὶ Βοσνιομουσουλμάνοι προέρχονται ἀπὸ ἐξισλαμισμένους Σέρβους Ὀρθοδόξους, μὲ τοὺς ὁποίους συγκρούσθηκαν πολλάκις καὶ ἐνόπλως. Ἀντιθέτως ὅσοι παρέμεναν στὴν Ὀρθοδοξία διατηροῦσαν τὴν ἐθνική τους ταυτότητα ἀκόμη καὶ ἂν εἶχαν ἀναγκασθεῖ νὰ μιλοῦν τουρκικά. Κλασικὸ παράδειγμα οἱ τουρκόφωνοι Ἕλληνες τῆς Καππαδοκίας, τοὺς ὁποίους διακόνησε ὁ Ἅγιος Ἀρσένιος ἀπὸ τὰ Φάρασα. Ἄρα τὸ ἔργο τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου, ὅπως καὶ τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ, τοῦ Ἁγίου Μακαρίου Κορίνθου καὶ ἄλλων κληρικῶν τοῦ 18ου αἰῶνος ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν βοήθησε τὴν Ἐκκλησία νὰ μὴ χάσει καὶ ἄλλα παιδιά της, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ βοήθησε τὴν Πονεμένη Ῥωμηοσύνη νὰ περιορίσει τὶς ἐθνικὲς ἀποώλειες, νὰ μὴ βλέπει τὰ παιδιά της νὰ ἐξισλαμίζονται.
Ἡ κορυφαία ἐθνικὴ προσφορὰ τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου πιστεύω ὅτι εἶναι ἡ συγγραφὴ τοῦ Νέου Μαρτυρολογίου. Πρόκειται γιὰ ἕνα βιβλίο, τὸ ὁποῖο περιλαμβάνει τὸ συναξάρι (βίο καὶ μαρτύριο) 87 ἀγωνιστικῶν μορφῶν ποὺ προτίμησαν νὰ θυσιασθοῦν παρὰ νὰ ἀλλαξοπιστήσουν. Αὐτοὶ εἶναι οἱ Νεομάρτυρες, οἱ πρῶτοι ἀντιστασιακοὶ τῆς δουλείας. Παράλληλα μὲ τὸ Κρυφὸ Σχολειὸ καὶ τοὺς κλεφταρματολούς, οἱ ταπεινοὶ αὐτοὶ ἀγωνιστὲς τῆς Πίστεως καὶ τοῦ Γένους μὲ τὴν προσευχή τους καὶ τὴν Ὁμολογία τους «εἶμαι Χρισταινός, δὲν τουρκεύω» ἄνοιξαν τὸν δρόμο γιὰ τὴν λευτεριά, στερέωσαν τὴν ἑλληνορθόδοξη συνείδηση, ἔδωσαν μαρτυρία Χριστοῦ καὶ Ἑλλάδος, τόνωσαν τὸ φρόνημα τῶν ἀδελφῶν τους, μείωσαν καὶ περιόρισαν τοὺς ἐξισλαμισμούς. Μὲ τὸ βιβλίο του αὐτό, τὸ ὁποῖο φέρει ἡμερομηνία 1794, ἀλλὰ ἐτυπώθη στὴν Βενετία τὸ 1799, ὁ Ἅγιος Νικόδημος τολμᾶ κάτω ἀπὸ τὴ μύτη τοῦ κατακτητῆ νὰ δώσει μήνυμα ἀντιστάσεως, νὰ καλλιεργήσει ἐλπίδα Ἀναστάσεως ψυχικῆς καὶ ἐθνικῆς, νὰ προτείνει καὶ σὲ ἄλλους νὰ μιμηθοῦν τοὺς Νεομάρτυρες. Στὸ προοίμιὸ του γράφει τὰ ἑξῆς λόγια ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ τοῦ στοιχίσουν βάσανα καὶ φυλακίσεις δεδομένου ὅτι τὸ σύγγραμμα ἐκυκλοφορήθη εὐρέως στὸν χῶρο τοῦ τουρκοκρατουμένου Ἑλληνισμοῦ: «Κατ᾿ ἀλήθειαν τοῦτο εἶναι θαῦμα παρόμοιον ὡσὰν νὰ βλέπῃ τινὰς μέσα εἰς τὴν καρδίαν τοῦ χειμῶνος ἐαρινὰ ἄνθη καὶ τριαντάφυλλα..... Ἐν τῷ καιρῷ τῆς αἰχμαλωσίας νὰ βλέπῃ ἐλευθερίαν»!
Ὅταν ὁ Ἅγιος ἐκοιμήθη σὲ ἡλικία 60 ἐτῶν στὸ κελλὶ τῶν Σκουρταίων -ἔξω ἀπὸ τὶς Καρυὲς τοῦ Ἁγίου Ὄρους- τὸ μήνυμά του εἶχε διαδοθεῖ πανελληνίως: Ἀξίζει νὰ ζῆς καὶ νὰ πεθαίνεις ὡς Ὀρθόδοξος Ἕλλην! Μετὰ ἀπὸ μόλις 12 χρόνια ἡ σημαία τοῦ Σταυροῦ κυμάτιζε ὑπερήφανα στοὺς προμαχῶνες τῶν ἐπαναστατημένων καὶ ὁ ἀέρας ἔφερνε παντοῦ τὸ σύνθημα: Ἐλευθερία ἢ Θάνατος! Τὸ αἶμα τῶν Νεομαρτύρων καὶ ἡ διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου δὲν πῆγαν χαμένα. Ἡ σπορὰ ἀπέδωσε καρπούς.