Ἐρώτηση: Θὰ μπορούσατε νὰ μᾶς πεῖτε δυὸ λόγια γιὰ τὴν ἐνασχόλησή σας μὲ τὴ Βιοηθικὴ καὶ τὸ Κέντρο Βιοηθικῆς του ὁποίου εἶστε ἱδρυτὴς καὶ πρόεδρος; Πῶς ξεκίνησε αὐτὸ τὸ πράγμα;
Ἀπάντηση: Ἡ ἐνασχόλησή μου μὲ τὴ Βιοηθικὴ ἄρχισε τὸ 1993 ὅταν βρέθηκα μὲ μία παρέα ἀπὸ ἀνήσυχα νέα παιδιὰ ποὺ διαρκῶς μοῦ ἔθεταν ἐρωτήματα. Ἐγὼ τότε δὲν ἤμουν καὶ πολὺ σχετικός. Ἄρχισα λοιπὸν νὰ διαβάζω σχετικὰ καὶ μαζὶ μὲ αὐτὴ τὴν ἐνδιαφέρουσα νεανικὴ παρέα συστηματικὰ μελετούσαμε καὶ συζητούσαμε τέτοια θέματα, ἤλθαμε σὲ ἐπαφὴ μὲ ἀνάλογα κέντρα τοῦ ἐξωτερικοῦ καὶ τελικὰ ἀποφασίσαμε νὰ ἱδρύσουμε μαζὶ μὲ μία oμάδα ἐξαιρετικῶν ἐπιστημόνων διαφόρων κλάδων τὸ πρῶτο στὴν Ἑλλάδα Κέντρο Βιοϊατρικῆς Ἠθικῆς καὶ Δεοντολογίας, στὸν Βύρωνα. Θὰ ἦταν πολὺ ὡραῖα κάποια μέρα νὰ πηγαίναμε νὰ σᾶς τὸ δείξω. Εἶναι ἕνας πολὺ σύγχρονος καὶ συνάμα γλυκὸς χῶρος, ὑπάρχει μία ὑπέροχη, πολὺ καλὰ ἐνημερωμένη, βιβλιοθήκη μὲ οὐσιαστικὰ στὸν κλάδο βιβλία καὶ περιοδικά, ἔχουμε καὶ ἠλεκτρονικὴ βιβλιοθήκη μὲ 70000 τόμους, ποὺ εἶναι ἀπόλυτα ἐκσυγχρονισμένη, ὀργανώνουμε ἐτήσια μεταπτυχιακὰ σεμινάρια, λειτουργοῦμε ὡς δεξαμενὴ ἐλεύθερου καὶ ποιοτικοῦ προβληματισμοῦ καὶ συνεργαζόμαστε μὲ διεθνῆ κέντρα.
Γνωρίζοντας αὐτὴν τὴν προσπάθεια ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, μόλις ἐξελέγη, μοῦ ἀνέθεσε τὴν εὐθύνη σύστασης Ἐπιτροπῆς Βιοηθικῆς τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὴν προεδρία της, μὲ τὴν ὁποία τὸ Κέντρο Βιοηθικῆς συνεργάζεται στενά. Τώρα βρίσκεται σὲ ἐξέλιξη ἕνα πρωτοποριακὸ σεμινάριο γιὰ τὰ hospices τὸ ὁποῖο συνδιοργανώνουμε.
Ἐρώτηση: Τί ἀκριβῶς εἶναι τὰ hospices;
Ἀπάντηση: Τὰ hospices εἶναι κέντρα καὶ προγράμματα περιθάλψεως ἀσθενῶν τελικοῦ σταδίου. Ὅταν ἔχουμε ἕναν ἀσθενῆ, κυρίως καρκινοπαθῆ, προσπαθοῦμε συνήθως καταπολεμήσουμε τὴν ἀσθένεια χειρουργικὰ ἢ ἀκτινοθεραπευτικὰ ἢ χημειοθεραπευτικά. Ὅταν ὅμως σὲ κάποιες περιπτώσεις οἱ ἐλπίδες τῆς θεραπείας τελειώσουν, συνειδητοποιοῦμε ὅτι ὁ ἀσθενής μας φεύγει ἀμετάκλητα. Αὐτὸ ἡ ἰατρικὴ τὸ νοιώθει ὡς ἥττα, δὲν μποροῦμε νὰ θεραπεύσουμε, ἀλλὰ καὶ δὲν ἔχουμε τίποτε ἄλλο νὰ τοῦ προσφέρουμε. Θέλουμε λοιπὸν νὰ φύγει, νὰ ἀδειάσει τὸ κρεβάτι γιὰ νὰ βάλουμε ἕναν ἄλλον στὸν ὁποῖο νὰ μποροῦμε κάτι νὰ προσφέρουμε. Τότε ποῦ θὰ πάει αὐτός; Τὸ νοσοκομεῖο δὲν τὸν θέλει, δὲν ὑπάρχουν ἱδρύματα ποὺ νὰ δέχονται τέτοια περιστατικά, τὸ σπίτι δὲν ἔχει οὔτε τὴ γνώση οὔτε τὴ δυνατότητα νὰ στηρίξει οὔτε ἐνδεχομένως τὴν οἰκονομικὴ εὐχέρεια νὰ πληρώσει τὶς ἀποκλειστικές, οἱ ὁποῖες μάλιστα θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι καὶ ἐξειδικευμένες.
Τὸ κενὸ αὐτὸ ἔρχεται νὰ τὸ καλύψει τὸ hospice. Ἐμεῖς θέλουμε νὰ κάνουμε ἕνα ἵδρυμα γιὰ νὰ ἀγκαλιάσουμε τέτοιους συνανθρώπους μας στὶς τελευταῖες τους μέρες καὶ στιγμές, νὰ τοὺς ἀνακουφίσουμε, νὰ συμπαρασταθοῦμε ἀπὸ κάθε πλευρὰ καὶ στὴν οἰκογένεια καὶ νὰ τοὺς ἔχουμε καὶ στὸ σπίτι καὶ στὸ ἵδρυμα. Στὸ σπίτι θὰ στέλνουμε ἐμεῖς τοὺς νοσηλευτὲς γιὰ νὰ μὴν ἐπιβαρύνεται ἡ οἰκογένεια. Οἱ νοσηλευτὲς αὐτοὶ θὰ ἔχουν ἐξειδικευθεῖ στὴν ἀνακουφιστικὴ θεραπεία, θὰ ἔχουν τὴν ἀπαιτούμενη γνώση. Τέτοια ἱδρύματα ὑπάρχουν στὴν Ἀγγλία καὶ στὴν Ἀμερική, ἔχουν δὲ ἀρχίσει νὰ ἐξαπλώνονται ἐπιτυχῶς καὶ στὶς Βαλκανικὲς χῶρες, στὴ Ρουμανία, στὴ Ρωσία, στὴν Πολωνία, στὴν Κύπρο. Ὑπάρχουν ἀκόμη καὶ στὸ Ζιμπάμπουε. Δὲν ὑπάρχει ὅμως κανένα στὴν Ἑλλάδα. Τὸ εὐχάριστο εἶναι ὅτι ἀρκετοὶ ἐδῶ καὶ χρόνια ἔχουν ἀντιληφθεῖ τὴν ἀνάγκη, οὐσιαστικὰ δὲ συνέβαλαν στὴ δημιουργία τοῦ κατάλληλου θεσμικοῦ πλαισίου, τὸ ὁποῖο μάλιστα ὑπογράφηκε τὸν περασμένο Αὔγουστο (2007). Μὲ τὰ δεδομένα αὐτά, ἐμεῖς ὡς Μητρόπολη Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικής, παίρνουμε τὴν πρωτοβουλία νὰ δημιουργήσουμε μία μονάδα μὲ 15 ὡς 20 κρεβάτια, ἡ ὁποία εἶναι πολὺ καλή. Παράλληλα φροντίζουμε καὶ γιὰ τὴ λειτουργικὴ ὑποδομὴ μὲ ἕνα ἐπιτελεῖο νοσηλευτῶν καὶ γιατρῶν, ψυχολόγων, κοινωνικῶν λειτουργῶν οἱ ὁποῖοι θὰ φροντίζουν ὅσους μποροῦν ἐκ τῶν ἀσθενῶν στὰ σπίτια τους.
Γιὰ νὰ καταλάβετε, μὲ τὰ Ἀγγλικὰ δεδομένα, ἕνα ἐπιτελεῖο 5-6 γιατρῶν, 60 νοσηλευτῶν, 6-7 ψυχολόγων καὶ κοινωνικῶν λειτουργῶν καὶ 1-2 ἱερέων μαζὶ μὲ 600-700 ἐθελοντές, θὰ μποροῦσαν νὰ καλύψουν 130 ἀσθενεῖς στὰ σπίτια τους, περίπου 30 νὰ τοὺς μεταφέρουν σὲ ἡμερήσια βάση στὸ Κέντρο καὶ νὰ τοὺς ἐπιστρέφουν στὰ σπίτια τους, καὶ νὰ κρατήσουν 15 περιστατικὰ ὡς ἐσωτερικοὺς ἀσθενεῖς. Μὲ τὸν τρόπο αὐτόν, κάθε ἀσθενής, ἀνάλογα μὲ τὶς ἀνάγκες του, ἔχει παρηγορητικὴ φροντίδα, ἀγάπη, ἀνακούφιση ἀπὸ τὸν πόνο, ἀπὸ τὰ συμπτώματα τῶν τελευταίων στιγμῶν, ἀνθρώπινη παρουσία, λίγο σεβασμό. Αὐτὸ ὅλο ὀνομάζεται ἀνακουφιστικὴ ἀγωγὴ ἢ παρηγορητικὴ φροντίδα. Στὰ πλαίσια λοιπὸν τῆς προετοιμασίας ἑνὸς τέτοιου Κέντρου, ὀργανώσαμε φέτος αὐτὸ τὸ σεμινάριο καὶ προσκαλέσαμε δύο ὁμιλητὲς ἀπὸ τὴν Ἀγγλία, μία γιατρὸ ἀπὸ τὴ Ρουμανία, μία ἀπὸ τὴν Κύπρο, καὶ ὅποιους Ἕλληνες εἰδικοὺς βρήκαμε, προκειμένου νὰ μᾶς μεταφέρουν τὴ γνώση καὶ ἐμπειρία τους.
Ἐρώτηση: Αὐτὸ μᾶς φέρνει στὸ ζήτημα τῆς εὐθανασίας. Ποιὰ εἶναι ἡ γνώμη σᾶς γι᾿ αὐτό;
Ἀπάντηση: Ἔχουμε ἕναν ἄνθρωπο ὁ ὁποῖος ἔχασε τὶς ἐλπίδες του καὶ καταλήγει πολὺ ἐπώδυνα. Στὴν περίπτωση αὐτήν, γεννιέται ἡ φυσικὴ σκέψη: ἀφοῦ οὕτως ἢ ἄλλως θὰ πεθάνει, γιατί νὰ μὴν ὑποβοηθήσουμε καὶ ἐπιταχύνουμε τὸν θάνατό του ὥστε νὰ ἀποφύγει τοὺς πόνους τῶν τελευταίων ἡμερῶν. Ὅπως ἔλεγε καὶ ὁ Ἰωνᾶς στὴν Π. Διαθήκη «κρείττων μὲ ἀποθανεῖν», δὲν ἀντέχω ἄλλο, ἔχω λιώσει. Καλύτερα νὰ πεθάνω.
Ὑπάρχει κι ἄλλη μία διάσταση στὸ θέμα. Ἡ πρόοδος τῆς ὀγκολογίας ἔχει φτάσει σὲ σημεῖο ποὺ ἀσθενεῖς ποὺ ἄλλως θὰ πέθαιναν σὲ πολὺ μικρότερο χρονικὸ διάστημα, μὲ τὶς σύγχρονες θεραπεῖες, παρατείνεται μὲν ἡ διάρκεια τῆς ζωῆς τους, ἀλλὰ φεύγουν μὲ παράπλευρους πόνους καὶ δυσφορία ποὺ ὡς τώρα δὲν ὑπῆρχε. Κερδίζουμε σὲ χρόνο ἀλλὰ χάνουμε ἐνδεχομένως σὲ ποιότητα. Ἡ εὐθανασιακὴ ἀντίληψη λέγει ὅτι ἂν φθάσουμε σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο καλύτερα νὰ χάσουμε σὲ χρόνο καὶ νὰ κερδίζουμε σὲ ποιότητα. Αὐτὸ ὅμως σημαίνει παρέμβαση, δηλαδὴ ὑποβοήθηση στὸν θάνατο.
Σὰν ἀπάντηση σὲ αὐτὸ τὸ πρόβλημα, γεννήθηκε ἡ ἀνακουφιστικὴ ἀγωγὴ ὡς ἐπιστήμη πλέον γιὰ νὰ μπορέσει νὰ διευκολύνει αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους καὶ νὰ ἀντιμετωπίσει τὶς δυσμενεῖς συνέπειες ποὺ ἡ ἐπιστημονικὴ καὶ τεχνολογική μας πρόοδος ἔχει δημιουργήσει σὲ τέτοιους ἀσθενεῖς. Μὲ τὸν τρόπο αὐτόν, ἀντὶ νὰ τοὺς κάνουμε νὰ θέλουν νὰ καταλήξουν, ἡ ἀγάπη, ἡ φροντίδα, ἡ μέριμνα, ἡ ἀνακούφιση, ἡ ψυχολογικὴ καὶ πνευματικὴ ὑποστήριξη τοὺς κάνουν νὰ περνοῦν τὶς τελευταῖες τους στιγμὲς πραγματικὰ ἀνακουφισμένοι. Ἔτσι δίνουμε καὶ χρόνο καὶ ποιότητα καὶ ἦθος. Αὐτὴ εἶναι ἡ ἀπάντηση στὴν εὐθανασία. Τὸ αἴτημα τῆς εὐθανασίας πολλὲς φορὲς εἶναι τὸ μεγάλο ἐρώτημα τέτοιων ἀσθενῶν ἂν τελικὰ ἐμεῖς τοὺς ἀγαπᾶμε ἀκόμη καὶ τοὺς θέλουμε κοντά μας. Ἔτσι, ἂν ὁ ἀσθενὴς πεῖ «δὲν μπορῶ ἄλλο, βοηθῆστε μὲ νὰ πεθάνω», αὐτὸ μπορεῖ νὰ βγάλει ὡς ἀπάντηση τὸ «σὲ καταλαβαίνουμε, θὰ σὲ βοηθήσουμε νὰ πεθάνεις, τί νὰ κάνουμε νὰ μὴν ὑποφέρεις» μπορεῖ ὅμως νὰ βγάλει καὶ τὸ «ὄχι, ἀδελφέ μου, δὲν θέλουμε νὰ φύγεις, ἐμεῖς ἔχουμε ἀκόμη ἐλπίδα γιὰ σένα, ἔχουμε ἀγάπη σὲ σένα, σὲ θέλουμε ὅσο περισσότερο γίνεται κοντά μας. Ἴσως πονᾶς? γιὰ νὰ δοῦμε τί μποροῦμε νὰ κάνουμε. Ἂν ἔχεις αὐτὴ τὴ δυσκολία, δυσφορία στὴν ἀναπνοή, θὰ περάσει, θὰ σὲ ἀνακουφίσουμε» κ.ο.κ. Αὐτὸ τὸ θέμα εἶναι στὴν πράξη ἡ ἀπάντηση στὸν ἔντονο προβληματισμὸ τῆς εὐθανασίας.
Γιὰ τὸν λόγο αὐτό, προκειμένου νὰ ἀκούσουμε ποικίλες ἀπόψεις, ὀργανώσαμε ἕνα σεμινάριο γιὰ τὴν εὐθανασία, ὅπως κάναμε καὶ γιὰ τὶς μεταμοσχεύσεις μὲ ἐπίμονο καὶ ἀναλυτικὸ στὴ συνέχεια προβληματισμό. Γιὰ δυόμιση περίπου χρόνια. Τὸ ἴδιο καὶ γιὰ τὶς ἀναπαραγωγικὲς τεχνικές, τρεισήμισι χρόνια. Καλούσαμε κλινικοὺς ἐμβρυολόγους, μαιευτῆρες, ἰδιοκτῆτες κλινικῶν, θεολόγους, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, νομικούς, ἀνθρώπους ποὺ εἶχαν γιὰ διάφορους λόγους θετικὴ ἢ ἀρνητικὴ τοποθέτηση στὴ χρήση τῶν νέων τεχνολογιῶν· ἐγὼ μάλιστα πῆγα ὁ ἴδιος σὲ κλινικὲς γιὰ νὰ διαμορφώσω προσωπικὴ ἄποψη. Τελικὰ καταλήξαμε σὲ ἕνα κείμενο καὶ τὸ στείλαμε στὴν Ἱερὰ Σύνοδο ὡς πρόταση. Ὅ,τι ἔγινε γιὰ τὶς Ἀναπαραγωγικὲς Τεχνικὲς ἔγινε καὶ γιὰ τὶς Μεταμοσχεύσεις καὶ γιὰ τὴν Εὐθανασία. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸν ἐνημερώθηκε ἡ Σύνοδος γιὰ τὸ τί ἀκριβῶς σημαίνει ἡ κάθε τεχνολογία, ποιὰ ἡ συναφὴς προβληματική, ἄκουσε τὶς προτάσεις μας, προκειμένου νὰ ἐκφράσει τὴ συμφωνία ἢ τὴν ἐνδεχόμενη ἐπιφυλακτικότητά της γιὰ τὶς προτεινόμενες μεθόδους, ὅπως παραδείγματος χάρη ἡ λεγόμενη ἐτερόλογη γονιμοποίηση.
Ἐρώτηση: Τί ἀκριβῶς σημαίνει ἐτερόλογη γονιμοποίηση;
Ἀπάντηση: Σημαίνει γονιμοποίηση μὲ δανεισμὸ σπέρματος ἢ ὠαρίου. Συνέπεια αὐτοῦ εἶναι τὸ παιδὶ ποὺ θὰ γεννηθεῖ νὰ εἶναι περισσότερο παιδὶ τοῦ ἑνὸς γονέα ἀπὸ ὅσο εἶναι τοῦ ἄλλου, ἀφοῦ θὰ συγγενεύει γενετικὰ μόνο μὲ τὸν ἕνα. Ἀντιλαμβάνεστε ὅτι αὐτὸ δημιουργεῖ ροπὴ στὶς σχέσεις τοῦ ζεύγους. Θὰ μποροῦσα νὰ σᾶς ἀναφέρω παραδείγματα ποὺ ὁδηγοῦν σὲ φοβερὲς περιπλοκές.
Γιὰ φανταστεῖτε, σὲ περίπτωση δανεισμοῦ σπέρματος, νὰ χωρίσουν οἱ γονεῖς καὶ στὸ δικαστήριο, ὅταν ὁ πατέρας θὰ ζητάει νὰ βλέπει τὸ παιδί, ἡ μάνα νὰ ἀρνηθεῖ ἰσχυριζόμενη ὅτι τὸ δικαίωμα νὰ ἔχει ἐπικοινωνία μὲ τὸ παιδὶ εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς γενετικῆς του συγγένειας μαζί του, ἐνῶ ἡ ὑποχρέωση νὰ τῆς δίνει διατροφὴ ἀπορρέει ἀπὸ τὴν ἀπόφασή του νὰ γεννηθεῖ τὸ παιδί. Ἀποφάσισες νὰ γεννηθεῖ τὸ παιδί; Θὰ πληρώνεις. Δὲν εἶσαι συγγενής, δὲν θὰ τὸ βλέπεις.
Ἐρώτηση: Δηλαδὴ δὲν εἶναι τόσο ἁπλὰ τὰ θέματα. Ἔχουν πολλὲς πλευρὲς μὲ ἀντιτιθέμενες ἀνάγκες, ἐπιθυμίες…
Ἀπάντηση: Βεβαίως. Ἄλλη περίπτωση εἶναι ἡ μεταθανάτια γονιμοποίηση, δηλαδὴ ἡ γονιμοποίηση μὲ σπέρμα ἀποθανόντος συζύγου. Ἐδῶ νὰ δεῖτε προβλήματα καὶ ἀδιεξοδικὲς καταστάσεις.
Ἡ Ἐκκλησία φυσικὰ δὲ συναίνεσε, οὔτε στὴ φέρουσα μητρότητα, οὔτε στὴν ἐτερόλογη γονιμοποίηση, οὔτε στὸν πειραματισμὸ ἐπὶ τῶν πλεοναζόντων ἐμβρύων καὶ στὴν καταστροφή τους οὔτε γενικὰ στὶς κοινωνικὲς ἐκτροπὲς ἀπὸ τὴ φυσικὴ διαδικασία.
Αὐτὸ εἶναι ἕνα παράδειγμα τῶν νέων προβλημάτων ποὺ ἐμφανίζονται στὶς κοινωνίες μας. Ἐμεῖς, ὡς Ἐκκλησία, εἴπαμε ὅτι σὲ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις δὲν θὰ ἔπρεπε, στὸ μέτρο ποὺ μᾶς ἐρωτοῦν, νὰ συναινέσουμε. Ἀποτελοῦν ἀκρότητα καὶ κατάχρηση. Ἂν ὅμως πρόκειται ἰατρικὰ νὰ ὑποβοηθηθεῖ ἕνα ζευγάρι, χωρὶς τέτοιου τύπου ὑπερβολές, δὲν νομίζω ὅτι ἡ Ἐκκλησία θὰ στεκόταν ἐμπόδιο.
Δυστυχῶς καθὼς περνοῦν τὰ χρόνια αὐξάνει ἀνησυχητικὰ ἡ ὑπογονιμότητα, πράγμα ποὺ ὁδηγεῖ στὴν ἀνάγκη νὰ ὑποβοηθηθεῖ ἐνδεχομένως ἡ ἐπιθυμία ἀπόκτησης παιδιῶν, χωρὶς ὅμως νὰ ἀσεβήσουμε στὴν ἱερότητα τῆς ζωῆς καὶ νὰ προσκρούσουμε στὴν κοινὴ λογική.
Ἡ Ἐκκλησία λοιπὸν τῆς Ἑλλάδος ἔχει ἐγκρίνει τρία ἐπίσημα κείμενα -μπορῶ νὰ σᾶς δώσω κιόλας ἕνα ἀντίτυπο. Ἕνα εἶναι γιὰ τὶς Μεταμοσχεύσεις, ἕνα γιὰ τὴν Εὐθανασία καὶ ἕνα γιὰ τὶς Τεχνικὲς Ἀναπαραγωγῆς. Ὅλα ἔχουν μεταφρασθεῖ στὰ ἀγγλικά, στὰ γαλλικὰ καὶ στὰ ρωσικά.
Στὰ θέματα τῆς γενετικῆς μηχανικῆς, τῶν βλαστοκυττάρων κ.λπ. δὲ βιαστήκαμε, διότι οἱ ἀλλαγὲς εἶναι τόσο ραγδαῖες καὶ τόσο ἐκπληκτικὲς καὶ ἐντυπωσιακές. Στὴν ἀρχὴ φάνηκε ὅτι τὰ ἐμβρυικὰ βλαστοκύτταρα τὰ ὁποῖα εἶναι ὁλοδύναμα, μποροῦν νὰ δώσουν ποικίλους ἱστούς, καὶ ὅτι μόνον αὐτὰ θὰ λύνανε ἕνα σωρὸ προβλήματα. Τώρα ἀρχίζει νὰ φαίνεται ὅτι ὑπάρχουν καὶ ἐνήλικα βλαστοκύτταρα ἀπὸ ἱστοὺς ὅπως εἶναι τὸ δέρμα, τὰ δόντια, ὅπως εἶναι τὰ βλαστοκύτταρα τοῦ ὀμφαλίου λώρου, τὰ ὀμφαλοπλακουντιακᾶ. Ὁ βιοηθικὸς προβληματισμὸς γιὰ τὰ διάφορα εἴδη βλαστοκυττάρων ποικίλλει.
Ἐρώτηση: Πρὶν μᾶς πεῖτε γιὰ τὰ βλαστοκύτταρα θὰ κάνω μία ἐρώτηση ποὺ ἔχει σχέση μὲ αὐτὰ ποὺ μᾶς εἴπατε. Γιὰ τὶς ἀμβλώσεις, ἔχω δεῖ πολλὲς φορὲς καὶ στὸν τύπο καὶ στὴν τηλεόραση, ἡ Ἐκκλησία κρατάει μία ἀρνητικὴ στάση ἀπέναντι στὶς ἀμβλώσεις, ὅμως σήμερα ποὺ ὑπάρχουν καὶ οἱ τεχνικὲς προγεννητικοῦ ἐλέγχου, μποροῦν νὰ προληφθοῦν γεννήσεις ἀτόμων ποὺ θὰ ἔχουν προβλήματα καὶ τὰ ἴδια δὲ θὰ περάσουν ὄμορφα τὴ ζωή τους καὶ οἱ γονεῖς τοὺς ἐπίσης λόγω προβλημάτων ἢ ἂς ποῦμε πολλοὶ ἄνθρωποι δὲ θέλουν νὰ κάνουν παιδιὰ καὶ κατaλήγουν νὰ τὰ παρατᾶνε, νὰ τὰ πετᾶνε, ἐσεῖς ποιὰ πιστεύετε ὅτι πρέπει νὰ εἶναι ἡ στάση τῆς Ἐκκλησίας ἀπέναντι στὶς ἀμβλώσεις;
Ἀπάντηση: Νομίζω εἶναι πολὺ καίριο ζήτημα καὶ πολὺ σημαντικὴ αὐτὴ ἡ ἐρώτηση. Οἱ ἀμβλώσεις εἶναι ἕνα πολυδιάστατο πρόβλημα μὲ πλεῖστες ὅσες περιπτώσεις. Μία περίπτωση εἶναι αὐτὴ τῆς διακοπῆς μίας ἀνεπιθύμητης κύησης. Μπορεῖ ἡ Ἐκκλησία νὰ ἀνθίσταται σ᾿ αὐτό, ἀλλὰ στὴν πράξη τὸ ἐρώτημα ἢ ἐξώγαμο παιδὶ ἢ ἄμβλωση εἶναι ἀρκετὰ σύνηθες. Ἄλλη περίπτωση εἶναι ὅταν κινδυνεύει ἡ ζωὴ τῆς μητέρας. Δὲν εἶναι σύνηθες, ἀλλὰ εἶναι ὑπαρκτὸ τὸ πρόβλημα καὶ πρέπει ἡ κοινωνία, ἡ ἰατρικὴ κοινότητα, οἱ συγγενεῖς νὰ ἀποφασίσουν τὸ τί θὰ κάνουν. Ἄλλοτε πάλι ὑπάρχει ἐπαπειλούμενη τερατογένεση. Παραδείγματος χάρη ἡ μητέρα δὲν ἔχει περάσει ἐρυθρὰ καὶ γι᾿ αὐτὸ κάνει ἐμβόλιο κατὰ τῆς ἐρυθρᾶς -αὐτὸ νὰ τὸ ξέρετε τὰ κορίτσια-, δὲν δίνει σημασία ἢ δὲν ἔχει καλὰ ἐνημερωθεῖ καὶ μένει ἔγκυος. Μένει ἔγκυος καὶ αὐξάνεται τὸ ἔμβρυο, τὸ πληροφορεῖται ὁ γιατρὸς καὶ τῆς λέει ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο νὰ ἔχουμε τερατογένεση εἶναι πολὺ σημαντικό.
Μία τέταρτη περίπτωση εἶναι ὅταν πρόκειται νὰ γεννηθοῦν παιδιὰ μὲ μεσογειακὴ ἀναιμία ἢ μὲ σύνδρομο down. Βέβαια ὑπάρχει καὶ μία πολὺ μεγάλη κατηγορία προβλημάτων ποὺ δὲν θὰ μπορούσαμε νὰ προβλέψουμε. Παραδείγματος χάριν ὁ αὐτισμός, ἡ νοητικὴ στέρηση κ.λπ. Τὸ μεγάλο ἐρώτημα εἶναι ὅτι ὁ κάθε ἕνας ἀπὸ μᾶς πέρασε ἀπὸ τὸ ἐμβρυϊκὸ στάδιο ἀνάπτυξης, πράγμα ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὸ ποὺ καταστρέφουμε εἶναι ἄνθρωπος ἀναπτυσσόμενος σὲ ἐξέλιξη. Κάνουμε ἕνα ἐνδεικτικὸ test καὶ ἡ ἔνδειξη προβλέπει πολὺ μεγάλη πιθανότητα παθολογικοῦ ἐμβρύου. Γιατί αὐτὸ τὸ παιδάκι μποροῦμε νὰ τὸ σκοτώσουμε μέσα στὴν κοιλιὰ τῆς μάνας του καὶ δὲν μποροῦμε νὰ τὸ σκοτώσουμε μόλις γεννηθεῖ; Ἐρωτῶ, εἶναι πιὸ δύσκολο ἕνα παιδὶ μὲ σύνδρομο down νὰ τὸ ἀναπτύξουμε, νὰ τὸ βοηθήσουμε νὰ μεγαλώσει ὅσο μποροῦμε ἀποδεχόμενοι τὴν ἀνεπάρκεια ποὺ ἔχει, ἀπ᾿ ὅ,τι εἶναι ἕνα παιδὶ μὲ σπαστικότητα καὶ νοητικὴ στέρηση; Τὸ παιδὶ μὲ τὸ down ἁπλῶς ἐπειδὴ τὸ διαγιγνώσκουμε μποροῦμε νὰ διακόψουμε τὴν κύηση. Ἐὰν τώρα καταφέρουμε νὰ κάνουμε ἔγκαιρη διάγνωση σὲ ἕνα μεγάλο φάσμα ἄλλων παθήσεων, ἴσως καὶ πολὺ πιὸ ἐλαφρῶν, τότε ἡ πρακτική της διακοπῆς τῆς κύησης θὰ ἐπεκτεινόταν ἀνησυχητικά. Παραδείγματος χάριν, ὀκτὼ τοῖς χιλίοις τῶν παιδιῶν γεννιοῦνται μὲ συγγενῆ καρδιοπάθεια. Παιδιὰ μὲ σοβαρὲς συγγενεῖς καρδιοπάθειες, ὅπως τετραλογίες Falot ἢ μετάθεση τῶν μεγάλων ἀγγείων, ἂν μπορούσαμε νὰ τὰ διαγιγνώσκαμε δὲν θὰ διακόπταμε τὴν κύηση; Σήμερα γεννιοῦνται τόσα παιδιά, χειρουργοῦνται ἀπὸ ἐξαιρετικοὺς γιατροὺς καὶ ζοῦν μία θαυμάσια ζωὴ καὶ ἐκφράζουν ἕναν ὑπέροχο ἐσωτερικὸ κόσμο. Ὀκτὼ τοῖς χιλίοις σημαίνει ὅτι στὶς 100.000 γεννήσεις τὸν χρόνο ποὺ ἔχουμε στὴν Ἑλλάδα, περίπου 800 παιδιὰ γεννιοῦνται μὲ καρδιοπάθειες. Ἀπὸ αὐτὰ τὰ 600 χειρουργοῦνται στὸ πρῶτο ἔτος καὶ πολὺ ἐπιτυχῶς. Ἐὰν ὑπῆρχε τρόπος νὰ τὸ διαγνώσουμε, δὲ θὰ λέγαμε «ἀφοῦ μπορῶ νὰ ἀποκτήσω παιδὶ χωρὶς πρόβλημα γιατί νὰ ριψοκινδυνέψω μὲ αὐτό; Διακόπτω τὴν κύηση καὶ ξαναδοκιμάζω». Σὲ στατιστικὲς βρέθηκε, ὅτι τὸ 11% τῶν Ἀμερικανῶν, ἂν στὴ φάση τῆς κυήσεως εἶχαν παιδὶ μὲ τάση παχυσαρκίας, θὰ προχωροῦσαν σὲ ἄμβλωση. Αὐτὸς εἶναι δυστυχῶς ὁ κόσμος μας. Ὁ πειρασμὸς γιὰ τὸ τέλειο παιδὶ ὁδηγεῖ στὴν εὐγονικὴ ἀντίληψη καὶ στὴν ἐλαστικότητα τῆς προγεννητικῆς ἠθικῆς.
Ἐρώτηση: Ναὶ ἀλλὰ σήμερα ἡ κοινωνία δὲ βοηθάει τοὺς συγκεκριμένους ἀνθρώπους.
Ἀπάντηση: Πολὺ σωστά, ἡ κοινωνία δὲ βοηθάει κι ὅσο πηγαίνει δὲ θὰ βοηθάει γιατὶ ἐὰν εἶχε τρόπο νὰ διαγνώσει καὶ ὅλες τὶς συγγενεῖς καρδιοπάθειες προγεννητικά, θὰ προτιμοῦσε νὰ καταργήσει τὴν καρδιοχειρουργικὴ παίδων παρὰ νὰ σταματήσει τὶς ἀμβλώσεις. Σήμερα ὅλο καὶ περιορίζονται τὰ ἱδρύματα ποὺ μποροῦν νὰ ἀγκαλιάσουν παιδάκια μὲ σύνδρομο down. Καὶ ὅμως πολλὰ ἀπὸ αὐτὰ κοσμοῦνται μὲ ἐκπληκτικὰ χαρίσματα. Ἄλλα πάλι ἄτομα παρουσιάζουν αὐτισμό, ταυτόχρονα ὅμως ἐμφανίζουν καὶ μοναδικὲς δεξιότητες. Εἶναι φυσικό, ὅταν κάτι λείπει, τὸ κενὸ καλύπτεται ἀπὸ κάποιο ἄλλο χάρισμα.
Πρὸ καιροῦ πῆγα σὲ ἕνα πανηγύρι καὶ εἶδα ἕνα παιδί, περίπου 20 χρονῶν μὲ σύνδρομο Down. Ἦταν πολὺ χαριτωμένο καὶ ζήτησε μὲ τρόπο νὰ πάει στὸ ἱερό. Ἀπ᾿ ὅ,τι ὅμως κατάλαβα δὲν τοῦ τὸ ἐπέτρεψαν γιὰ νὰ μὴν χαλάσει ἡ εἰκόνα τῆς πανήγυρης. Τὸν καλῶ λοιπὸν ἐγώ, ἀπὸ τὸ δεσποτικὸ ὅπου ἤμουνα μὲ τὰ πολύχρωμα ἄμφιά μου, καὶ ρωτῶ τὸ ὄνομά του. Μοῦ τὸ λέει καὶ τὸν στέλνω νὰ πάει στὸ ἱερὸ νὰ βάλει ἕνα ρασάκι καὶ νὰ ἔλθει δίπλα μου. Ἦρθε λοιπὸν καὶ τοῦ ἔδωσα τὴν πατερίτσα. Δὲν τὴν κρατοῦσα ἐγώ, τὴν κρατοῦσε αὐτὸς δίπλα, ἔβγαλε ἕναν ὑπέροχο ἐσωτερικὸ ἑαυτὸ καὶ καμάρωνε. Τὸ ἴδιο τὸ παιδὶ ποὺ ἡ κοινωνία τὸ περιφρονοῦσε μποροῦσε ἡ Ἐκκλησία νὰ τὸ τιμήσει. Στὸ τέλος, ἀντὶ νὰ πάω γιὰ κέρασμα μὲ τοὺς ἐπισήμους, κάθισα μὲ τὸ παιδὶ αὐτό. Αὐτὸς εἶχε πάει στὸ σχολεῖο μέχρι κάποιες τάξεις καὶ μετὰ σταμάτησε γιατὶ εἶχε κάποια δυσκολία μὲ τὰ μαθηματικά. Τοῦ ἔκανα μερικὲς ἐρωτήσεις. Ἦταν ἀπίθανος. Συνήθως τὰ παιδιὰ μὲ Down δὲν εἶναι καλὰ στὰ μαθηματικά. Ἐπειδὴ εἶναι εὐαίσθητος ὁ ἐσωτερικός τους κόσμος εἶναι καλὰ σὲ καλλιτεχνικοὺς τομεῖς. Τελικὰ οἱ γονεῖς του πείσθηκαν καὶ τὸν ἔστειλαν νὰ συνεχίσει τὸ σχολεῖο, στὸ ὁποῖο καὶ πηγαίνει καλά.
Μὲ τὸ παιδὶ αὐτὸ ἔχω ἀναπτύξει μία ἐξαιρετικὴ φιλία. Σᾶς διαβεβαιώνω ὅτι ἡ συντροφιὰ μαζί του εἶναι πολὺ ὠφέλιμη γιὰ μένα ἀπὸ πολλὲς πλευρές. Ἐὰν αὐτὸ τὸ παιδὶ εἶχε περάσει ἀπὸ διαδικασία προγεννητικοῦ ἐλέγχου, ποὺ προφανῶς δὲν ἔκανε ἡ μάνα του, σήμερα δὲν θὰ ὑπῆρχε. Ἡ κοινωνία μας δέχεται μόνο τοὺς τέλειους καὶ ὄχι καὶ αὐτοὺς ποὺ προκύπτουν μέσα ἀπὸ ἀτέλειες….. Εἶναι μέσα στὴ φύση μας οἱ ἀτέλειες γιὰ νὰ γεννοῦν τὴν ἀγάπη, τὴ φροντίδα, τὴ μέριμνα. Μία κοινωνία ποὺ ἀρνεῖται τὶς ἀτέλειες καταντάει νὰ εἶναι τόσο σκληρή. Σκληρὰ ἀποφασίζει μία ἔκτρωση, σκληρὰ ἀντιμετωπίζει καὶ κάποιον ποὺ ἀρνούμενος νὰ διακόψει μία κύηση ἐπιλέγει τὸ ἐνδεχόμενο ἑνὸς παθολογικοῦ παιδιοῦ.
Εἶναι τόσο ὄμορφο νὰ σεβαστοῦμε τὴ ζωὴ καὶ μέσα ἀπὸ τὴν ἀτέλειά της. Δυστυχῶς εἶναι εὐγονικὴ ἡ ἀντίληψή μας καὶ εὐθανασιακή. Θέλουμε τὸ βόλεμα πάρα πολὺ καὶ θυσιάζουμε τὸ μυστήριο τῆς ζωὴ στὸ βωμὸ τῆς κατὰ τὴ γνώμη μᾶς ποιότητάς της. Γιὰ φανταστεῖτε ἂς ποῦμε ἡ Ἐκκλησία νὰ μποροῦσε νὰ ἀγκαλιάσει τὸν πόνο, τὴν ἀνάγκη, νὰ προστατεύσει τὴ ζωὴ μὲ τέτοιου τύπου σύγχρονους τρόπους καὶ νὰ ἀναδείξει τὴν ἀγάπη καὶ τὸν σεβασμὸ στὴν κοινωνία μας!
Πρὸ μηνῶν εἶχα πάει σὲ ἕνα τέτοιο ἵδρυμα, στὴν Κάντζα, ὅπου εἶδα παιδιὰ μὲ νοητικὴ στέρηση καὶ αὐτισμό. Ἐκεῖ γνώρισα ἕναν σαρανταπεντάρη, ὁ ὁποῖος στεκόταν καθισμένος ἀνέκφραστος μὲ τὸ κεφάλι κατεβασμένο. Αὐτὸς εἶχε τὸ χάρισμα νὰ τοῦ ἀναφέρεις μία τυχαία ἡμερομηνία καὶ νὰ σοῦ λέγει τὴν ἀντίστοιχη μέρα. Ἄρχισα λοιπὸν νὰ βάζω ἡμερομηνίες ἀπὸ γεγονότα ποὺ ἤξερα, πότε παρουσιάστηκα στὸ στρατό, πότε πῆρα τὸ διδακτορικό μου, πότε χειροτονήθηκα. Σὲ λιγότερο ἀπὸ τρία δευτερόλεπτα, εὕρισκε τὶς ἀντίστοιχες μέρες τῆς ἑβδομάδας. Ὅπως μοῦ εἶπαν οἱ ἐκπαιδευτές, τέτοιου τύπου ἄνθρωποι, μποροῦν νὰ παρουσιάζουν σπάνιες δεξιότητες καὶ ἱκανότητες.
Ἐπίσης, μία κοινωνία ποῦ δὲν μπορεῖ νὰ δεχτεῖ αὐτοὺς ποῦ προκύπτουν ἀπὸ τὴ γέννησή τους μὲ ἀναπηρίες πῶς θὰ ἀγκαλιάσει αὐτοὺς ποῦ κατὰ τὴν πορεία τῆς ζωῆς τοὺς ἐμφανίζουν προβλήματα; Στὴν πραγματικότητα καὶ αὐτοὺς δὲν τοὺς θέλει. Εἶναι σκληρὴ ἡ κοινωνία μας. Ἐμεῖς καλούμαστε νὰ ποῦμε τὴ γνώμη μας, καὶ τὴν λέμε, καὶ καλὰ κάνει ἡ Ἐκκλησία νὰ διατυπώνει τέτοιες ἀπόψεις, γιὰ νὰ ἀκούγεται καὶ μία φωνὴ σεβασμοῦ ἄλλου εἴδους καὶ ἄλλου ἤθους. Συμφωνῶ ὅτι αὐτὸ πρέπει νὰ γίνεται δίχως σκληρότητα καὶ εἰσαγγελικὸ ὕφος, ἀλλὰ μὲ σεβασμὸ καὶ κατανόηση καὶ ἀγάπη πρὸς τὸ γεγονὸς τῆς ζωῆς, ἰδίως σὲ αὐτὲς τὶς δύσκολες φάσεις.
Ἐρώτηση: Πεῖτε μας κάτι γιὰ τὰ βλαστοκύτταρα. Τί εἶναι τὰ βλαστοκύτταρα καὶ πῶς μποροῦμε νὰ τὰ ἀξιοποιήσουμε;
Ἀπάντηση: Ἀκοῦστε μερικὰ ὡραῖα πράγματα. Οἱ γυναῖκες ἔχετε πολὺ λίγα ὠάρια ἀπὸ τὴν ἐμβρυϊκὴ ἀκόμη ἡλικία. Κάθε γυναίκα θὰ ἐμφανίσει περίπου 400 ὥριμα ὠάρια στὴ ζωή της. Μόλις γεννιέται ἕνα κοριτσάκι ἔχει μέσα του καμιὰ δεκαριὰ χιλιάδες ὠάρια καὶ ἀπὸ αὐτὰ θὰ ὡριμάσουν 400, ἕνα κάθε μήνα. Αὐτὰ εἶναι ὅλα. Τὰ παραγωγικὰ λοιπὸν χρόνια μίας γυναίκας εἶναι τὸ ἰσοδύναμο τῶν 400 μηνῶν, δηλαδὴ 35 χρόνια. Τί ὡραῖο πράγμα, τί σοφό, τί εὐλογημένο.
Δεύτερη ἰδιότητα. Τὸ ὠάριο εἶναι τὸ μεγαλύτερο κύτταρο τοῦ ἀνθρώπινου σώματος. Καὶ μάλιστα δὲν καταψύχεται. Ἐνῶ καταψύχεται τὸ ἔμβρυο καὶ τὸ σπέρμα, αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ καταψυχθεῖ. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος ποὺ στὴ διαδικασία τῆς τεχνητῆς γονιμοποίησης, κάνουμε τὴ γονιμοποίηση ἀμέσως, ὥστε τὰ ἔμβρυα ποὺ θὰ προκύψουν νὰ μποροῦμε νὰ τὰ καταψύξουμε.
Ἀντίθετα, στὸν ἄνδρα συνεχῶς δημιουργεῖται σπέρμα μέχρι καὶ προχωρημένη ἡλικία, περιέχει ἑκατοντάδες ἑκατομμυρίων σπερματοζωάρια καὶ καταψύχεται. Τελικὰ κατὰ τὴ στιγμὴ τῆς γονιμοποίησης ἕνα ὠάριο πολιορκεῖται ἀπὸ μερικὲς χιλιάδες σπερματοζωάρια, μέχρι τὴ στιγμὴ ποὺ τὸ ἕνα ἀπὸ αὐτὰ διαπεράσει τὴν κυτταρικὴ μεμβράνη τοῦ ὠαρίου, ὅποτε ὅλα τὰ ἄλλα παραιτοῦνται. Ἀπὸ τὴν πολλαπλότητα τῶν ἐπιλογῶν φθάσαμε στὴν μία ἀμετάκλητη γενετικὴ πορεία. Ἴσως αὐτὴ ἡ στιγμὴ νὰ εἶναι πιὸ σημαντικὴ καὶ ἀπὸ τὴ σύντηξη τῶν πυρήνων ποὺ ἀκολουθεῖ. Κανεὶς δὲν ξέρει πῶς καὶ γιατί τὰ ἄλλα παραιτοῦνται.
Ἐμένα μ᾿ ἀρέσει πολὺ αὐτό. Καὶ ἀπὸ κοινωνικὴ ἄποψη. Μόλις μία κοπέλα κι ἕνα ἀγόρι κάνουν μία σχέση, οἱ ἄλλοι πρέπει νὰ φύγουν ἀπὸ γύρω. Δὲν τὰ κατάφερες; κάτσε στὴν ἀκρούλα, βρὲς ἄλλο πρόσωπο. Αὐτὸ εἶναι δική μου ἀναλογία, λίγο αὐθαίρετη, ἀλλά μου ἀρέσει.
Ἐπιστρέφουμε στὴ βιολογία. Σὲ μία-δύο ὧρες γίνεται ἡ σύντηξη τῶν πυρήνων. Ἑνώνονται καὶ δὲν ξαναχωρίζουν. Μετὰ ἀπὸ μερικὲς ὧρες γίνεται ἡ πρώτη μίτωση, ἡ πρώτη διαίρεση, ἀπὸ τὸ ζυγωτὸ προκύπτουν 2 κύτταρα, τὰ 2 γίνονται 4, 8, 16, μέχρι 128, 256 καὶ ἔτσι δημιουργεῖται ἡ βλαστοκύστη. Στὴν ἀρχὴ ὅλα τὰ κύτταρα εἶναι ἴδια μεταξύ τους. Αὐτὰ ὀνομάζονται βλαστοκύτταρα καὶ φτιάχνουν τὴ βλαστοκύστη. Μετὰ ἀπὸ κάποια φάση, ἀρχίζει ἡ λεγόμενη διαφοροποίηση, κάποια ἐξ αὐτῶν διαμορφώνονται σὲ ἡπατικὰ κύτταρα γιὰ νὰ κάνουν τὸ ἧπαρ, κάποια ἄλλα γίνονται στομαχικά, ἄλλα σκελετικά, ἐγκεφαλικὰ καὶ φτάνουμε στὴν ἕκτη ἑβδομάδα καὶ ἔχουμε ἕνα πολὺ μικρὸ ἔμβρυο μὲ ὅλα τὰ ὄργανά του, ἕνα τέλειο ἀνθρωπάκι. Ἔχει καρδιά, κάποια ὑποτυπώδη χεράκια, ποδαράκια, εἶναι «ἐξεικονισμένο».
Τὰ πρῶτα λοιπὸν κύτταρα πρὶν ἀπὸ τὴ διαφοροποίηση εἶναι ὅλα ἴδια καὶ ἔχουν μέσα τοὺς ὅλα ὅλες τὶς δυνατότητες, νὰ γίνουν δερματικά, νὰ γίνουν ἐγκεφαλικά, νὰ γίνουν σκελετικά. Σὲ ἐκείνη τὴ φάση εἶναι ὁλοδύναμα, μποροῦν δηλαδὴ νὰ δώσουν ἀπ᾿ ὅλα τὰ εἴδη. Αὐτὸ σημαίνει πὼς μέσα τοὺς ἔχουν μία τεράστια μυστικὴ δύναμη. Αὐτὴ τὴ δύναμη θὰ θέλαμε νὰ τὴν ἀξιοποιήσουμε. Αὐτὴ εἶναι ἡ πρόκληση τῆς ἔρευνας στὰ ἐμβρυϊκὰ βλαστοκύτταρα.
Ὑπάρχει ὅμως ἕνα πρόβλημα. Μόλις ἀφαιρέσουμε ἕνα βλαστοκύτταρο καταστρέφεται τὸ ὑπόλοιπο ἔμβρυο. Δὲν μπορεῖ τότε νὰ ζήσει μὲ μεῖον ἕνα. Τὸ κάθε βλαστοκύτταρο εἶναι ἀπαραίτητο γιὰ τὴ ζωὴ τοῦ ἐμβρύου, ἔστω καὶ ἂν ὅλα εἶναι ὁλοδύναμα. Ἐπιτρέπεται νὰ καταστρέψουμε ἕνα ἔμβρυο, νὰ σκοτώσουμε ἕναν ἄνθρωπο στὸ ἐμβρυϊκὸ στάδιο, προκειμένου νὰ κάνουμε μία σημαντικὴ ἰατρικὴ ἔρευνα; Καὶ ἂν ναί, τότε γιατί δὲν μποροῦμε νὰ κάνουμε τὸ ἴδιο μὲ ἕναν ἄνθρωπο ἀφότου γεννηθεῖ, προκειμένου νὰ βοηθηθοῦν μὲ πειράματα ἐπάνω του πολλοὶ περισσότεροι; Ἐδῶ βρίσκεται τὸ ἠθικὸ πρόβλημα.
Κάποιοι ἰσχυρίζονται ὅτι στὴ φάση αὐτὴ δὲν μποροῦμε νὰ μιλᾶμε γιὰ ἄνθρωπο ἀλλὰ γιὰ ἕνα ἄθροισμα κυττάρων. Ἐπίσης οὔτε πονάει. Τελικὰ ἐκτὸς ἀπὸ τὰ ἐμβρυϊκὰ βλαστοκύτταρα, οἱ ἐρευνητὲς τελευταία ἔχουν βρεῖ καὶ ἄλλα στὴ μύτη, στὸ δέρμα, στὰ δόντια μὲ πολὺ ἐνδιαφέρουσες ἰδιότητες καὶ σημαντικὲς δυνατότητες. Μάλιστα, κάποιοι γιαπωνέζοι προσπαθοῦν νὰ τὰ «ζαλίσουν» λιγάκι καὶ ἀπὸ πολυδύναμα νὰ γίνουν ὁλοδύναμα. Μὲ τὴν ἔρευνα αὐτὴν τελικὰ ἐλπίζουμε ὅτι θὰ προχωρήσει ἡ ἔρευνα γιὰ τὶς νόσους τοῦ Πάρκινσον, τοῦ Ἀλτσχάιμερ κ.ἄ.
Τὸ βιοηθικὸ πρόβλημα λοιπὸν τῶν βλαστοκυττάρων βασικὰ συνδέεται μὲ τὴν καταστροφὴ ἢ ὄχι τῶν ἐμβρύων ἀπὸ τὰ ὁποῖα θὰ ἀφαιρεθοῦν.
Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ καὶ ἡ βιομηχανία τῶν βλαστοκυττάρων ἀποτελεῖ μία πολὺ κερδοφόρα ἐπιχειρηματικὴ δραστηριότητα. Γιὰ φανταστεῖτε, στὴν Ἑλλάδα ἔχουμε περίπου 100.000 γεννήσεις. Σὲ ὅλες αὐτὲς γίνεται σύσταση γιὰ φύλαξη τοῦ ὀμφαλοπλακουντιακοῦ ὑγροῦ. Ἂν γιὰ κάθε περίπτωση ἡ φύλαξη κοστίζει 2000 μὲ 4000 €, ἀντιλαμβάνεται κανεὶς τὴν οἰκονομικὴ διάσταση τοῦ θέματος. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, ἡ πιθανότητα νὰ μπορέσουμε νὰ τὰ ἀξιοποιήσουμε αὐτὰ εἶναι κάτω του 1%. Ἡ δὲ πιθανότητα μελλοντικὰ νὰ ἀξιοποιηθοῦν καλύτερα, παρὰ τὰ ποσοστὰ τοῦ 80% ποὺ ἐπικαλοῦνται οἱ ἑταιρεῖες, εἶναι πολὺ χαμηλότερη. Τὸ ἐνδιαφέρον εἶναι ὅτι ἀπὸ τὶς 25 ἰδιωτικὲς τράπεζες ὀμφαλοπλακουντιακοῦ ὑγροῦ στὴν Εὐρώπη οἱ 15 λειτουργοῦν στὴν Ἑλλάδα. Καὶ τὸ πιὸ παράξενο ὅτι στὴ χώρα μας τὴν ἔκτρωση τὴν καλύπτει ἡ ἀσφάλεια, ἐνῶ τὸν τοκετὸ ὄχι. Δυστυχῶς αὐτὴ εἶναι ἡ πραγματικότητα.
Ἐρώτηση: Παρατήρησα ὅτι ἀσχοληθήκατε μὲ τὴ Θεολογία ἀρκετὰ ἀργότερα, ἂν δὲν κάνω λάθος, ἀπὸ τὶς σπουδές σας πάνω στὴ Φυσική. Πῶς προέκυψε αὐτὴ ἡ ἀνάγκη νὰ ἀσχοληθεῖτε;
Ἀπάντηση: Μοῦ ἦρθε ἀπὸ μέσα, μοῦ προέκυψε, ὅπως λέτε. Ἡ λέξη «προέκυψε» εἶναι πολὺ καλή. Κανεὶς δὲ μοῦ ἔβαλε τὴν ἰδέα. Κανεὶς δὲν φταίει γιὰ τὶς δικές μου ἐπιλογές. Τώρα, τὸ ἐρώτημα εἶναι πῶς μου ἦρθε. Ἐγὼ πέρασα ἕξι χρόνια μίας ἁπαλῆς ἀθεΐας, δηλαδὴ μίας εἰλικρινοῦς ἀμφισβήτησης τοῦ Θεοῦ. Δὲν ἤθελα μὲ κανέναν τρόπο νὰ μοῦ φυτευθεῖ ἡ πίστη ὡς συναισθηματικὴ ἀνάγκη ἢ ὡς ἐγωιστικὸ ἰδεολόγημα. Εἶχα ἀπαίτηση ἀπὸ τὸν ἑαυτό μου ὁ Θεὸς νὰ μοῦ προκύψει ὡς ἐσωτερικὴ βεβαιότητα. Βέβαια, ὑποψιαζόμουνα ὅτι ἡ Ἐκκλησία κρύβει κάτι πολὺ μεγάλο καὶ πολὺ δυνατό. Μὲ μάγευε ἡ ἐκκλησιαστικὴ ποίηση καὶ ὑμνολογία. Εἶναι κάτι τὸ ἐκπληκτικό. Ἤξερα πολὺ καλὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ ἀπὸ τὶς τελευταῖες ἀκόμη τάξεις τοῦ Δημοτικοῦ. Ὅταν, λοιπόν, πήγαινα στὴν ἐκκλησία, ἀπὸ μικρὸ παιδάκι καταλάβαινα τὰ λόγια καὶ σταδιακὰ ἄρχισα νὰ τὰ ἀπολαμβάνω. Μοῦ ἄρεσε πάρα πολὺ καὶ ἡ λογοτεχνικὴ διάσταση τῶν κειμένων καὶ οἱ ἔννοιες, οἱ ἰδέες καὶ τὰ νοήματα. Τὸ ἴδιο καὶ μὲ τὴν Ἁγία Γραφή. Ἄλλο ὅμως ἡ ὀμορφιὰ καὶ ἄλλο ἡ ἀλήθεια. Δὲν μποροῦσα νὰ πεισθῶ γιὰ αὐτὴν τὴν τελευταία. Εἶναι ἀληθινὸς ὁ Θεὸς ἢ μία ὄμορφη ἰδεολογία; Ὅταν λοιπὸν ἤμουν στὶς τελευταῖες τάξεις τοῦ Λυκείου καὶ στὰ φοιτητικά μου χρόνια, ἐπέτρεψα στὸν ἑαυτό μου νὰ ζήσει μία πάλη ἀνάμεσα σὲ μία εἰλικρινῆ ἀμφισβήτηση καὶ σὲ μία ἐλεύθερη συγκατάθεση στὸν Θεό. Ἢ ὁ Θεὸς ὑπάρχει καὶ τοῦ ἀξίζουν τὰ πάντα ἢ ὄχι καὶ νὰ τελειώνει τὸ παραμύθι.
Πηγαίνοντας στὸ στρατὸ ἄρχισε νὰ μοῦ προκύπτει λίγο ὁ Θεός. Ἔβλεπα τὴν ἀπουσία του ἀπὸ τὴ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων καὶ αὐτὸ μὲ τρόμαζε. Εἶναι πολὺ τραγικὴ κατάσταση γιὰ κάποιον ἡ ἔλλειψη πίστης καὶ σχέσης μὲ τὸν Θεό. Ὅταν μετὰ πῆγα στὴν Ἀμερική, στὸ τμῆμα Ἀστροφυσικὴ στὸ Harvard, ἤμασταν 21 μεταπτυχιακοὶ φοιτητές, 48 καθηγητές, 162 διδάκτορες, 5 Νόμπελ. Ἐκπληκτικὸ περιβάλλον, ἀλλὰ καὶ ἐγωισμὸς βουνό. Ὁ κάθε ἕνας αἰσθανόταν σὰν νὰ εἶναι τὸ κέντρο τοῦ κόσμου. Μέσα σὲ ὅλους κι ἐγώ? εἶχα καβαλήσει τὸ καλάμι καὶ μάλιστα σὲ κατακόρυφη θέση. Ἐνοίωθα ὅτι ἤμουν πολὺ σπουδαῖος, ἴσως πιὸ ἱκανὸς ἀπὸ τοὺς ἄλλους. Ἀρνιόμουν ὅμως τὴ συμμαχία μὲ τὸ ψέμα. Ἤθελα νὰ εἶμαι καλύτερος, ὄχι νὰ νοιώθω καὶ νὰ τὸ δείχνω. Αὐτὸ δὲν μοῦ ἄρεσε καθόλου. Δὲν μποροῦσα νὰ συμβιβαστῶ, ὅπως πολὺ περισσότερο δὲν δέχομαι καθόλου τὸν ἐγωισμό, τὴν ἀλαζονεία καὶ τὴν ὑπερηφάνεια φυσικὰ στὴν ἐκκλησία. Μοῦ ἀρέσει καὶ μάλιστα πολὺ ἡ ταπείνωση, ἡ αὐθεντικὴ σεμνότητα καὶ μετριοπάθεια. Ἔτσι ἄρχισε νὰ μὴ μοῦ ἀρέσει ὁ ἑαυτός μου οὔτε ἡ νοοτροπία τοῦ συστήματος? νὰ μὲ μαγεύει ὅμως αὐτὸς ὁ ἀντίλογός της ταπείνωσης.
Ἀργότερα ἀποφάσισα νὰ στραφῶ σὲ τομεῖς βιοϊατρικοὺς ἀπὸ τὴν ὀπτική της Φυσικῆς καὶ τῆς Τεχνολογίας. Πῆρα ἄδεια ἀπὸ τὸ Ηarvard, πῆγα στὸ τμῆμα Μηχανολόγων στὸ ΜΙΤ, προκειμένου νὰ ἀσχοληθῶ μὲ τὴ μηχανικὴ τῶν ρευστῶν, παρακολούθησα καὶ ἕνα πρόγραμμα ἰατρικῶν σπουδῶν στὴν Ἰατρικὴ Σχολὴ τοῦ Ηarvard, ὅλα αὐτὰ μὲ σκοπὸ νὰ περιγράψω τὴ ροὴ τοῦ αἵματος μέσα στὸ ἀνθρώπινο σῶμα, τοὺς μηχανισμοὺς συγκλείσεως τῶν βαλβίδων τῆς καρδιᾶς, τεχνητὲς ἀρτηρίες, ἐπινόηση νέων χειρουργικῶν τεχνικῶν στὰ ἀγγεῖα, πράγματα πολὺ ἐνδιαφέροντα καὶ ὄμορφα, καὶ ἔβαλα ἕνα στόχο ποὺ νόμιζα πὼς ἂν τὸν πετύχαινα θὰ ἤμουν ὁ πιὸ εὐτυχισμένος ἄνθρωπός του ...σύμπαντος. Καὶ τὸ πέτυχα. Τὴν 1η Φεβρουαρίου τοῦ 1983. Μάλιστα ἦταν πολὺ περισσότερο ἀπ᾿ ὅ,τι φανταζόμουνα. Ἦταν σὰ νὰ βάζεις ἕνα στόχο νὰ πᾶς κάπου καὶ μόλις φτάσεις ν᾿ ἀντιληφθεῖς πὼς ἦταν πολὺ περισσότερο αὐτὸ ποὺ βρῆκες ἀπὸ ὅ,τι προσδοκοῦσες. Παρὰ ταῦτα δὲ μὲ γέμισε ἡ ἐπιτυχία μου. Ἐνοίωθα ὅτι εἶχα κι ἄλλον χῶρο μέσα μου, ἤθελα κι ἄλλο πράγμα, δὲν εἶχα πλήρωμα. Ἐκεῖνο τὸν καιρὸ ψαχνόμουνα μὲ τὰ τῆς Ἐκκλησίας. Διάβαζα γιὰ hobby τὴν πολιτεία τοῦ Πλάτωνά -μου ἄρεσε πολὺ ἡ ἔννοια τοῦ «ἀρίστου», «τὸ ποιεῖν τὴν πόλιν μίαν». Ἀσχολούμουν μὲ τὴ Φυσική, κυρίως τὴν Κοσμολογία, διάβαζα καὶ τὰ κείμενα τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. Σὲ ὅλα αὐτὰ μὲ μάγευε ἡ ἔννοια τῆς ἑνότητας, τῆς ἁρμονίας, τῆς ἰσορροπίας. Ἐπίσης τὸ γεγονὸς ὅτι μέσα στὴ φύση ὑπάρχει τὸ ὁρατὸ καὶ τὸ καταληπτό, ὑπάρχει καὶ τὸ ἀθέατο καὶ τὸ ἀκατάληπτο. Καὶ τὸ μυστικὸ κρύβεται στὰ δεύτερα. Δίπλα σὲ αὐτά, ἡ λογικὴ τῆς Ἐκκλησίας πραγματικὰ μὲ προκαλοῦσε. Μοῦ φαινόταν λίγο ...τρελλὴ λογική: «Ὁποῖος θέλει νὰ εἶναι πρῶτος πρέπει νὰ εἶναι τελευταῖος», λέει ὁ Χριστός. «Ἂν θέλεις νὰ κερδίσεις τὴ ζωή σου πρέπει νὰ τὴ χάσεις», «τὰ μωρά του κόσμου ἐξελέξατο ὁ Θεός», ἐπαναλαμβάνει ἡ Γραφή. Βλέπω τὸν ἐσταυρωμένο καὶ ἐπιγράφεται «ὁ Βασιλεὺς τῆς δόξης»? πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ εἶναι νικητὴς ἕνας ἡττημένος;
Ὅλη αὐτὴ ἡ προβληματικὴ ἀποτέλεσε τὸν σπόρο γιὰ τὴν ἀπόφασή μου νὰ ἀσχοληθῶ μὲ τὸ ἀθέατο, μὲ τὸ ἀκατάληπτο, μὲ τὸ ὄμορφα τρελλό. Καὶ δὲν τὸ μετανοιωσα καθόλου. Σᾶς εἶπα καὶ προηγουμένως: Ἢ ὁ Θεὸς ὑπάρχει καὶ τοῦ ἀξίζουν τὰ πάντα ἢ ὄχι καὶ νὰ τελειώνει τὸ παραμύθι. Καὶ ὑπάρχει... Νομίζω τοῦ ἔδωσα τὰ πάντα. Τοῦ ἀξίζει καὶ ἀξίζει ὁ ἑαυτός μας γιὰ τέτοια ἐπιλογή. Εἴμαστε πολὺ περισσότερο ἀπὸ 50 ἢ 60 κιλὰ κρέατος, ἀπὸ 50 ἢ 60 χρόνια ζωῆς, ἀπὸ λίγη ἐξυπνάδα καὶ μερικὰ χαρίσματα. Αὐτὸ ποὺ ἀξίζει εἶναι τὸ κυνήγι τῆς ἀλήθειας τοῦ Θεοῦ.
Ἐρώτηση: Στὸ χειροτονητήριο λόγο σᾶς λέτε, «αἰσθάνομαι πὼς τὸ ὅραμα τῆς προσωπικῆς μου κλήσεως αὐτὸ ποὺ μὲ μεταμόρφωσε ἀπὸ ἐπιστήμονα σὲ ἱερέα καὶ μοναχὸ ἔχει πλέον ἀπομυθοποιηθεῖ χωρὶς νὰ καταλάβω πῶς, ὁ στόχος ἔχει νοθευτεῖ ἀπὸ τὸ μικρόβιο τῆς ὑποχώρησης ἔχει ἀλλοιωθεῖ ἀπὸ τὸν ἐσωτερικὸ συμβιβασμό». Τί ἐννοεῖτε;
Ἀπάντηση: Ἐγὼ ἤθελα νὰ γίνω μοναχὸς καὶ ξαφνικὰ μὲ πήρανε καὶ μὲ κάνανε Δεσπότη. Ἄλλο πράγμα εἶναι νὰ κυνηγᾶς τὸν Θεὸ σὲ μία ἔρημο καὶ ἄλλο νὰ ἀσχολεῖσαι μὲ τὴν καθημερινότητα, ἔστω καὶ ἂν αὐτὴ εἶναι ἐκκλησιαστική. Ἄλλο πράγμα εἶναι νὰ κρύβεται ἡ ὀμορφιὰ τῆς ζωῆς σου στὴ θέση τοῦ τελευταίου καὶ τοῦ ἄγνωστου, τοῦ φτωχοῦ καὶ τοῦ ἄσημου καὶ ἄλλο νὰ ἔχεις καταντήσει ...ἐπίσημος. Στὴν πρώτη περίπτωση εἶσαι σὰν μαύρη τρύπα, ζεῖς τὴν ἔνταση τῆς βαρύτητας. Στὴ δεύτερη κινδυνεύεις πολὺ νὰ φαίνεσαι χωρὶς νὰ εἶσαι. Ὅταν λέω, λοιπόν, ὅτι ἀπομυθοποιήθηκε τὸ ὅραμά μου, ἐννοῶ ὅτι γιὰ ἄλλο ξεκίνησα, ἄλλο μὲ συγκινοῦσε, καὶ κάτι ἄλλο προέκυψε στὸ δρόμο. Αὐτὸ ἦταν ὅλο.
Ἐρώτηση: Ἔχετε μετανιώσει γιὰ κάποιες ἐπιλογές σας;
Ἀπάντηση: Γιὰ τίποτα. Τελικά, οὔτε ποὺ ἔγινα Δεσπότης. Χαίρομαι πάρα πολὺ ποὺ εἶμαι μαζί σας, παιδιά, μὰ πάρα πολύ. Καὶ ἴσως αὐτὸ ἔγινε ἐπειδὴ εἶμαι δεσπότης. Πιθανόν, ἀλλιῶς νὰ ἔχανα τὴν εὐκαιρία. Ἴσως μίλησα πολύ, ἀλλὰ αἰσθάνομαι ὅτι πῆρα καὶ πολλά. Ἐγὼ μίλησα μὲ τὴ γλώσσα? ἐσεῖς μὲ τὰ πρόσωπα, μὲ τὸ βλέμμα σας, μὲ τὴν παρουσία σας ἴσως περισσότερο. Ἡ ἐπικοινωνία μᾶς ἦταν ἀληθινή, δὲν ἔχει ψευτιὰ καὶ ὑποκρισία. Ἐγὼ δὲν μίλησα γιὰ νὰ δείξω τὸν ἑαυτό μου κάπως ἀλλὰ γιὰ νὰ δώσω τὸν ἑαυτό μου ὅπως εἶναι. Θὰ ἦταν πολὺ ὡραῖο νὰ καθόμουνα σὲ μία τρύπα χαμένος, χωμένος σὲ μία σπηλιά, σωστὰ χαμένος καὶ χωμένος. Ἀλλὰ καὶ αὐτὸ ποὺ κάναμε μαζὶ ἦταν ὑπέροχο. Δὲ μετανίωσα καθόλου.
Ἐρώτηση: Πάντως νὰ εἶστε στὴν τρύπα εἶναι ἐγωιστικό. Ἐνῶ ἐδῶ πέρα, ἔτσι δὲν εἶναι; κάτι δίνετε, ἐκεῖ τί δίνετε σὲ ποιόν; μόνο σὲ σᾶς.
Ἀπάντηση; Ὄχι, κάνετε λάθος, θὰ ἔρθετε τὴν ἄλλη φορᾶ νὰ σᾶς πῶ τί σημαίνει καλὰ χωμένος σὲ μία τρύπα. Εἶναι ἀπίθανο. Ἐκεῖ δὲν δίνεις μόνο? κυρίως δίνεσαι ὅλος.
Ἐρώτηση: Αὐτὸ πρέπει νὰ εἶναι ἰδιαίτερα μεγάλη πρόκληση γιὰ ἕνα σκεπτόμενο ἄνθρωπο.
Ἀπάντηση: Εἶναι ὄντως μεγάλη ἡ πρόκληση ἀλλὰ θὰ ἀποφύγω τὴ λέξη «σκεπτόμενος» ἄνθρωπος. Ἡ ἡσυχία δὲν εἶναι γιὰ νὰ σκέπτεσαι ἀλλὰ γιὰ νὰ ζεῖς. Ἄλλο στοχασμὸς καὶ ἄλλο βίωμα. Ὁ στοχασμὸς εἶναι γιὰ τοὺς ἔξυπνους, τὸ βίωμα τοῦ Θεοῦ γιὰ τοὺς ταπεινούς. Ὁ στοχασμὸς μπορεῖ νὰ σὲ ζαλίσει, ἡ ταπείνωση μόνο φωτίζει καὶ ἐλευθερώνει. Ἐσεῖς, βέβαια, νὰ κοιτάξετε νὰ βάλετε τώρα γερὰ θεμέλια στὶς σπουδές σας, γιὰ νὰ μπεῖτε στὴν ἀλήθεια τῆς ζωῆς μέσα ἀπὸ τὴν πόρτα τῆς ὀμορφιᾶς της. Ἄλλο πράγμα εἶναι νὰ μπεῖτε ἀπὸ τὴ γκαραζόπορτα τῶν ἀποτυχιῶν ἢ τῶν βασάνων καὶ ἄλλο ἀπὸ τὴν πύλη τῆς ἐπιτυχίας, τῆς χαρᾶς καὶ τῆς ὀμορφιᾶς. Καὶ αὐτὸ σας εὔχομαι, νὰ πάτε καλὰ στὶς σπουδές σας, νὰ ἔχετε ἐπιτυχία στὶς ἄχαρες αὐτὲς ἐξετάσεις, τὶς Πανελλαδικές, ποὺ ἑτοιμάζεστε νὰ δώσετε καὶ νὰ προσέξετε τὰ χοντρὰ λάθη στὴ ζωή σας, καὶ τὰ ἄδικα, τὰ λάθος λάθη, αὐτὰ ποὺ μπορεῖτε καὶ νὰ ἀποφύγετε, αὐτὰ ποὺ ἔχουν ἰσόβιες καὶ ἀθεράπευτες συνέπειες. Μὴν κάνετε ὅτι κάνουν οἱ πολλοί, θὰ τὴν πατήσετε χωρὶς λόγο. Κάνετε αὐτὸ ποὺ σᾶς ἔρχεται, ποὺ τὸ ἐπιλέγουν ἴσως δυστυχῶς λίγοι, θὰ εὐτυχίσετε, θὰ ξεχειλίσετε καὶ ἀπὸ τὰ αὐτιά σας. Καὶ ἂν σὲ κάποια στροφὴ τῆς ζωῆς σᾶς βρεῖτε κάτι ὑγιὲς ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία -ποὺ ὑπάρχει πολύ-, μὴν τὸ περιφρονήσετε? εἶναι ἀπίθανο θησαυροφυλάκιο ἡ σωστὴ Ἐκκλησία. Αὐτὸ ποὺ ἀπορρίπτετε νὰ ξέρετε δὲν εἶναι ἡ ἀληθινὴ ἐκκλησία. Αὐτὴν οἱ περισσότεροι τὴν ἀγνοοῦμε.
Ἐρώτηση: Τώρα εἶναι σωστή;
Ἀπάντηση; Δὲν ξέρω ἂν εἶναι σωστή, ξέρω ὅμως ὅτι βγάζει ἀλήθεια. Ἐγὼ περιμένω τώρα τὴ μεγάλη Σαρακοστὴ καὶ τρελαίνομαι. Μπορῶ νὰ θηλάσω τὸ καλύτερο γάλα αὐτὴν τὴν περίοδο. Δὲν ἔχω τηλεόραση, δὲ βλέπω, δὲν ἀκούω ραδιόφωνο, δὲ διαβάζω ἐφημερίδες, τίποτα μόνο στὸ internet μπαίνω λίγο καὶ ξέρω ποῦ θὰ μπῶ. Συντηρῶ μὲ τὸν καλύτερο τρόπο τὶς γνώσεις μου τὶς ἐπιστημονικές, ξέρω σήμερα ἡ φυσικὴ ποῦ πάει, ἡ γενετικὴ μηχανική, ἡ πληροφορική, ἡ νανοτεχνολογία, οἱ βιοεπιστῆμες ὅ,τι μου χρειάζεται, τὰ ἐπιτεύγματα τῆς σύγχρονης τεχνολογίας. Δὲν μπορῶ νὰ κάνω ἔρευνα ἀλλὰ ξέρω τὴν κατεύθυνση τῆς ἔρευνας, τί σκηνικὸ δημιουργεῖται. Εἶναι πολὺ ὡραῖο αἴσθημα. Παρὰ ταῦτα, ἐπιτρέψτε μου νὰ σᾶς πῶ ὅτι οἱ ἀλήθεια ποὺ κρύβει ἡ Ἐκκλησία γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὸν Θεὸ εἶναι ἀπείρως αὐθεντικότερη καὶ περισσότερη ἀπὸ αὐτὴν ποὺ προσφέρει ἡ ἐπιστήμη καὶ ἡ σύγχρονη κοινωνία.
Ἐρώτηση: Εἶσθε εὐτυχισμένος, γεμάτος;
Ἀπάντηση; Ἐσένα πῶς σου φαίνεται;
- Πολύ.
Ἀπάντηση: Μὴν ξεχάσετε ὅμως ὅ,τι σᾶς εἶπα. Ἂν μὲ αὐτή μας τὴν ἐπικοινωνία μπορέσετε νὰ πάρετε λίγη εὐτυχία κι ἐσεῖς, ἔ! τότε θὰ εἶμαι πολὺ πιὸ εὐτυχισμένος.
Ἐρώτηση: Νὰ σᾶς κάνω μία ἐρώτηση; Εἶναι γιὰ τὰ πράγματα ποὺ γίνονται σήμερα. Ἁπλὰ μὲ τὸν προηγούμενο Ἀρχιεπίσκοπο εἴχαμε δεῖ ὅτι ἡ Ἐκκλησία προσπαθοῦσε ὅσο γινότανε νὰ συμμετέχει στὰ πολιτικὰ δρώμενα καὶ στὶς πολιτικὲς ἀποφάσεις, τώρα μὲ τὸ νέο Ἀρχιεπίσκοπο βλέπουμε ὅτι κρατάει μία ἄλλη στάση, ἐσεῖς ποιὰ πιστεύετε ὅτι πρέπει νὰ εἶναι πραγματικὰ ἡ σχέση κράτους ἐκκλησίας;
Ἀπάντηση: Νομίζω ὅτι πήγαμε ν᾿ ἀνεβοῦμε στὸ γάϊδαρο καὶ πέσαμε ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριά. Ἂς περιμένουμε, ὅμως. Εἶναι νωρὶς γιὰ νὰ ἀξιολογήσουμε τὴ νέα προσέγγιση ποὺ θὰ προκύψει. Αὐτὸ ποὺ μποροῦμε νὰ ποῦμε εἶναι ὅτι αὐθεντικὴ εἶναι ἡ Ἐκκλησία ὅταν περισσότερο κρύβει τὸν πλοῦτο τῆς παρὰ δείχνει τὰ ἔργα της, ποὺ ξέρει νὰ σιωπᾶ παρὰ νὰ μιλάει. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, ἡ Ἐκκλησία δὲν πρέπει νὰ δειλιάζει, νὰ κάθεται στὴν ἄκρη, νὰ ἀμηχανεῖ. Ἡ Ἐκκλησία πρέπει νὰ ὁμολογεῖ τὴν ἀλήθεια, νὰ στηρίζει τὸν ἀδικούμενο, νὰ συντηρεῖ τὶς ἀξίες, νὰ τολμᾶ, ἴσως κάποτε καὶ νὰ ἐλέγχει. Ὑπάρχει μία πολὺ ὡραία ἀρετὴ ποὺ λέγεται διάκριση, νὰ γνωρίζει κανεὶς πῶς νὰ εἶναι καινοτόμος, τολμηρός, ἀληθινός, αὐθεντικὸς καὶ ταυτόχρονα σεμνός, μετριοπαθής, ταπεινὸς μὴ ἐπιδεικτικός. Ἂν ἡ συνεσταλμένη παρουσία, ἀντὶ νὰ ὀφείλεται σὲ ἀξιοπρέπεια καὶ σεβασμό, προέρχεται ἀπὸ μειονεξία, αὐτὸ δὲν εἶναι ὑγιές. Ἂν πάλι ἡ τόλμη καὶ παρεμβατικότητα κρύβει ἐγωισμό, τότε μόνο ζημιὰ κάνει. Τελικά, τὸ μεγάλο εἶναι νὰ εἶναι κανεὶς ἀληθινός. Καὶ ἡ ἀληθινότητα κρύβεται πίσω ἀπὸ ὑγιεῖς ἰσορροπίες.
Ἐρώτηση: Θεωρεῖτε δηλαδὴ ὅτι πρέπει νὰ ὑπάρξει μία μεσότητα ὅσον ἀφορᾶ τὸ ρόλο τῆς ἐκκλησίας στὰ τεκταινόμενα;
Ἀπάντηση; Ἐγὼ πιστεύω ὅτι πρέπει νὰ ὑπάρχει καὶ μεσότητα καὶ ἀκρότητα καὶ κυρίως διάκριση. Ἡ μεσότητα ὅπως τὴ λὲς ἐσὺ εἶναι τὸ μέτρο, ἡ ἐξισορρόπηση πραγμάτων, οἱ ὡραῖες ἀναλογίες. Ἂν στὸ αὐγολέμονο ἡ μητέρα σᾶς βάζει πολὺ λεμόνι ἢ πολὺ αὐγὸ θὰ κόψει. Πρέπει νὰ βάλει σωστὲς ἀναλογίες, αὐτὸ εἶναι τὸ μέτρο. Ἀλλὰ ὑπάρχει καὶ μία ἀκρότητα. Θεός, Ἐκκλησία χωρὶς τρέλα δὲν γίνεται. Ἐμένα ἡ ζωή μου ἔχει ἀκρότητα, ἔκανα κάτι ἀκραῖο. Δὲ ρώτησα κανέναν, ἀνέλαβα τὴν εὐθύνη μου καὶ πήδηξα στὸ κενό. Ἡ ζωὴ πρέπει νὰ ἔχει καὶ τὴ σύνεση τοῦ μέτρου καὶ τὴν τόλμη τοῦ ἀνυποχώρητου. Αὐτὰ δὲν ἀποτελοῦν αὐτοσκοπό. Δὲν θέλουμε νὰ δείξουμε κάτι. Μόλις ξεκινᾶς νὰ παραστήσεις, παύεις νὰ εἶσαι.
Ἐρώτηση: Δίνετε δηλαδὴ ἔμφαση στὸ ποιμαντικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας καὶ στὸ σιωπηλὸ ἔργο της δηλαδὴ τὸ ἄνοιγμα πρὸς τὸ συνάνθρωπο;
Ἀπάντηση: Αὐτὸ εἶναι κάτι ἄλλο, ἐπίσης σημαντικό. Λέει ἕνας ἀπὸ τοὺς πολὺ μεγάλους ἡσυχαστὲς τῆς Ἐκκλησίας: «οὐδεὶς δύναται σωθεῖναι εἰ μὴ διὰ τοῦ πλησίον», δηλαδὴ δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ φωτισθεῖ μέσα του καὶ νὰ σωθεῖ παρὰ μόνο μέσα ἀπὸ τὸν διπλανό του, τὸν συνάνθρωπό του. Εἶναι μεγάλη εὐλογία ὁ συνάνθρωπος, ἰδίως ὁ ἄρρωστος, ὁ περιφρονημένος, ὁ δύσκολος. Ὁ ἄλλος δὲν εἶναι ...ἄλλος. Εἶναι σὺν-ἄνθρωπος, κοντινός, πλησίον, εἶναι αὐτὸς μὲ τὸν ὁποῖο πορευόμαστε καὶ μαζὶ καὶ κοντά. Εἶναι ἐπίσης ἀδελφός, ἀπὸ τὴν ἴδια «δελφύν», τὴν ἴδια μήτρα. Εἶναι ἐπίσης ἀδελφός του Θεοῦ, συγγενής Του. Αὔριο τὸ Εὐαγγέλιο εἶναι ἀπίθανο. Λέγει ὁ Χριστὸς στοὺς μαθητές του: «κοιτάξτε ἡ ζωὴ δὲν τελειώνει ἐδῶ, ἀλλὰ θὰ σᾶς κρίνει ὅλους ὁ Θεὸς μὲ ἕνα ἄλλο πνεῦμα. Ὄχι ἀνάλογα μὲ τὴν ἐξουσία καὶ τὶς ἱκανότητές σας ἀλλὰ ἀνάλογα μὲ τὴν ἀγάπη στὸ συνάνθρωπό σας. Τότε θὰ πεῖ στοὺς δίκαιους: πείνασα καὶ μοῦ δώσατε νὰ φάω, δίψασα καὶ μοῦ δώσατε νὰ πιῶ, ἤμουν στὴ φυλακὴ καὶ ἤρθατε νὰ μὲ ἐπισκεφτεῖτε, ἤμουν γυμνὸς καὶ μὲ ντύσατε, ἤμουν ἀσθενὴς καὶ μὲ ἐπισκεφτήκατε, ἤμουν ξένος καὶ μὲ περιμαζέψατε. Τότε θὰ γυρίσουν αὐτοὶ καὶ θὰ τοῦ ποῦν: Κύριε, πότε ἔγιναν αὐτά, πότε σὲ εἴδαμε σὲ αὐτὴ τὴν κατάσταση καὶ σοῦ φερθήκαμε ἔτσι; Καὶ τότε Ἐκεῖνος θὰ τοὺς ἀπαντήσει: ἐφόσον τὸ κάνατε αὐτὸ σὲ ἕναν ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς ἐλάχιστους ἀδερφούς μου σὲ μένα τὸ κάνατε».
Ἄρα στὸ πρόσωπο τὸ δικό σας εἰκονίζεται ὁ Θεός, καὶ ὅταν ἔρθετε ἐσεῖς, τὰ καλὰ παιδιὰ τοῦ Βαρβακείου, ἢ ἕνας ναρκομανής, ἢ ἕνας ἄρρωστος, ἢ ἕνα ἀλητόπαιδο, ἢ ἕνα καλὸ παιδί, ἢ ἕνας δὲν ξέρω καὶ γῶ τί, ὅλοι εἶναι ἀδέλφια τοῦ Θεοῦ, ἕνα παιδὶ μὲ Down, ἕνα παιδὶ μὲ νοητικὴ ὑστέρηση ποὺ θορυβεῖ στὴν ἐκκλησία καὶ κουνιέται ἐπειδὴ εἶναι ὑπερκινητικό, καὶ αὐτὸ περισσότερο εἶναι παιδὶ τοῦ Θεοῦ. Ἂς κάνει φασαρία, ἂς κάνει καὶ ζημιές, ἂς τοῦ ξεφεύγουν καὶ ἄπρεπες λέξεις, αὐτὸ τὸ παιδὶ εἶναι ποὺ πρέπει νὰ τὸ ἀγκαλιάσουμε μὲ ὑπομονή. Ὁ δικός μας ψίθυρος εἶναι φασαρία, ἡ ταραχὴ ποὺ αὐτὸ δημιουργεῖ εἶναι εὐλογία. Μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοια τὸ νὰ καταλάβουμε τί ἀξία ἔχει καθένας ποὺ βρίσκεται κοντά μας, πῶς μπορεῖ νὰ λειτουργήσει ὡς εὐκαιρία στὴ ζωή μας γιὰ κάτι μεγάλο, αὐτὸ ἀποτελεῖ πνευματικὴ εὐστροφία.
Ἐγὼ χαίρομαι πολὺ ποὺ ἤρθατε καὶ γνωριστήκαμε. Σᾶς δέχτηκα σὰν παιδιά μου. Τὸ ἀπεύχομαι, ἀλλὰ μπορεῖ νὰ μὴν ξαναδιασταυρωθοῦν τὰ βλέμματά μας. Παρὰ ταῦτα εἶναι μεγάλη μου χαρὰ καὶ σᾶς λέω, ἐὰν καὶ ὅποτε θέλετε καὶ ὅπου μὲ βρεῖτε, χτυπῆστε τὴν πόρτα, δὲν ὑπάρχει μεγαλύτερη χαρὰ γιὰ μένα νὰ σᾶς δώσω ὅ,τι ἔχω, καὶ νομίζω αὐτὸ νὰ κάνετε καὶ σεῖς καὶ ἂς σᾶς λένε ὅτι θὰ χάσετε, μόνο θὰ κερδίζετε στὴ ζωή. Χάρηκα πολύ, σᾶς εὐχαριστῶ ποὺ πήρατε τὴν πρωτοβουλία. Σᾶς εὐχαριστῶ γιατί ἤσασταν ἄγνωστοι σὲ μένα καὶ τελικὰ γίνατε μεγάλη εὐλογία γιὰ μένα. Σᾶς εὔχομαι κάθε ἐπιτυχία στὶς ἐξετάσεις σας.