Νέες Εποχές
Όπως έγραψε και στο δελτίο Τύπου που εξέδωσε τον περασμένο Ιούνιο (28.6.2000), «η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος υποδέχεται με ιδιαίτερη χαρά τη μεγαλύτερη και ουσιαστικότερη ίσως ανακάλυψη της ανθρώπινης επιστήμης και τεχνολογίας: την αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος».
Το επίτευγμα και οι συνέπειές του, παρά το ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικά, πιθανότατα καθοριστικά για την πορεία της ανθρώπινης ζωής και των κοινωνιών, παρουσιάζονται περισσότερο με δημοσιογραφική λάμψη παρά με επιστημονική λιτότητα και σαφήνεια. Η άγνοια φαίνεται να ξεπερνάει τη γνώση μας. Γι' αυτό και οι ανακοινώσεις που εκδίδονται παρουσιάζουν περισσότερο ενδιαφέρον παρά ακρίβεια. Το σπουδαιότερο που προσφέρουν είναι ότι επιβεβαιώνουν την αναξιοπιστία τους, καθώς συστηματικά αποδεικνύουν την ανεπάρκεια των προηγουμένων.
* Η θέση της Εκκλησίας
Κάθε τι που αποτελεί ανθρώπινη κατάκτηση στο γνωστικό πεδίο η Εκκλησία το αγκαλιάζει με ιδιαίτερη συμπάθεια, ιδίως όταν αυτό συνδέεται με την πρόοδο της υγείας, την ανακούφιση του πόνου, την ελπίδα για βελτίωση της ζωής. Το αναγνωρίζει ως ταξίδι στην πανσοφία του Θεού και ως δώρο της αγάπης και φιλανθρωπίας Του. Όπως τονίζεται στη συνοδική ανακοίνωση: «Η Εκκλησία θαυμάζει το επίτευγμα, επικροτεί την κατάκτηση της νέας γνώσεως, ανακουφίζεται φιλάνθρωπα από την προσδοκία μιας επαναστάσεως στη διαγνωστική, προληπτική και θεραπευτική ιατρική, δοξάζει τον πάνσοφο Θεό για το δώρο και εύχεται και ελπίζει πως η βαθύτερη γνώση της βιολογικής και γενετικής ταυτότητός μας θα διευκολύνει την πορεία προς την πνευματική αυτογνωσία και θεογνωσία».
Όταν όμως η επιστημονική ανακάλυψη δεν συνδυάζεται με σεβασμό στον άνθρωπο ή συνοδεύεται από αλαζονεία, υποκινείται από οικονομικά συμφέροντα και υπηρετεί μυωπικές προοπτικές, τότε κληρονομιά της επιστήμης είναι η ζημία του ανθρώπου. Για τους λόγους αυτούς αντιλαμβανόμαστε ότι «παράλληλα με τις μεγάλες υποσχέσεις, η γενετική επανάσταση εμπερικλείει και τους κινδύνους που εδράζονται στο γεγονός ότι η γνώση μας είναι λιγότερη της άγνοιας, η σύνεση πιο σπάνια από την αλόγιστη επιθυμία και οι αξίες ασθενέστερες από τα συμφέροντα».
Το γεγονός ότι η επιστημονική γνώση μας δεν είναι επαρκής δικαιολογεί την αδυναμία μας να προεκτιμήσουμε ακριβώς τις συνέπειες των επιτευγμάτων μας. Τα σφάλματα στην εκτίμηση του χρονοδιαγράμματος του όλου εγχειρήματος, στον προσδιορισμό του ακριβούς αριθμού των γονιδίων, στην κατανόηση των μηχανισμών και της αποτελεσματικότητας της γονιδιακής θεραπείας δικαιολογούν και λάθος εκτιμήσεις στους επιφαινόμενους κινδύνους της βιολογικής μας υπόστασης, των κοινωνικών ισορροπιών, της διατήρησης των ηθικών παραμέτρων.
* Ετοιμότητα και σύνεση
Η Εκκλησία κατανοεί αυτή την αδυναμία και με σύνεση και αίσθημα ευθύνης παρακολουθεί τις εξελίξεις και «εφιστά την προσοχή όλων μας ώστε με κάθε τρόπο να προστατευθεί το ανθρώπινο γονιδίωμα από κάθε μορφής συμφέροντα, οικονομική εκμετάλλευση, ευγονικό προσανατολισμό, αλαζονική κυριαρχία». Είναι βαθιά πεποίθησή μας ότι «το γονιδίωμα δεν είναι αυτό που δίνει την αξία στον άνθρωπο ούτε και το επίτευγμα της αποκωδικοποίησής του, αλλά ο άνθρωπος δίνει αξία στο γονιδίωμά του».
Οι δυνατότητες που παρέχει η γενετική μηχανική φαίνεται ότι μας φέρνουν πιο κοντά στην καταστροφή της βιοποικιλότητος, στην ευγονική απειλή, στη ρατσιστική κυριαρχία, στον πειραματισμό επί των εμβρύων, στη βεβήλωση του αυτεξουσίου, στο άγνωστο του προγραμματισμού της ζωής, στην αλόγιστη παραβίαση της ιδιωτικότητας, στον υποβιβασμό του ανθρώπου σε οικονομική παράμετρο. Κάποιοι ισχυρίζονται κομπαστικά ότι φθάσαμε στο τέλος της θρησκείας και του Θεού. Καθώς γεννιέται η γενετική μηχανική φαίνεται ότι πεθαίνει ο πρώτος και ως τώρα μόνος... γενετιστής, ο Θεός.
Αν έτσι φτιάξει η γενετική τον άνθρωπο, θα έχει η ίδια αρχή, θα έχει μορφή, αλλά το μέλλον της θα είναι... να μην έχει μέλλον. Στην επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη ζωή θα έχει καταστρέψει μαζί με τον άνθρωπο και τον κόσμο. Ο άνθρωπος του ανθρώπου θα έχει εξαφανίσει τον άνθρωπο του Θεού. Αν όμως καταφέρει να γίνει περισσότερο πνευματική απ' όσο μηχανική, τότε θα γίνει και πραγματικά γενετική.
Η ταλάντωση ανάμεσα στον ενθουσιασμό και στις υπέρμετρες ελπίδες, αφενός, και στους φόβους και στις απειλές, αφετέρου, οδηγεί μάλλον σε ακρότητες και άδικες για την αλήθεια τοποθετήσεις. Η Εκκλησία επιλέγει τη θέση της αναμονής, της ετοιμότητος και της σύνεσης. Κάθε επίτευγμα επιστημονικό ή τεχνολογικό δεν αρκεί να χαρακτηρισθεί ως θετικό μόνον αν προάγει την υγεία αλλά, κυρίως, αν καλλιεργεί τον σεβασμό στον άνθρωπο. Η ανθρωπότητα, έπειτα από μια πιθανή βιολογική αναστάστωση, ελπίζουμε ότι θα βρει τους τρόπους να προστατευθεί· η σωματική υγεία μάλλον θα βελτιωθεί. Το ερώτημα είναι τι μηχανισμούς θα βρει να αποτρέψει τις απειλές των ψυχοκοινωνικών διαταραχών. Η Εκκλησία στο ερώτημα αυτό προσθέτει και τον σκεπτικισμό της για το ενδεχόμενο η γενετική έκρηξη να οδηγήσει στον ακρωτηριασμό της αιώνιας προοπτικής του ανθρώπου και στον υποβιβασμό της θεϊκής διάστασής του. Θα είναι τραγική κατάληξη αν τελικά γνωρίζουμε τους μηχανισμούς του βιολογικού μας γονιδιώματος και αγνοούμε τη δυναμική και τις μυστικές λειτουργίες του πνευματικού μας ιδιώματος.
Ο Αρχιμανδρίτης Νικόλαος Χατζηνικολάου είναι πρόεδρος της Επιτροπής Βιοηθικής της Εκκλησίας της Ελλάδος.
ΤΟ ΒΗΜΑ, 18-02-2001
Κωδικός άρθρου: B13196B681