Ἐπιμέλεια: Ἀρχιμ. Θ. Ἀ.
ΕΡ. Θὰ ἤθελα νὰ μοῦ πεῖτε ποιὸς εἶναι ὁ ρόλος καὶ ὁ λόγος τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, τοῦ ἄμβωνα, τῶν εἰκόνων, τῶν ἑξαπτερύγων, τῶν φώτων καὶ κηροπηγίων, τῶν ἱερῶν σκευῶν, τῆς πολυτελοῦς ἀμφιέσεως τῶν ἱερέων καὶ αὐτῶν τῶν ἀμφίων.
ΑΠ. Πρόκειται γιὰ μιὰ ἀπὸ τὶς πιὸ ἐνδιαφέρουσες ἐρωτήσεις, ἀφοῦ ἔχει νὰ κάνει μέ τὸ Α καὶ τὸ Ω τῆς πνευματικῆς ζωῆς ποὺ εἶναι ἡ λειτουργικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας μας. Ταυτόχρονα ὅμως, ἀπαιτεῖ καὶ μιὰ ἀπὸ τὶς πιὸ δύσκολες ἀπαντήσεις διότι καὶ τὰ ζητούμενα εἶναι πολλά, ἀλλὰ καὶ διότι κάθε ἕνα ἀπὸ αὐτὰ θὰ χρειαζόταν μιὰ ὁλόκληρη ἐργασία γιὰ νὰ ἀπαντηθεῖ ἱκανοποιητικά. Θὰ προσπαθήσουμε, λοιπόν, περιληπτικὰ νὰ ἀπαντήσουμε στὰ τόσο σημαντικὰ καὶ ὡραῖα ἐρωτήματα.
Ἀρχίζοντας ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ καὶ τὸ ρόλο της στὴ λατρευτικὴ ζωὴ πρέπει νὰ ποῦμε αὐτὸ ποὺ ὁ Μέγας Βασίλειος λέει ὅτι δηλαδὴ «ἐπειδὴ γὰρ εἶδε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον δυσάγωγον πρὸς ἀρετὴν τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων, καὶ διὰ τὸ πρὸς ἡδονὴν ἐπιρρεπὲς τοῦ ὀρθοῦ βίου καταμελοῦντας ἡμᾶς τί ποιεῖ; Τὸ ἐκ τῆς μελωδίας τερπνὸν τοῖς δόγμασιν ἐγκατέμιξεν, ἵνα τῷ προσηνεῖ καὶ λείῳ τῆς ἀκοῆς τὸ ἐκ τῶν λόγων ὠφέλιμον λανθανόντως ὑποδεξώμεθα» (Βασιλείου, λόγος εις τὸν Α´ ψαλμὸ P.G 29,212B). Λέει, δηλαδή, ὁ Μέγας Βασίλειος ὅτι τὸ ἅγιο Πνεῦμα εἶναι αὐτὸ ποὺ μᾶς δίδαξε τὴ μουσικὴ στὴν Ἐκκλησία διότι βλέποντας ὅτι οἱ ἄνθρωποι εἴμαστε δύσκολοι στὸ νὰ ἀκολουθήσουμε τὴν ἀρετὴ καὶ ἐπιρρεπεῖς στὴν ἡδονὴ εἶδε ὅτι ἂν ἀναμιχθεῖ ἡ εὐχαρίστηση τῆς μουσικῆς μὲ τὰ εὐαγγελικὰ λόγια τοῦ κηρύγματος τότε εὐκολώτερα μπαίνουν στὴν ψυχὴ καὶ ριζώνουν.
Ὁ λόγος, λοιπόν, γιὰ τὸν ὁποῖο ἡ Ἐκκλησία μας δέχθηκε τὴ μουσικὴ στὴ λατρεία της, καὶ μάλιστα τὴν συγκεκριμένη μουσική, εἶναι γιὰ νὰ μαλακώσει τὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων, νὰ τὶς καλλιεργήσει καὶ τότε ὁ σπόρος τῶν λόγων νὰ βρίσκει πρόσφορο ἔδαφος καὶ νὰ καρποφορεῖ. Ὑπὸ αὐτὴν λοιπόν, τὴν ἔννοια δὲν μποροῦμε νὰ ἀλλάξουμε οὔτε τὰ λόγια τῶν ὕμνων καὶ τῶν τροπαρίων, οὔτε τὴ μουσικὴ διότι καὶ τὰ δύο εἶναι θεόπνευστα καὶ προέρχονται ἀπὸ τὶς γραφίδες ἁγίων ἀνθρώπων ποὺ ἦσαν «πλήρεις Πνεύματος ἁγίου», καὶ ἡ Ἐκκλησία ὡς Σῶμα Χριστοῦ τὰ δέχθηκε ὡς κατάλληλα γιὰ τὴ λατρεία τοῦ Θεοῦ καὶ τὰ καθηγίασε. Ἐξ ἄλλου πολλὰ εἶναι τὰ θαύματα καὶ οἱ ἀποκαλύψεις τοῦ Θεοῦ σχετικῶς μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ καὶ θὰ ἀρκεσθοῦμε νὰ ἀναφέρουμε ὅτι καὶ ὁ Τρισάγιος ὕμνος καὶ τὸ «Ἄξιόν ἐστιν» ὄχι ἁπλῶς εἶναι ὕμνοι θεόπνευστοι, ὅπως ὅλοι οἱ ὕμνοι τῆς κοινῆς λατρείας, ἀλλὰ καὶ τοὺς μάθαμε ἀπὸ τοὺς ἴδιους τοὺς Ἀγγέλους. Πολλὲς φορὲς ἄλλωστε ὁ Θεὸς ὄχι μόνο φώτισε τοὺς ἁγίους νὰ γράψουν λόγια καὶ μουσικὴ ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐπήνεσε ψάλλοντας ὅπως ἔκανε ἡ Παναγία στὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Κουκουζέλη.
Ὁ Ἄμβωνας, γιὰ τὸν ὁποῖον ρωτᾶτε, συμβολίζει τὸν ἀποκυλισθέντα λίθο τοῦ μνήματος πάνω ἀπὸ τὸν ὁποῖο ὁ ἅγιος Ἄγγελος μετέδωσε τὸ χαρμόσυνο μήνυμα τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου ὅπως ἀκριβῶς οἱ ἱερεῖς καὶ οἱ διάκονοι καὶ διαβάζοντας τὸ Εὐαγγέλιο καὶ κηρύττοντάς Το μεταφέρουν ἀκριβῶς τὸ ἴδιο μήνυμα. Πρέπει ἐπίσης νὰ γνωρίζετε ὅτι ὁ ἄμβωνας εἶχε παλαιότερα τὴ θέση του στὸ κέντρο τοῦ ναοῦ καὶ ἀπὸ ἐκεῖ διαβαζόταν, ἐμμελῶς πάντα, σύμφωνα μὲ τὰ ὅσα εἴπαμε γιὰ τὸ ρόλο τῆς μουσικῆς, καὶ τὸ ἑωθινὸ εὐαγγέλιο ποὺ ἔχει περιεχόμενο σχετικὸ μὲ τὶς ἐμφανίσεις τοῦ Χριστοῦ μετὰ τὴν Ἀνάσταση. Τὸ ἑωθινὸ Εὐαγγέλιο σήμερα ἀναγινώσκεται ἐμμελῶς στὸ δεξιὸ μέρος τῆς ἁγίας Τραπέζης ἐπειδὴ ἀκριβῶς ὁ ἄγγελος ἐκάθισεν εἰς τὸ δεξιὸν μέρος τοῦ μνήματος καὶ ἡ ἁγία Τράπεζα συμβολίζει τὸν Πανάγιο Τάφο τοῦ Χριστοῦ.
Τὰ ἑξαπτέρυγα συμβολίζουν τὰ ἑξαπτέρυγα Σεραφείμ, ἕνα ἀπὸ τὰ ἐννέα τάγματα τῶν Ἀγγέλων, ἀλλὰ καὶ ὅλες τὶς ἀγγελικὲς δυνάμεις ποὺ συνοδεύουν στὴν εἴσοδο τοῦ Εὐαγγελίου καὶ συλλειτουργοῦν μὲ τὸν ἱερέα ἀφοῦ μάλιστα αὐτὸ παρακαλεῖ μυστικῶς καὶ ὁ ἴδιος («ποίησον σὺν τῇ εἰσόδῳ ἡμῶν εἴσοδον ἁγίων ἀγγέλων γενέσθαι..») καὶ ποὺ δορυφοροῦν καὶ περικυκλώνουν τὸν Βασιλέα τῶν ὅλων κατὰ τὴ Μεγάλη Εἴσοδο. Παλαιότερα τὰ ἑξαπτέρυγα δὲν κατασκευάζονταν ἀπὸ μέταλλο ἀλλὰ ἀπὸ ὕφασμα καὶ τὰ χρησιμοποιοῦσαν οἱ διάκονοι γιὰ νὰ διώχνουν, κουνώντας τα, τυχὸν ἔντομα πάνω ἀπὸ τὸ ἅγιο Ποτήριο.
Ἀναφερόμενοι πολὺ ἐπιγραμματικὰ στὰ ἱερὰ σκεύη, αὐτὰ συμβολίζουν:
Α) Τὸ ἅγιο Ποτήριο συμβολίζει τὸ ποτήριο τοῦ μυστικοῦ δείπνου
Β) Τὸ ἅγιο δισκάριο τὸν οὐρανό, γι᾿ αὐτὸ εἶναι καὶ στρογγυλὸ καὶ κρατεῖ τὸν Δεσπότη τοῦ οὐρανοῦ, ὅπως λέει ὁ ἅγιος Συμεὼν Θεσσαλονίκης, ἀλλὰ καὶ τὴν Ἐκκλησία πάνω στὴν ὁποία τοποθετεῖ ὁ λειτουργὸς ἱερεὺς κατὰ τὴν ἀκολουθία τῆς προθέσεως ὅλα τὰ μέλη Της δηλαδὴ τὸν Χριστό, ὡς Κεφαλή, βγάζοντας ἀπὸ τὸ πρόσφορο τὸ κεντρικὸ τμῆμα του ποὺ λέει ΙηΣοῦς ΧριΣτὸς ΝΙΚΑ, τὴν Θεοτόκο ποὺ τὴν τοποθετεῖ στὸ δεξιὸ μέρος τοῦ Χριστοῦ βγάζοντας ἀπὸ τὸ πρόσφορο τὴν τριγωνικὴ μερίδα ποὺ γράφει Μήτηρ Θεοῦ, τὶς ἐννέα κατηγορίες τῶν ἁγίων βγάζοντας ἀπὸ τὸ πρόσφορο τὰ ἐννέα μικρὰ τριγωνάκια ἕνα γιὰ κάθε κατηγορία (1. Ἄγγελοι, 2. Πρόδρομος καὶ Προφῆτες, 3. Ἀπόστολοι καὶ ἰσαπόστολοι, 4. Ἱεράρχες, 5. Μάρτυρες, 6. Ὅσιοι, 7. Ἀνάργυροι, 8. Θεοπάτορες Ἰωακεὶμ καὶ Ἄννα καὶ ἑορτάζοντες τὴν ἡμέρα ποὺ ἐπιτελεῖται ἡ Θ. Λειτουργία ἅγιοι, 9. Ἅγιος τοῦ ὁποίου τελοῦμε τὴ Λειτουργία δηλαδὴ Ἰωάννης Χυσόστομος ἢ Μ. Βασίλειος) καὶ τέλος ὅλους τοὺς ζῶντες ἀλλὰ καὶ κεκοιμημένους Ὀρθοδόξους, κανονικὰ Βαπτισμένους καὶ Μυρωμένους Χριστιανούς, οἱ ὁποῖοι μάλιστα δὲν ἔχουν ἀρνηθεῖ τὴν πίστη τους φανερὰ (ἔνταξη σὲ αἵρεση, ἀποδοχὴ ἐπίσημα δοξασιῶν ὅπως τῆς ἀστρολογίας, πολιτικὸς γάμος, δήλωση γιὰ καύση τοῦ σώματος μετὰ θάνατον, αὐτοκτονία κ.ἄ.), διότι μόνον αὐτοὶ εἶναι μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, μέλη τῆς Ἐκκλησίας.
Γ) Ἡ λαβίδα συμβολίζει τὴ λαβίδα μὲ τὴν ὁποία τὸ Σεραφεὶμ ἔδωσε στὸν Ἡσαΐα ἕνα ἀναμμένο κάρβουνο στὸ στόμα. Κάρβουνο ἀναμμένο εἶναι καὶ τὸ Δεσποτικὸ Σῶμα τὸ ὁποῖο μὲ τὴ λαβίδα (τὸ κουταλάκι) μᾶς μεταδίδει ὁ ἱερεὺς καὶ τοὺς μὲν καταλλήλως προετοιμασμένους θερμαίνει καὶ φωτίζει τοὺς δὲ ἀναξίως προσερχομένους καταφλέγει.
Δ) Ὁ ἀστερίσκος συμβολίζει τὸ ἄστρο τῆς Βηθλεὲμ ἀλλὰ καὶ τὸ στερέωμα τοῦ οὐρανοῦ, ἔχει δὲ καὶ πρακτικὴ σημασία ὥστε τὰ καλύμματα νὰ μὴ ἔρχονται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὰ μέρη τοῦ ἄρτου ποὺ βρίσκονται ἐπάνω στὸν δίσκο.
Ε) Τὰ καλύμματα συμβολίζουν καὶ τὰ σπάργανα τοῦ Χριστοῦ μὲ τὰ ὁποῖα τὸν τύλιξαν μετὰ τὴ Γέννηση ἀλλὰ καὶ τὰ σάβανα μὲ τὰ ὁποῖα τὸν τύλιξαν μετὰ τὴ Σταύρωση καὶ αὐτὸ γιατὶ ἡ κόγχη τῆς ἁγίας Προθέσεως συμβολίζει καὶ τὸ σπήλαιο τῆς Γεννήσεως (ἀπὸ τὴ Γέννηση ξεκινᾶ τὸ ἔργο τῆς Θείας Οἰκονομίας, ὅπως ἀπὸ τὴν Πρόθεση ξεκινᾶ ἡ Θεία Λειτουργία ποὺ εἶναι τὸ ἴδιο τὸ σχέδιο τῆς Θείας Οἰκονομίας) καὶ τὸ μνημεῖο τῆς ταφῆς ὅπου μὲ τὴν Ἀνάσταση καὶ τὴν Ἀνάληψη, ποὺ ἀκολουθεῖ, τελειώνει τὸ σχέδιο τῆς Θείας Οἰκονομίας καὶ αὐτὴ ἡ Θεία Λειτουργία. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ ἔχουν σχῆμα σταυροῦ ἀφοῦ ὅλο τὸ σχέδιο τῆς Οἰκονομίας στηρίζεται στὸ Σταυρὸ καὶ τὴν Ἀνάσταση.
ΣΤ) Ὁ ἀέρας εἶναι ἕνα ὀρθογώνιο ὕφασμα μὲ δύο κορδέλες στὴν ἄκρη, τὸ ὁποῖο καλύπτει ταυτόχρονα καὶ τὰ δύο σκεύη (Ποτήριο - Δισκάριο) καὶ συμβολίζει ὅ,τι καὶ τὰ καλύμματα καὶ ἐπὶ πλέον τὴ φωτεινὴ νεφέλη τοῦ ὄρους Θαβὼρ ἢ καὶ τὸ καταπέτασμα ποὺ χώριζε, στὴν ἐποχὴ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων.
Ζ) Ἡ λόγχη, μικρὸ μαχαιράκι σὲ σχῆμα λόγχης, συμβολίζει τὴ λόγχη μὲ τὴν ὁποία ἕνας ἀπὸ τοὺς στρατιῶτες, τοὺς παρευρισκομένους στὴ Σταύρωση, ἔνυξε τὴν πλευρὰ τοῦ Χριστοῦ γιὰ νὰ διαπιστώσει ἂν ζεῖ καὶ τότε βγῆκε αἷμα καὶ ὕδωρ.
Η) Τό θυμιατὸ μὲ τὶς τέσσερις ἁλυσίδες συμβολίζει τοὺς τέσσερις Εὐαγγελιστές, μὲ τὰ δώδεκα κουδουνάκια τοὺς Ἀποστόλους, τὸ κήρυγμα τῶν ὁποίων ἀκούστηκε σὲ ὅλη τὴν Οἰκουμένη, μὲ τὴ βάση του τὴν Παναγία ποὺ δέχθηκε στὰ σπλάχνα της τὸ Χριστὸ χωρὶς νὰ καεῖ, ὁ ὁποῖος συμβολίζεται μὲ τὸ ἀναμμένο κάρβουνο. Τὸ θυμίαμα τέλος συμβολίζει τὴν προσευχὴ ποὺ ἀνέρχεται πρὸς τὸν οὐρανό, ἢ τὴν ψυχὴ ποὺ ὅταν θερμαίνεται ἀπὸ τὴν πίστη ἀνίσταται καὶ γεμίζει μὲ τὰ χαρίσματα τοῦ ἁγίου Πνεύματος ποὺ συμβολίζονται μὲ τὴν εὐωδία τοῦ θυμιάματος.
Τὰ δὲ φῶτα τοῦ ναοῦ συμβολίζουν τοὺς ἀστέρες ἀφοῦ κρέμονται ἀπὸ τὸν οὐρανὸ (τὸν τροῦλο) ἀλλὰ καὶ τοὺς ἁγίους, μποροῦν δὲ ἀνάλογα μὲ τὸ τί εἴδους φῶτα εἶναι νὰ συμβολίζουν καὶ ἄλλα πράγματα. Τὰ ὄρθια φῶτα γιὰ παράδειγμα συμβολίζουν τὴ στήλη πυρὸς τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τὰ τρίφωτα τὴν Ἁγία Τριάδα, τὰ ἑπτάφωτα τὰ χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τὰ δωδεκάφωτα τοὺς ἁγίους Ἀποστόλους κ.ἄ. Τὰ φῶτα ὅμως, πρέπει νὰ ποῦμε, σώζουν καλύτερα τοὺς συμβολισμούς τους καὶ βοηθοῦν καὶ τὴν ψυχὴ νὰ κατανυχθεῖ ὅταν εἶναι φυσικά, ὅπως στὰ περισσότερα ἀπὸ τὰ μοναστήρια μας, δηλαδὴ ἀποτελούμενα ἀπὸ κεριὰ καὶ κανδήλια ποὺ καῖνε καὶ ὄχι τεχνητὰ ποὺ προέρχονται δηλ. ἀπὸ ἡλεκτρικὸ ρεῦμα.
Τά κεριά καὶ τό λάδι εἶναι μία προσφορὰ πρὸς τὸν Θεὸ ἀπὸ αὐτὰ τὰ ὑλικὰ ἀγαθὰ ποὺ ὁ ἴδιος μᾶς δίνει (τὰ σὰ ἐκ τῶν σῶν) καὶ συμβολίζουν τὰ μὲν κεριὰ τὸ εὔπλαστο καὶ μαλακὸ τῆς ψυχῆς ἀλλὰ καὶ τὴν ἑνωτικὴ δύναμη τοῦ ἁγίου Πνεύματος διότι τὰ κεριὰ κατασκευάζονται, ἔτσι τουλάχιστον θὰ ἔπρεπε, ἀπὸ τὸ ἁγνὸ κερὶ ποὺ φτιάχνει ἡ μέλισσα, ἡ ὁποία γιὰ νὰ παρασκευάσει τὸ κερὶ μαζεύει τὴ γύρη ἀπὸ διάφορα λουλούδια.
Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ τὸ κερὶ μᾶς θυμίζει καὶ τὴν ἐργατικότητα τῆς μέλισσας ἀλλὰ καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι μαζεύει ὅ,τι καλὸ καὶ ἀπορρίπτει ὅ,τι ρυπαρό. Θυμίζει ἐπίσης τὸ κερὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο τὸ Πῦρ, ἡ Θεότητα δηλαδή, ἑνώνεται μὲ τὴν εὔπλαστη ψυχὴ καὶ τὴ μαλακώνει ἀλλὰ καὶ τὴ φωτίζει καὶ τὴν ἴδια καὶ ὅλους ὅσοι ἔρχονται σὲ κοινωνία μαζί της.
Τὸ λάδι συμβολίζει τὸ ἄπειρο ἔλεος τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ τὰ κανδήλια συμβολίζουν τὴν Ἐκκλησία ποὺ εἶναι μεταδοτικὴ Θείου ἐλέους καὶ φωτιστική. Συμβολίζουν βέβαια ὅπως εἴπαμε καὶ τὰ κεριὰ καὶ τὸ λάδι πάνω στοὺς πολυελέους ἢ μπροστὰ ἀπὸ τὶς εἰκόνες τῶν ἁγίων τοὺς ἴδιους τοὺς ἁγίους ποὺ τὸ Φῶς τους ἔλαμψε, κατὰ τὸ λόγο τοῦ Κυρίου, «ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσι τὰ καλὰ ἔργα καὶ δοξάσωσι τὸν Πατέρα τὸν ἐν τοῖς οὐρανοῖς». Ὑπάρχουν πολλοὶ λόγοι γιὰ τοὺς ὁποίους πρέπει οἱ Ὀρθόδοξοι νὰ ἀνάβουμε τὸ καντήλι ὅπως γιὰ παράδειγμα γιὰ νὰ μᾶς θυμίζει τὴν ἀνάγκη γιὰ προσευχή, γιὰ νὰ φωτίζει τὸ χῶρο καὶ νὰ διώκει τὸ σκότος ὅπου ἐπικρατοῦν οἱ δυνάμεις τοῦ κακοῦ, γιὰ νὰ μᾶς θυμίζει ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι τὸ μόνο ἀληθινὸ Φῶς καὶ ἡ πίστη σὲ Αὐτὸν εἶναι Φῶς, γιὰ νὰ μᾶς θυμίζει ὅτι ἡ ζωή μας πρέπει νὰ εἶναι φωτεινή, γιὰ νὰ μᾶς θυμίζει ὅτι ὅπως τὸ καντήλι ἀπαιτεῖ τὸ δικό μας χέρι γιὰ νὰ ἀνάψει ἔτσι καὶ ἡ ψυχὴ ἀπαιτεῖ τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ, τὴ Χάρη Του δηλαδή, γιὰ νὰ μᾶς θυμίζει ὅτι πρέπει τὸ θέλημά μας νὰ καεῖ καὶ νὰ θυσιαστεῖ γιὰ τὴν ἀγάπη πρὸς τὸ Θεὸ κ.ἄ. Ἐννοεῖται, βέβαια, ὅτι ὅπως τὸ κερὶ γιὰ νὰ ἀποτελεῖ πραγματικὴ προσφορὰ πρέπει νὰ εἶναι γνήσιο ἔτσι καὶ τὸ λάδι τῶν καντηλιῶν πρέπει νὰ εἶναι ἐλαιόλαδο καὶ μάλιστα ὅσο τὸ δυνατὸν καλύτερης ποιότητος. Ἄλλωστε ὁ Κύριος προσευχήθηκε στὸν κῆπο τῶν Ἐλαιῶν καὶ ὁ ναὸς μὲ τὰ κανδήλια μετατρέπεται σὲ νέο κῆπο καὶ ἐλέους (λαδιοῦ) καὶ Ἐλέους Θεϊκοῦ.
Οἱ εἰκόνες δὲ συμβολίζουν τίποτα, ἀλλὰ ἁπλῶς ἀναπαριστοῦν εἴτε τὰ πρόσωπα ποὺ εἰκονίζουν, τὸ Χριστό, τὴν Παναγία τοὺς ἁγίους, εἴτε τὰ γεγονότα καὶ δηλώνουν τὴν παρουσία ὅλων τῶν προσώπων, ὅλων τῶν ἁγίων μέσα στὴ λατρευτικὴ ζωὴ ἀλλὰ καὶ κηρύττουν ὅλο τὸ σχέδιο τῆς Θείας οἰκονομίας μὲ τὴν ἀναπαράσταση τῶν γεγονότων διότι οἱ εἰκόνες εἶναι «τὰ βιβλία τῶν ἀγραμμάτων». Οἱ πιστοὶ καλοῦνται νὰ μιμηθοῦν τὰ εἰκονιζόμενα πρόσωπα καὶ νὰ βιώσουν τὰ γεγονότα τὰ ὁποῖα βλέπουν ἢ νὰ διδαχθοῦν ἀπὸ αὐτά. Οἱ πιστοὶ ἐπίσης προσκυνοῦν, ὄχι λατρευτικά, ἀλλὰ τιμητικὰ τὶς εἰκόνες ἀποδίδοντας τὴν τιμὴ ὄχι φυσικὰ στὴν ἴδια τὴν εἰκόνα, στὸ ὑλικὸ ἢ τὴν τέχνη, ἀλλὰ στὸ εἰκονιζόμενο πρόσωπο.
Τὰ ἄμφια τῶν ἱερέων εἶναι συνήθως πολυτελῆ ἀκριβῶς διότι στὴ λατρεία τοῦ Θεοῦ διαλέγουμε νὰ δώσουμε καὶ ὅ,τι καλύτερο ἔχουμε. Ἂν κανεὶς διαβάσει τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ καὶ τὶς ὁδηγίες γιὰ τὸ πῶς θὰ κατασκευασθοῦν καὶ ὁ ναὸς ἀλλὰ καὶ τὰ ἀρχιερατικὰ ἄμφια τοῦ Ἀαρών, στὴν Παλαιὰ Διαθήκη, τότε θὰ μείνει ἔκπληκτος ἀπὸ τὴν πολυτέλεια ποὺ ζητεῖ ὁ Θεός, ἀπὸ τὴν ἀκρίβεια τῶν ὁδηγιῶν Του ἀκόμα καὶ γιὰ τὴν πιὸ μικρὴ καὶ ἀσήμαντη, ὅπως ἴσως θὰ φαινόταν σὲ μᾶς λεπτομέρεια καὶ ἀπὸ τὴν ἀπολυτότητά Του στὴν ἐφαρμογὴ τῶν ὁδηγιῶν αὐτῶν. Ἀξίζει νὰ ἀναφέρουμε ὅτι ὁ Θεὸς ζητᾶ ἀκόμα καὶ τὰ καρφιὰ ποὺ θὰ χρησιμοποιηθοῦν νὰ εἶναι χρυσά.Αὐτὸ βέβαια σὲ καμία περίπτωση δὲ δικαιολογεῖ τὴ σπατάλη ἑκατομμυρίων, ἢ τὴν ὕπαρξη δεκάδων πολυτελῶν ἱερατικῶν στολῶν. Ἁπλῶς θὰ πρέπει νὰ μὴ χρησιμοποιοῦμε γιὰ τὴ λατρεία τοῦ Θεοῦ, γιὰ τὴν ὁποία προορίζονται καὶ τὰ ἄμφια, ὅ,τι εὐτελέστερο καὶ περιττὸ ἢ κακόγουστο, ὅ,τι ἁπλῶς μᾶς περισσεύει. Ἂς δοῦμε ὅμως ἐν περιλήψει τὸ συμβολισμὸ τῶν ἀμφίων κάθε βαθμοῦ.
Α) Τὸ στιχάριο εἶναι ποδήρης χιτώνας τὸν ὁποῖο φοροῦν οἱ φορεῖς καὶ τῶν τριῶν βαθμῶν τῆς ἱερωσύνης (διάκονος, πρεσβύτερος, ἐπίσκοπος) συμβολίζει τὴν ἁγνότητα καὶ τὴν πνευματικὴ χαρά, ἀλλὰ καὶ τὸ καθαρὸ καὶ ἀμόλυντο τῆς ἱερατικῆς τάξεως.
Β) Τό ὀράριο εἶναι μιὰ ταινία ὑφάσματος ποὺ κρέμεται ἀπὸ μπροστὰ καὶ στὸ πίσω μέρος τοῦ ἀριστεροῦ ὤμου τοῦ διακόνου καὶ συμβολίζει τὰ φτερὰ τῶν Ἀγγέλων καὶ γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ παλαιότερα, μερικὲς φορὲς ἀκόμα καὶ σήμερα, ἀνέγραφε τὴ φράση «Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος Κύριος Σαβαὼθ πλήρης ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ τῆς δόξης σου».
Γ) Τὰ ἐπιμανίκια, τὰ ὁποῖα εἶναι δύο καὶ δένονται στὰ χέρια καὶ τῶν τριῶν ἱερατικῶν βαθμῶν, συμβολίζουν τὴ δημιουργικὴ χεῖρα τοῦ Θεοῦ καὶ θυμίζουν ταυτόχρονα ὅτι ὁ λειτουργὸς δανείζει ἁπλῶς τὰ χέρια του γιὰ νὰ λειτουργήσει ὁ ἴδιος ὁ Χριστός. Συμβολίζουν ἀκόμα καὶ τὶς χειροπέδες μὲ τὶς ὁποῖες ἔδεσαν τὸ Χριστὸ καὶ παλαιότερα ἦταν ἄμφιο μόνο ἀρχιερατικό.
Δ) Τὸ ἐπιτραχήλιο εἶναι τὸ χαρακτηριστικὸ ἄμφιο τοῦ δευτέρου βαθμοῦ τῆς ἱερωσύνης, τοῦ πρεσβυτέρου, καὶ ἀποτελεῖται ἀπὸ δύο λωρίδες ποὺ κρέμονται ἀπὸ τὸν τράχηλο (ἐπι – τραχήλιο) τοῦ ἱερέως. Εἶναι στὴν πραγματικότητα τὸ ἴδιο ἄμφιο μὲ τὸ ὀράριο γι᾿αὐτὸ καὶ παλαιότερα κατὰ τὴ χειροτονία ἀπὸ διάκονο σὲ πρεσβύτερο ὁ χειροτονῶν ἐπίσκοπος δὲν ἔδιδε ἄλλο ἐπιτραχήλιο στὸ νέο ἱερέα ἀλλὰ ἁπλῶς ἔφερνε τὸ πίσω μέρος τοῦ ὀραρίου μπροστὰ στὸ δεξιὸ ὦμο. Συμβολίζει τὴν ἐξουσία τὴν ὁποία ἔπαιρναν οἱ βασιλεῖς καὶ οἱ ἱερεῖς στὴν Παλαιὰ Διαθήκη μὲ τὴ χύση λαδιοῦ ἐπὶ τῆς κεφαλῆς, συμβολίζει, δηλαδή, καὶ ἀναπαριστᾶ αὐτὸ τὸ λάδι ποὺ τρέχει πάνω στὸν ἱερέα, τὴν ἱερατικὴ ἐξουσία ποὺ ὁ Θεὸς τοῦ ἔδωσε. Τὰ κρόσια ποὺ κρέμονται ἀπὸ τὸ ἐπιτραχήλιο συμβολίζουν τὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖες εἶναι κυριολεκτικὰ κρεμασμένες ἀπὸ τὸν τράχηλό του καὶ γιὰ τὶς ὁποῖες θὰ λογοδοτήσει, τὰ δὲ ἑπτὰ κουμπιὰ ποὺ εἴθισται νὰ ἔχει πάνω συμβολίζουν τὰ ἑπτὰ χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἢ καὶ τὰ ἑπτὰ μυστήρια.
Ε) Ἡ ζώνη, τὴν ὁποία φοροῦν μόνον οἱ Πρεσβύτεροι καὶ οἱ Ἐπίσκοποι θυμίζει ὅτι ὁ ἱερεὺς ἑτοιμάζεται νὰ ἐπιτελέσει ἔργο σπουδαῖο καὶ δύσκολο, τὴ Θεία Λειτουργία, καὶ γι᾿ αὐτὸ ἀπαιτεῖται ἑτοιμότητα καὶ ἐγρήγορση. Οἱ ἄνθρωποι πάντα, ἰδιαίτερα στὶς ἀγροτικὲς περιοχές, ζώνονταν (ἔσφιγγαν τὴ ζώνη τους) γιὰ νὰ εἶναι ἕτοιμοι γιὰ τὴ δουλειά. Συμβολίζει ἡ ζώνη ὅμως καὶ τὴ νέκρωση τῆς σαρκὸς καὶ τῶν σαρκικῶν παθῶν ἀκριβῶς διότι στὰ ἐπινεφρίδια βρίσκεται ἡ ἕδρα τῶν σαρκικῶν παθῶν. Γιὰ τὸν ἴδιο λόγο καὶ οἱ μοναχοὶ φοροῦν πάντα δερμάτινη ζώνη.
ΣΤ) Τὸ φελόνιο εἶναι ἕνας χιτώνας μὲ τὴ μορφὴ κοντοῦ μανδύα τὸ ὁποῖο φοροῦν πλέον μόνον οἱ πρεσβύτεροι, ἐνῶ παλαιότερα καὶ οἱ ἐπίσκοποι, καὶ συμβολίζει τὴ χλαμύδα ποὺ φόρεσαν στὸ Χριστὸ γιὰ νὰ τὸν χλευάσουν. Φανερώνεται μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ὅτι ὁ Ἱερέας βρίσκεται εἰς τόπον καὶ τύπον Χριστοῦ, ἀλλὰ καὶ ὅτι πρόκειται νὰ τελέσει καὶ αὐτὸς τὴν ἴδια τὴ θυσία τοῦ Χριστοῦ. Τὸ γεγονὸς μάλιστα ὅτι ὁ χιτώνας τοῦ Κυρίου ἦταν ἄρραφος θυμίζει καὶ στὸν ἱερέα καὶ στοὺς πιστοὺς ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι Μία καὶ δὲν πρέπει νὰ σχίζεται. Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς μᾶς πληροφορεῖ, τέλος, ὅτι τὸ φαιλόνιο δὲν ἔχει μανίκια γιὰ νὰ θυμίζει στὸν ἱερέα ὅτι δὲν πρέπει νὰ ἀσχολεῖται μὲ κοσμικὰ πράγματα.
Ζ) Τὸ ἐπιγονάτιο εἶναι ἕνα ὕφασμα σὲ σχῆμα ρόμβου καὶ κρέμεται ἀπὸ τὸν ὦμο στοὺς Πρεσβυτέρους ἤ, συνήθως, ἀπὸ τὸ σάκκο στοὺς ἐπισκόπους. Συμβολίζει τὸ λέντιο μὲ τὸ ὁποῖο ἔπλυνε ὁ Χριστὸς τὰ πόδια τῶν Ἀποστόλων καὶ γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ τὸ φορεῖ ὁ ἐπίσκοπος καὶ οἱ ἱερεῖς ποὺ ἔχουν τιμηθεῖ μὲ κάποιο ὀφφίκιο (ἀξίωμα) ἀκριβῶς διότι, κατὰ τὸ λόγο τοῦ Χριστοῦ, ὁ πρῶτος πρέπει νὰ εἶναι πάντων διάκονος καὶ νὰ εἶναι ὡς ὁ ἔσχατος. Συμβολίζει ἀκόμα τὴ Μάχαιρα τοῦ Πνεύματος, ἢ τὴν πνευματικὴ μάχαιρα, τὴν ἐξουσία δηλαδὴ καὶ τὴ χάρη ποὺ ἔχει ὁ ἐπίσκοπος καὶ οἱ ἱερεῖς. Κατὰ τὸν ἅγιο Συμεὼν Θεσσαλονίκης, τέλος, συμβολίζει τὴ νίκη κατὰ τοῦ θανάτου.
Η) Ὁ σάκκος, ὁ ὁποῖος κάποτε ἦταν ἄμφιο μόνον τοῦ Πατριάρχου, τώρα δὲ ὅλων τῶν Ἐπισκόπων καὶ ἀντικατέστησε τὸ φελόνιο, σώζει καὶ τὸ συμβολισμὸ τοῦ φελονίου. Ἐπειδή, ὅμως, ἔγινε κατ᾿ ἀπομίμηση τοῦ αὐτοκρατορικοῦ σάκκου συμβολίζει καὶ θυμίζει ὅτι ὁ ἐπίσκοπος στὴ Λειτουργικὴ Σύναξη τῶν πιστῶν βρίσκεται εἰς τόπον καὶ τύπον Χριστοῦ. Θυμίζει καὶ τὸ βασιλικὸ ἀξίωμα τοῦ Χριστοῦ, τὸ ὁποῖο μαζὶ μὲ τὸ προφητικὸ καὶ ἱερατικὸ ἔχει ὁ ἐπίσκοπος. Τὰ δώδεκα κουδουνάκια ποὺ κρέμονται ἀπὸ τὸ σάκκο συμβολίζουν τὰ δώδεκα κουδουνάκια, κατ᾿ ἀντιστοιχία τῶν φυλῶν τοῦ Ἰσραήλ, ποὺ κρέμονταν ἀπὸ τὸ σάκκο τοῦ Ἀαρών, καὶ τοὺς δώδεκα Ἀποστόλους καὶ συνεπῶς τὸ διδακτικὸ κήρυγμα τοῦ ἐπισκόπου. Ὅπως, τὰ κουδουνάκια ἀκούγονται σὲ κάθε κίνηση τοῦ Ἀρχιερέως μέσα στὸ ναό, στὴν Ἐκκλησία, ἔτσι τοῦ θυμίζουν ὅτι ὅλη ἡ ζωή του πρέπει νὰ εἶναι κήρυγμα γιὰ τοὺς πιστοὺς καὶ ὅτι κάθε του πράξη διδάσκει εἴτε ἀρνητικὰ εἴτε θετικά.
Θ) Τὸ ὠμοφόριο, τὸ ὁποῖο κρέμεται ἀπὸ τοὺς ὤμους τοῦ ἐπισκόπου καὶ σταυρώνει μπροστὰ στὸ στῆθος του, συμβολίζει τὸ πλανηθὲν πρόβατο τὸ ὁποῖο ὁ ἐπίσκοπος βρίσκει καὶ φέρει στοὺς ὤμους καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἅγιος Συμεὼν μᾶς λέει ὅτι πρέπει νὰ εἶναι κατασκευασμένο ἀπὸ μαλλὶ προβάτου.
Βλέπουμε, λοιπόν, ὅτι τὰ ἄμφια τοῦ μὲν διακόνου εἶναι μόνο τρία, γιὰ τὸ ἱερὸ τοῦ ἀριθμοῦ, πέντε τοῦ πρεσβυτέρου γιὰ τὶς πέντε αἰσθήσεις ποὺ πρέπει νὰ θεραπευθοῦν, καὶ ἑπτὰ τοῦ ἐπισκόπου γιὰ τὴν πληρότητα τοῦ ἀριθμοῦ ποὺ δηλώνει τὴν πληρότητα τῆς ἱερωσύνης. Ὁ ἐπίσκοπος ὅμως φέρει ἐκτὸς ἀπὸ τὰ ἄμφιά του καί:
Α) Τὴν μίτρα, ποὺ φέρει στὸ κεφάλι καὶ εἶναι σὲ σχῆμα τρούλου. Ἡ Μίτρα ἔχει τὴν ἀρχή της στὴν Παλαιὰ Διαθήκη καὶ συμβολίζει καὶ τὸ ἀκάνθινο στεφάνι τοῦ Χριστοῦ, δεῖγμα ὅτι ὁ ἀρχιερέας μαρτυρεῖ καὶ σταυρώνεται γιὰ τὸ ποίμνιό του καὶ τὴν Ἀλήθεια. Θυμίζει ἀκόμα τὸ αὐτοκρατορικὸ στέμμα ἀφοῦ ὁ ἐπίσκοπος βρίσκεται εἰς τόπον καὶ τύπον τοῦ Βασιλέως τῶν Βασιλευόντων Χριστοῦ.
Β) Τὴν ποιμαντική ράβδο ποὺ στὴν ἄκρη της ἔχει ἕνα δικέφαλο φίδι ποὺ τὰ κεφάλια του εἶναι ἐστραμμένα πρὸς ἕνα σταυρὸ στὸ κέντρο καὶ συμβολίζει τὴν ποιμαντικὴ ἐξουσία τοῦ ἐπισκόπου. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ ὅταν τοῦ δίδεται ἡ ράβδος κατὰ τὴ χειροτονία του σὲ ἐπίσκοπο, τοῦ τονίζεται ὅτι στοὺς μὲν εὐπειθεῖς πρέπει νὰ εἶναι ράβδος ποὺ θὰ τοὺς στηρίζει στοὺς δὲ ἀπειθεῖς, ἀνυπάκουους καὶ περίεργους ράβδος ποὺ θὰ τοὺς πονέσει. Αὐτὸ ἐφήρμοζαν καὶ ἤξεραν ὅλοι οἱ Πατέρες ὅταν γίνονταν τόσο σκληροὶ καὶ ἀπόλυτοι ἀπέναντι ἀκόμα καὶ σὲ βασιλεῖς καὶ αὐτοκράτορες ἐν ὀνόματι ὅμως τῆς Ἀληθείας καὶ ὄχι ἐν ὀνόματι τῶν προσωπικῶν τους ἐπιδιώξεων. Θυμίζει ὅμως ἡ ράβδος καὶ τὴ νίκη τῶν Ἰσραηλιτῶν μὲ τὸ χάλκινο φίδι ἐναντίον τῶν φιδιῶν, τῶν πειρασμῶν δηλαδὴ καὶ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ διαβόλου, ποὺ καλεῖται ὁ ἐπίσκοπος, ὅπως ὁ Μωυσῆς νὰ διώξει ἀπὸ τὸ ποίμνιό του μὲ τὴ Χάρη τοῦ Σταυροῦ καὶ τοῦ σταυρικοῦ, τοῦ ἀσκητικοῦ δρόμου.
Γ) Ὁ σταυρὸς καὶ τὸ ἐγκόλπιο ποὺ κρέμονται ἀπὸ τὸν τράχηλό του μπροστὰ στὸ στῆθος ἀκριβῶς διότι ἐκεῖ βρίσκεται καὶ ἡ καρδιά του, θυμίζουν καὶ στὸν ἴδιο καὶ στοὺς πιστοὺς ὅτι πρέπει ἡ καρδιά του νὰ ἀνακαινισθεῖ καὶ νὰ καθαρισθεῖ μὲ τὴ σταυρικὴ καὶ πάλι Χάρη. Εἶναι ἐπίσης ὁ Σταυρὸς καὶ τὸ ἐγκόλπιο καὶ μία ὁμολογία τῆς πίστεως ποὺ ὁ ἀρχιερέας εἶναι ὑποχρεωμένος πάντοτε νὰ κάνει ἀρχίζοντας ἀπὸ αὐτὴν τὴ χειροτονία του κατὰ τὴν ὁποία ἀπαγγέλλει τὸ Σύμβολο τῆς πίστεως ὁμολογῶντας τὴν Ὀρθόδοξη Πίστη καὶ ὑποσχόμενος τὴ διαφύλαξη καὶ τήρηση τῶν ἱερῶν Κανόνων τῆς Ἐκκλησίας.
Δ) Ὁ μανδύας τὸν ὁποῖο φορεῖ ὅταν χοροστατεῖ δηλώνει καὶ αὐτὸς τὸ βασιλικό του ἀξίωμα ἀλλὰ καὶ μὲ τὶς πτυχὲς ποὺ ἔχει, φανερώνει τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ πνευματικὴ ζωὴ ἔχει πολλὲς πτυχὲς καὶ πολλὰ μέτωπα.
Ε) Τέλος, τὰ δικηροτρίκηρα: τό δικέρι συμβολίζει τὶς δύο φύσεις τοῦ Χριστοῦ καὶ τὸ τρικέρι τὴν Ἁγία Τριάδα.
Ὅλα βέβαια τὰ παραπάνω εἶναι συμβολισμοὶ καὶ προτυπώσεις ποὺ μᾶς ἔδωσαν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ μπροστὰ στὶς ὁποῖες κανεὶς ὑποκλίνεται. Οἱ συμβολισμοὶ αὐτοὶ βοηθοῦν τὸν ἄνθρωπο νὰ στρέφει διαρκῶς τὸ λογισμό του πρὸς πράγματα πολὺ ἀνώτερα ἀπὸ αὐτὰ ποὺ οἱ σωματικὲς αἰσθήσεις βλέπουν καὶ ἀντιλαμβάνονται. Ἔτσι μέσα στὴ λειτουργικὴ ζωὴ ὁ ἄνθρωπος μαθαίνει πολὺ εὔκολα, σχεδὸν αὐτόματα, αὐτὸ ποὺ οἱ Πατέρες θεωροῦν πρῶτο βῆμα στὴν πνευματικὴ ζωή, νὰ φυλάει δηλαδὴ τὶς πέντε αἰσθήσεις ὥστε τὰ ἐρεθίσματα ἀπὸ αὐτὲς νὰ μὴν καταλήγουν σὲ λογισμοὺς κακοὺς ἢ καὶ ἀδιάφορους, ἀλλὰ σὲ λογισμοὺς ἀγαθούς, ποὺ γίνονται ἀφορμὴ γιὰ κοινωνία μὲ τὸ Θεό.