Παρουσίαση Ύμνων Θεοφανείων καὶ Δημοτικῶν Τραγουδιῶν

Ἱερὰ Μητρόπολις Γόρτυνος & Μεγαλοπόλεως

Μουσικὴ Ἑορταστικὴ Ἐκδήλωση
Μεγαλόπολη, 12 Ἰανουαρίου 2008, 19:00

Α´. Ἐπίκαιροι βυζαντινοὶ ὕμνοι τῶν Θεοφανείων

1. Ἐν Ἰορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε. Ἀπολυτίκιον. Ἦχος α´.

Τὰ πολὺ σημαντικὰ γεγονότα τοῦ προσωπικοῦ μας βίου, τῆς οἰκογένειάς μας, τοῦ γένους μας, μᾶς ἀπασχολοῦν περισσότερο ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ συμβαίνουν, ἔχουν ἕναν σημαντικὸ ἀπόηχο καὶ σηματοδοτοῦν ἕνα διαρκὴ ἀναπροσδιορισμὸ τῆς μετέπειτα πορείας μας. Κατ᾿ ἐπέκτασιν, τὰ σημαντικὰ γεγονότα γιὰ ὅλη τὴν ἀνθρωπότητα θὰ πρέπει, ἐφ᾿ ὅσον μᾶς ἐνδιαφέρει ἡ καθ᾿ ὅλα ἀνέλιξή μας, νὰ ἀποτελοῦν σημεῖο ἀναφορᾶς τῆς ζωῆς μας, σταθμὸ γιὰ ἀναστοχασμό, μίμηση τῶν θετικῶν, ἀποφυγὴ τῶν ἀρνητικῶν, κάθαρση λογισμῶν καὶ ἐνεργειῶν.

Δὲν ὑπάρχει σημαντικότερο γεγονὸς στὴν διαδρομὴ τοῦ ἀνθρωπίνου εἴδους στὸν χρόνο ἀπὸ τὴν Ἀνακαίνισή του, ποὺ ἐπιτελέσθηκε μὲ τὴν ἐνανθρώπιση τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ· ἤτοι τὴν Ὑπερφυῆ Γέννησι, τὸν Θαυμαστὸ Βίο, τὰ Θεῖα Πάθη καὶ τὴν Ζωηφόρο Ἀνάστασι τοῦ Κυρίου καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Ὁ παντοδύναμος Κύριος, ποὺ θὰ μποροῦσε μὲ τὴν παραμικρὴ θεϊκὴ ἐμφάνιση νὰ πείσει γιὰ τὴν ὕπαρξη καὶ τὴν ἐξουσία του ἐπὶ παντὸς ὁρατοῦ καὶ ἀοράτου, ἀγαπᾶ τὸν ἄνθρωπο καὶ σέβεται πάντοτε τὴν ἐλευθερία τῶν ὅποιων ἐπιλογῶν του. Ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ ἐνδύεται ταπεινὸ σαρκίο στὸ σπήλαιο τῆς Βηθλεὲμ καὶ ζεῖ βίο φτωχικὸ, ἐργαζόμενος χειρωνακτικὰ στὴν Ναζαρέτ, χωριὸ μὲ κατοίκους δίχως ἰδιαίτερη ὑπόληψη στὸ καιρὸ ἐκεῖνο. Ὡς τὸ τριακοστὸ ἔτος τῆς ἡλικίας του παραμένει ἄγνωστος καὶ ἄσημος. Τότε ἔρχεται ἡ ὥρα γιὰ τὴν δημόσια ἐμφάνιση καὶ τὴν Θεία Διδασκαλία· γιὰ τοῦτο ἐπιλέγει τὸν χῶρο, χρόνο καὶ τρόπο τοῦ κατὰ σάρκα συγγενοῦς του, τοῦ υἱοῦ τοῦ Ζαχαρίου, Ἰωάννου, ποὺ διατρίβει ἀπὸ παιδὶ στὴν ἔρημο τοῦ Ἰορδάνου.

Διαβάζουμε στὸ κατὰ Μάρκον, κεφάλαιο α´: 9 Καὶ ἐγένετο ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις ἦλθεν ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ Ναζαρὲτ τῆς Γαλιλαίας καὶ ἐβαπτίσθη ὑπὸ Ἰωάννου εἰς τὸν Ἰορδάνην. 10 καὶ εὐθέως ἀναβαίνων ἀπὸ τοῦ ὕδατος εἶδε σχιζομένους τοὺς οὐρανοὺς καὶ τὸ Πνεῦμα ὡς περιστερὰν καταβαῖνον ἐπ᾿ αὐτόν· 11 καὶ φωνὴ ἐγένετο ἐκ τῶν οὐρανῶν, Σὺ εἶ ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν σοὶ εὐδόκησα.

Προχωροῦμε μὲ ὕμνους τῆς Μεγάλης Δεσποτικῆς ἑορτῆς τῶν Θεοφανείων:

2. Φῶς ἐκ φωτός κλπ. Τέσσερα Στιχηρὰ Ἰδιόμελα τῶν Αἴνων.

Ἦχος α´. Γερμανοῦ Πατριάρχου.

Φῶς ἐκ φωτός, ἔλαμψε τῷ κόσμῳ, Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ ἐπιφανεὶς Θεός· τοῦτον λαοὶ προσκυνήσωμεν. (δίς)

Πῶς σε Χριστέ, δοῦλοι τὸν Δεσπότην ἀξίως τιμήσωμεν; ὅτι ἐν τοῖς ὕδασι, πάντας ἡμᾶς ἀνεκαίνισας.

Σὺ ἐν Ἰορδάνῃ βαπτισθεὶς ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, τὰ ῥεῖθρα ἡγίασας, τῇ παλάμῃ τοῦ δούλου χειροθετούμενος, καὶ τὰ πάθη τοῦ Κόσμου ἰώμενος. Μέγα τὸ μυστήριον τῆς οἰκονομίας σου! φιλάνθρωπε Κύριε, δόξα σοι.

Τὸ ἀληθινὸν φῶς ἐπεφάνη, καὶ πᾶσι τὸν φωτισμὸν δωρεῖται· Βαπτίζεται Χριστὸς μεθ᾿ ἡμῶν, ὁ πάσης ἐπέκεινα καθαρότητος· ἐνίησι τὸν ἁγιασμὸν τῷ ὕδατι, καὶ ψυχῶν τοῦτο καθάρσιον γίνεται· ἐπίγειον τὸ φαινόμενον, καὶ ὑπὲρ τοὺς οὐρανοὺς τὸ νοούμενον· διὰ λουτροῦ σωτηρία, δι᾿ ὕδατος τὸ Πνεῦμα· διὰ καταδύσεως, ἡ πρὸς Θεὸν ἡμῶν ἄνοδος γίνεται· θαυμάσια τὰ ἔργα σου Κύριε! δόξα σοι.

3. Ἐξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ. Τετράηχος Ἁγιορείτικος Πολυέλεος

Ψαλμὸς 117. Σύμφωνα μὲ τὶς συγκλίνουσες ἐκδοχὲς διαφόρων ἑρμηνειῶν, εἶναι: Κάλεσμα γιὰ δοξολογία· Ἀνατροπὴ τῶν ἐπιβούλων· Εὐχαριστία γιὰ τὶς ἀπὸ Θεοῦ εὐεργεσίες· Προσευχὴ κατά τὴν περίοδο τῶν Χριστουγέννων· Πρός εὐχαριστίαν ἕνεκα ἐλέους καὶ χάριτος…

Β´. Παραδοσιακὰ Κάλαντα Νέου Ἔτους καὶ Θεοφανείων

Τὰ δυὸ χέρια, ἀριστερὸ καὶ δεξί, κατοπτρικῶς διαφορετικά, ἀλλὰ ὁμογενῆ, ὁμοούσια καὶ ἁρμονικῶς συνδεδεμένα, ἐξυπηρετοῦν τὸν ἴδιο ὀργανισμό, τὸ σῶμα. Μία ἀντίστοιχη ἀναλογία ἐντοπίζουμε στὴν Ἐθνικὴ Μουσικὴ τῶν Ἑλλήνων, ἡ ὁποία περιλαμβάνει δυὸ ἰσάξιους κλάδους: τὴ βυζαντινὴ ἐκκλησιαστικὴ μουσική καὶ τὴν δημώδη μουσική.

Ἡ πρώτη, ἀποτελεῖ τὴν πατροπαράδοτο ἐπίσημη μουσικὴ τῆς Ἑλληνικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ποὺ παράγεται ἀπὸ τὰ χρόνια τῆς αὐτοκρατορίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως (Ῥωμανία), ἀλλὰ καὶ ἀργότερα, ἐφ᾿ ὅσον οἱ συνθέσεις διατηροῦν τὰ στοιχεῖα τῶν παλαιῶν μουσικῶν σχημάτων.

Ἡ Δημώδης Μουσικὴ (ἢ δημοτικὸ τραγούδι) εἶναι ἕνα σύνθετο λαϊκὸ δημιούργημα τὸ ὁποῖον ἀποτελεῖται κυρίως ἀπὸ τὴν ποίησιν, τὴν μελῳδία καὶ τὴν ὄρχησιν. Ὑποστηρίζεται ὅτι πίσω ἀπὸ κάθε δημοτικὸ τραγούδι κρύβεται ἕνας δημιουργός, ὅμως συμπληρώνεται καὶ τελειοποιεῖται σὲ μία ἀτελείωτη δημιουργικὴ ἀλληλουχία ἀπ᾿ ὅλο τὸν λαό. Γι᾿ αὐτὸ τὰ δημοτικὰ τραγούδια καθρεφτίζουν τοὺς ἀγῶνες καὶ τοὺς πόθους τοῦ λαοῦ, τὶς δύσκολες στιγμές του, ἀλλὰ καὶ τὰ κλέη του.

Τὰ κάλαντα εἶναι θρησκευτικὰ τραγούδια, Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιᾶς, Θεοφανείων, Λαζάρου, Μεγάλης Παρασκευῆς, Πάσχα κ.ἄ.

Νέου Ἔτους

1. Ἀρχιμηνιὰ κι ἀρχιχρονιά. Τοπικὰ Κάλαντα, Ποίημα Ἰερεμίου Ἀρχιερέως

2. Ἀρχιμηνιὰ κι ἀρχιχρονιά. Γεωργικὰ Καππαδοκίας. Ἦχος δ´, Ἅγια

3. Ἅγιος Βασίλης ἔρχεται. Ἀνατολικοῦ Αἰγαίου. Ἦχος βαρύς, διατονικός

Τὰ ἐν λόγῳ τραγούδια διατηροῦνται ἀκόμη στὰ χείλη τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ φυλάσσονται μὲ ἰδιαίτερη ἀγάπη στὸ νοῦ καὶ τὴν καρδιά του. Μ᾿ αὐτὰ συνοδεύει τὶς ἑορτάσιμες στιγμὲς τοῦ βίου του, τὶς Ἐθνικές του ἑορτές, ἀλλὰ καὶ τὶς πένθιμες ὧρες του. Ἀκόμη καὶ κατὰ τὰ θρησκευτικὰ πανηγύρια τῶν Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων ἀποτελοῦν τὴν προέκταση τῆς θείας λατρείας, διότι ὅλο τὸ Ἐκκλησίασμα, «ἐν ἑνὶ στόματι καὶ μία καρδία», παλαιότερα τουλάχιστον, ἐχόρευε, συνήθως χωρὶς ὄργανα, πέριξ τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν ἱερέα, ἄδοντας Ἀκριτικὰ καὶ Ἱστορικὰ ᾄσματα μὲ βαθειὰ ριζωμένη τὴν ἀντίληψη, ὅτι ἔτσι τιμοῦν τὸν ἑορτάζοντα ἅγιο ἢ τὸ ἑορταζόμενο γεγονός.

Αὐτὴ εἶναι ἡ παράδοση τῶν Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων, αὐτὸς εἶναι ὁ Ἑλληνορθόδοξος βίος συνυφασμένος μὲ τὰ ἤθη, τὰ ἔθιμά του καὶ τὴν τραγουδιστική του παράδοση (ποίηση, μελῳδία καὶ ποικίλη ὄρχηση) ἡ ὁποία κατὰ κοινὴ ὁμολογία Ἑλλήνων καὶ ξένων ἐρευνητῶν εἶναι ὑψηλῆς ἀξίας.

Θεοφανείων

1. Ἀπὸ τῆς ἐρήμου ὁ Πρόδρομος. Κοτυόρων Πόντου, κατ᾿ ἀλφάβητον. Ἦχος δ´.

Ὁ λειτουργικὸς ἀπόηχος τῆς ἑορτῆς τῶν Φώτων, Θεοφανείων ἢ Ἐπιφανείων διαρκεῖ περισσότερο ἀπὸ μίαν ἑβδομάδα, τελειώνει δὲ μὲ τὴν λεγομένη «ἀπόδοση» τῆς ἑορτῆς στὶς 13 Ἰανουαρίου. Πολὺ φυσικὸ αὐτό, ἀφοῦ πρόκειται γιὰ τὴν ἀνάμνησι τῆς ἀπαρχῆς τοῦ δημοσίου βίου τοῦ Θεανθρώπου, ἀλλὰ καὶ τῆς ταυτοχρόνου ἐμφανίσεως τῶν Τριῶν Προσώπψν τῆς Ἁγίας καὶ Ὁμοουσίου καὶ Ζωοποιοῦ Τριάδος.

Ὡς ἐκ τούτου, σὲ ὅλες τὶς περιοχὲς συντίθενται καὶ τραγουδιοῦνται ἐξαιρετικῆς στιχοπλοκῆς καὶ μελῳδίας Κάλαντα τῶν Φώτων.

2. Ἤρθανε τὰ Φῶτα κι οἱ φωτισμοί. Κυδωνιῶν Αἰολίας. Ἦχος α´.

Ὡς τὰ μέσα τοῦ Δ´ αἰῶνος, Χριστούγεννα καὶ Φῶτα συνεορτάζονταν. Γιατὶ αὐτὲς τὶς ἡμερομηνίες; Τὰ Φῶτα κλείνουν τὸν Δωδεκαήμερο Κύκλο τῶν Χριστουγέννων, τὰ ὁποῖα ἑορτάζονται στὶς 25 Δεκεμβρίου, ἡμερομηνία ὁπότε ξεκινᾷ πάλι νὰ μεγαλώνει ἡ ἡμέρα· κατ᾿ ἀναλογία, ἡ ἀνατολὴ τοῦ νοητοῦ Ἡλίου τῆς Δικαιοσύνης.

Ὑπάρχει μάλιστα ἀναφορὰ στὴν Γραφὴ περὶ αὐτῆς τῆς ἡμέρας, ἡ προφητικὴ ῥήση τοῦ Προδρόμου: ὅταν ἔλθῃ ὁ Μεσσίας, οἱ ἡμέρες του θ᾿ αὐξάνουν καὶ οἱ δικές μου θὰ ἑλαττοῦνται. Ἄλλωστε ἡ γέννηση τοῦ Προδρόμου ἑορτάζεται στὶς 24 Ἰουνίου, ὅπου μετὰ τὸ θερινὸ ἡλιοστάσιο, ἡ διάρκεια τῆς ἡμέρας ἀρχίζει νὰ μειώνεται.

3. Σ᾿ οὐρανούς, χορὸς καὶ σκόλη. Πάρου, Ἀγέρανος χορός. Ἦχος α´.

Καταμεσὶς στὸ Αἰγαῖο Πέλαγος, στὴν Πάρο, ψάλλουν Κάλαντα ποὺ ἀπεικονίζουν τὴν ἀέναη χαρὰ τῆς Οὐρανίου Βασιλείας.

Γ´. Παραδοσιακὰ Δημοτικὰ Τραγούδια

Οἱ μελῳδίες μὲ τὶς ὁποῖες εἶναι ἐπενδεδυμένη ἡ ποίηση στὴν δημώδη μουσικὴ παρουσιάζουν μεγαλύτερη ποικιλία καὶ εὖρος ἀπ᾿ ὅτι στὴν ἐκκλησιαστικὴ καὶ διασῴζουν ζωντανὰ ὅλον τὸν μυστικὸ πλοῦτο τοῦ ἑνιαίου κορμοῦ τῆς Ἐθνικῆς Ἑλληνικῆς μουσικῆς (ἤτοι κλίμακες, διαστήματα, χρόες, ἤχους, φθορές, γένη, συστήματα κλπ.).

Ἐπειδὴ συνοδεύονται καὶ μὲ ὄργανα, εἶναι ἰδιαίτερα ἀναπτυγμένες, ὡς «ἐτεροφωνίες», κατὰ τοὺς ἀρχαίους (δηλ. ὀργανικὲς μελῳδίες ποὺ συνοδεύουν τὸ τραγούδι). Πολλὲς δὲ φορὲς παρουσιάζονται καὶ χωρὶς κείμενο. Εἶναι οἱ λεγόμενες ὀργανικὲς μελῳδίες. Ἀπὸ τὸ ἄλλο μέρος δανείζονται τὴ βυζαντινὴ μουσικὴ γραφή, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ, θὰ λέγαμε, καὶ τὴ γλῶσσα τους.

Δημοτικὰ γραμμένα σὲ βυζαντινὴ παρασημαντικὴ εὑρίσκουμε ἀπὸ τὴ μεταβυζαντινὴ κυρίως ἐποχὴ καὶ ἐντεῦθεν. (π.χ. χειρόγραφα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἰβήρων Ἁγίου Ὄρους). Ὕστερα, ποὺ μεταρρυθμίστηκε ἡ γραφή, ὅσοι καταγίνονται μὲ τὴ μουσικὴ καταγραφὴ δημοτικῶν τραγουδιῶν, προτιμοῦν τὴν βυζαντινὴ μουσικὴ σημειογραφία ὡς πληρεστέρα τῆς Δυτικῆς.

Ἱστορικὰ-Κλέφτικα Μοριᾶ

1. Λάμπουν τὰ χιόνια στὰ βουνά (Τῶν Κολοκοτρωναίων). Τσάμικος

Τὴν αἴγλη τῶν Κολοκοτρωναίων ὡς ἀρματολῶν καὶ κλεφτῶν ἐξυμνοῦν πολλὰ δημοτικὰ τραγούδια ποὺ ἀναφέρονται στὴ ζωὴ καὶ τὴ δράση τους, ὄχι μόνο κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν προεπαναστατικὴ περίοδο. Κυρίως καὶ προπάντων ἐξυμνεῖται ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ὁ Θρυλικὸς «Γέρος τοῦ Μοριᾶ» ποὺ τὸ ὄνομά του ἔγινε σύμβολο τοῦ ἑλληνικοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγώνα τοῦ 1821. Στὸ ἑπόμενο τραγούδι ἐξαίρεται ἡ λαμπρὴ ἐμφάνιση, ὁ ἐντυπωσιακὸς ὁπλισμὸς καὶ προπαντὸς ἡ ὑπερηφάνεια τῶν Κολοκοτρωναίων. Τὸ τραγούδι εἶναι ἀπὸ τὰ πλέον δημοφιλῆ σὲ ὅλη τὴν Πελοπόννησο, γι᾿ αὐτὸ καὶ δικαίως θεωρεῖται ὡς ὁ «τοπικὸς ὕμνος» τοῦ Μοριᾶ.

2. Ἐμεῖς καλὰ καθόμαστε. Καλαματιανός

Τὸ θέμα τῆς ἐνέδρας ἀναφέρεται σὲ τραγούδι τοῦ Κάτω Κόσμου, τὴν ὥρα ποὺ ὁ Χάρος μὲ τοὺς ἀποθαμένους θὰ περνοῦσε τῆς Τρίχας τὸ γεφύρι. Τὸ κλέφτικο τραγούδι ἀντικατέστησε τὸ Χάρο μὲ τὸ Βόϊβοντα, καὶ τοὺς ἀποθαμένους μὲ τοὺς Ἀρβανιτάδες. Σύμφωνα μὲ διήγηση τοῦ Γεωργίου Τερτσέτη, τὴν ἡμέρα τῆς Λαμπρῆς ὁ Κολοκοτρώνης μὲ τοὺς συντρόφους του πληροφορήθηκαν ὅτι οἱ Τοῦρκοι θὰ μεταφέρουν ἑκατὸν πενήντα ἁλυσοδεμένους Ἕλληνες. Ὁ Γέρος τοῦ Μοριᾶ προέτρεψε τοὺς συντρόφους του νὰ στήσουν ἐνέδρα γιὰ νὰ ἀπελευθερώσουν τοὺς αἰχμαλώτους. Ἔδωσε τὴ συμβουλή του καὶ τραγούδησε καὶ τὸ τραγούδι: «Ἐμεῖς καλὰ καθόμαστε...» Ἡ ἐνέδρα ἐπέτυχε καὶ οἱ σκλαβωμένοι ἀπελευθερώθηκαν.

3. Κορίτσια τί ἀγναντεύετε; Συρτός

Σὲ μία ἀπὸ τὶς ἀναρίθμητες πολεμικὲς συγκρούσεις τῶν Ἑλλήνων ἐπαναστατῶν μὲ τοὺς Τούρκους καὶ τοὺς Ἀρβανίτες ποὺ ἔγιναν στὴν περιοχὴ τῆς Τριπολιτσᾶς ἀναφέρεται τὸ ἑπόμενο τραγούδι. Ἡ συμμετοχὴ καὶ ἡ συνεισφορὰ τῶν γυναικῶν στὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1821 δηλώνεται μὲ τρόπο ὑποβλητικό, ἀρκετὰ ὅμως εὔγλωττο, ὥστε νὰ μὴν ὑπάρχει καμιὰ ἀμφιβολία γιὰ τὴν πρόθεση τοῦ ἀνώνυμου τραγουδιστῆ νὰ ἀποδώσει σὲ ὅλες τὶς Ἑλληνίδες τὴν ὀφειλόμενη τιμὴ γιὰ τὸν ἡρωισμὸ καὶ τὴν καρτερία ποὺ ἐπέδειξαν κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ μακροχρόνιου καὶ ἐξοντωτικοῦ ἱεροῦ Ἀγώνα. Ὁ Ἐθνικός μας ποιητὴς Διονύσιος Σολωμὸς ἐδήλωνε ἀπερίφραστα: «θαυμάζω τὲς γυναῖκες μας καὶ στ᾿ ὄνομά τους μνέω.»

4. Σαράντα δυὸ Τουρκόπουλα (Λάμπρω). Συρτός

Τὸ θέμα τῆς ἡρωικῆς κόρης ποὺ τὴν κυνηγοῦν οἱ ἐχθροὶ γιὰ νὰ τὴν ἀτιμάσουν, τὸ συναντοῦμε σὲ πολλὰ δημοτικὰ τραγούδια. Ἡ Λάμπρω, ἡρωικὴ κλεφτοπούλα, παρακαλεῖ τὸν Ἅη Γιώργη, τὸν πολεμικὸ καὶ πρωτοκαβαλλάρη Ἅγιο νὰ τὴ γλυτώσει ἀπὸ τοὺς Τούρκους ποὺ τὴν κυνηγοῦν, τάζοντάς του μεγάλες ποσότητες ἁγιοτικῶν προσφορῶν. Στὴν περίπτωση ποὺ καμιὰ ἀνθρώπινη βοήθεια δὲν μπορεῖ νὰ σώσει αὐτοὺς ποὺ κινδυνεύουν, τότε ἡ θερμὴ ἐπίκληση τοῦ Ἁγίου καὶ τὸ συνοδευτικὸ τάξιμο ὑπαινίσσονται τὴ βεβαιότητα τῆς θαυματουργικῆς σωτηρίας τους.

5. Στὰ Τρίκορφα, μέσ᾿ στὴν κορφή. Τσάμικος

Τὸ τραγούδι ἀναφέρεται σὲ φονικότατη μάχη ποὺ ἔγινε στὰ Τρίκορφα τῆς Τριπολιτσᾶς. Ἡ βροντώδης φωνὴ τοῦ Γέρου τοῦ Μοριᾶ προκαλοῦσε τρόμο καὶ ταραχὴ στοὺς Τούρκους, καὶ πειθαρχία στὸ ἑλληνικὸ στράτευμα. Ἐξαίρεται ἐπίσης τὸ θάρρος, ἡ τόλμη καὶ ἡ ὁρμητικότητα τοῦ Νικηταρᾶ, ἑνὸς ἀπὸ τοὺς πιὸ γενναίους καὶ τοὺς πιὸ ἁγνοὺς ὁπλαρχηγοὺς τοῦ 1821.

6. Στὴ μέση στὴν Ἀράχοβα. Καλαματιανός

Τὸ τραγούδι περιγράφει μὲ τρόπο ποιητικὸ καὶ ἐπιγραμματικὴ πυκνότητα πολύνεκρη γιὰ τοὺς Τούρκους μάχη ποὺ ἔγινε μεταξὺ τῆς Γορτυνιακῆς Ἀράχοβας καὶ τῆς Παλιο-Μπαρμπίτσας τῆς Λακωνίας. Τὸ ἀποτέλεσμα περιέχεται καὶ στὸ τραγούδι: «Τί ἔχουν τῆς Μάνης τὰ βουνά;». Γιὰ τὰ τρία Κλεφτόπουλα ποὺ λείπουν οἱ στιχουργοὶ ἔχουν ἐπινοήσει διαφορετικὲς δικαιολογίες. Στὸ τραγούδι ποὺ ἐξετάζεται ἐδῶ, τὰ τρία Κλεφτόπουλα ἀπουσιάζουν γιὰ προμήθειες ἐνῶ στὸ τραγούδι τοῦ Ἰσοὺφ Ἀράπη ἔχουν πάει σὲ γάμους καὶ πανηγύρια.

* Μονωδία. παπα-Χρῖστος Κυριακόπουλος

Ὅταν ἡ πολιτισμικὴ ἐξωτερίκευση τῆς Ὀρθοδοξίας μένει προσηλωμένη στὴν ἑλληνικὴ παράδοση γεννῶνται σπάνια ἀριστουργήματα. Τὰ παραδοσιακὰ δημοτικά μας τραγούδια βρίσκουν τὴν καταγωγή τους στοὺς βυζαντινοὺς ἤχους, μέσα ἀπὸ τὴ χαρισματικὴ φωνὴ ἑνὸς ἱερέα καὶ ἡ μουσικὴ βρίσκει τὸν ἀρχικό της δρόμο: «νὰ ἐξευγενίζει τὰ ἤθη».

Ὁ ἱερέας Χρῖστος Κυριακόπουλος εἶναι ἕνας ἀκούραστος πνευματικὸς ἐργάτης, ὁ ὁποῖος ἱερουργεῖ στὸν ναὸ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου στὴν Κηφισιά. Ἐδῶ καὶ τριάντα χρόνια καταγράφει καὶ διασώζει τὸν θησαυρὸ τῶν δημοτικῶν τραγουδιῶν τοῦ τόπου μας, ἐνῶ παραδίδει μαθήματα μουσικῆς στὴν ἐνορία του. Παράλληλα εἶναι καθηγητὴς θεολογίας καὶ μουσικῆς στὸ Πειραματικὸ Γυμνάσιο Ἀναβρύτων.

Ὁ π. Χρῖστος ἔχει ἱδρύσει τὴ Σχολὴ Βυζαντινῆς Μουσικῆς, μὲ ἕδρα τὸν ναὸ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου. Ἡ σχολὴ ἔχει σήμερα περίπου 200 μαθητές. Ἡ χορωδία «Βυζαντινὴ Κυψέλη» ποὺ συγκρότησε μὲ ἀπόφοιτους καὶ μαθητὲς τῆς σχολῆς, τὸ 1984, ἔχει παρουσιάσει ἀρκετὲς παραστάσεις σὲ ὅλη τὴν Ἑλλάδα.

Μὲ τὴ συνοδεία τῶν μαθητῶν του, ἔχει ἑρμηνεύσει σπάνια δημοτικὰ τραγούδια καθὼς καὶ τὸν Θούριο τοῦ Ρήγα σὲ πέντε παραλλαγές. Μολονότι τὸ ἔργο του ἔχει ἠχογραφηθεῖ σὲ ψηφιακοὺς δίσκους, ὁ ἴδιος δὲν ἀποκομίζει καθόλου ὑλικὰ κέρδη, παρὰ μόνο αὐτὸ τῆς ἠθικῆς ἱκανοποίησης ἀπὸ τὴν προσφορά του στὴν παραδοσιακὴ μουσική.

Στὴ μέση στὰ Καλάβρυτα. Ἀργὸ καθιστικό.

Μὲ τὸ ἐκρηκτικὸ ξέσπασμα τῆς ἐπαναστάσεως στὸν Μοριᾶ, ζητεῖται ἡ ἔγκριση καὶ συμμετοχὴ τῶν κεφαλῶν τοῦ τόπου, ἠγετικῶν μορφῶν, ποὺ ἐπηρεάζουν τὸν λαό καὶ μποροῦν νὰ τὸν ἐνθαρρύνουν γιὰ τὸν ἀγῶνα. Μία τέτοια, ἱστορικὴ στιγμή, εἶναι ἡ σύσκεψη τῶν Ἀχαιῶν δημογερόντων..

Τοῦ γάμου καὶ τῆς χαρᾶς

Τὰ τραγούδια τοῦ λαοῦ μας εἶναι ἁγνὰ καὶ εὐωδιαστὰ ἀγριολούλουδα, ποὺ φυτρώνουν καὶ μοσχομυρίζουν σ᾿ ὅλες τὶς ῥαχοῦλες καὶ τὶς Ἑλληνικὲς βουνοπλαγιές, γι᾿ αὐτὸ ἀνήκουν σ᾿ ὅλους τοὺς Ἕλληνες, γιατὶ εἶναι δημιούργημα τῆς ψυχῆς τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ.

1. Ὦ Παναγία Δέσποινα. Καλαματιανός

Τὸ τραγούδι «Ὤ! Παναγία Δέσποινα» σὲ ἑπτάσημο, καλαματιανό, ῥυθμό, σὲ πρῶτο ἦχο (ὁ ἦχος αὐτὸς μὲ τὸ πανηγυρικό του ὕφος δεσπόζει στὴν Πελοπόννησο) ἀνοίγει αὐτὴν τὴν ἑνότητα, σὰν ἔκφραση σεβασμοῦ πρὸς τὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο καὶ σὰν θερμὴ προσευχή, νὰ προστατεύει καὶ νὰ στερεώνει τὰ νέα ζευγάρια, ποὺ ἑνώνονται «εἰς σάρκα μίαν» με τὸ ἱερὸ Μυστήριο τοῦ γάμου καὶ νὰ εὐλογεῖ τὴ «φωλιὰ» ποὺ ἑτοιμάζονται νὰ χτίσουν.

2. Φώτα τὸ φεγγαράκι μου. Καλαματιανός

Τὰ ὑπόλοιπα τραγούδια μὲ ἕνα χαρούμενο μουσικὸ καὶ ποιητικὸ τρόπο, ἄφθαστου κάλλους, ἀναφέρονται εἴτε στὸ γαμπρὸ εἴτε στὴ νύφη, τὴν ὁποία ὁ λαϊκὸς ποιητὴς φαντάζεται καὶ τὴν παρουσιάζει, πότε σὰν πεντάμορφη καὶ πλουμπισμένη πέρδικα, ποὺ περπατεῖ καμαρωτὴ καὶ περήφανη, πότε ν᾿ ἀνεβαίνει στὴν ὄμορφη τριανταφυλλιὰ γιὰ νὰ χτίσει τὴ φωλιά της (σύμβολο ὡραῖο της εὐλογημένης οἰκογένειας) καὶ νὰ τινάζει μὲ τὰ νύχια της τὰ ροδοπέταλα ἀπὸ τὰ τριαντάφυλλα, γιὰ νὰ τὰ κάνουν «νιόσικο» νερὸ (ροδόσταγμα) γιὰ νὰ λούσουν νύφη καὶ γαμπρό.

3. Νἆχα νεράντζι νἄριχνα. Συρτός

Στὰ χωριὰ δὲν ἔπαυσε ἴσως ποτέ, ἡ συνήθεια τοῦ στολισμοῦ μὲ πλῆθος ἀπὸ ἄνθη, εἴτε στὸ ἔδαφος φυτεμένα, εἴτε σὲ γλάστρες τοποθετημένες γύρω ἀπὸ τὸ σπίτι. Στὸ ἑπόμενο τραγούδι, ἕνα νεράντζι ῥίπτεται ὡς σῆμα καὶ πρόσκληση ἐπικοινωνίας μὲ τὴν κόρη ποὺ μένει σὲ ἀντικρυνὸ σπίτι. Τὸ «θύμα»τῆς βολῆς εἶναι ἡ γλάστρα -τῳόντι πολὺ φροντισμένη- μὲ ἀρωματικὰ φυτά, μόσχο, γαρύφαλλο καὶ μακεδονίσι (μαϊντανό). Χορὸς Συρτός.

4. Μάζω᾿ τὰ περιστέρια σου Ἀγγέλω. Συρτός

Ἀκολουθεῖ ἕνα τραγούδι τῆς περιοχῆς τῆς Μεγαλοπόλεως, μὲ ὡραία μελωδία καὶ ζωντανὸ στίχο.

5. Ὅλα τὰ πουλάκια μονὰ-ζυγά. Καλαματιανός

Εἰκόνες ἀπὸ τὸ ζωϊκὸ καὶ τὸ φυτικὸ βασίλειο προσωποποιοῦνται γιὰ νὰ παραστήσουν τὴν εὐχάριστη καὶ εὐαγῆ κοινωνία καὶ συμπόρευση στὶς οἰκογένειες, μὰ καὶ τὰ προβλήματα ποὺ προκύπτουν ἀπὸ τὶς ἀπομακρύνσεις καὶ τὴν μοναξιά, ἀκούσια καὶ ἑκούσια: «Οὐ καλὸν εἶναι τὸν ἄνθρωπον μόνον». «Ὅλα τὰ πουλάκια μονὰ ζυγά, τὰ χελιδονάκια ζευγαρωτά. Μά, τὸ ἔρημο τ᾿ ἀηδόνι τὸ μοναχό, περπατεῖ στοὺς κάμπους μὲ τὸν καημό». Χορός, Καλαματιανός.

6. Σὰν πῆρα ἕναν κατήφορο. Ῥούμελης. Συρτός

Ποιητικὴ περιγραφὴ τῶν συνθηκῶν ἑνὸς τραγικοῦ θανατηφόρου ἀτυχήματος. Ὁ ἄνθρωπος, τόσο μικρὸς καὶ ἀνήμπορος ἀπέναντι στὰ στοιχεῖα τῆς φύσης. Ἐπίκαιρο, ἀφοῦ στὴν ἐποχή μας, ἄνευ προηγουμένου, ἔχει ἀτονήσει ὁ ἰσορροπημένος δεσμός μας μὲ τὸ περιβάλλον, ἐνῶ ἡ ἀλαζονικὴ διαχείριση τῶν φυσικῶν πόρων προχωρεῖ σὲ ἀκατάσχετη καταστροφὴ τῶν ζωτικῶν ἀλυσίδων.

Ἀφιερωμένο στὴν ἱερὴ μνήμη τῶν κατὰ τὸ παρελθὸν ἔτος 2007 μαρτυρικῶς τελειωθέντων στὶς καταστροφικὲς πυρκαϊές.

* Μονωδία

Δόντια πυκνά. Πωγωνίου.

Μοναδικὴ ἔκθεση φυσικῶν προτερημάτων τῆς νέας, ἀλλὰ καὶ ὑπόμνηση τῶν ἐλλοχευόντων κινδύνων. Τὰ Ἠπειρώτικα τραγούδια, πάντοτε συναισθηματικῶς φορτισμένα, σὲ κάθε περίσταση, ἀκόμη καὶ στὶς οἰκογενειακὲς χαρές, ἀφοῦ ἡ ἄμεση ἐπικείμενη ἀναχώρηση τῶν δουλευτάδων, ὑπενθύμιζε τὴν σκληρὴ πραγματικότητα. Τὴν μονωδία ἐκτελεῖ μὲ τὸ χαρακτηριστικὸ ἠχόχρωμα ὁ ἐξ Ἠπείρου Γεώργιος Παντούλας.

7. Πάνω σὲ ψηλὴ ῥαχούλα. Θεσσαλίας. Συρτός

Κατὰ τὴν ἄνοιξη ἀρχίζει ἡ μετακίνηση τῶν ποιμένων καὶ τῶν ποιμνίων τους πρὸς τοὺς ὀρεινοὺς βοσκοτόπους. Μιὰ εἰδυλλιακὴ σκηνὴ περιγράφεται στὸ γνωστὸ τραγούδι «Πάνω σὲ ψηλὴ ῥαχούλα», σὲ ῥυθμὸ δίσημο.

8. ῾Δῶ στὰ λιανοχορταρούδια. Θρᾴκης. Ζωναράδικος

Κλήση καὶ πρόσκληση γιὰ γλέντι στὴν ὕπαιθρο, μὰ καὶ ἀφορμὴ γιὰ περαιτέρω γνωριμίες καὶ κοινωνικὲς ἀλληλεπιδράσεις, εἶναι τὸ γνωστὸ τραγούδι ἀπὸ τὴν Θράκη «Δῶ στὰ λιανοχορταρούδια» ποὺ παρουσιάζεται μὲ τὴν χαρακτηριστικὴ τοπικὴ προφορά.

9. Τώρα ποὺ στῆσαν τὸ χορό. Μακεδονίας. Καλαματιανός

Μακεδονικῆς προελεύσεως τὸ τραγούδι αὐτό, μὲ φωτεινὲς καὶ χαρούμενες περιγραφὲς ἀπὸ τὴν παραδοσιακὴ καθημερινότητα: χωριό, βρυσούλα, τραγούδι, χορός. Τώρα ποὺ στῆσαν τὸ χορό, Μαρία μου. Στὴν Μαρία μου, ἀφιερωμένο.

10. Ἀλατσατιανή. Ἰωνίας Μικρᾶς Ἀσίας. Ἀντικριστός

Κλείσιμο καὶ παρουσίαση συντελεστῶν

Ἐνορχήστρωση, διεύθυνση: παπα-Χρῖστος Κυριακόπουλος
Χορωδία: Βυζαντινὴ Κυψέλη
Κλαρίνο-Φλογέρα: Κωνσταντῖνος Πολυμενᾶκος
Βιολί: Γρηγόρης Λάγγας
Κανονάκι: Πρεσβύτερος Νικόλαος Κολοβός
Λαοῦτο: Λευτέρης Μαντζιούκας
Κρουστά: Ἀνδρέας Νιάρχος

Ἐκδήλωση παραδοσιακῆς μουσικῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γόρτυνος & Μεγαλοπόλεως

Δημοσίευση στὴν ἐφημερίδα «Ἀρκαδικὸς Κήρυξ», ποὺ ἐκδίδει ὁ Ἠλίας Σπ. Τσαρμπόπουλος, Μάρτιος 2008

Τὸ Σάββατο 12 Ἰανουαρίου 2008, στὸ ἀμφιθέατρο - Πνευματικὸ Κέντρο τοῦ Δήμου Μεγαλοπόλεως, πραγματοποιήθηκε συναυλία παραδοσιακῆς μουσικῆς ἀπὸ τὴν χορωδία «Βυζαντινὴ Κυψέλη», ὑπὸ τὴν διεύθυνση τοῦ συμπατριώτη μας παπα-Χρίστου Κυριακόπουλου. Ἡ ἐκδήλωση τελοῦσε ὑπὸ τὴν αἰγίδα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως καὶ περιελάμβανε βυζαντινοὺς ὕμνους, παραδοσιακὰ κάλαντα, καθὼς καὶ δημοτικὰ τραγούδια τῆς Ἀρκαδίας.

Τὴν ἐκδήλωση παρηκολούθησε πλῆθος κόσμου, μεταξὺ τῶν ὁποίων ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης κ. Ἰερεμίας ποὺ ἐπευλογεῖ προσπάθειες γιὰ τὴν διάσωση καὶ διάδοση τῆς αὐθεντικῆς ἐθνικῆς κληρονομιᾶς, θεωρώντας τες ὡς ἀξιόλογο κίνητρο γιὰ τὴν προσέγγιση τῆς νέας γενιᾶς στὶς πολιτισμικὲς καὶ πνευματικὲς ρίζες μας. Παρευρέθησαν οἱ Δήμαρχοι Μεγαλοπόλεως, Δημητσάνης, Τροπαίων, Λαγκαδίων, Κλείτορος, Φαλαισίας, Τρικολώνων, ὁ πρ. Δήμαρχος Μεγαλοπόλεως, καθὼς καὶ τὸ Δημοτικὸ Συμβούλιο τοῦ Δήμου Δημητσάνης καὶ μέλη τῆς Ἀδελφότητος Δημητσανιτῶν.

Ἡ ἐκδήλωση σημείωσε μεγαλειώδη ἐπιτυχία, κατὰ γενικὴ ὁμολογία, ὁ δὲ Δήμαρχος Μεγαλοπόλεως Παναγιώτης Μπούρας δήλωσε πὼς ἐκδήλωση τόσον ὑψηλοῦ ἐπιπέδου δὲν ἔχει γίνει ποτὲ πρὶν στὴν πόλη.

* * *

Παρόμοια ἐκδήλωση παρουσίασε στὴν Ἀθήνα ὁ παπα-Χρῖστος Κυριακόπουλος τὴν Κυριακή, 10 Φεβρουαρίου, στὴν μεγάλη αἴθουσα τοῦ ξενοδοχείου Intercontinental, παρουσίᾳ τοῦ Μακαριωτάτου Πατριάρχου Ἱεροσολύμων κ. Θεοφίλου.

* * *

Γνωρίζουμε στοὺς ἀγαπητοὺς ἀναγνῶστες ὅτι ὁ παπα-Χρῖστος θὰ συμμετάσχει στὴν ἐπετειακὴ-πανηγυρικὴ ἐκπομπὴ τῆς 25ης Μαρτίου, ποὺ θὰ προβληθεῖ ἀπὸ τὴν ΝΕΤ, 4-6μμ, ποὺ θὰ παρουσιάσει ἡ γνωστὴ παραγωγὸς Μπήλιω Τσουκαλᾶ.