Ἀπὸ τὸ ἱστολόγιο Τὰ μυστικά
του κόλπου
http://tamystikatoukolpou.blogspot.com
Πάνος Ζέρβας – Δεκέμβριος 2002
Οἱ ἀφορμὲς ἦταν δυό: ἡ ἀναφορὰ τοῦ Γεωργίου Χοιροβοσκοῦ, στὰ σχόλια αὐτοῦ ἐδῶ τοῦ ποστ - ἀλλὰ καὶ ἡ συνέντευξη Ζουράρι στὴ Μιραντολίνα, δεδομένου ὅτι ὁ π. Βασίλειος ἀσχολήθηκε καὶ μ᾿ αὐτόν, στὴ συνομιλία ποὺ εἴχαμε. Εἶχα κρατήσει λεπτομερεῖς σημειώσεις, ἀμέσως μετὰ τὴ συνάντηση, στὸ καραβάκι ποὺ μᾶς ἔφερνε στὴν Οὐρανούπολη – καὶ μόλις τὶς ἔγραψα τὶς ἔδωσα στοὺς δυὸ συνοδοιπόρους νὰ τὶς τσεκάρουν καὶ νὰ τὶς συμπληρώσουν. Ἔτσι ἡ ἀναπαραγωγὴ ἐκείνης τῆς συνομιλίας εἶναι, κατὰ τὸ δυνατόν, ἀκριβής.
Ἡ συνάντηση ἔγινε μετὰ ἀπὸ αἴτημα τῶν ἐπισκεπτῶν (Χρῆστος, Ἠλίας καὶ Πάνος), στὸ ἡγουμενεῖο, εἶχε τὴν μορφὴ πρόσκλησης γιὰ καφὲ καὶ πραγματοποιήθηκε μετὰ τὴν τράπεζα τῆς Κυριακῆς. Τὸ κλίμα ὑπῆρξε ἄκρως φιλικὸ καὶ ἄνετο. Τὴν θεματολογία τῆς συζήτησης καθόριζε οὐσιαστικὰ ὁ εἱρμὸς τῆς σκέψης τοῦ Γέροντα. Ἀτυχῶς, δὲν ὑπῆρξε ἄνεση χρόνου. Ὡστόσο, ἐπιβεβαιώθηκε πλήρως πὼς οὐκ ἐν τῷ πολλῷ τὸ εὐ.
Ὁ π. Βασίλειος Γοντικάκης βρίσκεται περίπου στὰ ἑβδομῆντα χρόνια του. Ἀνάστημα κανονικό, ἐπιβλητικὴ ἐμφάνιση μὲ τὰ ἱερατικά, πολὺ φιλικὸς στὴ συναναστροφή. Μύτη γαμψή, πολλὲς φορὲς χαμογελαστός. Ἡ κεφαλὴ συνήθως κλίνει δεξιά, ἀρκετὰ ἔντονα. Ὁ λόγος ἀβίαστος, λόγιος, τὰ ἑλληνικὰ ἄριστα, ἡ προφορὰ μὲ ἐλαφρὰ κρητικὸ χρῶμα. Ὑπάρχει μία μικρὴ δυσκολία στὸν συνομιλητὴ νὰ συλλάβει πάντοτε ὅλα ὅσα λέγει ὁ Γέροντας. Ὁ τόνος χαμηλός, ἀνεβαίνει καὶ ἀποκτᾷ ἰδιαίτερη ζωντάνια, ὅταν ὁ λόγος ἔρχεται σὲ κάποιον ποὺ ὁ Γέροντας κατακρίνει ἢ ὅταν ἁπλῶς ἐνθουσιάζεται μὲ τὸ θέμα του. Ὁ λόγος ποὺ χρησιμοποίησε ὁ Γέροντας στὴ συγκεκριμένη κουβέντα ἦταν ἰδιαίτερα πυκνός, ἀπαιτητικός, μὲ πλῆθος ἀναφορὲς σὲ πατερικὰ καὶ ἄλλα κείμενα. Ἀναφέρθηκαν ἀρκετοὶ σύγχρονοι, ζῶντες καὶ τεθνεῶτες, εἴτε ὡς συγγραφεῖς εἴτε ὡς παλαιοὶ συνομιλητὲς τοῦ Γέροντα.
Ἡ συζήτηση ἄρχισε, ὅπως συνηθίζεται στὸ Ὄρος, μὲ ἐρώτηση γιὰ τὴν καταγωγὴ τῶν ἐπισκεπτῶν καὶ ἀμέσως ὁ Γέροντας ἄρχισε νὰ μιλᾷ γιὰ τὴ Φλώρινα.
- Ὁ νέος μητροπολίτης εἶναι πολὺ ἤπιος, ἤρεμος… ἀντίθετα μὲ τὸν Αὐγουστίνο. Αὐτὸν δὲν τὸν πάω καθόλου… Φώναζε, ἔκανε. Ποιὸς εἶσαι ἐσύ, ποὺ ἀσχημονεῖς μέσα στὴν ἐκκλησία; Εἴδαμε αὐτὰ ποὺ ἔγραψε γιὰ τὸ Ἅγιον Ὄρος, πράγματα ποὺ τὰ γνωρίζουμε καὶ λέγει ἄλλα ἀντ᾿ ἄλλων… φαντάσου γιὰ αὐτὰ ποὺ δὲν γνωρίζουμε…Τελικὰ εἶναι κι αὐτὸ εὐλογημένο, τὸν πάω γιατὶ μοῦ χρησιμεύει ὡς παράδειγμα, πῶς δὲν πρέπει νὰ εἶναι κανείς.
- Ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ δὲν μοῦ ἀρέσει ἡ σκέψη τῆς Παπαρήγα. Πέθανε ὁ ἄντρας της καὶ τὸν θάψανε σὰν τὸ σκυλὶ στ᾿ ἀμπέλι, χωρὶς παπά, χωρὶς ἀκολουθία… αὐτὸ δὲν τὸ θέλει ὁ λαός μας…
- Μὲ κάλεσαν νὰ κάνω μία ὁμιλία γιὰ τὸ ἀνοιχτὸ πανεπιστήμιο, στὴ Φλώρινα. Διάλεξα τὸ θέμα «ἡ ἐπαρχία ὡς πολιτιστικὴ πρωτεύουσα». Εἶναι καιρὸς νὰ φανεῖ αὐτό, ἡ πολιτιστικὴ πρωτεύουσα δὲν εἶναι ἡ Ἀθήνα.
- Στὴν ἐπαρχία διασῴζεται ὁ ἄνθρωπος… Μόνο ποὺ βλέπει τὴ φύση, τὴ βροχή, ἀκούει τοὺς ἤχους, δὲν εἶναι τόση ἡ μοναξιά… Κάποιος ἐπισκέπτης μου ἔλεγε πὼς ἡ πιὸ ἀβάσταχτη μοναξιὰ εἶναι ἡ μοναξιὰ τῆς μεγαλούπολης.
- Ὁ ἄνθρωπος χρειάζεται χῶρο, ἀλλιῶς τρελαίνεται… Ἔχουν κάνει πειράματα, ὅπου ἔβαλαν ποντίκια πολλὰ σὲ στενὸ κλουβὶ καὶ κατέληξαν νὰ φαγωθοῦν μεταξύ τους… Τὸ ἴδιο εἶναι καὶ οἱ ἄνθρωποι, χρειάζονται χῶρο… Θὰ μποροῦσε ποτὲ ἡ Μονὴ νὰ εἶναι μέσα σὲ πόλη; Εἴμαστε σὰν τὰ θηρία, ὅπου τὸ καθένα χρειάζεται τὸ χῶρο του. Ἔκαναν μία ἀδελφότητα οἱ καντιωτικοὶ σὲ πολυκατοικία, σὲ διαμέρισμα καὶ φυσικὰ διαλύθηκε…
- Τὸν Ζουράρι τὸν πάω. Τὸ «Ἑλλάς, Γελᾷς Ἀποφράς» εἶναι ταυτόχρονα τὸ πιὸ γελοῖο καὶ σοβαρὸ βιβλίο… Ἡ «μισγάγκεια» εἶναι πολὺ σοβαρὸ κείμενο, ἰδιαίτερα τὸ ὁμώνυμο κεφάλαιο. Ὁ Ζουράρις ἀποδομεῖ τὸν κομμουνισμό, ἀλλὰ τὸ κάνει μὲ ἀγάπη. Αὐτὸ τὸ παραδέχτηκε καὶ ὁ Γιανναρᾶς καὶ τοῦ λέω, Χρηστάκη, ἐπιτέλους τὸ κατάλαβες…
Τὸ κεντρικὸ θέμα τῆς συζήτησης ἦταν ὁ Ἡράκλειτος (ἀργότερα μάθαμε ὅτι ὁ Γέροντας δούλευε ἕνα βιβλίο πάνω σ᾿ αὐτόν, τὸ ὁποῖο δὲν ἔχει ἀκόμα ἐκδοθεῖ)
- Ἐνσάρκωσε τὸν ἀνέμελον ἄνθρωπο. Ἄφησε τὸ βιβλίο του στὸ ναὸ τῆς Ἀρτέμιδος καὶ βγῆκε ἔξω νὰ παίξει βόλους μὲ τὰ παιδιὰ («παιδὸς ἡ βασιλείη…»). Ἔτσι εἶναι καὶ ὁ Ὀρθόδοξος, μετὰ τὴν «ἀτομικὴ ἔκρηξη» ποὺ διαλύει τὰ πάντα καὶ ἀνασυνθέτει τὰ πάντα ἐξ ἀρχῆς. Ἔχει τὴν ἀπάθεια τῶν κεκοιμημένων καὶ ταυτοχρόνως μίαν ἀπίστευτη παιδικὴ εὐαισθησία…
- Τὰ 120-130 ἀποσπάσματα τοῦ Ἡρακλείτου, περιέχουν τὰ πάντα… Πρέπει νὰ χάσεις τὸν ἑαυτό σου γιὰ νὰ τὸν βρεῖς… «πόλεμος πάντων πατήρ»… ὁ σαπφικὸς λόγος ποὺ «κατακυλύει τὰ ὦτα… αἰώνια, ἀμάραντα, ἀμύριστα…» Εἶναι, ταυτόχρονα, πολὺ μεγάλος ποιητής, πρᾶγμα ποὺ προκύπτει φυσικά, ἀπὸ μόνο του...
- Πολλοὶ προσπάθησαν νὰ ἑρμηνεύσουν τὸν Ἠράκλειτο, ἀλλὰ τὸν ἑρμηνεύουν λάθος… Λείπει ἕνα κομμάτι ἀπὸ τὸ πάζλ, λέει ἕνας, αὐτὸ εἶναι λάθος, λέει ὁ ἄλλος, αὐτὸ εἶναι, πάλι λάθος… Πολλοὶ θέλησαν νὰ τὸν προσεταιρισθοῦν ὡς ἀφετηρία τῆς σκέψης ἢ τῆς σχολῆς τους, ἀλλὰ αὐτὸ δὲν εἶναι δυνατόν, βασίζεται σὲ λάθος ἀνάγνωση, σὲ παρερμηνεία…Ὁ Χάιντεγκερ λέει πὼς εἶναι ὁ πρῶτος δυτικὸς φιλόσοφος, ἀλλὰ ὁ Ἡράκλειτος δὲν εἶναι οὔτε δυτικός, οὔτε φιλόσοφος, εἶναι μύστης, ἀπὸ τοὺς δημιουργοὺς θρησκείας… Μιλώντας γιὰ τὸν δελφικὸ λόγο λέει πὼς «ὁ λόγος οὐ φανερώνει, οὐ κρύπτει, ἀλλὰ σημαίνει…».
- Ὁ Ἡράκλειτος γεννήθηκε, μεγάλωσε καὶ ἔζησε στὴν Ἔφεσο. Τὸν κάλεσαν στὴν Ἀθήνα καὶ δὲν πῆγε. Τὸν κάλεσε ὁ Πέρσης βασιλιὰς νὰ διδάξει στὴν αὐλή του καὶ δὲν πῆγε… Εἶναι ἐκπληκτικὸ πῶς, στὰ ἴδια χώματα, ἔρχεται μετὰ ἀπὸ πεντακόσια χρόνια ὁ Ἰωάννης καὶ λέει πὼς «Ἐν ἀρχῇ ἣν ὁ Λόγος καὶ ὁ Λόγος ἣν πρὸς τὸν Θεὸν καὶ Θεὸς ἣν ὁ Λόγος…».
- Νὰ πῶς δημιουργεῖται ἡ Ἀνατολικὴ Ὀρθόδοξη παράδοση… Γιατί ἐμεῖς ἀνήκομεν εἰς τὴν Δύσιν, ἀλλὰ τὴ βρίσκουμε μὲ τὴν Ἀνατολή… Περιλαμβάνει Ἠράκλειτο, Ὀρθοδοξία κ.λπ. καὶ προσφέρει σταθερὸ καὶ ἀείζωον κέντρον ἀναφορᾶς στὸν ἄνθρωπο.
- Αὐτὸς ποὺ διάβασε καὶ ἑρμήνευσε τὸν Ἠράκλειτο εἶναι ὁ Γρηγόριος Νύσσης. Ἀλλὰ σὲ αὐτοὺς ἀποδίδεται τιμὴ διὰ τῆς παρασιωπήσεως στὴν παιδεία μας… ἀλλὰ εἶναι εὐλογημένο, καλύτερα ἔτσι, ἂν τοὺς ἔβαζαν στὴν παιδεία θὰ τὰ χαλοῦσαν… Οὕτως ἢ ἄλλως ὑπάρχουν, ὑπάρχουν καὶ ὅποιος ἀναζητᾷ βρίσκει…
- Ὁ Ἡράκλειτος ἱερουργεῖται σιωπηλά.
Γιὰ τὸν Χρῆστο Γιανναρά, ὁ π.Βασίλειος διατύπωσε θετικὰ σχόλια. Ἔκανε ἀναφορὲς σὲ βιβλία του, περισσότερο στὸ «καταφύγιο ἰδεῶν» σὲ σχέση μὲ τὶς παραεκκλησιαστικὲς ὀργανώσεις. Ὡστόσο, δὲν παρέλειψε νὰ σημειώσει, χαμογελώντας: «ὅλοι εἴμαστε παραεκκλησιαστικοί, μὲ μιὰ ἔννοια».
Γιὰ τὸν Καζαντζάκη, ἦταν ἀπορριπτικός. Οἱ ἥρωές του, εἶπε, εἶναι δαιμονικοί, δὲν δέχονται εἰρηνικὰ τὸν Θεό. Σὲ παρατήρηση πὼς ἔτσι εἶναι οἱ μισοὶ ἥρωες τοῦ Καζαντζάκη καὶ οἱ ἄλλοι μισοὶ κάνουν τὸ ἀκριβῶς ἀντίθετο, σχολίασε πὼς καὶ ὁ ἴδιος εἶναι Κρητικὸς καὶ ξέρει πὼς μέσα μας κρύβεται ὁ «μαλλιαρὸς πρόγονος», ἀλλὰ δὲν συνέχισε περὶ Καζαντζάκη. Ἀντιθέτως ἔκανε ἀναφορὰ στὸν Νίτσε (μᾶς ἀφηγήθηκε τὸ περιστατικὸ μὲ τὴν ἀδελφή του δακρύζουσα, ὅταν αὐτὸς βρισκόταν στὸ ψυχιατρεῖο καὶ τὸ Νίτσε νὰ τὴν παρηγορεῖ λέγοντάς της πόσο καλὰ ἦταν ἐκεῖ) καὶ ἐκδήλωσε ἐνδιαφέρον ὅταν ἄκουσε γιὰ τὸ βιβλίο «ὅταν ἔκλαψε ὁ Νίτσε» τοῦ Γιαλόμ.
Μίλησε γιὰ τὴν ἐμπειρία του μὲ τὴ νεολαία, σὲ ἐπαφὴ ποὺ εἶχε μὲ μαθητὲς τῆς β´ λυκείου. Παρόλα τὰ σκουλαρίκια στὰ ἀγόρια κ.λπ.
Μίλησε γιὰ τὸν Βασίλη Τσιτσάνη. Σχολίασε τὴ «συννεφιασμένη Κυριακή» καὶ τὴν ἐπῳδὸ «Χριστὲ καὶ Παναγιά μου», πόσο ἀβίαστα καὶ φυσικὰ ἀκούγεται, εἶναι στὸν τρόπο τοῦ λαοῦ μας. Ἀντίθετα, δὲν ἀνήκει στὸν τρόπο μας ἡ μουσικὴ τῆς δύσης, τὴν ὁποία προσπαθεῖ νὰ μᾶς περάσει τὸ Μέγαρο Μουσικῆς. Κι ἂν ἀκοῦμε, ἐπιστρέφουμε στὰ δικά μας, σύμφωνα μὲ τὸν π. Βασίλειο.
Ἐκθείασε τὴν ἁπλότητα στὴ συμπεριφορά, λέγοντας πὼς ἡ σοβαροφάνεια τῶν ἰσχυρῶν θυμίζει παιδικὰ σκαλαθύρματα.
Ἕνας ἀπὸ τὴ συντροφιὰ ἔθεσε τὸ θέμα τῆς σύνθεσης ἑλληνικῆς ὀρθόδοξης παράδοσης/ μαρξιστικῆς κληρονομιᾶς/ οἰκολογικῶν καὶ ἐναλλακτικῶν κινημάτων – μὲ ζητούμενο τὴ διαμόρφωση μιᾶς νέας πρότασης, ἡ ὁποία νὰ μπορεῖ νὰ ἀπαντήσει στὶς οἰκουμενικὲς διαστάσεις τῶν σύγχρονων προβλημάτων. Ὁ Γέροντας τοῦ ἔκοψε τὴ φόρα, ἐξηγώντας ὅτι «ὅλα αὐτά, ὅλα τὰ προβλήματα τοῦ μέλλοντος, ἔχουν ἤδη λυθεῖ, μὲ τὴν ἀτομικὴ ἔκρηξη ποὺ διαλύει καὶ ἀνασυνθέτει τὰ πάντα καὶ συμβαίνει, ἀδιαλείπτως, κάθε Μεγάλη Παρασκευή» Σύμφωνα μὲ τὸν οἰκοδεσπότη μας, δὲν ἔχουμε ἁπλῶς μιὰ παράδοση, ἐδῶ ἔχουμε μία «ἀτομικὴ βόμβα, ὅπου λύονται ἁρμοί, ἀποσυναρμολογοῦνται τὰ πάντα καὶ ἀνασυντίθενται ἐξ ἀρχῆς. Τί νὰ προσθέσει κανεὶς σὲ μία ἀτομικὴ βόμβα»;
Τέλος ἀξίζει νὰ καταγραφοῦν μερικὲς χαρακτηριστικὲς φράσεις, διάσπαρτες στὸν λόγο τοῦ π. Βασιλείου.
- Ἅγιον Ὄρος εἶναι ὅλη ἡ Ἑλλάδα
- Ἡ ἀλήθεια εἶναι ἁπλή, ὡς ἡ ἀναπνοὴ καὶ ὁ Ὀρθόδοξος ἀναπνέει τὴν ἀλήθεια
- Ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ ρημάξει γιὰ νὰ κατακτήσει τὸν ἑαυτό του, ἀφοῦ τὸν παραχωρήσει στὴν ἀγάπη τοῦ Ἄλλου.
Ἡ συζήτηση θὰ μποροῦσε νὰ συνεχιστεῖ, ἀλλὰ οἱ ἄλλοι εἶχαν κιόλας ἀνέβει στὸ τζὶπ ποὺ θὰ μᾶς κατέβαζε στὴ Δάφνη, γιὰ νὰ πάρουμε τὸ καράβι τῆς ἐπιστροφῆς - καὶ δὲν ὑπῆρχαν ἄλλα χρονικὰ περιθώρια.
Τὸ ποστ ἀφιερώνεται εὐφροσύνως σὲ ὅλους τοὺς φίλους ἱστολόγους μὲ Ὀρθόδοξο φρόνημα, οἱ ὁποῖοι καμιὰ φορὰ φρικάρουν μὲ ὅσα γράφονται στὰ «μυστικά του Κόλπου» ἢ ὡς σχόλια στὰ δικά τους ἱστολόγια. Εἰρήνη ὑμῖν!