Τὴν Μεγάλην Δευτέραν τοῦ 1821, τρεῖς ὥρας μετὰ τὸ μεσονύκτιον, ὅτε ἅπαντες οἱ ἐν τῷ πατριαρχείῳ ἐκοιμῶντο ὕπνον βαθύν, ὁ ἀοίδιμος πατριάρχης Γρηγόριος κατέβαινε τὴν κλίμακα, φέρων εἰς χεῖρας κλεῖδα καὶ ὑπὸ τῶν σεβασμιωτάτων συνοδικῶν, τῶν μητροπολιτῶν Καισαρείας, Δέρκων, Ἐφέσου, Χαλκηδόνος, Νικομηδείας καὶ Νικαίας, παρακολουθούμενος. Κατελθὼν δὲ εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ μεγάρου ἐπορεύθη πρὸς τὴν θύραν τοῦ πατριαρχικοῦ ναοῦ καὶ ἠνέωξεν αὐτήν, ἑξαγαγὼν δὲ τὴν κλεῖδα τὴν ἔθεσεν εἰς τὴν ζώνην του, καὶ εἰσελθὼν μετὰ τῶν ἁγίων συνοδικῶν ἐν αὐτῷ, ἔκλεισεν αὐτὴν ἔνδοθεν. Οὐδὲν ἄλλο φῶς ἐφώτιζε τὸν ναόν, εἰμὴ τὸ ἀμυδρὸν φῶς τῆς κανδήλας τοῦ ἐσταυρωμένου καὶ τὸ τῆς ὄπισθεν τοῦ ἀρτοφορίου τῆς Ἁγίας τραπέζης. Ἡ σιγή, τὸ τρέμον φῶς τῶν δύο κανδηλῶν, ἡ μαρμαρυγὴ τῶν ἁγίων εἰκόνων, ἃς αἱ ἀσθενεῖς του φωτὸς ἀκτῖνες ἐδείκνυον κινουμένας, τὸ σοβαρὸν καὶ ἱεροπρεπὲς τῆς ἐκκλησίας, ἡ παρουσία ἑπτὰ ρασοφόρων, τῶν ἐπισημοτέρων ποιμένων τῆς ἀνατολικῆς τοῦ Κυρίου ἡμῶν ποίμνης, παρίστανον θαυμάσιον ἀπερίγραπτον θέαμα, συγκινητικόν τε καὶ ἐμβριθές.
- Ἅγιοι ἀδελφοὶ καὶ συλλειτουργοί, -εἶπε πρὸς αὐτοὺς ὁ σοβαρὸς καὶ εὐσεβὴς πατριάρχης, ἀφ’ οὗ προεχώρησαν μέχρι τῶν ἁγίων θυρῶν τοῦ ἱεροῦ βήματος, ἔνθα συνετάχθησαν εἰς κύκλον, ἔχοντες αὐτὸν ἐν τῷ μέσῳ -ἰδοὺ συνήλθομεν ἐν τῷ Ναῷ τοῦ Θεοῦ, οὐδεὶς ἄλλος μᾶς βλέπει εἰμὴ ὁ ἀκοίμητος αὐτοῦ ὀφθαλμὸς καὶ οὐδὲν ἄλλο οὖς μᾶς ἀκούει, εἰμὴ τὸ οὖς τοῦ κλίνοντος αὐτὸ εἰς τὰς δεήσεις καὶ τῶν δικαίων καὶ ἁμαρτωλῶν. Πρὸ μικροῦ ἀπευθύναμεν ἀφορισμὸν ἀκούσιον κατὰ τῶν ἐπαναστάντων ἀδελφῶν ἡμῶν χριστιανῶν, τῶν ὑπὸ τὴν σημαίαν σταυροῦ μαχομένων ὑπὲρ πίστεως καὶ πατρίδος. Ὁ Σωτὴρ ἡμῶν ἐνετείλατο ἡμῖν τὸ «εὔχεσθε καὶ μὴ καταρᾶσθε», ἡμεῖς δὲ κατηράσθημεν ἔργον ἅγιον, πρᾶξιν θείου μαρτυρίου θυμάτων ἱερῶν ὑπὲρ πίστεως τοῦ Χριστοῦ προσφερθέντων εἰς ὁλοκαύτωσιν, κατηράσθημεν τοὺς τὸν βαρὺν ζυγὸν τῆς δουλείας ἀπωθήσαντας, ἵνα ἐλευθερώσωσι τὴν πατρίδα ἀπὸ τοὺς ὑβριστὰς τῆς ἁγίας ἡμῶν πίστεως καὶ τοὺς καταπιεστὰς τῆς ἐθνικότητος ἡμῶν. Ὅθεν ὁ ἀκοντισθεὶς παρ’ ἡμῶν ἀφορισμὸς κατ’ αὐτῶν οὐ μόνον ἐπιβαρύνει τὸν τράχηλον ἡμῶν, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἀγωνιζομένους κατέθλιψε, καί τοι ἀκούσιος, διὸ ὀφείλομεν ἵνα ἄρωμεν αὐτὸν τῇ παρακλήσει τοῦ παναγίου Πνεύματος.
- Αλλ’ ἡμεῖς, παναγιώτατε πατριάρχα, ἐπράξαμεν ἔργον ἀκούσιον, ὑπετάχθημεν εἰς τὴν βίαν καὶ εἰς τὴν ἀνάγκην, ἵνα μὴ ἐρεθίσωμεν τὴν ὀθωμανικὴν κυβέρνησιν εἰς μείζονας κατὰ τῶν χριστιανῶν κακώσεις, - ἀπεκρίθη ὁ μακάριος καὶ φιλόκαλος Ἐφέσου, ἀπομάξας δάκρυ συμπαθείας καὶ μετανοίας συγχρόνως.
- Ἀληθῶς ἐπράξαμεν ἔργον ἀκούσιον, -ὑπέλαβεν ὁ ἀοίδιμος πατριάρχης, - ἀληθῶς, ἐνῷ ὑπεγράφομεν τὸν ἀφορισμὸν ἐνώπιον τῆς ἐξουσίας, αἱ καρδίαι ἡμῶν ηὔχοντο, καὶ μολαταῦτα πρέπει νὰ τὸν λύσωμεν.
Ἀκούσατε ἀδελφοί! Τὸ μεσονύκτιον τοῦ παρελθόντος σαββάτου, ἀφοῦ ὁ διάκονός μου μοὶ ἀνέγνω τὸ μεσονυκτικόν, ἐπορευόμην εἰς τὴν κλίνην μου, ὅτε δ’ ἔκλεισα τὴν θύραν τοῦ κοιτῶνός μου, καὶ ἐπλησίασα ὀλίγα βήματα πρὸς αὐτήν, μορφὴ φωτεινὴ ὤφθη αἴφνης ἐνώπιόν μου. «Ἑτοιμάσου, μοὶ εἶπεν, εἰς τὸ μαρτύριον, εὐλόγησον οὓς κατηράσθης καὶ μιμήθητι τὸν Χριστόν, τὸν ὑπὲρ τῆς σωτηρίας τῶν ἀνθρώπων ἀποθανόντα ἐπὶ σταυροῦ, τὸ μαρτύριόν σου ἔσεται εἰς σωτηρίαν τῶν πιστῶν». Ἐν τῇ ἐκπλήξει μου ἡ φωτεινὴ μορφὴ ἐγένετο ἄφαντος. Ἡ φωνὴ ὑπῆρχε τοσοῦτον ἁρμονικὴ καὶ πραεία, ὥστε εἰσέδυ ἐν τῇ καρδίᾳ μου ὡς ἡδύτατον βάλσαμον. Ὅλην ἐκείνην τὴν νύκτα διῆλθον ἐν προσευχῇ καὶ ἡ ψυχή μου ὑπῆρχε πλήρης ἀγαλλιάσεως, ἤδη δὲ περιμένω ἀνυπομόνως τὸ μαρτύριον, μαρτύριον εἰς σωτηρίαν τῶν χριστιανῶν.
- Οἱ ἀρχιερεῖς ἐθεώρουν ἐν πλήρει σιγῇ καὶ κατανύξει τὸν πατριάρχην τῆς ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας περιβρεχόμενοι ὑπὸ δακρύων, δακρύων ἱερῶν, δακρύων εὐσεβείας, ἀπορρεόντων ἐκ καρδιῶν ἀγάπης μεστῶν πρὸς τὸ ἔθνος των.
- Ἄγωμεν, -ὑπέλαβεν ὁ θεῖος Γρηγόριος,- τὸ μαρτύριόν μου θέλετε ἀκολουθήσει καὶ ἡμεῖς ἀδελφοὶ μετὰ μικρόν, ἵνα γείνῃ, πλήρης ἡ θυσία. Ἅγιε Νικομηδείας, εἶπεν ἀποβλέψας πρὸς αὐτόν, σὺ εἶσαι ὁ νεώτερος πάντων ἡμῶν, ἄναψε τὰς λαμπάδας τῆς ἁγίας τραπέζης.
Ὁ σεβάσμιος ἱεράρχης ἔδραμε προθύμως καὶ λαβὼν κηρίον τὸ ἤναψε, καταβιβάσας τὴν κανδήλαν τοῦ σταυροῦ καὶ εἰσῆλθεν εἰς τὸ ἅγιον βῆμα, ὅπερ ἐν ἀκαρεῖ ἐγένετο κατάφωτον.
- Ἐνδυθῆτε τὰς ἱερατικὰς ὑμῶν στολάς, εἶπεν ὁ πατριάρχης, - καὶ συγχρόνως ἐνεδύετο καὶ οὗτος, ὑπὸ τοῦ ἁγίου Νικομηδείας βοηθούμενος. Εἰσελθόντων ἁπάντων ἐν τῷ ἱερῷ βήματι, ὁ παναγιώτατος πατριάρχης ἔστη κατὰ πρόσωπον τῆς ἁγίας τραπέζης, οἱ δὲ σεβασμιώτατοι ἀρχιερεῖς περιεκύκλωσαν αὐτὸν πέριξ αὐτῆς ἱστάμενοι. Μετὰ τὸ «Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν» καὶ μετὰ σύντομον ἀκολουθίαν, λαβὼν ὁ πατριάρχης τὸν ἀφορισμὸν ἔθεσεν αὐτὸν ἐπὶ ἑνὸς τρίποδος παρὰ τῇ ἁγίᾳ Τραπέζῃ, εἶτα:
«Θεὲ παντοκράτορ, ἀνεφώνησε, πανάγαθε, Σὺ ὁ ἀποστείλας τὸν μονογενῆ σου υἱόν, τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν εἰς τὸν κόσμον, ἵνα λάβῃ σάρκα, διὰ πνεύματος ἁγίου παρὰ τῆς ἀειπαρθένου Μαρίας καὶ ἀποθάνῃ ἐπὶ τοῦ σταυροῦ ὑπὲρ ἡμῶν, συγχώρησον πρώτον ἡμῖν τοῖς ἡμαρτηκόσι σοι διὰ τῆς παραβάσεως τῆς ἐντολῆς τοῦ μονογενοῦς σου υἱοῦ, τοῦ ἐντειλαμένου ἡμῖν «Εὔχεσθε καὶ μὴ καταρᾶσθε». Εἶτα κἀθὰ δέδωκας ἡμῖν ἐντολὴν τοῦ δεσμεῖν καὶ λύειν, καταλύομεν τὸν ἀφορισμὸν τοῦτον, ὃν ἀκουσίως ἀπηυθύναμεν κατὰ τοῦ χριστεπώνυμου ποιμνίου σου. Ναί, Κύριε βασιλεῦ, ἐπάκουσον ἡμῶν καὶ ἐνίσχυσον καὶ σῶσον αὐτὸ τῷ βραχίονί σου τῷ ὑψηλῷ, ὅτι δεδοξασμένος ὑπάρχεις, σὺν τῷ μονογενεῖ σου υἱῷ καὶ τῷ παναγίῳ σου πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.»
Μετὰ τὴν ἐκφώνησιν ταύτην, λαβὼν μίαν των λαμπάδων τῆς ἁγίας τραπέζης ἐνέπρησε τὸν ἀφορισμόν, ὅστις κατέπεσεν εἰς σποδὸν πρὸ τῶν ποδῶν αὐτοῦ.
Ἀπεκδυθέντων τῶν ἁγίων τούτων ποιμένων τὰς ἱερατικὰς αὐτῶν στολάς, ὁ ναὸς ἔμεινεν αὖθις φωτιζόμενος διὰ τοῦ ἀμυδροῦ φωτὸς τῶν δύω κανδηλῶν, σβεσθεισῶν τῶν λαμπάδων τῆς ἁγίας τραπέζης. Προπορευόμενος δὲ ὁ θεῖος Γρηγόριος ἠνέωξε τὴν θύραν καὶ παρακολουθούμενος ὑπὸ τῶν μακαρίων ἱεραρχῶν ἐξῆλθε τοῦ ναοῦ καὶ κλείσας αὐτὴν αὖθις ἀνῆλθεν εἰς τὸ συνοδικὸν μετ’ αὐτῶν.
Μεθ’ ἡμέρας ἕξ, ὁ ἱερὸς οὗτος ἀμνὸς ἐκρέματο ὡς κακοῦργος εἰς τὰ πρόθυρα τῆς μεγάλης τοῦ Χριστοῦ ἐκκλησίας ἄπνοος, ἔχων ἐστραμμένους τοὺς ὀφθαλμοὺς πρὸς τὸν οὐρανόν, τὰ δὲ χείλη ἠμιηνεωγμένα ὡς νὰ παρεκάλει τὸν οὐράνιον πατέρα ὑπὲρ τῆς ἀπελευθερώσεως ἁπάσης της ἑλληνικῆς φυλῆς.
Κωνσταντῖνος Ῥάμφος
ΠΗΓΗ: Γρηγόριος Ε´, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, 1746-1821. Τὰ κατὰ τὸν ἀοίδιμον πρωταθλητὴν τοῦ ἱεροῦ τῶν Ἑλλήνων ἀγῶνος τὸν Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριον τὸν Ε´ / Καταταχθέντα μέν, διορθωθέντα καὶ ὑπομνηματισθέντα ὑπὸ τοῦ καθηγητοῦ Γ. Γ. Παπαδοπούλoυ συλλεγέντα δὲ καὶ ἐκδοθέντα ὑπὸ Γ. Π. Ἀγγελοπούλου. Ἐν Ἀθήναις. Παρὰ τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ, 1865.
Ὁ Κωνσταντῖνος Ράμφος γεννήθηκε στὴν Χίο τὸ 1776. Μυήθηκε στὴ Φιλικὴ Ἑταιρεία κι ἔγινε ἀπόστολός της στὰ Ψαρὰ καὶ τὴν Ὕδρα. Ὑπηρέτησε στὸ Α´ Σύνταγμα καὶ λόγω τῆς μόρφωσής του ἔγινε ἀξιωματικός. Τὸν Νοέμβριο τοῦ 1821 συμμετεῖχε ὡς ὑπολοχαγὸς στὴν ἕφοδο κατὰ τοῦ Παλαμηδίου στὴ μάχη τοῦ Ναυπλίου. Τὸν Ἰανουάριο τὸν βρίσκουμε στὴν πολιορκία τοῦ Ἀκροκορίνθου. Τὸ 1827 συμμετέχει ὡς ὑπασπιστὴς τοῦ συνταγματάρχη Ταρέλλε καὶ ἀργότερα τοῦ ταγματάρχη Φ. Γουβερνάτου στὴν ἐκστρατεία τοῦ Φαβιέρου στὴ Χίο. Τὸ 1827-1828 γίνεται γραμματέας τοῦ Διοικητηρίου Αἰγίνης. Ἐπὶ Καποδίστρια ἔγινε δικαστὴς στὸν Πόρο καὶ διοικητὴς τῶν φρουρίων τῆς Μεσσηνίας. Συμμετεῖχε στὰ γεγονότα τοῦ Πόρου στὰ 1831 στὸ πλευρὸ τοῦ Καποδίστρια. Πέθανε τὸ 1871 σὲ ἡλικία 95 ἐτῶν.