Μεταπτωτικὰ ὁ ἄνθρωπος εὑρίσκεται ὑπὸ τὴν ἐπιρροὴ ὄχι μόνο τοῦ νόμου τῆς ἁμαρτίας τοῦ «ἐν τοῖς μέλεσι διεσπαρμένου», ἀλλὰ ἀκόμα καὶ ὑπὸ τὴν ἐπίδρασι τῶν ἀλλοιώσεων καὶ τῶν ποικίλων τροπῶν, ποὺ ὑπάρχουν καὶ αὐτὲς σὰν κακοὶ γείτονες. Ὅλοι αὐτοὶ οἱ παράγοντες εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ συνεχῶς μᾶς ὠθοῦν, μᾶς ἀποπλανοῦν, μᾶς παρασύρουν στὸ νὰ μὴν ἠμποροῦμε νὰ φυλάξωμε αὐτὸ ποὺ θέλομε. Καὶ ἐξ αἰτίας αὐτῶν λοιπόν, εὑρισκόμεθα εἰς συνεχῆ μετάνοια. Ὅπως ἑρμηνεύουν οἱ Πατέρες, ἔστω καὶ ἂν εἶναι μία μόνο ἡμέρα ἡ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου, δὲν τίθεται θέμα ἀναμαρτησίας.
Αὐτὸ τὸ νόημα τῆς μετανοίας, εἶναι ἐκεῖνο ποὺ βασικὰ μᾶς ἀπασχολεῖ. Κατὰ τοὺς Πατέρες, ὁ Θεὸς δὲν λυπᾶται τόσο ἂν ὁ ἄνθρωπος, τρόπον τινά, δὲν τὰ κατάφερε καὶ ἁμάρτησε. Δὲν τὸν κρίνει γι᾿ αὐτό. Ἐκεῖνο ποὺ λυπεῖ τὴν Χάρι, εἶναι ὅταν ὁ ἄνθρωπος δὲν θέλει νὰ μετανοήσῃ. Αὐτὸ εἶναι ἕνα εἶδος ἀπογνώσεως, ἕνα εἶδος βλασφημίας πρὸς αὐτὸ τὸ Πανάγιο Πνεῦμα. Γι᾿ αὐτὸ πρέπει νὰ ἐντείνωμε τὴν προσπάθειά μας. Καὶ ἐφ᾿ ὅσον θέμα ἀναμαρτησίας δὲν τίθεται, νὰ τίθεται θέμα συνεχοῦς μετανοίας. Νὰ πείθωμε τὴν ἐνδημοῦσα σὲ μᾶς θεία Χάρι, ὅτι τὰ σφάλματα τὰ ὁποῖα συμβαίνουν δὲν εἶναι ἐκούσια. Ποτέ μας δὲν θέλομε νὰ ἀρνηθοῦμε καὶ νὰ προδώσωμε τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ μέσα στὴν ἀδυναμία, ἀπειρία καὶ ἀγνωσία, περικλείονται ὅλα μας τὰ λάθη. Καὶ συνεχῶς πίπτοντες, φωνάζαμε τὸ «ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ», νὰ ἐπικαλούμεθα νέα μορφὴ συνεργείας τῆς Χάριτος, οὕτως ὥστε νὰ ὁλοκληρώσῃ τὴν γνῶσι μας καὶ τὶς δυνάμεις μας, γιὰ νὰ ἰδοῦμε καλὰ καὶ νὰ ἐνεργήσωμε σωστὰ καὶ ἔτσι νὰ ἠμπορέσωμε εἰς αὐτὲς τὶς δύσκολες ἡμέρες νὰ ὀρθοποδήσωμε. Γιατὶ κατὰ τὸν Παῦλο «ἐγγύτερον ἡμῶν ἡ σωτηρία» τώρα, «ἢ ὅτε ἐπιστεύσαμεν». Βλέποντες ὅλοι μας καὶ ἔχοντες πεῖρα τῶν γεγονότων, ἀντιλαμβανόμεθα «ἐγγίζουσαν τὴν ἡμέραν». Παρατηροῦμε νὰ δυναμώνῃ περισσότερο τοῦ ἐχθροῦ μας ἡ δύναμι, ἀλλὰ καὶ ἡ ἰδική μας ἔκτασι νὰ περιορίζεται, λόγω του ὅτι οἱ ἄνθρωποι περισσότερο ἀποφεύγουν, περισσότερο ἀπομακρύνονται καὶ ἔτσι τὸ κοινωνικὸ σύνολο γίνεται καὶ αὐτὸ ἐμπόδιο· διότι οἱ ἄνθρωποι οἱ πνευματικοὶ ἐμειώθησαν, ἔμεινε τὸ «λείμμα», ἐλάχιστοι. Πόσο πρέπει νὰ εἴμεθᾳ προσεκτικοὶ καὶ ἑνωμένοι γιὰ νὰ τὰ βγάλωμε πέρα! Τὸ θέμα τῆς ἐπιτυχίας μας δὲν εἶναι θέμα τεχνικό, ὥστε νὰ ἀποδώσωμε τὸ βάρος στὴν συμμαχία τῶν συνανθρώπων μας. Χρήσιμο εἶναι ἐὰν εἴμεθα σύμφωνοι καὶ ὁμοϊδεᾶται.
Τὸ κέντρο ὅμως τῆς ἐπιτυχίας, εἶναι ἡ συμμαχία τῆς Χάριτος. «Χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν». Ὅλη μας ἡ προσοχὴ εἶναι στὸ πῶς νὰ κρατήσωμε μαζί μας τὴν ἐνέργεια τῆς Χάριτός Του, τὸ «μεθ᾿ ὑμῶν εἰμὶ πάσας τὰς ἡμέρας, ἕως τῆς συντέλειας τοῦ αἰῶνος» (Ματθ. 28, 20). Αὐτὸ τὸ «μεθ᾿ ὑμῶν εἰμί» πρέπει νὰ τὸ προσέξωμε πάρα πολύ, ἐὰν πράγματι εἶναι «μεθ᾿ ἡμῶν». Διότι «δυνάμει» ὁ Θεὸς Λόγος εἶναι «μεθ᾿ ἡμῶν». «Δυνάμει» δὲν ἀπουσιάζει ἀπὸ πουθενά. Ἀλλοίμονο ἂν συμβῇ τοῦτο! Ἐὰν ἀπουσιάσῃ κλάσμα δευτερολέπτου ἀπὸ τὴν κτίσι, αὐτὴ θὰ ἐξαφανισθῇ. Αὐτὸς εἶναι τὸ Πᾶν τοῦ παντός. «Δυνάμει» εἶναι μαζί μας.
Εἶναι ὅμως «ἐνεργείᾳ» μαζί μας; Λέγει ἕνα σοφὸ λόγο ὁ Ὠριγένης: «Τί μοὶ ὄφελος, εἰ ὁ Λόγος σεσάρκωται καὶ ἐγὼ Αὐτὸν οὐ κατέχω;» Καὶ λέω καὶ ἐγὼ τώρα. Τί θὰ μᾶς ὠφελήσῃ ἐὰν «δυνάμει» εἶναι μαζί μας ὁ Θεὸς Λόγος, ἀφοῦ «ἐνεργείᾳ» δὲν τὸν αἰσθανόμεθα; Καὶ φυσικὰ δὲν πταίει Αὐτός. Πταίομε ἐμεῖς, μὴ κάνοντας καλὸ χειρισμό. Γι᾿ αὐτὸ ἡ προσοχή μας νὰ εἶναι εἰς αὐτὸν τὸν τομέα. Στὸ πῶς ἀνὰ πᾶσαν ὥρα νὰ μὴν χάνωμε τὶς εὐκαιρίες καὶ τὰ μέσα ποὺ θέτουν εἰς ἐνέργεια τὴν παρουσία τῆς θείας Χάριτος. Μαζὶ μὲ αὐτή, ποὺ «τὰ ἀσθενῆ θεραπεύει καὶ τὰ ἐλλείποντα ἀναπληροῖ» νὰ ἀξιωθοῦμε νὰ ὁλοκληρώσουμε τὸν σκοπό μας πρὸς ἐπιτυχία, διότι «αἱ ἡμέραι πονηραὶ εἰσιν». «Ἐν σοφίᾳ πρὸς τοὺς ἔξω περιπατεῖτε». Κοιτάξετε ἀπὸ ποῦ συνιστάμεθα. Ἀπὸ τὰ ἔξω, ἀπὸ τὰ πέριξ, ἀπὸ τὰ ἔσω. Πῶς ἐπιβουλεύει τὸν ἄνθρωπο ἡ ἁμαρτία; Κεντᾷ ἀπὸ τὰ ἔξω, κατ᾿ εὐθεῖαν. Ρίπτει στὴν ὀθόνη τῆς διανοίας τὴν εἰκόνα, ὁποιανδήποτε εἰκόνα ἐφάμαρτη καὶ προκαλεῖ τὸν νοῦ. Τὸν προκαλεῖ νὰ περιεργαστῇ τὴν εἰκόνα. Ὁ νοῦς πρέπει νὰ προσέξη. Τί εἶναι αὐτὴ ἡ εἰκόνα; Χρειάζεται ἢ ὄχι; Ἂν ὁ νοῦς εἶναι ὑγιής, τὴν ἀπορρίπτει ἀμέσως. «Ὑπάγε ὀπίσω μου, σατανᾶ, Κύριον τὸν Θεόν μου προσκυνήσω καὶ Αὐτῷ Μόνῳ λατρεύσω». Παρὰ ταῦτα ἡ ἁμαρτία δὲν ὑποχωρεῖ καὶ δὲν φεύγει μολονότι ἡττήθη μὲ τὸν τρόπο ποὺ ἐκτύπησε. Ἀφήνει τὴν κατ᾿ εὐθεῖαν κίνησι καὶ παίρνει τὴν πλαγία καὶ κτυπᾷ ἐν ὀνόματι τῆς προφάσεως, ἐν ὀνόματι τῶν φυσικῶν νόμων, ἐν ὀνόματι τῆς χρείας. Καὶ ὅμως εἶναι δόλος. Παραμερίζει τὴν κατ᾿ εὐθεῖαν κροῦσι καὶ παίρνει τὴν δολία. Ἐὰν καὶ εἰς αὐτὴ ὁ νοῦς προσέξη, τὸ ἐξετάσῃ καλὰ - διότι ἡ ἀπόφασί του εἶναι ὁ ἀληθὴς νόμος τῆς χρείας καὶ ὄχι τῆς ἐπιθυμίας - τότε ἀφήνει αὐτὸ τὸν τρόπο καὶ παίρνει τὴν βία. Ὁρμᾷ ἐν ὀνόματι τοῦ πάθους, μὲ σατανικὴ ἐνέργεια καὶ πιάνει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν λαιμό, νὰ τὸν στραγγαλίσῃ. Ἐκβιάζει πλέον, ὅπως ἔκανε ὁ Ναβουχοδονόσορ- «ἢ θὰ προσκυνήσετε τὴν εἰκόνα μου, διότι τὸ θέλω ἐγώ, ἢ θὰ σὰς ρίξω στὴν κάμινο». Καὶ εἰς αὐτὲς τὶς φράσεις εὑρίσκεται ὁλόκληρος ὁ δαίδαλος τοῦ σατανικοῦ πάθους, καὶ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο κτυπᾷ τὸν ἄνθρωπο. Γι᾿ αὐτὸ πρέπει ὁ ἄνθρωπος νὰ εἶναι συνεχῶς ξύπνιος, νὰ μὴν παρασυρθῇ, διότι ἡ ἁμαρτία δὲν ὑποκύπτει, δὲν ὑποχωρεῖ, θὰ μεταχειρισθῇ ὅλους τοὺς δόλους καὶ τοὺς τρόπους γιὰ νὰ ἀπατήσῃ τὸν ἄνθρωπο. Ἐδῶ ἀκριβῶς πρέπει νὰ προσέξωμε, διότι μετὰ τὴν ἁμαρτία ἀκολουθεῖ ἀπογοήτευσι, ὅπως μετὰ τὸ τραῦμα ἀκολουθεῖ πόνος· δὲν εἶναι φυσικὸ φαινόμενο, ἀλλὰ σύμπτωμα. Ἔτσι καὶ αὐτὰ ποὺ ἀκολουθοῦν τὴν ψυχή, ἀπόγνωσι καὶ ἀποθάρρυνσι, δὲν εἶναι φυσικὰ φαινόμενα, ἀλλὰ διαβολικότατα, παρόλο ποὺ παρουσιάζονται μὲ μορφὴ φυσική! Ἐδῶ λοιπὸν χρειάζεται πολλὴ προσοχή, γιὰ νὰ μὴν χάσῃ ὁ ἄνθρωπος τὸ θάρρος του, ὅταν κάνῃ λάθος, ἐφ᾿ ὅσον ἀλάνθαστη ζωή, ὡς γνωστό, δὲν ὑπάρχει. Ἀκοῦμε πολλὲς φορὲς ἀνθρώπους νὰ λέγουν: «Μὰ εἶμαι ἁμαρτωλὸς καὶ ὁ Θεὸς δὲν μοῦ ἀκούει», «μὰ εἶμαι ἁμαρτωλὸς καὶ δὲν ἔχω θάρρος καὶ δὲν τὰ καταφέρνω· εἶμαι ἀνάξιος». Ὅλα αὐτὰ εἶναι προφάσεις ἀπὸ τὰ δεξιά, ἐνῷ δὲν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Ὁ Θεὸς ἦρθε γιὰ τοὺς ἁμαρτωλούς. Δὲν τίθεται θέμα ἀναξιότητος. Ὅσο πιὸ ἀνάξιος εἶναι ὁ ἄνθρωπος, τόσο πιὸ πολὺ ἀνάγκη ἔχει νὰ καταφεύγῃ στὸν Θεό. Καὶ αὐτοὺς πιὸ πολὺ ὁ Θεὸς «προσίεται», γιατὶ ὅπως εἶπε, ἦρθε γιὰ τοὺς ἀσθενεῖς ὄχι γιὰ τοὺς ὑγιεῖς.
Ἑπομένως αὐτὸ στὴν πρακτικὴ μορφὴ εἶναι πολὺ χρήσιμο, νὰ μένῃ ὁ ἄνθρωπος μετὰ τὸ λάθος καὶ νὰ μὴν χάνῃ τὸ θάρρος του. Καὶ αὐτὸ θέλει ἀνδρεία καὶ προαίρεσι νὰ τὸ κατορθώσῃ καὶ ὅμως εἶναι τόσο ἀπαραίτητο. Ὅταν ὅλα αὐτὰ τὰ προσέχει ὁ ἄνθρωπος, τότε εὑρίσκεται ὁ νοῦς του σὲ μιὰ κατάστασι μαχητικότητος, σὲ μιὰ κατσάστασι ἐγρηγόρσεως, οὕτως ὥστε πάντοτε προσέχει καὶ ποτὲ δὲν ἀπατᾶται. Καὶ προσέχοντας ἔτσι, κατ᾿ ἀνάγκην εὑρίσκεται σὲ συνεχῆ μετάνοια, καὶ συνεχὴς μετάνοια εἶναι, ἀνὰ πᾶσαν ὥρα νὰ ὁμολογῇ στὸν Θεό:
«Ἥμαρτον, Κύριε, δὲν τὰ κατάφερα. Βοήθησέ με. Παράμεινε μαζί μου. Σὺ εἶπες: χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν». Ἀκριβῶς αὐτὸ τὸ ἔχω καταλάβει. Τὸ ἔκαμα συνείδησι. Γι᾿ αὐτὸ ἐπιμένω. Κρούω, ζητῶ, αἰτῶ, δὲν θὰ παύσω νὰ ἐνοχλῶ. Δὲν μπορῶ χωρὶς Ἐσένα. Δὲν πρόκειται νὰ φύγω. Ἐὰν δὲν βαρύνονται τὰ ὦτα Σου νὰ μὲ ἀκούουν, δὲν θὰ βαρεθῇ καὶ τὸ στόμα μου νὰ φωνάζῃ. Ἐπιμένω, εἶναι ἀλάνθαστος ἡ κρίσι Σου στὸ νὰ μὲ ἀνακαλέσης σὲ μετάνοια. Τοῦτο τὸ ἔκανες Σύ, θεία Παναγαθότης, δὲν τὸ ἔκανα ἐγώ. Οὔτε ἤξερα τὸν Θεό, οὔτε ἦταν δυνατὸ νὰ τὸν ἀνακαλύψω. Σύ, Κύριε, Πανάγαθε, ᾖρθες καὶ μὲ εὑρῆκες καὶ μὲ ἐφώναξες νὰ σὲ ἀκολουθήσω. Αὐτὸ τὸ ἐπῆρα, τὸ θέλω, τὸ ἐπιθυμῶ. Δὲν τὰ καταφέρνω ὅμως. Γι᾿ αὐτὸ ἐπιμένω, θέλω νὰ μὲ βοηθήσης. Πρέπει αὐτὸ ποὺ ἐχάρησες νὰ μὴν τὸ ἀπολέσω».
Βλέπετε! Σὰς ἔκαμα μία εἰκόνα, πῶς εἶναι ὁ τρόπος τῆς πραγματικῆς μετανοίας. Αὐτὲς οἱ διαθέσεις πρέπει νὰ εὑρίσκονται στὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου τοῦ εὑρισκομένου ὑπὸ μετάνοια. Ἐὰν αὐτὸ τὸ συνεχίζει ὁ ἄνθρωπος πραγματικά, γεννᾶται μέσα του ἕνα ἄλλο εἶδος θάρρους, τὸ ὁποῖο δὲν ἐγνώριζε πρίν. Εἶναι μία μορφὴ παρρησίας. Αὐτὴ τὴν παρρησία ποὺ ἔχουν τὰ παιδιὰ πρὸς τὸν πατέρα τους, τὴν ὁποία δὲν ἠμποροῦν νὰ ἀποκτήσουν οἱ ὑπηρέται καὶ οἱ ὑπάλληλοι. Καὶ τοῦτο γίνεται ἀπὸ τὸ θάρρος αὐτό, μέσῳ τοῦ ὁποίου πολεμᾷ τὴν ἁμαρτωλότητα καὶ κρατᾷ τὸν ὅρο τῆς μετανοίας. Αὐτὸ στὴν πρακτικὴ εἶναι πάρα πολὺ ἀπαραίτητο, γιὰ ὅλους μας ἀνεξαιρέτως, περισσότερο ὅμως στοὺς ἀδελφούς μας ποὺ ζοῦν στὴν κοινωνία, ποὺ εὑρίσκονται πιὸ ἐκτεθειμένοι μέσα στὰ αἴτια. Μετὰ τὴν πτῶσι ὁ ἄνθρωπος ἔχασε τὴν προσωπικότητά του καὶ ἔγινε ἐπιρρεπὴς πρὸς τὰ αἴτια πλέον καὶ μᾶλλον ἐξαρτᾶται ἀπὸ αὐτά. Ἐάν, ὅταν ἦταν ὁλοκληρωμένη προσωπικότης, κατόρθωσαν καὶ τὸν ἐπλάνησαν, σκεφθῆτε τώρα ποὺ δὲν ἔχει προσωπικότητα καὶ εὑρίσκεται ὑπὸ τὴν ἐπίδρασί των, πόσο ἰσχυρὰ εἶναι αὐτά· καὶ ἐπειδὴ ὁ ἄνθρωπος δὲν ἔχει δύναμι, διότι εἶναι τραυματισμένος ἀπὸ τὴν ἁμαρτία καὶ μὲ τὰς αἰσθήσεις του καθόλου ὑγιεῖς, τότε γίνεται λεία δυστυχῶς καὶ θῦμα αὐτῶν τῶν παραγόντων. Ἑπομένως ἔχει ἀνάγκη νὰ εὑρίσκεται ὑπὸ συνεχῆ μετάνοια, ἡ ὁποία εἶναι τὸ ταπεινὸ φρόνημα, διότι ἡ πραγματικὴ μετάνοια εἶναι ἡ πρακτικὴ ταπεινοφροσύνη. Ἡ πρακτικὴ ταπεινοφροσύνη καὶ ταπείνωσι, εἶναι ἡ μόνη θέσι τῶν λογικῶν ὄντων, ἡ ὁποία προκαλεῖ τὸ θεῖο ἔλεος. «Ταπεινοῖς δίδωσι χάριν καὶ ὑπερηφάνοις ἀντιτάσεται» ὁ Θεός. Ἐφ᾿ ὅσον ἔτσι εἶναι τὰ πράγματα, εἴμεθα ὑποχρεωμένοι αὐτὸ τὸν τρόπο νὰ ἐκμεταλλευθοῦμε. Τὸ νόημα εἶναι πλέον σαφές. Χωρὶς τὴν συνεργασία τῆς Χάριτος, εἶναι ἀδύνατο νὰ τὰ βγάλωμε πέρα. Πρέπει λοιπόν, νὰ ἐπινοήσωμε τρόπους, νὰ προκαλέσωμε περισσότερο τὴν συμπαράστασι τῆς Χάριτος, ὥστε μαζὶ μὲ αὐτὴ νὰ ἠμπορέσωμε νὰ ἐπιτύχωμε. Τί λέγει ὁ Παῦλος; «Πάντα Ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντι με Χριστῷ». Καὶ ὁ Ἰησοῦς μᾶς λέει: «Χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν». Ὁ Παῦλος ἔχοντας πεῖρα τῆς παρουσίας τῆς θείας Χάριτος, ὁμολογεῖ καὶ λέει: «Πάντα ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντι με Χριστῷ». Ἐὰν λοιπόν, «πάντα ἰσχύωμεν» ἐν τῇ ἐνδυναμούσῃ Χάριτι, ἄρα ὅλη μας ἡ προσπάθεια εἶναι πῶς νὰ τὴν τραβήξωμε μαζί μας. Ὅλες οἱ ἀρετὲς εἶναι ἀφετηρία στὸ νὰ προκαλέσουν καὶ νὰ συγκρατήσουν τὴν Χάρι. Ἡ κεντρικωτέρα ἀπὸ ὅλες, κατὰ τοὺς Πατέρες μας, εἶναι ἡ ταπεινοφροσύνη. Αὐτὴν πάρα πολὺ ἀγαπᾷ ἡ Χάρις, καὶ δὲν εἶναι παράδοξο.
Ἐφ᾿ ὅσον μᾶς ἀπεκάλυψε ὁ Ἰησοῦς μας, ὅτι Αὐτὸς ὁ ἴδιος εἶναι «πρᾶος καὶ ταπεινός τῇ καρδίᾳ» ἄρα τὸ θέμα τῆς ταπεινοφροσύνης δὲν εἶναι μία ἁπλὴ προτίμησι τῆς θείας φύσεως, τῆς θείας ἀπαιτήσεως πρὸς τὰ λογικὰ ὄντα, ἀλλὰ εἶναι κάτι τὸ ὁποῖο προσίεται ἡ θεία φύσι, γιὰ λόγους ποὺ ξέρει ὁ Πανάγαθος Θεός· καὶ ἐφ᾿ ὅσον εἶναι στὴν ἰδιότητά Του, στὴν ὀντότητά Του ταπεινός, ἄρα γεννᾶται διπλὴ ἡ ὑποχρέωσι νὰ εἴμεθᾳ καὶ ἐμεῖς πλέον ταπεινοί. Ἐφ᾿ ὅσον ἡ ταπεινοφροσύνη τόσο πολὺ βοηθᾷ, ὁ πρακτικὸς τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο συντελεῖται, εἶναι ἡ εἰλικρινὴς μετάνοια. Ὁ εἰλικρινῶς μετανοῶν, συνεχῶς εὑρίσκεται προσπίπτων στὸν Θεό. Ἐπιρρίπτει τὸν ἑαυτό του στὸν Θεό, καὶ συνεχῶς φωνάζει· «ἱλάσθητί μοι, τῷ ἁμαρτωλῷ», «ἐλέησόν με, Πανάγαθε, κατὰ τὸ μέγα Σου ἔλεος», «συγχώρα με, Κύριε, δὲν τὰ καταφέρνω», «ἔλα, Κύριε, παρέμεινε μαζί μου». Καὶ ἐφ᾿ ὅσον ὅπως λέει ὁ Δαυίδ, «ἐταπεινώθην καὶ ἔσωσέ με ὁ Κύριος», ἰδοὺ ἕνας ἁπλὸς τρόπος νὰ ἔχουμε μαζί μας τὴν συμμαχία τῆς Χάριτος καὶ νὰ ἐπιτύχωμε ἀρτιώτερα καὶ τελειότερα τὴν σωτηρία μας. Γι᾿ αὐτὸ κανεὶς ἀπὸ μᾶς τοὺς πιστοὺς νὰ μὴν φεύγῃ ἀπὸ τὰ περιθώρια τῆς ταπεινοφροσύνης. Ἡ σωτηρία μας εἶναι καὶ λέγεται «δωρεὰν σωτηρία». Γιατὶ εἶναι γεγονὸς ὅτι ὅλες οἱ ἀρετὲς εἶναι χρήσιμες, ἀλλὰ πάρα πολλὲς ἀπὸ αὐτὲς ἔχουν μία ἀγωνιστικότητα, τὴν ὁποία δὲν διαθέταμε ὅλοι μας. Διότι ἡ πρακτικὴ ἀγωνιστικότητα χρειάζεται αὐθορμητισμό, πολλὴ ἀποφασιστικότητα, πολλὴ φιλοπονία, συνεχῆ ἐπαγρύπνησι, πράγματα τὰ ὁποῖα δὲν ἔχομε πάντοτε. Τὸ νὰ κρατήσωμε τὴν ταπεινοφροσύνη - καὶ αὐτὸ εἶναι κουραστικὸ - δὲν εἶναι ὅμως ὑπὲρ τὴν φύσι μας, πρᾶγμα δηλαδὴ ἀκατόρθωτο. Διότι τὸ νὰ σκέπτεται κανεὶς ταπεινά, εἶναι τὸ πιὸ ἁπλὸ πρᾶγμα. Ἀλλὰ μήπως δὲν εἴμεθα καὶ ταπεινοί; Δηλαδή, εἴμεθα κατὰ κυριολεξία ταπεινοί, ἐφ᾿ ὅσον ἡ ἁμαρτία μᾶς συνέτριψε. Ἂν φρονοῦμε ταπεινά, εἴμεθα ἀληθεύοντες, διότι ἀνακαλύψαμε τὴν πραγματική μας προσωπικότητα, ποὺ τὴν συνέτριψε ἡ ἁμαρτία. Διότι οὔτε τὸ «κατ᾿ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσι» τὸ ὁποῖο μᾶς ἐχάρισε ὁ Θεὸς στὴν δημιουργία ἀξιοποιήσαμε, οὔτε τὸ θέμα τῆς Χάριτος καὶ τῆς υἱοθεσίας, τὸ ὁποῖο μᾶς ἔδωσε ὁ Θεὸς μὲ τὴν παρουσία του, ἔχομε. Τὸ νὰ σκέπτεται λοιπὸν κανεὶς ταπεινὰ τί εἶναι; Ἡ ἀνακάλυψι τῆς ἀλήθειας, τῆς πραγματικότητος. Αὐτὲς οἱ θεωρίες εἶναι φυσικὲς καὶ πάρα πολὺ βοηθοῦν. Εἶναι εὔκολο ὁ καθένας μὲ αὐτὲς νὰ ἀσχολῆται, ἕως ὅτου εὕρῃ πράγματι, σὺν τῇ Χάριτι, τὴν πνευματικὴ ταπείνωσι, ὁπότε ὁλοκληρώνεται ἐκεῖ ἡ προσωπικότητά του. Ἡ εἰλικρινὴς μετάνοια ἀπεκάλυψε τὴν ταπεινοφροσύνη, ἡ δὲ εἰλικρινὴς ταπεινοφροσύνη ἔδωσε τὴν ὁλοκληρωμένη μετάνοια. Τὸ ἕνα γεννᾷ τὸ ἄλλο.
Ὅπως εἴπαμε καὶ πρίν, ἐφ᾿ ὅσον ἀναμαρτησία δὲν ὑπάρχει, τίθεται μόνο θέμα εἰλικρινοῦς μετανοίας. Συνεργούσης τῆς Χάριτος, ἀρχίζει στὸν ἄνθρωπο (ἐκεῖ ὁποὺ ἡ ἁμαρτία εἶχε ἄλλοτε ἐπίδρασι δυναστικὴ καὶ τὸν ἐξεβίαζε εἴτε κατὰ διάνοια, εἴτε ἀπὸ μέρους τῶν αἰσθήσεων, σὰν αἰχμάλωτο) μετὰ ἀπὸ εἰλικρινῆ μετάνοια, νὰ ἐξασθενῇ μέσα του ἡ δύναμί της καὶ ἐκεῖ ποὺ ἄλλοτε τὸν ἐστραγγάλιζε καὶ τὸν ἀπασχολοῦσε, σιγὰ-σιγὰ παραμένει μόνο μιὰ ψιλὴ μνήμη. Καὶ ἂν ἀγωνισθῇ ὁ ἄνθρωπος, αὐτὴ ἡ ψιλὴ μνήμη χάνεται καὶ τοῦ ἔρχεται ἀηδία πρὸς τὴν ἁμαρτωλότητα, διότι στὴν πραγματικότητα ἡ ἁμαρτωλότης εἶναι παραφροσύνη, γιατὶ ἡ ἁμαρτία δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ ἕνα ἄ-λογο πρᾶγμα, παράλογο, «παρὰ φύσι». Οὔτε φυσικό, οὔτε χρειῶδες εἶναι. Εἶναι παράνοια, ἕνας παραλογισμός, μιὰ παρερμηνεία. Δὲν ἔχει φύσι, οὔτε θέσι. Δημιουργεῖται ἐλλείψει τοῦ καλοῦ. Ὅταν κανεὶς ἐξυγιανθῇ, βλέπει αὐτὸ τὸ τέρας καὶ τὸ ἀπεχθάνεται. Τὸν καιρὸ ὅμως τῆς ἀμετανοησίας του, τοῦ ἐπιβάλλεται καὶ τὸν στραγγαλίζει. Ἔχομε τὴν ἀνάγκη τῆς συμπαραστάσεως τῆς Χάριτος, γιὰ νὰ ἠμπορέσωμε σιγὰ-σιγὰ μὲ τὴν βοήθειά της νὰ ἀποφύγωμε τὴν ἁμαρτωλὴ διάθεσι. Νὰ ἀποφύγωμε πρῶτα τὴν «κατ᾿ ἐνέργεια ἁμαρτία», μετὰ τὴν «κατ᾿ ἐνέργεια ἐπιθυμία καὶ σκέψι», οὕτως ὥστε νὰ ἐξαλειφθῇ τελείως ἀπὸ τὴν διάνοιά μας. Τότε καθαρίζει ὁ νοῦς καὶ γίνεται πλέον ἐλεύθερος στὸ νὰ σκέπτεται καὶ νὰ λογίζεται πάντα αὐτὰ τὰ ὁποῖα θέλει ὁ Θεός. Συνεχίζοντας - σὺν τῇ Χάριτι - γίνεται καὶ «τῇ καρδίᾳ καθαρός», ὁπότε ὁλοκληρώνεται πλέον μέσα στὰ περιθώρια τοῦ ἁγιασμοῦ καὶ ἐπιτυγχάνει τὶς θείες ἐπαγγελίες, ὅπως μᾶς παραδίδουν οἱ Πατέρες μας. Γι᾿ αὐτὸ χρειάζεται προσοχή, οὕτως ὥστε νὰ ἀξιολογοῦνται ὁ χῶρος, ὁ χρόνος, ὁ τόπος, τὰ μέσα, οἱ δυνάμεις, τὰ πάντα. Νὰ μὴν χάνεται τίποτε. Γιὰ νὰ γίνονται ὅλα αὐτά, πρέπει νὰ εὑρίσκεται ὁ νοῦς στὴν βάσι του. Καὶ ὁ νοῦς κρατεῖται στὴν βάσι του μόνο με τὴν μνήμη τοῦ Θεοῦ. Ὁ πιὸ ἀποτελεσματικὸς τρόπος εἶναι ἡ «εὐχή». Γι᾿ αὐτὸ ὁ Παῦλος ἐπιμένει στὸ «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθαι». Ἐὰν ὁ νοῦς εὑρίσκεται ὑπὸ τὴν ἐπίδρασι τῆς μνήμης τοῦ Θεοῦ, ὅλα τελειώνουν, δὲν ἠμπορεῖ νὰ παρασυρθῇ. Ἡ ἁμαρτία μὴ ἔχοντας πρόσωπο, οὔτε φύσι, οὔτε θέσι, μόνο διὰ τῆς ἀπάτης, τοῦ δόλου καὶ τοῦ ἐκβιασμοῦ εἰσέρχεται. Ὅταν ὁ νοῦς ὅμως εὑρίσκεται στὴν θέσι του, εἶναι ἀδύνατο νὰ πλανεθῇ. Δὲν μπορεῖ ἡ ἁμαρτία τίποτε νὰ κάνῃ, στέκεται μόνο σὲ μιὰ ψιλὴ ὑπόμνησι καὶ τίποτε ἄλλο. Παράδειγμα ὁ Ἰησοῦς μας. Μετὰ τὸ βάπτισμα ἀπεσύρθη στὴν ἔρημο καὶ ἐνήστευε. Ἐκεῖ ἐδέχθη τὴν ἐπίθεσι τοῦ σατανᾶ, μὲ τοὺς τρεῖς κορυφαίους πειρασμούς. Ὑπὸ ἁπλὴ ὑπόμνησι μόνο, τίποτε παραπάνω. Τὸν προκαλεῖ πρῶτα στὴν φιλαυτία. «Ἀφοῦ ἐπείνασες, δὲν τρῷς;» «Ναὶ - λέει - θὰ φάω ὅποτε θέλω ἐγώ. Τότε μόνο». Τί νόημα ἔχει αὐτό; Δὲν θὰ ὑποκύψω στὴ φιλαυτία τῆς ὀρέξεως, θὰ ὑποκύψω στοὺς ὅρους τῆς χρείας μόνο. «Θὰ φάω ὁπότε θέλω ἐγώ, ὄχι ὅποτε μοῦ πεῖς ἐσύ». Εἶναι ἡ ἐλευθερία τῆς χρήσεως, ὄχι τῆς παραχρήσεως. Ἀποδεικνύει δηλαδή, ὅτι ὁ ἄνθρωπος τρώει γιὰ νὰ ζῇ καὶ δὲν ζῇ γιὰ νὰ τρώῃ. Ἔρχεται ὁ δεύτερος πειρασμός, τοῦ ἐγωισμοῦ. Τοῦ λέει: «Ἀφοῦ εἶσαι Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, βάλε σὲ πειρασμό, εἰς ἐνέργεια τὴν Χάρι, νὰ ἀπόδειξης ὅτι ἀφοῦ εἶναι θέλημα τοῦ Θεοῦ θὰ σὲ σώσῃ». «Ναὶ - ἀπαντᾶ - ἔτσι εἶναι. Ἀλλὰ δὲν θὰ πειράξω τὸν Θεό. Ξέρω ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι Πατέρας καὶ προνοεῖ, θὰ προνοήσῃ Ἐκεῖνος, γιατὶ ξέρει πότε ἔχω χρεία, δὲν θὰ τὸν βάλω ἐγὼ σὲ πειρασμό». Αὐτὴ ἦταν ἡ δύναμι τοῦ σατανᾶ. Καὶ ἔφυγε, «καὶ ἄγγελοι προσῆλθαν καὶ διηκόνουν Αὐτῷ» (Ματθ. 4,11). Ἐδῶ ἐννοεῖται ἡ Χάρις τοῦ ἁγιασμοῦ.
Ὑπὸ μορφή, λοιπόν, μόνο προσβολῆς ἔρχεται ἡ ἁμαρτία. Ὅταν ὅμως ἡττηθῇ ὁ ἄνθρωπος κατ᾿ ἐπανάληψι, τότε πηγαίνει δυναστικὰ καὶ τὸν δένει καὶ τὸν σέρνει. Αὐτὴ εἶναι αἰχμαλωσία πλέον. Εἴπαμε ὅμως προηγουμένως πῶς γίνονται ὅλα αὐτά. Γιὰ νὰ ἠμπορέσῃ ὁ νοῦς μας, μὲ ἀνοικτὰ τὰ μάτια νὰ παρακολουθῇ πόθεν τοῦ ἔρχονται οἱ προσβολὲς καὶ νὰ ἔχῃ τὴν δυνατότητα νὰ ἀμύνεται, πρέπει νὰ τὸν κρατήσωμε στὴ μνήμη τοῦ Θεοῦ. Εὐκολώτερος τρόπος τῆς μνήμης τοῦ Θεοῦ ἀπὸ τὴν προσευχή, δὲν ὑπάρχει· γι᾿ αὐτὸ καὶ ἐνομοθετήθη ὑπὸ τοῦ Παύλου τὸ «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθαι». Καὶ δὲν εἶναι παράξενο ὅτι τὸ εὑρίσκαμε αὐτὸ καὶ στοὺς ἁγίους Ἀγγέλους, ὅπου εἰς ὅλους τοὺς αἰῶνας τῆς ὑπάρξεώς τους, ἕνα ἔχουν νὰ κάνουν συνεχῶς, νὰ ὑμνοῦν τὸν Θεό. Ἀλλὰ καὶ ὅλα τὰ λογικὰ ὄντα στὴν αἰωνιότητα, στὴν παλιγγενεσία, μεταφερόμενα στὴν βασιλεία τοῦ Θεοῦ, αὐτὸ θὰ κάνουν. Καὶ ἐδῶ γιὰ νὰ χαρακτηρισθῇ ἕνας ἄνθρωπος ὅτι εἶναι ἀληθινὰ πνευματικός, πρέπει νὰ ἔχῃ μέσα του συνεχῆ εὐχή. Αὐτὸ εἶναι τὸ τρανὸ δεῖγμα ὅτι πρόκοψε πνευματικά. Ἄρα ἡ ζωὴ τοῦ μέλλοντος εἶναι ἡ συνεχὴς εὐχή, συνεχὴς ἀνακύκλησι τοῦ θείου Ὀνόματος μέσα μας. Καὶ αὐτὸ εἶναι ἡ δόξα μας καὶ ἡ ἀνάπαυσί μας. Ὅλα αὐτὰ τὰ εἶπα, γιὰ νὰ μὴν μᾶς φανῇ παράξενο γιὰ τὴν ἐντολὴ ποὺ ἔχομε νὰ εἴμεθᾳ συνεχῶς «εὐκτικὰ ὄντα», νὰ προσευχώμεθᾳ πάντοτε. «Τίς σοφὸς καὶ συνήσει ταῦτα καὶ φυλάξει τὰ ἐλέη τοῦ Κυρίου;» Ὁ καθένας ἀπὸ μᾶς, ἔχομε ἐπιτακτικὸ καθῆκο νὰ ἐξασκήσωμε τὴν προσευχὴ μέσα μας, ὅσο ἐξαρτᾶται ἀπὸ μᾶς. Κρατώντας ὁ νοῦς τὴν προσευχή, εἶναι ξύπνιος καὶ βλέπει πόθεν ἔρχονται οἱ λογισμοὶ καὶ τί σκοπὸ ἔχουν τὰ ποικίλα τεχνάσματα τῆς ἁμαρτίας, ποὺ προσπαθοῦν νὰ τὸν ἀπατήσουν. Ἡ μετάνοια ἀνακαλεῖ τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴν ἐμπαθῆ κατάστασι καὶ τὸν φέρνει στὴν φυσική. Ὅταν ἔλθῃ ὁ ἄνθρωπος στὴν φυσικὴ κατάστασι, μακρὰν τῶν παθῶν καὶ τῶν ἐπιθυμιῶν, τότε τὸν τραβᾷ ἡ θεία Χάρις στὸ «ὑπὲρ φύσιν», ποὺ εἶναι ὁ ἁγιασμός. Εἶναι ἀδύνατο ὅμως νὰ ἐπιδράσῃ πάνω του ἡ Χάρις καὶ νὰ παραμείνῃ μαζί του ἐὰν ἁμαρτάνῃ, διότι ἡ ἁμαρτωλότης εἶναι «παρὰ φύσιν» καὶ ὁ Θεὸς «ἐν σώματι καταχρέω ἁμαρτίας οὐκ εἰσελεύσεται». Ἑπομένως πάσῃ δυνάμει, κάθε ἄνθρωπος, κάθε πιστός, πρέπει νὰ συγκρουστῇ μὲ τὴν ἁμαρτία καὶ ὅ,τι ἔχει γίνει μέχρι τώρα κατὰ λάθος, νὰ μὴν ἐπαναληφθῇ νὰ φθάσῃ στὴν κατάστασι νὰ μὴν ἁμαρτάνῃ πρακτικὰ καὶ νὰ κλαίῃ γιὰ τὶς περασμένες ἁμαρτίες. Μὴ ἁμαρτάνοντας πρακτικά, παύει νὰ δανείζεται. Κλαίοντας γιὰ τὶς περασμένες ἁμαρτίες, πληρώνει τὰ παλαιὰ καὶ τότε ἰσορροποῦν οἱ σχέσεις του μὲ τὸν Θεό. Αὐτὸς εἶναι ὁ πρακτικὸς τρόπος τῆς μετανοίας. Ἀφοῦ ἰσορροπήσουν οἱ σχέσεις μας μὲ τὸν Θεό, τότε ἐπιδρᾷ ἐπάνω μας ἡ θεία Χάρις, διότι «τοὺς δοξάζοντάς με δοξάσω καὶ οἱ ἐξουθενοῦντές με ἀτιμασθήσονται». Εἶναι ἀδύνατο ἡ θεία Χάρις, ἡ ὁποία εἶναι μέσα μας, ὅταν τῆς δοθοῦν οἱ προϋποθέσεις, νὰ μὴν ἐνεργήσῃ. Γι᾿ αὐτὸ ἐξ ἄλλου ὑπάρχει καὶ ἡ Ἐκκλησία, ἡ προέκτασι τοῦ Ἰησοῦ μαζί μας, ποὺ λέει ὅτι «μεθ᾿ ὑμῶν εἰμὶ πάσας τὰς ἡμέρας». Διὰ τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῶν μυστηρίων προεκτείνεται μαζί μας καὶ συνεχίζει νὰ εὑρίσκεται πάντοτε μαζί μας, ὁποιανδήποτε ὥρα ἐπικαλεσθοῦμε τὴν συμπαράστασί Του.
Εἶναι τόσο ἁπλό. Ἀρκεῖ ὁ ἄνθρωπος νὰ ἀξιολογήσῃ τὶς ἐνέργειές του στὴν ζωὴ αὐτὴ καὶ νὰ μὴν χάνῃ οὔτε χρόνο, οὔτε χῶρο, οὔτε πρόφασι, οὔτε δύναμι ἀπὸ ὅσας διαθέτει ἡ ψυχοσωματική του ὀντότης καὶ μὲ τὴν βοήθεια τῆς Χάριτος θὰ ἐπιτύχῃ τὴν σωτηρία του. Ἡ σωτήρια δὲν εἶναι φυσικὰ ἀποτέλεσμα τῶν ἔργων μας, αὐτὴ εἶναι «Ρωμαιοκαθολική» θέσι. Ἡ σωτηρία πηγάζει μόνο ἀπὸ τὸν Σταυρό, δωρεὰν καὶ τὰ ἔργα ποὺ κάνομε δὲν εἶναι γιὰ νὰ τὴν ἀγοράσωμε. Ἀλλοίμονο. Εἶναι βλάσφημο καὶ νὰ τὸ σκεφθῇ κανείς. «Τὸ αἷμα τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ καθαρίζει ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἁμαρτίας» (Α´ Ἰωάν. 1,7), ὄχι τὰ ἰδικά μας ἔργα. Ἡ ἀντίστασι πρὸς τὴν ἁμαρτία καὶ ἁμαρτωλότητα, δὲν εἶναι πρὸς ἐξαγορὰ τῆς σωτηρίας, ἀλλὰ εἶναι στὸ νὰ δείξωμε χαρακτηριστικὰ τὴν προσωπικότητά μας, ὅτι εἴμεθα λογικὰ ὄντα καὶ δὲν ὑποκύπταμε στὴν παρὰ φύσι ζωή. Ἡ ἀρετὴ εἶναι φυσικὸ φαινόμενο, δὲν εἶναι ἐπιβεβλημένο. Καὶ ἂν ἀπαίτησε ὁ Θεὸς νὰ γίνουμε ἐνάρετοι ἀπὸ ἁμαρτωλοί, αὐτὸ εἶναι ὑποβιβασμὸς γιὰ μᾶς, διότι αὐτὸ τὸ περιέχει ἡ φύσι μας. Ἡ ἀρετὴ εἶναι κατὰ φύσι μέσα στὴν προσωπικότητα τοῦ ἀνθρώπου σὰν «κατ᾿ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν Θεοῦ». Ἔξω ἀπὸ τὴν ἀρετή, δὲν εἶναι κανεὶς ἄνθρωπος, εἶναι ὑπάνθρωπος.
Οἱ ἀρετὲς ποὺ κάναμε, εἶναι γιὰ νὰ ἐλευθερωθοῦμε ἀπὸ τὴν παρὰ φύσι ζωή, ποὺ μᾶς παρέσυρε ἡ ἁμαρτία καὶ μᾶς ἔρριξε ἐκεῖ μέσα. Τώρα πρέπει νὰ ἀνασυρθοῦμε ἀπὸ τὸν βόθρο τῆς κτηνώδους καταστάσεως καὶ γι᾿ αὐτὸ ἀκριβῶς ἀγωνιζόμεθα καὶ ὄχι γιὰ νὰ ἀγοράσωμε τὴν σωτηρία. Αὐτὴ πηγάζει ἀπὸ τὰ μυστήρια καὶ τὸν Σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ. Αὐτὴ εἶναι ἡ ὀρθὴ θέσι τῆς θεολογίας ποὺ μᾶς παρέδωσαν οἱ Πατέρες μας, οἱ ὁποίοι ἑρμηνεύουν πολὺ καλὰ καὶ τὸ θέμα, τὸν τρόπο ποὺ ὁ σατανᾶς προβάλλει τὴν ἁμαρτωλότητα. Δὲν εἶναι γιὰ νὰ μετρήσῃ τὴν ἔκτασι τῆς ἁμαρτίας, ὅση καὶ ἂν εἶναι. Ξέρει αὐτός, ὅτι ἂν γυρίσῃ ὁ πιστὸς καὶ πῇ στὸν Θεὸ «ἥμαρτον», τότε ἀμέσως τὸν συγχωρεῖ. Ἡ δύναμι τοῦ σατανᾶ καὶ ἡ ἐπιμονή του στὸ νὰ ρίξῃ τὸν ἄνθρωπο στὴν ἁμαρτία, εἶναι ὅτι μετὰ ἀπὸ αὐτὴ θὰ ἔλθῃ ἡ ἀπόγνωσι, καὶ ἡ ἀπόγνωσι κρατᾷ τὴν κεφαλή, ποὺ εἶναι ἡ προθυμία καὶ παραδίδεται πλέον ὁ ἄνθρωπος ἄνευ ὅρων.
Καὶ τώρα καταλήγαμε νὰ ποῦμε, ὅτι ἡ ἀπογοήτευσι, μετὰ τὴν ἁμαρτία, εἶναι μὲν ἐπακόλουθο φαινόμενο, ἀλλὰ «παρὰ φύσι»! Εἶναι ἀναγκαῖο κακό. Εἶναι ὅπως συμβαίνει στὸ παράδειγμα τοῦ τραύματος καὶ τοῦ πόνου. Μετὰ τὸ τραῦμα ἀκολουθεῖ πόνος. Πρέπει, πάσῃ σπουδῇ, ὁ ἄνθρωπος νὰ θεραπεύσῃ καὶ τὸ τραῦμα καὶ τὸν πόνο. Ἀλλοιῶς θὰ φθαρῇ. Ἡ μετὰ τὴν ἁμαρτία ἀπογοήτευσι, ὅσο μεγάλη καὶ ἂν εἶναι ἡ ἁμαρτία, εἶναι διαβολικὸ φαινόμενο. Διότι θέμα ἀναμαρτησίας δὲν ὑπάρχει, ἀφοῦ ᾖλθε ὁ Θεὸς ξέροντας, ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι παναμαρτωλός, ἀπωλεσμένος καὶ ὑποβιβασμένος στὸν θάνατο καὶ τὴν καταστροφή. Ἦλθε ἑκουσίως ἐξ ἀγάπης, μόνος Του καὶ τὸν ἀγκάλιασε καὶ τὸν ἐσήκωσε. Τώρα πῶς ἠμποροῦμε νὰ ποῦμε «εἴμεθα ἁμαρτωλοὶ καὶ δὲν εἴμεθα Ἅγιοι, γι᾿ αὐτὸ καὶ ἀπελπιζόμαστε». Ἀφοῦ Αὐτὸς γιὰ τοὺς ἁμαρτωλοὺς ᾖλθε καὶ ὄχι γιὰ τοὺς δικαίους. Μόνος του τὸ ὁμολογεῖ. Ἀπόδειξι ὅτι ἔδωσε τὰ κλειδιὰ τῆς βασιλείας στὸν Πέτρο, ποὺ τὸν ἀρνήθηκε τρεῖς φορὲς καὶ δὲν τὰ ἔδωσε στὸν Ἰωάννη, τὸν ἐπιστήθιο καὶ ἠγαπημένο. Ὄχι γιατὶ ὑποβιβάζει ὁ Θεὸς τὴν ἀρετή, ἀλλὰ περισσεύει, ξεχειλίζει ἡ πατρική του στοργὴ στὸν ἀδύνατο καὶ τὸν συντετριμμένο καὶ στὸ ἀπολωλός. Καὶ ὑπὸ τὸ νόημα αὐτὸ πρέπει κανεὶς νὰ μὴν φοβᾶται καὶ νὰ μὴν παραδέχεται τὴν ἀπογοήτευσι καὶ ἀποθάρρυνσι σὰν ἐπακόλουθο τῆς ἁμαρτίας, ἀλλὰ ὅπως τὸ ἐλατήριο νὰ πετάγεται ἐπάνω πάλι καὶ νὰ λέγῃ; «Ἥμαρτον,Θεέ μου, μὴ μοῦ τὸ γράφης, μετανοῶ» Καὶ ἔτσι μὲ θάρρος νὰ συνεχίζῃ τὸν καλὸ ἀγῶνα του, μὲ ἀκλόνητη τὴν πίστι στὴν Παναγάπη καὶ ἀγαθότητα τοῦ Ἰησοῦ μας. Ἀμήν.
Ἂν καὶ εὑρισκόμεθα στὴν ἐποχὴ τοῦ Χειμῶνος, χθὲς εἴχαμε μία καλὴ ἡμέρα, ἡλιόλουστη. Ἐπήραμε θάρρος ὅτι ὁ καιρὸς ἔγινε ὁμαλός, καὶ βλέπομε σήμερα ὅτι ἄλλαξε πάλι καὶ ᾖλθε ταραχή. Καὶ τώρα δὲν ἠμποροῦμε νὰ κινηθοῦμε πρὸς τὰ ἔξω γιὰ νὰ κάνωμε τὴν ἐργασία μας. Εἴμεθα ὑποχρεωμένοι νὰ ἀμυνθοῦμε, ἕως ὅτου παρέλθῃ αὐτὴ ἡ κατάστασι, ποὺ ὅλοι γνωρίζομε ὅτι εἶναι προσωρινή. Αὐτὴ ἡ εἰκόνα τῶν ἀλλοιώσεων τοῦ καιροῦ συμβαίνει καὶ στὴν πνευματική μας ζωή. Οἱ τροπὲς καὶ ἀλλοιώσεις, εἶναι μεταπτωτικὸ φαινόμενο. Μετὰ τὴν πτῶσι ὁ ἄνθρωπος, δυστυχῶς ἔχασε τὴν προσωπικότητά του καὶ εἶναι ὑποκείμενος στὶς ἐναλλαγές. Πρὸ τῆς πτώσεως εἶχε σύνοικο τὴν Χάρι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἐζοῦσε κατὰ φύσι, εὑρίσκετο ἐκτὸς ἀναγκῶν καὶ «Κύριος πάντων ὤν» ἐδέσποζε τοῦ χρόνου, τοῦ τόπου, τοῦ τρόπου, τῶν μέσων καὶ δὲν ὑπέκειτο σὲ καμμία μορφὴ ἀλλοιώσεως, διότι εἶχε ὁλοκληρωμένη προσωπικότητα· θέλοντας νὰ γίνῃ Θεός, διὰ τοῦ διαβόλου, ὅπως ἀναφέρει ὁ ἀείμνηστος π. Ἰουστίνος Πόποβιτς, ὄχι μόνο δὲν ἔγινε Θεός, ἀλλὰ ἔγινε ἕνας ἰδιότυπος διάβολος. Καὶ τώρα ὑπήχθη πλέον στὶς ἀλλοιώσεις· τοῦ ἔγιναν ἀναφαίρετο πρᾶγμα καὶ ὁ ἄνθρωπος δὲν ἐξουσιάζει τίποτε στὴν προσωπικότητά του. Καὶ περιμένει νὰ ἰδῇ τί εἶναι αὐτὸ ποὺ θὰ εὕρη. Μόνο ἡ δύναμι τῆς λογικῆς του ἔμεινε καὶ μὲ αὐτὴ ἐπινοεῖ τρόπους, ὥστε νὰ ἀπαλλάσσεται ἀπὸ τοὺς κινδύνους, ποὺ προκύπτουν ἀπὸ τὶς ἀλλοιώσεις. Αὐτὴ εἶναι μιὰ μεγάλη φιλοσοφία ποὺ θὰ βοηθήσῃ ἰδίως ἐμᾶς τοὺς μοναχοὺς νὰ ἐπιτύχωμε, ἀφοῦ ἡ ζωή μας εἶναι ἡ ἀκριβὴς μελέτη τῆς συνειδήσεως. Δὲν ἐλέγχαμε μόνο τὰ ἀποτελέσματα τῆς πράξεως γιὰ νὰ ἀπέχωμε ἀπὸ αὐτή. Ἐλέγχαμε ἀκόμα καὶ αὐτὲς τὶς ἀφορμὲς ποὺ προκαλοῦν.
Στὴν περίοδο τῆς Χάριτος, ὁ Ἰησοῦς μᾶς ἐδίδαξε νὰ βγάζωμε τὴν ρίζα τοῦ κακοῦ. Στὴν περίοδο τοῦ Μωσαϊκοῦ Νόμου, ἐτιμωρεῖτο τὸ ἀποτέλεσμα, ὁ καρπός, ἡ πρᾶξι. Ἐμεῖς ζοῦμε στὴν περίοδο τῆς Χάριτος. Δὲν περιμένομε τὴν ὥρα ποὺ γίνονται τὰ κακὰ νὰ τὰ σταματήσωμε ἢ προσέχομε νὰ μὴν τὰ ἐφαρμόσωμε. Ἐμεῖς οἱ μοναχοὶ προσέχαμε ἀπὸ τὴν σύλληψι τῆς σκέψεως, τὴν «προσβολή» κατὰ τὴν γλῶσσα τῶν Πατέρων, οὕτως ὥστε νὰ ξεριζώσωμε τὰ ἴδια τὰ φυτά, ποὺ γεννοῦν τοὺς κακοὺς καρπούς, ποὺ εἶναι ἡ κατ᾿ ἐνέργεια ἁμαρτία. Γιὰ νὰ τὸ ἐπιτύχωμε αὐτὸ πρέπει νὰ ἔχομε πολλὴ λεπτομέρεια στὸν χειρισμὸ τῶν ἀλλοιώσεων. Οἱ ἀλλοιώσεις, ὅπως ἀναφέραμε, εἶναι ὅπως οἱ καιρικὲς συνθῆκες. Δὲν εἶναι μόνιμες, ἀλλὰ παροδικές. Δὲν πρέπει νὰ φοβίζουν κανένα, ὥστε νὰ μεταβάλλουν τὸν ροῦν τῆς ζωῆς του. Ἔχομε παράδειγμα τοὺς ναυτικούς. Δὲν ἀρνοῦνται τὴν ναυτική τους ἰδιότητα ἐπειδὴ ἡ θάλασσα γίνεται σὰν κόλασι, ὅταν ἔχῃ τρικυμία. Τί κάνουν; Δένουν λίγο στὸ λιμάνι τὸ καράβι τους καὶ περιμένουν. Καὶ μετὰ συνεχίζουν τὴν πορεία τους καὶ δὲν τοὺς ἀπασχολεῖ τὸ θέμα τῆς τρικυμίας. Ἔτσι καὶ ἐμεῖς δὲν τρομάζαμε, ὅταν ξέρωμε τὴν δεξιοτεχνία τοῦ χειρισμοῦ τῶν ἀλλοιώσεων. Μέσῳ τῶν ἀλλοιώσεων προσπαθεῖ ὁ σατανᾶς νὰ μᾶς προκαλέσῃ φοβία, νὰ μᾶς φράξῃ τὸν δρόμο. Γνωρίζοντας ὅμως τὴν λεπτομέρεια ἐκ τῶν προτέρων, ὅτι οἱ ἀλλοιώσεις εἶναι παρείσακτα καὶ παροδικὰ στοιχεῖα, τότε δὲν τὶς λαμβάνωμε ὑπ᾿ ὄψι, ἀλλὰ σὰν τοὺς ναυτικοὺς δένομε τὸ καράβι καὶ περιμένομε, θὰ παρέλθῃ ἡ θύελλα καὶ πάλι θὰ συνεχίσωμε. Βλέπετε καὶ στὶς ἀναγνώσεις ποὺ κάνομε στὴν τράπεζα, πῶς οἱ Πατέρες σχεδὸν δὲν δίνουν καμμία βαρύτητα στὸ ζήτημα τῶν λογισμῶν - τῶν λεγομένων προσβολῶν - καὶ περισσότερο ὁ Μέγας καθηγητὴς τῆς διακρίσεως, ὁ Ἀββᾶς Ποιμήν, ὁ ὁποῖος μᾶς ἑρμηνεύει αὐτὴ ἀκριβῶς τὴν λεπτομέρεια. Οἱ ἀλλοιώσεις, σὲ μᾶς ποὺ εἴμεθα μακρὰν ἀπὸ τὰ αἴτια, εἶναι πραγματικὰ γελοῖες, διότι δὲν ἠμποροῦν νὰ κάνουν τίποτε. Ἐμεῖς πρακτικὰ εὑρισκόμεθα μέσα στὴν πραγματικότητα. Ποία; Ὅτι ἀκούσαμε τὴν κλῆσι. Μᾶς ἐκάλεσε ὁ Ἰησοῦς μας μὲ τὸ προφητικὸ ρητὸ τοῦ Ἡσαΐου: «Ἐξέλθετε ἐκ μέσου αὐτῶν καὶ ἀφορίσθητε καὶ ἀκαθάρτου μὴ ἄπτεσθε. Καὶ εἰσδέξομαι ὑμᾶς καὶ ἔσομαι ὑμῖν εἰς πατέρα καὶ ἔσεσθέ μοι εἰς υἱοὺς καὶ θυγατέρας». Καὶ ἐμεῖς ἀκούσαμε τὴν κλῆσι· καθένας στὴν ἡλικία καὶ τὴν περίστασι ὅπως οἰκονόμησε ἡ θεία Χάρις καὶ «ἐξήλθομεν ἐκ μέσου αὐτῶν». Ποίων; Τῶν αἰτίων καὶ ὄχι τῶν ἀνθρώπων. Ἀλλοίμονο! Μὲ τοὺς ἀνθρώπους εἴμεθα ἀδελφοί. Δὲν μᾶς βλάπτουν οἱ ἄνθρωποι. Ἔχομε σχέσεις μὲ τοὺς ἀνθρώπους. Ἐξήλθαμε ἀκριβῶς ἀπὸ τὶς ἀφορμὲς τοῦ «μαμωνᾶ», κατὰ τὴν γλῶσσα τοῦ Ἰησοῦ μας, ποὺ συμβολίζει τὸν νόμο τῆς παραφύσεως, τὸν νόμο τῆς ἐπιθυμίας. Ἐβγήκαμε ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πλέον τέτοιου εἴδους «ἀκαθάρτου», ποὺ συνιστᾷ τὸ σῶμα τοῦ «μαμμωνᾶ», δὲν ἀπτόμεθα... Πρᾶγμα τῆς καταχρήσεως καὶ τῆς ἐπιθυμίας δὲν μᾶς ἀπασχολεῖ. Καὶ παραμέναμε ὄχι γιὰ μία στιγμὴ μακρὰν τῶν αἰτίων, ἀλλὰ ἐκτίσαμε κατοικία καὶ καλύβη μέσα στὶς ἐρημιές, σὰν ἀγρίμια, καὶ προσκαρτεροῦμε ἐδῶ, προσμένοντες τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ, πεπεισμένοι ὅτι Αὐτὸς ποὺ μᾶς ἐκάλεσε εἶναι πιστὸς στὶς ἐπαγγελίες Του. Τώρα λοιπόν, ὁ διάβολος πολὺ ἐλάχιστα ἠμπορεῖ νὰ βγάλῃ ἀπὸ μᾶς, ἂν εἴμεθα λίγο προσεκτικοί. Διότι, κατὰ τὴν γλῶσσα τῶν Πατέρων, ποὺ ἑρμηνεύουν μὲ λεπτομέρεια τὴν πρακτικὴ φάσι τῆς ζωῆς μας, τὰ πλεῖστα κακὰ τὰ ὁποῖα ἠμποροῦμε νὰ πάθωμε, ὠφείλονται στὶς ἀφορμὲς καὶ στὰ αἴτια. Ἀπὸ ἐκεῖ ποὺ οἱ αἰσθήσεις καὶ οἱ φυσικοὶ πόροι καὶ νόμοι, μὲ προφάσεις ἀκατονόμαστες, τὶς ὁποῖες συγχίζει ὁ σατανᾶς, γίνονται τὰ ὀλισθήματά μας. Τώρα ποὺ εὑρισκόμεθα ἔξω ἀπὸ αὐτά, ὁ σατανᾶς ἀπεγυμνώθη ἀπὸ τὴν δύναμί του. Ἡ θεία Χάρις μὲ τὸν Σταυρὸ τοῦ Ἰησοῦ μας, τὸν ἀπεγύμνωσε διότι «τοῦ ἐχθροῦ ἐξέλιπαν αἱ ρομφαίαι εἰς τέλος». Καὶ ὁ Ἰησοῦς μᾶς λέγει ὅτι «ἔρχεται ὁ τοῦ κόσμου ἄρχων καὶ ἐν ἐμοὶ εὑρήσει οὐδέν» καὶ «θαρσεῖτε, ἐγὼ νενίκηκα τὸν κόσμο» καὶ φυσικὰ ἐννοεῖ καὶ αὐτὸν τὸν διάβολο. Μὴ ἠμπορώντας τώρα νὰ μᾶς προσβάλῃ κατ᾿ εὐθεία ἀπὸ τὴν οὐσία τῶν πραγμάτων, ποὺ εὑρίσκονται τὰ αἴτια καὶ μᾶς ἐρεθίζουν, προσπαθεῖ μέσῳ τῶν ἀλλοιώσεων νὰ φέρῃ παλαιὲς μνῆμες, οὕτως ὥστε νὰ μᾶς ταράξη, νὰ μᾶς διακόψῃ τὴν ἡσυχία μας καὶ τὴν προσοχή μας ἀπὸ τὸν στόχο μας. Ποιόν; Στὸ νὰ ξεχάσωμε τὸ παρελθὸν καὶ νὰ ἐνστερνησθοῦμε τὸ μέλλον. Νὰ ξεχάσωμε τὴν παλαιὰ ζωή, τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου τῆς ἁμαρτίας καὶ τῆς καταχρήσεως καὶ νὰ ἐνστερνισθοῦμε τὴν νέα, τὴν «καινὴ ζωή». Νὰ μιμηθοῦμε τὸ παράδειγμα τοῦ Ἰησοῦ μας καὶ τῶν Ἁγίων μας Πατέρων, τῶν ὁποίων εἴμεθα συνεχισταί.
Τὸ κεφάλαιο τῆς ὑποστάσεως τῶν μοναχῶν εἶναι ἡ παρθενία. Ἔχοντας σὰν στόχο τὴν ἁγνότητα καὶ τὴν παρθενία, γι᾿ αὐτὸ ἐφύγαμε ἀπὸ τὰ αἴτια ποὺ προκαλοῦν. Μαζὶ μὲ τὴν παρθενία συνυφαίνονται ἡ ὑπακοὴ καὶ ἡ ἐκκοπὴ τοῦ ἰδίου θελήματος, ποὺ εἶναι ἡ ὑποταγὴ καὶ ἀκολουθοῦν φυσικὰ ἡ διακονία, ἡ ταπεινοφροσύνη, τὸ πρᾶο, τὸ σιωπηλό, τὸ εὐκτικὸ καὶ ὅλα ὅσα μᾶς παρέδωσαν οἱ Πατέρες μας καὶ μὲ τὰ ὁποῖα ἀσχολούμεθα. Αὐτὰ χάριτι Χριστοῦ, ὁ κάθε ἕνας μας λίγο-πολύ με ὅση ἔχει δύναμι τὰ κρατᾷ καὶ ἀπέχει πρακτικὰ ἀπὸ τὰ αἴτια. Μέχρι ἐδῶ φθάνει ἡ ἀνθρώπινη δύναμι καὶ προσπάθεια, ἄλλο τίποτε δὲν ἠμποροῦμε νὰ κάνωμε. Ἐὰν θὰ βγοῦν ἀπὸ μέσα μας οἱ ρίζες τῶν κακῶν καὶ στὴ θέσι τους θὰ σφηνωθοῦν οἱ ρίζες τῶν καλῶν καὶ θὰ ἀρχίσουν μέσα μας νὰ καρποφοροῦν οἱ ἀγαθὲς μνῆμες καὶ οἱ ἀρετές, αὐτὸ δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ ἐμᾶς. Τὸ νοσταλγοῦμε, τὸ προσμέναμε, τὸ ἐλπίζαμε, τὸ πιστεύομε, δὲν τὸ κρατοῦμε. Αὐτὸ θὰ τὸ δώσῃ μόνο ἡ θεία Χάρις, τὴν ὁποία ἀναμένομε. Δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸν ἰδικό μας ἔλεγχο. Ἀπὸ τὸν ἰδικό μας ἔλεγχο ἐξαρτᾶται μόνο τὸ νὰ ἀπέχομε πρακτικὰ ἀπὸ κάθε τί, ποὺ λέγεται καὶ εἶναι ἁμάρτημα. Καὶ μὲ ὅση δύναμι ἔχομε, νὰ εὑρισκόμεθᾳ στὰ περιθώρια τοῦ καλοῦ καὶ τῆς ἀρετῆς.
Αὐτὸ χάριτι Χριστοῦ λίγο-πολὺ τὸ κάνομε. Μέχρι ἐδῶ φθάνει ἡ δύναμί μας. Τὰ ἄλλα ὅλα τὰ ἀναμέναμε διὰ τῆς πίστεως καὶ ἐφ᾿ ὅσον ἔλθει ἡ Χάρις τὰ δίδει ἐκείνη. Ὁ διάβολος λοιπόν, δὲν ἠμπορεῖ νὰ μᾶς ἀδικήσῃ, ἐκτὸς ἂν θολώσῃ τὰ νερὰ καὶ πλανήσῃ τὸν μοναχὸ καὶ ἀρχίσῃ νὰ βγαίνῃ ἀπὸ τὶς βάσεις του, οἱ βάσεις ποιὲς εἶναι; Εἶναι ἡ ἁγνότης, ἡ ὑποταγὴ καὶ ὑπακοή. Ὅταν λοιπόν, αὐτὰ τὰ κρατήσῃ ὁ μοναχὸς ἀπαραχάραχτα, δὲν ἠμπορεῖ ὁ διάβολος νὰ τοῦ κάνει κακό. Εἰς μὲν τὴν ἁγνότητα δὲν ἠμπορεῖ νὰ τὸν ζημιώσῃ, διότι δὲν ὑπάρχουν τὰ αἴτια. Πρέπει νὰ εἶναι τόσο ἄφρων ἕνας μοναχὸς ὥστε νὰ πλανεθῇ καὶ νὰ μπῇ μέσα στὰ ἐπίκτητα κακὰ καὶ νὰ ἐπινοήσῃ τρόπους νὰ βρῇ ἡδονὴ μέσα στὶς ἀκαθαρσίες καὶ στὶς συγκαταθέσεις αὐτές, ποὺ εἶναι αἰσχρὸ καὶ νὰ τὶς ἐνθυμηθῇ κανείς. Ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ σπουδαία αἴτια ποὺ φράζει τὸν δρόμο σὲ μᾶς ποὺ θέλομε νὰ ἀκολουθήσωμε μὲ ἀκρίβεια τὴν παρθενία, εἶναι τὸ ἕτερο φῦλο. Διότι παρόντος αὐτοῦ τοῦ αἰτίου, ἐπιβουλεύεται ἡ ἁγνότητά μας. Κάθε τί τὸ ὁποῖο μᾶς παρακινεῖ πρὸς ἐνθύμησι αὐτοῦ τοῦ εἴδους τῆς ἡδονῆς, εἶναι ἐντελῶς ξένο γιὰ μᾶς. Στὸν ἀληθινὸ μοναχὸ ἔχει τόση μεγάλη ἐπίδρασι ἡ Χάρις, ποὺ τέτοιοι λογισμοὶ τοῦ προκαλοῦν γέλωτα. Ἐὰν κάποτε ἐπιτρέψῃ ὁ Θεὸς νὰ παραταθῇ ἐπάνω μας αὐτὸς ὁ πόλεμος, ὑπάρχει κάποιος λόγος. Εἴτε διότι ἐμεῖς ἀφήναμε τὸ καθῆκον μας καὶ παραδιδόμεθα στὴν ἀμέλεια καὶ ἀκηδία ζητώντας ἔτσι ἡ Χάρις νὰ μᾶς ξυπνήσῃ, εἴτε ἐπειδὴ εἶναι ἡ ὥρα ποὺ θέλει νὰ μᾶς δώσῃ τὸν στέφανο τῆς ἁγνότητας, τὴν ὁλοκληρωτικὴ σφραγῖδα τῆς παρθενίας καὶ γι᾿ αὐτὸ ἐπιτρέπει νὰ μᾶς πειράξῃ ὁ σατανᾶς, γιὰ νὰ ἀποδείξωμε πρακτικὰ τὴν εἰλικρινῆ πρόθεσί μας πρὸς τὴν ἁγνότητα. Καὶ στὸν πόλεμο αὐτό, θὰ δώσῃ ὁ Θεὸς καὶ τὴν κατάλληλη δύναμι. «Πιστὸς δὲ ὁ Θεός, ὃς οὐκ ἐάσει ἡμᾶς πειρασθῆναι ὑπὲρ ὃ δυνάμεθα, ἀλλὰ ποιήσει σὺν τῷ πειρασμῷ καὶ τὴν ἔκβασιν τοῦ δύνασθαι ὑμᾶς ὑπενεγκεῖν».
Ἐρχόμεθα τώρα στὸ δεύτερο καθῆκον μας, τὴν ὑποταγὴ καὶ τὴν ὑπακοή. Ὅπως γνωρίζετε, μὲ τὴν ἀνταρσία ἔγινε ἡ πτῶσι τῶν λογικῶν ὄντων καὶ τῶν ἀγγελικῶν καὶ τῶν ἀνθρωπίνων. Ὅταν ᾖλθε ὁ Ἰησοῦς μας νὰ ἐπαναφέρῃ σὲ ἰσορροπία τὰ πεπτωκότα, δὲν εὐδόκησε, δὲν οἰκονόμησε, δὲν ἐπεχείρησε, δὲν ἀποφάσισε νὰ κάνῃ τὴν ἐπιστροφὴ ἀπὸ ἄλλη θύρα, παρὰ μόνο ἀπὸ τὴν θύρα τῆς ὑπακοῆς. Διότι ἂν ἔκανε τὴν ἐπαναφορὰ διαφορετικά, θὰ ἔδινε τὴν ἐντύπωσι ὅτι εἶχε κάνει λάθος κατὰ τὴν δημιουργία. Ἀλλὰ ὁ Θεὸς ἔκανε τὰ πάντα «καλὰ λίαν». Σὲ ἕνα λόγο του ὁ Ἅγιος Νεόφυτος ὁ Ἔγκλειστος ἑρμηνεύοντας τὸ «καλὰ λίαν», λέγει.
«Καὶ πῶς ἦταν δυνατό, Πανάγαθε Δέσποτα, νὰ κάνῃς Ἐσὺ πρᾶγμα ἐσφαλμένο, ποὺ νὰ μὴν εἶναι «καλὸ λίαν»; Ἀφοῦ Ἐσὺ εἶσαι τὸ κέντρο πάσης καλοσύνης. Ἐσὺ εἶσαι τὸ ὑπέρτατο ἀγαθό, ἦταν δυνατὸ νὰ κάνῃς λάθος καὶ νὰ κάνῃς ἕνα πρᾶγμα ποὺ νὰ μὴν εἶναι σὰν καὶ Σένα καλό;».
Ἑπομένως τὰ «λίαν καλά» ἀπὸ τὸν Θεὸ γενόμενα, δὲν ἠμπορεῖ νὰ τὰ μεταβάλῃ ὁ διάβολος, ὁ ἄνθρωπος ἢ ἄλλος παράγων. Ἐρχόμενος ὁ Ἰησοῦς μας, εἶχε τὴν δύναμι σὰν Κύριος τῶν πάντων νὰ μεταβάλῃ ἀκόμα καὶ τὸν νόμο τῆς δημιουργίας, διότι «Αὐτὸς εἶπε καὶ ἐγεννήθησαν, Αὐτὸς ἐνετείλατο καὶ ἐκτίσθησαν». Αὐτὸς εἶναι ὁ τεχνουργός. Ἐν τούτοις γιὰ νὰ ἀποδείξῃ τὸ τέλειο τῆς θεοπρεποὺς μεγαλοσύνης Του, ὑπέδειξε ὅτι πρέπει νὰ γίνῃ ἐπιστροφὴ ἀπὸ ἐκεῖ ποὺ ἔγινε ἡ πτῶσι. Ἀναγκάζεται λοιπὸν ἀπὸ τὴν ἀγάπη Του, νὰ φορέσῃ τὴν ἰδική μας φύσι, νὰ ὑποστῇ τέτοιους εἴδους κένωσι, ποὺ νὰ εἶναι ἀσύλληπτη στὴν διάνοια τῶν λογικῶν ὄντων καὶ γιὰ νὰ μᾶς πείσῃ πρακτικὰ ὅτι ἡ ἐπαναφορά μας, μόνο διὰ τοῦ τρόπου τῆς ὑπακοῆς ἠμπορεῖ νὰ ἐπιτευχθῇ. Ἐμεῖς οἱ μοναχοί, ποὺ κρατοῦμε τὸ κεφάλαιο τῆς εὐαγγελικῆς τελειότητος, εἴμεθα ἀπόλυτοι μιμηταὶ τοῦ Ἰησοῦ μας. Γι᾿ αὐτὸ μετὰ τὴν ἁγνότητα, ὑποσχεθήκαμε ὑποταγὴ καὶ ὑπακοή. Ἐὰν ὁ μοναχὸς μένει ὑπήκοος καὶ ὑποτακτικός, δὲν ἠμπορεῖ ὁ διάβολος ποτὲ νὰ τοῦ κάνει κακό, οὔτε στὶς ἀλλοιώσεις, οὔτε στὶς ἀρρώστιες, οὔτε στοὺς κινδύνους, οὔτε στοὺς φόβους, οὔτε σὲ καμμιὰ λογικὴ ἢ παράλογη πρόφασι. Γιατὶ ἀκριβῶς, ὁ ὑπάκουος μοναχὸς δὲν δέχεται τὸν ἰδικό του λογισμό. Ὁ σατανᾶς κατ᾿ εὐθεῖαν δὲν ἠμπορεῖ ποτὲ νὰ φανερωθῇ καὶ νὰ μιλήσῃ στόμα μὲ στόμα, ἢ ἀκόμα νὰ μᾶς κάνῃ σχήματα γιὰ νὰ μᾶς ἀπατήσῃ. Ἀκριβῶς κάτι κάνει, ἀλλὰ μὲ ποιὸ τρόπο; Δολίως, μέσῳ τῆς σκέψεως. Ἀπὸ ἐκεῖ, ποὺ ὁ νοῦς πηγάζει τὶς ἰδικές του σκέψεις καὶ τὶς ρίχνει στὴν ὀθόνη τῆς διανοίας καὶ τὶς ἐπιλέγει καὶ τὶς ἀποφασίζει, πηγαίνει καὶ ὁ σατανᾶς καὶ ἀπὸ τὸν ἴδιο προβολέα ρίχνει τὴν πονηρὴ σκέψι στὴν ἴδια ὀθόνη. Ὁ νοῦς ὁ ὁποῖος εἶναι ἀδαὴς καὶ δὲν καταλαβαίνει, βλέπει τὴν εἰκόνα καὶ δὲν διακρίνει ποιὸς τὴν ἔβαλε ἐκεῖ. Τὴν παίρνει γιὰ ἰδική του σκέψι. Διότι ἡ σκέψι ἔρχεται μὲ δόλο. Δὲν λέγει καθαρὰ «φᾶγε, κοιμήσου, ραθύμησε, κλέψε, πὲς ψέματα, γέλασε». Διότι ἂν πῇ ἔτσι κατ᾿ εὐθεῖα, δὲν ὑπακούει ὁ ἄνθρωπος. Ὁ ἄνθρωπος, φύσι ἀγαθή, κατ᾿ εὐθεῖα στὸ πονηρὸ δὲν πάει· ἐκτὸς ἂν διαστραφῇ. Τότε ἔρχεται μὲ τὴν εὔλογη πρόφασι καὶ λέγει: «Εἶμαι ἀδιάθετος, ἂς πάω νὰ κοιμηθῶ»· καὶ πολλὲς ἄλλες ἀκατονόμαστες προφάσεις. Ὅταν ἔλθουν αὐτά, ὁ γνήσιος ὑποτακτικὸς ἀμέσως σκέπτεται. Ὁποιαδήποτε σκέψι ἔρχεται μέσα μου, καλή-κακὴ θὰ τὴν ἀναγγείλω στὸν Γέροντα. Καὶ εὑρίσκεται στὰ πλαίσια τῆς ὑποταγῆς καὶ τῆς ὑπακοῆς. Μόλις ὁ διάβολος ἰδῇ ὅτι ἔτσι ἐνεργεῖ ὁ ὑποτακτικός, ἀποδυναμώνεται. Δοκιμάστε καὶ θὰ ἰδῆτε. Ὅταν ἐπιμένει ἕνας λογισμὸς λεπτὸς καὶ παραμένει, μόλις πεῖτε «θὰ πάω στὸν Γέροντα, καὶ ὅ,τι μοῦ πεῖ θὰ κάνω», ἀμέσως ἐξαφανίζεται.
Οἱ ἀλλοιώσεις δυστυχῶς ὑπάρχουν καὶ μεταβάλλουν τὶς διαθέσεις. Ἐνῷ τώρα ἕνας ἄνθρωπος εἶναι εὐδιάθετος, πρόθυμος, «ζέων τῷ πνεύματι», ξαφνικὰ σκυθρωπάζει, αἰσθάνεται ξηρασία, ἀκηδία καὶ χάνεται ὅλη ἡ προθυμία του. Τότε ἔρχεται ἡ εὔλογη πρόφασι νὰ ἐφαρμόσῃ οἰκονομία. Ἐπειδὴ εἶναι ἀδιάθετος νὰ φάγῃ λίγο παραπάνω, κάτι καλύτερο, νὰ ξεκουρασθῇ πρὸ τῆς κανονικῆς ὥρας, νὰ ἐγκαταλείψῃ τὸν κανόνα του. Ὁ μοναχὸς ὅμως λέγει: «Δὲν θὰ κάνω τίποτε ἀπὸ αὐτά. Καὶ ἂν εἶναι ἀνάγκη θὰ ἐρωτήσω τὸν Γέροντα». Ἔτσι δὲν κινδυνεύει. Διότι ἂν ὑποταχθῇ κανεὶς στὸν ὅρο τῆς οἰκονομίας, εἰσέρχεται σὲ ἕνα πλῆθος πειρασμῶν ποὺ δὲν ἔχει ἄκρη. Τὸν καταλαμβάνει ἀπόγνωσι, ἀποθάρρυνσι, τὸν ἐλέγχει ἡ συνείδησί του καὶ δὲν τὸν ἀφήνει ἥσυχο, οὕτως ὥστε καὶ σωματικὰ νὰ τὸν πείσῃ νὰ παραλείψῃ τὸν κανόνα του καὶ πνευματικὰ νὰ μὴν τὸν ἀφήσῃ νὰ ἐνθυμηθῇ τὸν Θεό. Θὰ τοῦ σαλέψῃ καὶ τὸν ψυχικὸ καὶ τὸν σωματικὸ κόσμο. Ἐὰν ὅμως εἶναι προσεκτικός, ὅ,τι τὸν ἀπασχολεῖ καὶ τὸν πιέζει, τὸ ἀναφέρει στὸν Γέροντα· καὶ ἔτσι σκεπάζεται μὲ τὴν Χάρι τῆς ὑπακοῆς καὶ ἐξαρτήσεως, καὶ ἐξ αἰτίας αὐτοῦ δὲν αἰχμαλωτίζεται στὶς διάφορες παγίδες τοῦ σατανᾶ. Ἐκεῖ ποὺ δὲν ἠμπορεῖ νὰ εἰσχωρήσῃ ὁ σατανᾶς, ὅλα τὰ πράγματα εἶναι ὁμαλὰ καὶ εἰρηνικά, διότι ἐμεῖς οἱ χριστιανοὶ ἔχομε κτῆμα μας τὴν εἰρήνη τοῦ Ἰησοῦ μας, «Εἰρήνην ἀφίημι ὑμῖν, εἰρήνην τὴν ἐμὴν δίδωμι ὑμῖν» (Ἰωάν. 14,27) καὶ «Ἰδοὺ ἐγὼ μεθ᾿ ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας» (Ματθ. 28,20). Αὐτὰ εἶναι θέσεις, δὲν εἶναι ἁπλὰ λόγια.
Μένοντες ἐμεῖς μέσα στὸν ὅρο τῆς ὑπακοῆς καὶ τοῦ καθήκοντος, ἔχομε τὴν συνέχεια τῆς παρουσίας τῆς Χάριτος τοῦ Ἰησοῦ μας καὶ εἰρηνεύομε. Ὅλα αὐτὰ θὰ αὐξήσουν μέσα μας τὴν ἐμπειρία στὸ πῶς νὰ πολεμᾶμε. Ἂν αὐτὸ μάθετε, ἔληξε τὸ θέμα. Δὲν μπορεῖ νὰ μᾶς κάνῃ τίποτε κανείς· διότι νουνεχῶς καὶ μὲ φρόνησι συνεχίζαμε τὴν πορεία μας. Δὲν φοβούμεθα ὁποιονδήποτε παράγοντα ποὺ θέλει νὰ μᾶς φράξῃ τὸ δρόμο, διότι ἁπλούστατα, δὲν ἔχει αὐτὸ τὸ δικαίωμα, γιατὶ «μείζων ἐστὶν ὁ ἐν ὑμῖν ἢ ὁ ἐν τῷ κόσμῳ» (Α´ Ἰωάν. 4,4).
Ἐρ.: Γέροντα, ἐκτὸς ἀπὸ αὐτὰ ποὺ μᾶς εἴπατε, τί ἄλλο πρέπει νὰ κάνωμε ὅταν ἔλθουν αὐτὲς οἱ ἀλλοιώσεις;
Ἀπ.: Εἶπα καὶ προηγουμένως ὅτι ὁ ἄνθρωπος ὀφείλει νὰ μάθῃ τὴν τέχνη τοῦ πολέμου. Τὸ κεντρικότερο ἀπὸ ὅλα φυσικά, ὅπως ὁ Ἰησοῦς μᾶς ἐτόνισε, εἶναι ἡ ὑπομονή. «Ὁ ὑπομείνας εἰς τέλος οὗτος σωθήσεται» καὶ «ἐν τῇ ὑπομονῇ ὑμῶν κτήσασθε τὰς ψυχὰς ὑμῶν». Γιατὶ ἡ ὑπομονὴ εἶναι αὐτὴ ποὺ θὰ δείξῃ τὴν πραγματικότητα. Ἐπειδὴ οἱ ἀλλοιώσεις, ποὺ εἶναι ἀνιοῦσες καὶ κατιοῦσες καταστάσεις, δὲν εἶναι πραγματικές. Οὔτε ἡ ἀνιοῦσα, οὔτε ἡ κατιοῦσα κατάστασι εἶναι πραγματική, οὔτε τὸ κῦμα τῆς Χάριτος ποὺ ὑπάρχει μέσα στὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν δροσίζει καὶ τὸν παρηγορεῖ, εἶναι μόνιμο, ἀλλὰ οὔτε ἡ ἀπόγνωσι καὶ ἡ ξηρασία πάλι εἶναι μόνιμα. Τὴν ποιότητά τους θὰ τὴν εὕρωμε μόνο με τὴν μακροθυμία, ἡ ὁποία λέγεται ὑπομονή. Συνηθίζοντας κανεὶς νὰ ὑπομένῃ, περιμένει τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ ποὺ θὰ ἔλθη καὶ θὰ τὸν πληροφορήσῃ. Οἱ ἀλλοιώσεις προκαλοῦνται ἀπὸ πολλὲς αἰτίες. Εἴτε ἐκ δεξιῶν, εἴτε ἐξ ἀριστερῶν εἶναι, οἱ ἀφορμὲς ἕνα σκοπὸ ἔχουν. Τὸ συμφέρον, τὴν ὠφέλεια τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ Κύριος τῆς ζωῆς καὶ τοῦ θανάτου, γιὰ νὰ ἐπιτρέψῃ νὰ συμβῇ στὸν ἄνθρωπο ὁ,τιδήποτε, πρέπει νὰ τὸ κρίνῃ μὲ τὴν θεοπρεπή Του δικαιοσύνη, ποὺ ὁπωσδήποτε εἶναι πρὸς ὠφέλεια τοῦ ἀνθρώπου. Τὸ θέμα τῆς παναγάπης καὶ προνοίας τοῦ Θεοῦ εἶναι - ὅπως ὅλες οἱ θεῖες τελειότητες - θεοπρεπὲς καὶ τέλειο. Ὁ Θεὸς δὲν μεταβάλλεται, ὥστε νὰ πηγάζῃ ἀπὸ μία ἀπόφασί Του κακό. Μόνο καλοσύνη, μόνο ἀγάπη, μόνο ἀγαθότης, μόνο συμπάθεια, μόνο ἐλεημοσύνη εἶναι ὁ Θεός. Ἄρα, καὶ ἐκείνους ποὺ ἀγαπᾷ, καὶ ἐκείνους ποὺ παιδεύει, τοὺς παιδεύει σύμφωνα μὲ τὶς ἰδιότητές Του, ἀγαπητικά.
Γιὰ νὰ ἐπιτρέψῃ ὁ Θεὸς - καὶ ἰδίως στὸν ἄνθρωπο, τὸν ὁποῖο τόσο πολὺ ἀγάπησε, ὥστε «οὐδὲ τοῦ ἰδίου Υἱοῦ ἐφείσατο» - μία ἀλλοίωσι, ἕνα πειρασμό, ἀπὸ ἀγάπη τὸ ἐπιτρέπει, γιὰ τὸ συμφέρον του.
Τὸ πᾶν στὸν μοναχὸ εἶναι ἡ τήρησι τοῦ νοῦ. Ἀπὸ ἐκεῖ γίνονται ὅλα. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἐπιβάλλεται ὁ μοναχὸς νὰ ἔχῃ αὐστηρὴ προσήλωσι, τήρησι καὶ στροφὴ πρὸς τὸν νοῦ του. Νὰ τὸν ἐλέγχῃ, γιατὶ ἀπὸ ἐκεῖ ξεκινοῦν ὅλα τὰ καλὰ καὶ ἀπὸ ἐκεῖ μπαίνει φραγμὸς ὅλων τῶν κακῶν. Ἡ χρῆσι καὶ παράχρησι τῶν νοημάτων, γεννᾷ ὅλα τὰ ὑπόλοιπα. Ἐὰν κάποιος κάνῃ καλὴ κρίσι τῶν νοημάτων, ὁπωσδήποτε θὰ κάνῃ καὶ καλὴ χρῆσι τῶν πραγμάτων ἀλλοιῶς θὰ συμβαίνῃ τὸ ἀντίθετο. Γι᾿ αὐτὸ νὰ στρέψετε ὅλο σας τὸ ἐνδιαφέρο στὴν προσοχὴ τοῦ νοῦ. Ἕνας ἄριστος τρόπος τηρήσεως τοῦ νοῦ εἶναι ἡ συνεχὴς μνήμη τοῦ Θεοῦ. Ἐὰν ἡ προσοχὴ στραφῇ εἰς αὐτὸν τὸν στόχο, τότε ὁ ἄνθρωπος ἀμέσως εὑρισκόμενος στὴν μνήμη τοῦ Θεοῦ, δὲν ἁμαρτάνει. Ὁ ἄνθρωπος «κατ᾿ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσι Θεοῦ» πλασμένος, σπανίως γίνεται κακοήθης ἐκ προθέσεως. Καὶ αὐτοὶ ἀκόμα οἱ ἀπολύτως διεφθαρμένοι, ποὺ δὲν ἠμποροῦν νὰ ἀντισταθοῦν στὰ πάθη τους καὶ συνεχῶς παρασύρονται καὶ ἁμαρτάνουν ἠμποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι δὲν ἁμαρτάνουν πάντοτε ἐκ προθέσεως, ἀλλὰ πολλὲς φορὲς ἐξ ἀδυναμίας. Ἐκ προθέσεως ὁ ὑγιὴς ἄνθρωπος δὲν γίνεται κακοήθης· καὶ τὸ ὅτι παρασύρεται, ὀφείλεται στὸ ὅτι σιγὰ-σιγὰ ἔφυγε ὁ νοῦς ἀπὸ τὸν στόχο καὶ ἔγινε θῦμα τῆς πονηρίας τοῦ σατανᾶ καὶ τῆς ἐμπαθοῦς καταστάσεως τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου.
Μὴ δυνάμενος λοιπὸν νὰ ἔχῃ σωστὴ σκέψι, σωστὴ ὅρασι γιὰ νὰ διακρίνῃ τὰ πράγματα, ἀποπλανᾶται ἀπὸ ἀκατονόμαστες προφάσεις καὶ προτιμᾷ τὰ κακὰ ἀντὶ τῶν ἀγαθῶν. Ὅταν ὅμως ὁ νοῦς εὑρίσκεται στὴν θέσι του καὶ γνωρίζῃ καλὰ τὴν ἀποστολή του καὶ συναισθάνεται τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ - γιατὶ «ἐκ δεξιῶν ἡμῶν ἐστίν, ἵνα μὴ σαλευθῶμεν» - δὲν κινεῖται πρὸς τὸ κακό» ἀλλὰ τὸ ἀποστρέφεται.
Ἰδίως ἐμεῖς οἱ μοναχοί, οἱ ὁποίοι ἔχομε ἰδιαιτέραν κλῆσι καὶ ἐγκατελείψαμε τὸν κόσμο καὶ εἴμεθα αὐτοεξόριστοι, ἐὰν αὐτὸ ἔχωμε ὑπ᾿ ὄψι μας, ἤδη πρέπει νὰ εἴμεθᾳ πεπεισμένοι γιὰ τὴν ἐπιτυχία μας. Ἂν ὁ νοῦς εὑρίσκεται στὴν θέσι του, δὲν θὰ πλανηθῇ ποτέ. Γιατὶ ἡ ἁμαρτία εἶναι ἄλογος, δὲν ἠμπορεῖ νὰ πείσῃ, μόνο ἀπατᾷ. Εἶναι δυνατὸ νὰ ἀπατήσῃ ἀνθρώπους ποὺ ἡ γνῶσι τους ἔχει ἀμβλυνθῇ καὶ ἡ ἕξι τους ἔχει παρασυρθῇ ἀπὸ τὸ περιβάλλο τους. Δὲν ἠμπορεῖ ὅμως τόσο εὔκολα νὰ ἀποπλανᾷ τοὺς μοναχούς, οἱ ὁποίοι ἔχουν συναίσθησι τῆς ἰδιαιτέρας προνοίας τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς καθημερινῆς ἐνεργείας τῆς Χάριτός Του. Ἕνας μοναχὸς ὁ ὁποῖος φοβᾶται νὰ χορτάσῃ, φοβᾶται νὰ ξεκουραστῇ, φοβᾶται νὰ μιλήσῃ, πῶς εἶναι δυνατὸ νὰ γίνῃ κακοήθης;
Ὅταν γίνεται, εἶναι σημεῖο ὅτι ξέχασε τὸν στόχο του καὶ ὁ νοῦς του ἔφυγε ἀπὸ τὴν βάσι. Ὁ φύλακας ἔφυγε. Ὁ φρουρὸς δὲν εἶναι ἐκεῖ, καὶ ἐφ᾿ ὅσον δὲν ἔχει ὁ στρατὸς φρουρό, ἔρχονται οἱ ἀντίθετοι καὶ τὸν περικυκλώνουν.
Ἐὰν ἦταν ὁ φρουρὸς στὴν θέσι του καὶ ἐκοίταζε μακρυά, θὰ ἔδινε τὸ σύνθημα καὶ τότε ἦταν ἀδύνατο νὰ πλησιάσῃ ὁ ἐχθρός. Τόση μεγάλη σημασία ἔχει ἡ τήρησι τοῦ νοῦ. Τὸ ξέρετε καὶ ἀπὸ τοὺς Πατέρες μας. Ὁ Μ. Ἀντώνιος, ἐρωτώμενος νὰ διευκρινίσῃ τί σημαίνει μοναχός, εἶπε: «Μοναχός ἐστι ὁ νοῦν τηρῶν». Καὶ ἐκεῖ ἡ ἀνθρώπινη γνῶσι ἐσήκωσε ψηλὰ τὰ χέρια καὶ εἶπε: «Ἐμεῖς δὲν ἠμποροῦμε νὰ τὸ κάνωμε αὐτό».
Βέβαια αὐτὴ ἡ ἐργασία χωρὶς τὴν θεία Χάρι, εἶναι ἀδύνατο νὰ ἐπιτευχθῇ. Ἐμεῖς ὅμως ἔχοντες μαζί μας τὴν Χάρι, εἶναι τὸ μόνο εὔκολο ποὺ ἠμποροῦμε νὰ ἐπιτύχωμε, διότι εἶναι καὶ τὸ κέντρο τοῦ στόχου μας. Αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ λόγος ποὺ οἱ Πατέρες μας ἐφώναζαν ὁ καθένας μὲ τὸν τρόπο του· ὁ Μ. Ἀρσένιος ἐφώναζε ὀνομαστικά: «Ἀρσένιε, δι᾿ ὃ ἐξῆλθες». Ἄλλος ἔδενε τὴν μέση του μὲ σχοινιά, ἄλλος μὲ ἁλυσίδες, ἄλλος ἔθετε στὰ ροῦχα του σύμβολα, ἄλλος ἔγραφε στοὺς τοίχους, ἄλλος στὸ ἐργόχειρό του. Ὅλα αὐτὰ ἀκριβῶς αὐτὸ τὸ νόημα εἶχαν. Οἱ Πατέρες εἶχαν ἀξιολογήσει τὴν σημασία τοῦ νοῦ καὶ ἐπινοοῦσαν τεχνητὰ μέσα γιὰ νὰ τοὺς ἐνισχύσουν πρὸς τὴν ἐπιτυχία.
Καὶ σεῖς, καθένας μὲ τὸν τρόπο του νὰ ἐπιδιώξετε αὐτὸ τὸ πρᾶγμα. Καὶ ἂν τοῦτο τὸ ἐπιτύχετε, ποὺ ὁπωσδήποτε πρέπει, τότε ἀσφαλῶς βαδίζετε ἀπρόσκοπτα τὴν Πατερικὴ γραμμὴ καὶ ἡ ἐπιτυχία εἶναι βεβαία· διαφορετικά, ἐὰν δὲν τὸ ἐπιδιώξετε, θὰ δεινοπαθήσετε, διότι θὰ γίνετε εὔκολη λεία στὴν ποικιλόμορφη προφασιολογία τῆς ἁμαρτίας καὶ θὰ παρασύρεστε ἀπὸ τὸ ἕνα ὀλίσθημα στὸ ἄλλο. Τότε θὰ ἐνεργῇ μέσα σας ὁ παλαιὸς ἄνθρωπος, τὸν ὁποίο ἔχετε ἀντίπαλο καὶ ἐχθρό. Καὶ τοῦτο θὰ γίνεται, γιατὶ ὁ νοῦς ἔχει ξεφύγει ἀπὸ τὴν ἀποστολή του. Πολὺ συντελεῖ στὴν τήρησι τοῦ νοῦ ὁ θεῖος ζῆλος.
Τὸν θεῖο ζῆλο τὸν κρατεῖ ἡ ἀκρίβεια τῆς συνειδήσεως, ἡ ἀκρίβεια τῆς συνειδήσεως στέκεται στὴν ἐπιμονή, στὸ πρόγραμμα καὶ στὸ τυπικό μας.
«Ἄνω σχῶμεν, λοιπόν, τὰς καρδίας». «Ἄνω» στὰ δεξιὰ τοῦ Πατρός, ἐκεῖ ποὺ εἶναι τὸ ἀπαύγασμα τῆς δόξης, ἐκεῖ ποὺ εἶναι τὸ κέντρο τῆς ἀγάπης, ὁ Ἰησοῦς μας, ὁ ὁποίος μᾶς ἀναμένει. Πότε θὰ ξυπνήσωμε ἀπὸ τὴν ἀναισθησία μας καὶ θὰ ἐπικαλεσθοῦμε μὲ πόνο, μὲ ταπείνωσι τὴν ἀγαθότητά Του, νὰ συγκαταβῇ νὰ μᾶς ἐλευθερώσῃ ἀπὸ τὸν παλαιὸ ἄνθρωπο;
Ἐρωτ.: Γέροντα, τί γνώμη ἔχετε γιὰ τὶς τεχνικὲς ποὺ χρησιμοποιοῦνται ἀπὸ τοὺς μοναχοὺς γιὰ τὴν συγκέντρωσι τοῦ νοῦ; Ποιὰ σχέσι ἔχουν μὲ τὸν ἁγιασμὸ τοῦ ἀνθρώπου;
Ἀπ.: Τὸ θέμα δὲν εἶναι σύγχρονο. Ὑπῆρχε καὶ ἐπὶ τῆς ἐποχῆς τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, θέλοντας νὰ κτυπήσουν οἱ κακοήθεις ἐχθροὶ τὸ θέμα τῆς ἡσυχίας καὶ ἐσωστρέφειας ποὺ ὁ Ἄθωνας τότε ἐπλουτοῦσε ἀπομόνωσαν μερικὲς κινήσεις τῆς πρακτικῆς μας ζωῆς καὶ ἔλεγαν κοροϊδευτικὰ ὅτι εἴμεθα «Ὀμφαλοσκόποι» καὶ ἄλλα πολλὰ ποὺ ἀναφέρονται στὸν βίο τοῦ Ἁγίου.
Καὶ ὁ Ἅγιος ἀνέσυρε τὸ ἀνάστημά του καὶ εἶπε: «Ναί, μεταχειρίζονται οἱ νηπτικοὶ Πατέρες διάφορους πρακτικοὺς τρόπους ποὺ συντελοῦν στὸ νὰ ἔχωμε περισσότερη εὐχέρεια στὴν συγκράτησι τοῦ νοῦ, ἀλλὰ αὐτοὺς δὲν τοὺς δογματίζομε». Εἰς αὐτοὺς τοὺς τρόπους ἢ τὶς τεχνικές, ὅπως εἴπατε, δὲν στεκόμεθα. Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο μᾶς ἀπασχολεῖ, εἶναι ἡ ἀκριβὴς τήρησι τῶν Ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁλοκληρωτικὴ πρὸς Αὐτὸν ἀγάπη μας, καθὼς καὶ πρὸς τὸν πλησίο μας, μέσῳ τῶν ὁποίων δεχόμεθα τὴν ἐπίσκεψι τῆς Χάριτος. Σήμερα ἀκούομε παντοῦ νὰ γίνεται λόγος περὶ νοερᾶς προσευχῆς καὶ Ἐσωστρέφειας μέσα στὸν κόσμο καὶ πολλὰ ἄλλα συναφῆ.
Ἂν καὶ ἐμᾶς τοὺς μοναχούς μας ἀπασχολοῦν αὐτοὶ οἱ τρόποι, ἐν τούτοις δὲν δίνομε εἰς αὐτοὺς κανένα κέντρο βάρους. Τὸ κέντρο βάρους εἶναι ἡ ἀκρίβεια τῆς συνειδήσεώς μας στὸ νὰ φυλάξωμε τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, νὰ τηρήσωμε πάσας τὰς ἐντολάς Του καὶ μέσῳ αὐτοῦ τοῦ τρόπου νὰ δεχθοῦμε τὴν ἐπίδρασι τῆς Χάριτος. Δὲν ἀποβλέπαμε στοὺς τρόπους ποὺ χρησιμοποιοῦμε γιὰ συγκράτησι τοῦ νοῦ, διότι ἡ ἐργασία μας δὲν εἶναι μαγική, οὕτως ὥστε μὲ ἐξωτερικὰ σχήματα νὰ προσδοκῶμε τὴν ἔλευσι τῆς Χάριτος. Ἔχοντες υἱικὲς σχέσεις μὲ τὸν Πατέρα Θεό, ἀποδεικνύαμε τὴν πρὸς Αὐτὸν στροφή μας μὲ τὴν ἀπόλυτη πίστι καὶ ἀγάπη καὶ ἄρα ἀφοσίωσι.
Καὶ ἔτσι εὑρίσκομε ἀνταπόκρισι. «Ἐν ᾧ μέτρῳ» μετροῦμε, ἀντιμετρεῖται σὲ μᾶς. Καθὼς ἀγαποῦμε τὸν Θεὸ καὶ ἐξ ὁλοκλήρου ἐπεκτεινόμενα πρὸς Αὐτόν, τηροῦντες τὸ θέλημά Του κατὰ τὴν δική του ρῆσι - «ὁ μὴ ἀγαπῶν με, οὐ τηρεῖ τοὺς λόγους μου» - ἔρχεται πρὸς ἡμᾶς. Καὶ ἡ κοινωνία γίνεται ὀργανική, καὶ ἡ συνάντησι προσωπική. Ἀκόμη καὶ ἂν ἡ τήρησι τοῦ θελήματος θὰ στοιχίσῃ καὶ αὐτή μας τὴν ζωὴ προθυμότατα τὸ κάνομε. Καὶ τότε γίνεται τὸ «ἐνοικήσω ἐν αὐτοῖς καὶ ἐμπεριπατήσω, καὶ ἔσομαι αὐτῶν Θεὸς καὶ αὐτοὶ ἔσονταί μοι λαός».
Αὐτὸ τὸν τρόπο διασάφισε ὁ Μέγας Φωστὴρ τῆς Ἐκκλησίας, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὅταν ἐθόλωσαν τὰ νερὰ οἱ δυτικοὶ ὀρθολογισταί, γιὰ νὰ εὕρουν πρόφασι νὰ κατηγορήσουν τοὺς ὀρθοδόξους.
Καὶ πάντοτε εἶναι ἐπίκαιρα αὐτά, ἰδίως στὸν σημερινὸ κυκεῶνα τῆς ἀρνήσεως τῶν πάντων καὶ τοῦ περιεκτικοῦ ὀρθολογισμοῦ. Καὶ εἴμεθα ἕτοιμοι νὰ δώσωμε λόγο «παντὶ τῷ αἰτοῦντι, περὶ τῆς ἐν ἡμῖν ἐλπίδος». Αὐτὴ εἶναι ἡ στροφή μας. Ἀγαποῦμε τὸν Θεό, στὸν ὁποῖο ἀπολύτως πιστεύομε καὶ ἀφιερώναμε ὁλόκληρο τὸ εἶναι μας. Ὅλη ἡ θέλησι, ἡ πρόθεσι, ἡ ἐνέργειά μας ἐπεκτείνεται στὴν τήρησι τῶν ἁγίων Του ἐντολῶν.
Καὶ δὲν τὸ κάνομε αὐτό, διότι προσδοκοῦμε νὰ μᾶς χαρίσῃ δωρεᾶς. Ὄχι! Πιστεύομε στὸν Θεὸ διότι μόνο εἰς Αὐτὸν ἀξίζει νὰ πιστεύωμε. Τὸν ἀγαποῦμε, διότι εἶναι ἡ ἀπόλυτη αὐτοαγάπη διότι πλέον ἐξ ὁλοκλήρου ἀνήκομε εἰς Αὐτόν. Γιὰ μᾶς εἶναι διπλοὺς Κύριος καὶ Δεσπότης, διότι καὶ ἐκ τοῦ μηδενὸς μᾶς ἐδημιούργησε καὶ μετὰ τὴν πτῶσι μας ἀνέπλασε καὶ ἀνακατεσκεύασε διὰ τῆς προσωπικῆς Του θυσίας. «Καὶ οὐκέτι πλέον, ἐσμὲν ἑαυτοῖς» ἀλλὰ «τῷ ὑπὲρ ἡμῶν ἀποθανόντι καὶ ἀναστάντι» κατὰ τὸν Παῦλο. Καὶ ὅπως ὁ Ἴδιος ὁμολογεῖ «ὅστις τηρεῖ τὰς ἐντολάς μου ἀγαπηθήσεται ὑπὸ τοῦ Πατρός μου καὶ ἐγὼ καὶ ὁ Πατήρ μου ἐλευσόμεθα καὶ μονὴν παρ᾿ οὕτω ποιήσομεν». Αὐτὸς εἶναι ὁ τρόπος ποὺ μᾶς ὁδηγεῖ στὸν ἁγιασμό.
Τὸ κέντρο τῆς ζωῆς μας εἶναι ἡ ἀπασχόλησί μας μὲ τὸν πνευματικὸ νόμο. Αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ λόγος ποὺ ἀρνηθήκαμε τὸν κόσμο καὶ ἐγκαταλείψαμε τὸν οἰκογενειακὸ βίο, ὁ ὁποῖος δὲν εἶναι ἁμαρτωλός. Τὸν ἐγκαταλείψαμε, ἐπειδὴ θελήσαμε νὰ ἐκφράσωμε μὲ ἕνα ἰδιαίτερο τρόπο τὴν ἀγάπη μας πρὸς τὸν Θεό, τηροῦντες ἔτσι μὲ ἀκρίβεια τὴν πρώτη ἐντολή. Κληθέντες ἀπὸ τὸν Θεό, ἀκολουθήσαμε τὴν φωνή Του γιὰ νὰ ἐφαρμόσωμε αὐτὴ τὴν ἐντολή. Καὶ γιὰ νὰ εὕρωμε τὸν κατάλληλο χρόνο, τὸν ἀπερίσπαστο μᾶλλον, ἐβγήκαμε ἔξω ἀπὸ τὴν κοινωνία καὶ ἀρνηθήκαμε τοὺς οἰκογενεῖς μας, ἀσχολούμενοι λεπτομερῶς μὲ τὴν ἐσωστρέφεια, ἐλέγχοντες τὰ νοήματα τῶν πραγμάτων. Καὶ αὐτὸ τὸν τρόπο, νὰ ἠμπορέσωμε νὰ νικήσωμε ὄχι μόνο τὴν πρακτικὴ μορφὴ τῆς ἁμαρτίας, ἀλλὰ νὰ τὴν ἀφανίσωμε ἀπὸ τὴν γέννησί της. Ὄχι μόνο νὰ μὴν ἁμαρτάνωμε πρακτικά, ἀλλὰ οὔτε κατὰ διάνοια νὰ ἔχωμε συνεργασία μὲ τὸ κακό. Καὶ μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο φθάναμε στὸν μακαρισμὸ τοῦ Κυρίου: «Μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται». Ὁ Ἰησοῦς μᾶς ἀνέφερε ὅτι: «Τὰ ἔξωθεν εἰσερχόμενα οὐ κοινοῦσι τὸν ἄνθρωπο», δηλαδὴ δὲν τὸν μολύνουν.
Ἐκεῖνα ποὺ ἐξέρχονται ἀπὸ μέσα τὸν κάνουν ἀκάθαρτο. «Ἐκ γὰρ τῆς καρδίας ἐξέρχονται διαλογισμοὶ πονηροί, φόνοι, μοιχείαι, πορνείαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βλασφημίαι». (Ματθ. 15,18). Αὐτὰ εἶναι τὰ περισσεύματα τῆς ἀκαθάρτου καρδίας τὰ ὁποῖα κινούμενα ἀπὸ μέσα πρὸς τὸ ἔξω, δημιουργοῦν τὸ σῶμα τῆς περιεκτικῆς κακοηθείας. Καὶ τότε καταρακώνεται ἡ ἐλευθερία τῆς προσωπικότητας τοῦ ἀνθρώπου, καὶ ἀπὸ εὐγενὴς καὶ «κατ᾿ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν» πλασμένος ποὺ εἶναι, γίνεται πονηρὸς καὶ διεφθαρμένος. Ἐπειδὴ μετέχομε καὶ ἐμεῖς αὐτῆς τῆς ἀρρωστημένης καταστάσεως, ἐξήλθαμε ἀπὸ τὸν κόσμο ἀκριβῶς γι᾿ αὐτὸ τὸν λόγο. Κόσμο ὅταν λέμε δὲν ἐννοοῦμε τοὺς ἀνθρώπους. Κόσμος εἶναι τὸ σύστημα τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου, ποὺ κατὰ τὸν Παῦλο εἶναι τὰ πάθη καὶ οἱ ἐπιθυμίες. Καὶ κατὰ τὸν Εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη, ἡ «ἐπιθυμία τῶν ὀφθαλμῶν καὶ ἡ ἀλαζονεία τοῦ βίου», ἡ ἀφροσύνη καὶ γενικὰ ἡ ματαιοφροσύνη. Εὑρισκόμενοι τώρα ἐδῶ, προσέχαμε ἀκριβῶς στὸ νὰ γίνωμε «καθαροὶ τῇ καρδίᾳ», γιατὶ μονὸ ἔτσι θὰ ἴδωμε τὸν Θεό, ὅσο ἐπιτρέπεται βέβαια στὴν ἀνθρώπινη φύσι νὰ ἔχῃ ἐμπειρία τῆς ὁράσεως τοῦ Θεοῦ. Τὸ θέμα τῆς παλιγγενεσίας δὲν εἶναι ἡ μεταφορὰ τῶν ἀνθρώπων εἰς ἕνα εὐδαιμονισμό. Αὐτὰ τὰ παραδέχονται οἱ ξένες ὁμολογίες: Ὁ ἄνθρωπος μετὰ τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ Λόγου, δὲν μεταφέρεται εἰς ἕνα εὐδαιμονισμό, οὔτε ἐπανέρχεται ἀπὸ μία ἐξορία σὲ μιὰ καλύτερη ζωή. Αὐτὰ δὲν εἶναι τῆς Ἐκκλησίας μας γεννήματα, ἀλλὰ πεπλανημένες ἰδέες.
Ἡ κένωσι τοῦ Θεοῦ Λόγου, μετέφερε στὴν ἀνθρώπινη φύσι τὴν θέωσι. Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος μεταφέρεται διὰ τῆς Χάριτος - ἐὰν ἀρχίσει ἀπὸ ἐδῶ νὰ πειθαρχῇ στὸ Θεῖο θέλημα- ὑποστατικὰ στὴν ἕνωσί του μὲ τὸν Θεό. Ὅπως μετέχει τὸ θετὸ παιδὶ στὴν περιουσία, στὸ ὄνομα καὶ στὴν προσωπικότητα τοῦ πατέρα του, ἐνῷ δὲν εἶναι φυσικὸ παιδί, ἔτσι καὶ ἐμεῖς. Ἂν καὶ δὲν γεννηθήκαμε τρόπον τινά, ἀπὸ τὸν Θεό, μὲ τὴν υἱοθεσία ὅμως ἀπεκτήσαμε τὴν ἴδια θέσι, ποὺ ἔχει ἕνα φυσικὸ παιδί. Αὐτὸ γιὰ μᾶς λέγεται θεανθρωπισμός.
Αὐτὸ μᾶς ἔφερε στὴ γῆ ὁ Θεὸς Λόγος. Ὅπως εἶπε ὁ ἴδιος: «Ἐγὼ πάτερ, ἐν αὐτοῖς καὶ σὺ ἐν ἐμοί» καὶ «τὴν δόξαν ἣν δέδωκάς μοι δέδωκα αὐτοῖς», καὶ ἄλλου «Θέλω ἵνα ὅπου εἰμὶ ἐγὼ κακεῖνοι ὦσι μετ᾿ ἐμοῦ, ἵνα θεωρῶσι τὴν δόξαν τὴν ἐμήν», καὶ πάλι «ὑμεῖς φίλοι μου ἔστε, ἐὰν ποιῆτε ὅσα ἐγὼ ἐντέλλομαι ὑμῖν οὐκέτι ὑμᾶς λέγω δούλους». Καὶ ὅταν τοῦ ἐζήτησαν νὰ τοὺς μάθῃ νὰ προσεύχονται, κατ᾿ εὐθεῖαν τοὺς εἶπε: «Πάτερ, ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς». Γιὰ νὰ ἐπιτευχθῇ ὅμως αὐτὸ καὶ νὰ εἰσέλθωμε στοὺς κόλπους τῆς υἱοθεσίας, πρέπει νὰ προσέξωμε, ὄχι μόνο νὰ μὴν ἁμαρτάνωμε, ἀλλὰ νὰ κτυπήσωμε τὴν ρίζα τῆς ἁμαρτωλότητος, ὥστε καὶ μέσα στὴν διάνοιά μας νὰ μὴν ἔχῃ θέσι. Ὅταν καθαρίσῃ ἡ καρδιὰ ἀπὸ τὶς ἐνέργειες τῶν παθῶν, ποὺ εἶναι ὁ παλαιὸς ἄνθρωπος, ἔρχεται τότε τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καὶ κατοικεῖ. Προσέξετε πῶς ὁ Ἰησοῦς μας τὸ ἀναφέρει. «Ἐὰν τὶς ἀγαπᾷ με, τὸν λόγον μου τηρήσει, καὶ ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν, καὶ πρὸς αὐτὸν ἐλευσόμεθα καὶ μονὴν παρ᾿ Αὐτῷ ποιήσομεν». Κοιτάξετε τί λέει, «μονήν»· δὲν λέει ὅτι θὰ ἔλθωμε νὰ σᾶς ἐπισκεφθοῦμε, ὅπως κάνομε ἐμεῖς μιὰ ἐπίσκεψι, ἀλλὰ λέει ὅτι θὰ κάνωμε διαμονή. Αὐτὸς εἶναι ὁ Θεανθρωπισμός.
Ἡ ἀπαλλαγή μας ὅμως ἀπὸ τὴν ἁμαρτία δὲν γίνεται αὐτομάτως ἀλλὰ σταδιακά, ὅπως γίνεται ἡ σωματικὴ αὔξησι. Μὲ τὴν ἐμμονή μας, σιγὰ-σιγὰ ἐπιτελεῖται διὰ τῆς Χάριτος μυστηριωδῶς ἡ κάθαρσι τῆς καρδιᾶς. Καθαρίζῃ πρῶτα ὁ νοῦς καὶ φωτίζεται, καὶ ἔτσι συλλαμβάνει καλὰ τὰ νοήματα καὶ δὲν πλανᾶται. Μετὰ τὴν σωστὴ χρῆσι τῶν νοημάτων καὶ τὴν τήρησι τῆς ἀκριβείας τῶν ἐντολῶν, καθαρίζεται καὶ ἡ καρδιά. Τότε εἰσέρχεται ἡ Θεία Χάρις μόνιμα καὶ κάνει τὸν ἄνθρωπο ἀληθινὰ θεοφόρο. Καὶ ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς ἐνῷ εἶναι ζωντανός, μετεφέρθη «ἐκ τοῦ θανάτου εἰς τὴν ζωή». Αὐτὸ εἶναι ὁ ἁγιασμός. Τότε εἰς αὐτὸν δὲν λειτουργοῦν οἱ φυσικοὶ νόμοι. Κοινωνεῖ μόνιμα μὲ τὴν θεία Χάρι καὶ εἰσέρχεται στὸ ὑπὲρ φύσι, οὕτως ὥστε νὰ ἔχῃ τὸ διορατικὸ ἢ τὸ προφητικὸ χάρισμα. Δὲν φοβᾶται τὶς ἀσθένειες, τοὺς κινδύνους, διότι μεταφερόμενος στὴ θέσι τῆς υἱοθεσίας τὸν σκεπάζει ἡ θεία Χάρις· καὶ ὅταν κάποτε θὰ φύγῃ ἀπὸ τὸν κόσμο αὐτό, θὰ κερδίσῃ τὶς ἀξίες τῶν ἐπαγγελιῶν, ποὺ μᾶς ὑπεσχέθη ὁ Χριστός μας.
Καὶ αὐτὲς τὶς ἡμέρες, ἂν εἶστε λίγο προσεκτικοί, θὰ αἰσθανθῆτε περισσότερο τὴν ἐπίδρασι τῆς Χάριτος, διότι ὅπως ἔλεγε ὁ ἀείμνηστος Γέροντάς μας, ὁ Χριστὸς χαρίζει πλουσιότερα τὰ δῶρα Του στὶς μεγάλες ἑορτές, σὰν μία ἰδιαίτερη εὐλογία. Ἀλλὰ ὑπάρχει λόγος στὸ νὰ μὴν εἴμεθα καὶ νὰ μὴν γίνωμε προσεκτικοί; Ἀφοῦ αὐτὸ εἶναι τὸ κέντρο τοῦ στόχου μας! Πῶς νὰ μὴν γίνωμε εὐλαβεῖς, ζηλωταί, προσεκτικοί, πραγματικοὶ λάτρεις τοῦ Χριστοῦ μας, ὁ ὁποῖος πιστεύομε ὅτι μᾶς ἐκάλεσε ἀφοῦ μᾶς προώρισε καὶ μᾶς ἐδικαίωσε καὶ ἀπομένει μόνο ἡ ἐλεημοσύνη Του νὰ μᾶς δοξάσῃ στὴν ἐσχάτη ἐκείνη ὥρα, ὅταν θὰ φύγωμε ἀπὸ τὸν κόσμο αὐτό;
Καὶ νὰ τώρα θὰ εἰσέλθωμε στὰ «ταμεῖα» μας, καὶ ἀποκλείομε τὴν θύρα μας καὶ προσευχόμεθα καὶ ἐξομολογούμεθα καὶ προσπίπτομε στὸν Χριστό μας καὶ μὲ ὅλη τὴν ψυχὴ καὶ τὴν καρδία καὶ διάνοια καὶ θέλησι καὶ πρόθεσι καὶ δρᾶσι ἀποδίδαμε τὰς εὐχάς μας ἐνώπιόν Του, ποὺ ἔχει ὑποσχεθεῖ στοὺς ἁμαρτωλούς. Μὲ πραότητα, μὲ ταπείνωσι καὶ καλοσύνη νὰ προσπίπτετε μὲ τὸν τρόπο αὐτό. Εἶναι ὁ μυστικότερος τρόπος τῆς μεταβολῆς τοῦ χαρακτῆρος, ποὺ προκαλεῖ τὶς πνευματικὲς ἐξάρσεις καὶ ἀλλοιώσεις: «Αὕτη ἡ ἀλλοίωσις τῆς δεξιᾶς τοῦ Ὑψίστου». Ἀλλοίωσι ποὺ μεταβάλλει τὸν πήλινο ἄνθρωπο, τὸν ἁμαρτωλό, τὸν περικείμενο τοὺς δερμάτινους χιτῶνας. Τὸν μεταβάλλει σὲ πνευματικὸ ὄν, ποὺ τὸ περιτριγυρίζουν καὶ ἐπιθυμοῦν οἱ Ἄγγελοι νὰ παρακύψουν. Βλέπουν τὶς καλὲς αὐτὲς διάνοιες, ποὺ προσπαθοῦν νὰ ξεπεράσουν τὸν νόμο τῆς βαρύτητας καὶ νὰ μεταφερθοῦν στὸ ὑπερουράνιο θυσιαστήριο, ἐκεῖ ὅπου «πρόδρομος ὑπὲρ ἡμῶν εἰσῆλθεν Χριστός, εἰς τὰ Ἅγια αἰωνίαν λύτρωσιν εὑράμενος» (Ἑβρ. 9,12).
Ὅσα δὲν ἀφοροῦν τὸν οὐρανό, ξεχάστε τα. Ἐκεῖ εἶναι τὸ πολίτευμά μας. Ἐκεῖ μᾶς ἀναμένει ὁ Ἰησοῦς μας. «Ἐὰν πορευθῶ καὶ ἑτοιμάσω ὑμῖν τόπον, πάλιν ἔρχομαι καὶ παραλήψομαι ὑμᾶς πρὸς ἐμαυτόν,ἵνα ὁποὺ εἰμὶ ἐγὼ καὶ ὑμεῖς ἦτε». Ποιὰ καρδιά, αἰσθανόμενη αὐτὰ τὰ ρήματα, δὲν θὰ ραγίσῃ, ἀκόμη καὶ ἂν εἶναι ἀπὸ γρανίτη κατασκευασμένη; Ἡ ἀνερμήνευτος παναγάπη Του δὲν ἐτελείωσε μὲ τὴν θεία Του κένωσι καὶ τὴν παραμονή Του μαζί μας στὴν γῆ αὐτή, ὅπου ἐνεδύθη τὴν ἰδική μας ταπείνωσι καὶ πτωχεία. Ἀλλὰ καὶ στοὺς πατρῴους κόλπους ἀναπαυόμενος «ἐν πάσῃ τῇ δόξῃ Αὐτοῦ», πάλι μᾶς ἐνθυμεῖται καὶ «οὐκ ἐάσει ἡμᾶς ὀρφανοὺς πώποτε, ἀλλά, μεθ᾿ ἡμῶν ἐστὶ πάσας τὰς ἡμέρας».
Ὅλοι πρόθυμοι τώρα ξεκινεῖστε μὲ ἅμιλλα πνευματική, νὰ φιλοδοξῆτε νὰ περάσῃ ὁ ἕνας τὸν ἄλλο. Καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι τὸ ἀξιέπαινο. «Αὕτη ἡ γενεὰ ζητούντων τὸν Κύριον».
Ἐρ.: Γέροντα, πρέπει νὰ προσευχώμαστε γιὰ ὅποιον μᾶς ζητᾶ ἢ γιὰ τοὺς ἀδελφοὺς τῆς συνοδείας μας, ποὺ λείπουν ἔξω στὸν κόσμο;
Ἀπ.: Γιὰ τὰ μέλη τῆς συνοδείας μας ἔχομε χρέος νὰ προσευχόμαστε, διότι ἀνήκομε ὅλοι στὸ ἴδιο σῶμα. Ὅταν δὲ εὑρίσκεται κανεὶς ἔξω ἀπὸ τὸ περιβάλλο του, δὲν ἠμπορεῖ νὰ ἔχῃ τὴν ἴδια προσοχὴ καὶ αἴσθησι Χάριτος καὶ κατάστασι ποὺ ἔχει ὅταν εἶναι στὴν φωλιά του. Εἰς αὐτὲς τὶς περιστάσεις, ποὺ εὑρίσκεται κάποιος ἔξω ἀπὸ τὴν μάνδρα, δὲν ξέρομε τί ἠμπορεῖ ὁ διάβολος νὰ ἐπινόησῃ εἰς βάρος του, διότι εἴμεθα ἄνθρωποι καὶ ποιὸς ἔχει ἐμπιστοσύνη στὸν ἑαυτό του; Μὲ μιὰ στροφὴ τοῦ νοῦ πρὸς τὸν Χριστό μας, νὰ ἐπικαλῆσθε τὴν θεία βοήθεια, τὴν θεία Χάρι γιὰ τὴν ἐπιτυχία τοῦ σκοποῦ γιὰ τὸν ὁποῖο ἐξῆλθε ὁ ἀδελφός· καὶ μὲ μία μικρὴ προσευχή, νὰ γίνεται ἀφορμὴ νὰ σκεπάζεται ὁποιοσδήποτε ἀπουσιάζῃ ἀπὸ τὴ συνοδεία, διότι εὑρίσκεται σὲ ἀνοικτὸ μέτωπο καὶ δὲν γνωρίζομε ἀπὸ ποῦ θὰ δεχθῇ τὴν κροῦσι.
Γιὰ τοὺς ἄλλους τώρα σύμφωνα μὲ τὴν Πατερικὴ παράδοσι, οἱ νέοι, οἱ ἀρχάριοι, δὲν ὠφελοῦνται ὅταν εὔχονται γιὰ ἄλλα πρόσωπα, διότι εἶναι καὶ αὐτὴ μιὰ πρόφασι ἀπὸ τὰ δεξιὰ γιὰ νὰ δημιουργῇ σκορπισμό.
Φυσικὰ ὅπως καὶ ἄλλοτε σᾶς ἑρμήνευσα, δὲν φιλοδοξοῦμε νὰ εὐχόμεθᾳ γιὰ τὸν καθένα, ὄχι διότι μισοῦμε τὸν πλησίο μας, μὴ γένοιτο, ἀλλὰ γνωρίζοντες ὅτι εἴμεθα ἀδύνατοι καὶ δὲν ἔχομε παρρησία εἴμεθα λίγο συνεσταλμένοι καὶ ὁ Θεὸς βλέποντας τὸ ταπεινὸ φρόνημα, ὅτι δηλαδὴ ἀπέχομε γι᾿ αὐτὸ τὸν σκοπό, συμπληρώνει ἡ ἀγαθότης Του τὴν πρόθεσι τῆς καρδίας καὶ τὴν πρόθεσι τῆς ἀγάπης ποὺ αἰσθανόμεθα ἀπέναντι τοῦ καθενός.
Οἱ ἀναγνώσεις τῶν βίων δυὸ κορυφαίων Πατέρων, τοῦ Ἁγίου Παχωμίου καὶ τοῦ Μεγάλου Εὐθυμίου, μᾶς δίδουν ἀφορμὴ νὰ σχολιάσωμε θέματα ποὺ ἀφοροῦν τὸ πρακτικό μας καθῆκο. Θὰ ἤθελα νὰ σᾶς ὑπενθυμίσω ὅτι τὸ Ἅγιο Ὄρος ἔχει σχέσι μὲ τὸν Ἅγιο Εὐθύμιο καὶ γενικὰ μὲ τοὺς ἁγιοσαββίτες μοναχούς. Ἀπὸ αὐτοὺς παρέλαβε ἡ μονὴ Στουδίου τὸ τυπικό της καὶ τὸ ἴδιο τυπικὸ μετέφερε στὸν Ἄθωνα ὁ ἱδρυτὴς τῆς κοινοβιακῆς μορφῆς τοῦ μοναχισμοῦ Ἅγιος Ἀθανάσιος, τὸ ὁποῖο καὶ χρησιμοποιεῖται μέχρι σήμερα. Ἐκεῖνο ποὺ ἔχει σημασία νὰ προσέξωμε στὸν βίο καὶ τῶν δυὸ Πατέρων, εἶναι τὸ ὅτι μᾶς συνιστοῦν τὴν ἀκρίβεια τῆς συνειδήσεως τοῦ πρακτικοῦ μας καθήκοντος καὶ ἰδιαίτερα τὴν ἀποφυγὴ τοῦ «ἰδίου θελήματος». Τὸ θέλημα γίνεται μὲ πολλοὺς τρόπους, ἀλλὰ οἱ κεντρικοὶ εἶναι δύο. Τὸ ἕνα εἶναι τὸ «ἐκ δεξιῶν». Χάριν δῆθεν εὐλαβείας κάνει κάποιος τὸ θέλημά του. Τὸ ἄλλο εἶναι τὸ «ἐξ ἀριστερῶν». Χάριν τῆς φιλαυτίας κάνει πάλι τὸ θέλημά του. Καὶ τὰ δυὸ εἶναι ὀλέθρια. Πιὸ ἐπικίνδυνο ὅμως εἶναι τὸ «ἐκ δεξιῶν». Τὸ «ἐξ ἀριστερῶν» εἶναι καταφανές. Ἐκεῖνος ποὺ κάνει τὸ θέλημά του γιὰ ἡδυπάθεια, ἔχει μαζὶ καὶ τὴν ἐντροπή. Ἐκεῖνος ὅμως ποὺ κάνει τὸ θέλημά του ἀπὸ τὰ δεξιά, εἶναι σχεδὸν ἀνίατος, διότι εἶναι δύσκολο νὰ τὸν πείσης ὅτι σφάλλει, καθ᾿ ἣν στιγμὴ στηρίζεται στὸ καύχημα ὅτι εὐσεβεῖ, ὅτι ἀγωνίζεται. Εἴδατε στὸν βίο τοῦ Ἁγίου Παχωμίου τὸν ἀδελφὸ ποὺ ἔκανε ἰδιορυθμία ἐκ δεξιῶν;
Ποιὸ εἶναι τὸ νόημα τοῦ «ἐκ δεξιῶν» θελήματος; Ὅτι μὲ τὸν ἀγῶνα του ὁ ἄνθρωπος, κερδίζει τὴν σωτηρία. Ὅπως ὅμως τόσες φορὲς ἐτονίσαμε, ἡ σωτηρία δὲν εἶναι ἀποτέλεσμα συναλλαγῆς. Ὁ Θεὸς δὲν εἶναι σὰν κάποιος δεσπότης ποὺ ἐπιδιώκει νὰ πάρῃ κάτι ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ ἐξουσιάζει, καὶ ἂν δὲν τοῦ τὰ δώσουν οἱ ὑποτελεῖς, τότε φυσικὰ τοὺς ἀποκληρώνει. Αὐτὰ εἶναι γελοῖα καὶ βλάσφημα καὶ μόνο νὰ τὰ σκεφθῇ κανείς.
Ἡ σχέσι τοῦ Θεοῦ πρὸς ἐμᾶς εἶναι πατρικὴ καὶ ἡ ἰδική μας πρὸς Αὐτὸν υἱική. Εἶναι σχέσι ἀπολύτου πατρότητας καὶ υἱότητος. Ἑπομένως δὲν μᾶς σῴζουν τὰ ἔργα μας. Ἐκεῖνο ποὺ μᾶς σῴζει εἶναι ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ Πατρός, ἡ ὁποία ξεχύνεται στὰ ἀγαπητά του τέκνα, ἐὰν ἀποδείξουν πρακτικὰ μὲ τὴν βιοτή τους, τὴν υἱική τους θέσι πρὸς Αὐτόν. Ἡ προσπάθεια ποὺ καταβάλλομε στὸ νὰ πειθαρχοῦμε στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, αὐτὸ τὸ νόημα ἔχει. Δὲν κάνομε ἔργα γιὰ νὰ συγκεντρώσωμε ποσοστά, μέσῳ τῶν ὁποίων θὰ ἐξαναγκάσωμε τὸν Θεὸ νὰ μᾶς δώσῃ αὐτὰ ποὺ μᾶς ἀνήκουν. Αὐτὰ τὰ πιστεύουν οἱ Ἰουδαῖοι τοῦ Νόμου καὶ οἱ αἱρετικοὶ τῆς Δύσεως.
Προσέξατε ὅτι ὁ ἀδελφὸς ἀγωνιζόταν ἐντατικά, ἐγκρατευόταν καὶ ἔκανε περισσότερο ἀγῶνα. Ἔπρεπε νὰ εἶχε περισσότερο μισθό. Καὶ ὅμως ὁ Θεὸς δὲν τὸν ἀναγνώρισε καὶ ἀντὶ νὰ κερδίσῃ περισσότερη Χάρι ὅπως ἐπίστευε, ἐδαιμονίσθη καὶ ὁ Ἅγιος διὰ τῆς προσευχῆς του τὸν ἐλευθέρωσε.
Τὸ ἴδιο βλέπομε καὶ στὸν βίο τοῦ Ἁγίου Εὐθυμίου. Ἕνας ἀπὸ τοὺς μαθητάς του ἦτο ὑψηλὸς καὶ δυνατὸς ἄνθρωπος. Τὸ κοινόβιο ἐχρειάζετο τὴν συνδρομή του γιὰ τὴν μεταφορὰ ἀναγκαίων πραγμάτων. Ἐπειδὴ καταγόταν ἀπὸ τὴν ὕπαιθρο καὶ ἐγνώριζε ἀπὸ πρακτικὲς ἐργασίες, ἦτο κατάλληλος καὶ ἱκανὸς γιὰ τὴν ὑπηρεσία αὐτή. Ὁ Ἅγιος τὸν ἐκάλεσε καὶ τοῦ εἶπε ὅτι τὸν ἐψήφισε γι᾿ αὐτὸ τὸ διακόνημα. Αὐτὸς ἀντιδροῦσε καὶ πρόβαλλε: «Δὲν ἠμπορῶ νὰ τὸ κάνω αὐτό, Γέροντα. Ἂν μὲ βάλετε σὲ αὐτὸ τὸ διακόνημα, θὰ πηγαινοέρχομαι ἐδῶ καὶ ἐκεῖ καὶ θὰ παραλείπω τὴν ἀκολουθία μου καὶ τὴν λοιπὴ τάξι καὶ ἔτσι δὲν θὰ ἠμπορέσω νὰ κρατηθῶ». Χρησιμοποιοῦσε τὴν ἰδική του ἀσθενῆ λογική, τὴν λογικὴ τῆς συναλλαγῆς καὶ ὄχι τὴν λογικὴ τῆς πίστεως. Ὁ Ἅγιος Εὐθύμιος τὸν ἐπαρηγόρησε. «Ὄχι τέκνο, δὲν θὰ σοῦ συμβῇ αὐτό. Ἐμεῖς οἱ ὁποῖοι σὲ ἐψηφίσαμε στὴν θέσι αὐτή, γνωρίζομε καλὰ τί κάνομε καὶ θὰ προσευχηθοῦμε καὶ δὲν θὰ γίνῃ αὐτὸ ποὺ λέγεις, ἀντιθέτως θὰ ὠφεληθῆς πολὺ ἀπὸ τὴν διακονία αὐτή».
Αὐτὸς πάλι δὲν ἐδέχθη νὰ ὑποταχθῇ, παραμένοντας στὴν ἀσθενῆ του γνῶσι καὶ στὸ ὅτι ἂν φύγῃ ἀπὸ τὴν γραμμὴ τῶν Πατέρων καὶ ἀσχοληθῇ μὲ ἐργασία πολυσχιδῆ καὶ πολυμέριμνο, δῆθεν θὰ ἐχάνετο. Τότε τοῦ λέγει ὁ Ἅγιος: «Ἐμεῖς τέκνο, καθὼς σὲ ὠφελοῦσε σοῦ παραγγείλαμε. Ἐσὺ ὅμως ἐφ᾿ ὅσον θὰ κάμῃς αὐτὸ ποὺ θέλεις, πρόσεξε καλά, ὅταν θὰ τρυγήσῃς τοὺς καρποὺς νὰ μὴν μᾶς αἰτιᾶσαι». Δὲν πρόλαβε νὰ τελειώσῃ ὁ ἀπόηχος τῆς φωνῆς τοῦ Γέροντος καὶ εἰσέρχεται μέσα του ὁ δαίμονας. Τὸν ρίχνει κάτω καὶ ἀρχίζει νὰ σπαράζῃ καὶ νὰ ἀφρίζῃ καὶ νὰ κάνῃ ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα δίδει ὁ διάβολος στοὺς ἰδικούς του. Κατόπιν παρακλήσεως καὶ τῶν ἄλλων Πατέρων, ὁ Ἅγιος τὸν ἐθεράπευσε. Μόλις συνῆλθε, πῆγε στὸ διακόνημά του, στὸ ὁποῖο καὶ διέπρεψε.
Εἶναι εὐχάριστο ποὺ εὑρίσκαμε τέτοια παραδείγματα στοὺς βίους τῶν Πατέρων μας, γιατὶ αὐτὰ ἀκριβῶς ἀπασχολοῦν καὶ ἐμᾶς. Αὐτοὶ οἱ λογισμοὶ πάντοτε ἐνοχλοῦν καὶ ἀπασχολοῦν τὸν μοναχό. Καὶ ὁ λόγος τοῦ Γέροντος μένει σὰν μία γυμνὴ συμβουλὴ τὴν ὁποία θέτετε σὲ ἀμφιβολία. «Ἄρα γε μᾶς τὰ λέγει καλὰ ἢ διότι τὸν συμφέρει τὰ προβάλλει ἔτσι;» Εὐτυχῶς ποὺ οἱ Πατέρες μας δὲν παρέλειψαν νὰ περιγράψουν μὲ λεπτομέρεια τὰ συμπτώματα, τὶς ἀφορμὲς καὶ τὶς εἰκόνες τῶν πραγμάτων γιὰ νὰ παραδειγματιζόμεθᾳ.
Κοιτάξετε τώρα τὶς σχέσεις πατρικῆς στοργῆς καὶ υἱκῆς ἀγάπης. Φέρομεν ὡς παράδειγμα μίαν οἰκογένεια ἰδανική. Πῶς διάκειται ὁ πατέρας πρὸς τὰ παιδιά του, στὰ ὁποῖα ἔχει δώσει καλὴ ἀνατροφὴ καὶ πῶς τανάπαλιν διάκηνται αὐτὰ πρὸς αὐτόν; Ἔχετε μίαν ἀμυδρὰν εἰκόνα ἀπὸ αὐτό. Ἂν δὲν τὴν εἴδατε προσωπικὰ ὁ καθένας σάς, τὴν ἔχετε ἰδεῖ δίπλα σας ἢ τὴν ἀκούσατε. Ἐκεῖ ὑπάρχει σὰν σύνδεσμος ἡ ἀγάπη, ἡ εὐωδιὰ τῆς Χάριτος, ποὺ ἀπορρέει ἀπὸ τὴν παναγάπη τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεὸς δὲν εἶναι ὁ ἔχων ἢ ὁ πηγάζων ἀγάπη. Εἶναι ὁ Ἴδιος ἀγάπη. Ὁ Ἰωάννης, ὁ μέγας κλειδοῦχος τῶν βαθυτάτων μυστηρίων, ὀνομάζει καὶ βροντοφωνεῖ «ὁ Θεὸς Ἀγάπη ἐστί» (Α´ Ἰωάν. 4.8). Δὲν λέγει, ὁ Θεὸς καλεῖται ἀγάπη, ἔχει ἀγάπη, πηγάζει ἀγάπη, ἀλλὰ «ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστι». Εἶναι ἡ ἀπόλυτος αὐτοαγάπη καὶ «ὁ μένων ἐν τῇ Ἀγάπῃ ἐν τῷ Θεῷ μένει καὶ ὁ Θεὸς ἐν Αὐτῷ» (Α´ Ἰωάν. 4.16). Ἂν ξεκινοῦμε λοιπὸν ἀπὸ τὴν θέσι αὐτή, οἱ σχέσεις μας εἶναι καθαρῶς ἀγαπητικές. Ὑποτασσόμεθα στὸν Θεὸ ὄχι γιατὶ τὸν φοβούμεθα, ἀλλὰ γιατὶ τὸν ἀγαποῦμε. Ἀνταποκρινόμενα στὴν ἀγάπη του, διότι πρῶτος Αὐτὸς «ἠγάπησε ἡμᾶς».
Ἄρα ἡ ὑπακοὴ εἶναι πραγματικὸ δεῖγμα τῆς ἀληθινῆς ἀγάπης. Στὴν ὑπακοὴ καὶ μόνο γίνεται ἡ διαπίστωσι τῆς πραγματικῆς ἀγάπης. Βλέπετε μόνοι σας ὅτι, ὅταν ἀγαπᾶτε κάποιον, πόσο εἶσθε ἕτοιμοι καὶ τὸν προκαλεῖτε νὰ ἐκδηλώσῃ τὸ θέλημά του, γιὰ νὰ τὸ ἐφαρμόσετε ἀμέσως. Καὶ τότε εὑρίσκετε ἀνάπαυσι. Ἡ ὑπακοή, ἕνας ἀπὸ τοὺς βασικοὺς θεσμοὺς τῆς μοναστικῆς μας ἰδιότητος, δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ πρακτικὴ ἀγάπη. Ἐπειδὴ τὸν Θεὸ δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ τὸν ἰδοῦμε μὲ τὰ αἰσθητήρια τοῦ κόσμου τούτου, ἀντὶ Αὐτοῦ ἔχομε τὴν Ἐκκλησία, ἔχομε τοὺς Πατέρες. «Ὁ ἀκούων ὑμῶν ἐμοῦ ἀκούει, καὶ ὁ ἀθετῶν ὑμᾶς ἐμὲ ἀθετεῖ, ὁ δὲ ἐμὲ ἀθετῶν ἀθετεῖ τὸν ἀποστείλαντά με», λέγει ὁ Ἰησοῦς μας (Λουκ. 10,16). Τὸ ἐνδιαφέρο μας εἶναι πῶς νὰ ἀναπαύσωμε αὐτὸν ἀπὸ τὸν ὁποῖο ἐξαρτώμεθα. Ἡ ὅλη ἐξάρτησί μας ἀπὸ τὸν πνευματικό μας πατέρα, τὸν Γέροντα, ἔχει ὡς θεμέλιο καὶ βάσι τὴν πρὸς τὸν Θεὸ ἀγάπη μας. Ὁ ὑποτακτικὸς πάντοτε ἔχει μπροστά του ὡς παράδειγμα τὸν Ἰησοῦ μας, ὁ ὁποῖος ἔγινε «ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ Σταυροῦ» (Φιλιπ. 2,8). Ἡ ἰδική μας ἐξάρτησι καὶ ὑποταγή, τὶς περισσότερες φορὲς εἶναι ἀναγκαία, διότι τὴν προβάλλει ἡ φύσι, ἡ θέσι, ἡ περίστασι, τὰ πρόσωπα, τὰ πράγματα. Στὸν Θεὸ Λόγο ποιὸ ἀπὸ ὅλα αὐτὰ ὑπῆρχε γιὰ νὰ ὑποταχθῇ στὸν Θεὸ Πατέρα; «Μηδὲν ὢν ἧττον τῆς πατρικῆς μεγαλωσύνης», ἔγινε τὸ ἀπόλυτο παράδειγμα τῆς ὑποταγῆς καὶ ὑπακοῆς σὲ ὅλα τὰ κτιστὰ ὄντα, γιὰ νὰ μάθωμε ἐμεῖς, ποὺ μὲ τὴν ἀνταρσία καὶ τὸν «ἐτσιθελιτισμό» ἐξοριστήκαμε ἀπὸ τὴν αἰωνιότητα καὶ τὴν ζωή, ὅτι μόνο ἀπὸ αὐτὴ τὴν πόρτα θὰ ἐπιστρέψωμε. Ὑπεδύθη ὁ Κύριός μας τὸν ρολὸ τοῦ ἀπολύτου ὑποτακτικοῦ ὄχι γιὰ μία στιγμή, ἀλλὰ σὲ ὁλόκληρο τὴν παρουσία Του μαζί μας. Καὶ ὅπως προφητικὰ ἀπεκαλύφθη, «Ἐγὼ δέ, οὐκ ἀπειθῶ, οὐδὲ ἀντιλέγω» (Ἡσ. 50,5).
Ἀλλὰ ἀκόμα καὶ ἐκεῖ ποὺ θὰ ἠμποροῦσε νὰ πῇ κανεὶς ὅτι ἐδικαιοῦτο νὰ προβάλῃ τὴν ἀντίστασί Του, ἢ τὴν δικαιολογία, δὲν τὸ ἔκανε, ἀλλὰ «τὸν νῶτον αὐτοῦ ἔδωκεν εἰς μάστιγας τὸ δὲ πρόσωπον αὐτοῦ οὐκ ἀπέστρεψεν ἀπὸ αἰσχύνης ἐμπτυσμάτων» (Ἡσ. 50,6). Ὅλα αὐτὰ μᾶς βοηθοῦν νὰ καταλάβουμε τὸ νόημα τῆς ἐξαρτήσεως καὶ τῆς ὑπακοῆς. Διότι ἐὰν δὲν πιάσωμε αὐτὸ τὸ νόημα, μάτην κοπιῶμεν.
Ὀφείλομε νὰ εἴμεθᾳ ἕτοιμοι, γιατὶ οἱ ἡμέρες ποὺ ἔρχονται εἶναι πονηρές. «Ἔστωσαν αἱ ὀσφῦες ἡμῶν περιεζωσμέναι» μὲ τὴν αὐταπάρνησι καὶ «οἱ λύχνοι καιόμενοι», μὲ τὸν ζῆλο ποὺ θὰ ἀνάψῃ μέσα μας ἡ θεία Χάρις, ὅταν ἐμεῖς δείξωμε τὴν πρόθεσί μας κατὰ αὐτὸ τὸν τρόπο. Καμμιὰ ἀφορμὴ νὰ μὴν μᾶς ξεφύγῃ νὰ ἀποδείξωμε μὲ τὴν ὅλη διαγωγή μας ὅτι πιστεύομε σωστὰ καὶ ἀγαποῦμε γνήσια τὸν Χριστό μας καὶ χάριν αὐτῶν τῶν δυὸ κινούμεθα καὶ δὲν μᾶς ἐνδιαφέρει τίποτε, οὔτε τίποτε ὑπολογίζομε, διότι τίποτε στὸν κόσμο αὐτὸ δὲν ἔχομε.
Γι᾿ αὐτὸ ἐξήλθαμε τοῦ κόσμου, γιὰ νὰ γίνωμε «νεκροὶ τῷ κοσμῷ» κατὰ τὸ προφητικό, «ἐξέλθετε ἐκ μέσου αὐτῶν καὶ ἀφορίσθητε καὶ ἀκαθάρτου μὴ «ἄπτεσθε» καὶ τότε «εἰσδέξομαι ὑμᾶς καὶ ἔσομαι ὑμῖν εἰς πατέρα καὶ ἔσεσθέ μοι εἰς υἱοὺς καὶ θυγατέρας, λέγει Κύριος Παντοκράτωρ» (Κορινθ. 6,17-18).
Ἡ μνήμη τοῦ μεγάλου φωστῆρος Εὐθυμίου, ποὺ εἶναι καθηγητὴς τῶν μοναχῶν, νὰ μᾶς εὕρῃ μὲ γενναῖες ἀποφάσεις καὶ μὲ σωστὴ τοποθέτησι τῶν πραγμάτων, οὕτως ὥστε καὶ ἡ πρεσβεία τῶν Πατέρων μας, νὰ γίνῃ γιὰ μᾶς καρποφόρος, γιατὶ «πολὺ ἰσχύει δέησις δικαίου ἐνεργουμένη» (Ἰάκ. 5,16). Ἂν λοιπὸν κατὰ αὐτὸ τὸν τρόπο ἑτοιμαστοῦμε, τότε θὰ εἶναι ἀπόλυτα ἐνεργούμενη ἡ δέησι τῶν Πατέρων μας. «Ἰδοὺ ἔστηκα ἐπὶ τὴν θύραν καὶ κρούω» (Ἀποκ. 3.20), λέγει ὁ Ἰησοῦς μας. Καὶ ὅστις μοῦ ἀνοίξει, «εἰσελεύσομαι καὶ δειπνήσω μετ᾿ αὐτοῦ»· καὶ ὅποιος δὲν μοῦ ἀνοίξει θὰ φύγω καὶ θὰ κτυπήσω ἄλλη πόρτα. Νὰ φροντίσωμε ὄχι μόνο νὰ εὕρῃ τὴν πόρτα μας ἕτοιμη, ἀλλὰ προκαταβολικὰ ἀνοικτή, γιὰ νὰ μὴν χρειαστῇ κἂν νὰ κτυπήσῃ, ἀλλὰ νὰ εἰσέλθῃ κατ᾿ εὐθεῖαν. Ἀμήν.
Τὸ πρῶτο, ποὺ κάνει κάθε ἄνθρωπος, ὅταν τὸν καλέσῃ ὁ Θεὸς στὴν ἐπίγνωσί Του, εἶναι νὰ ἐρευνήσῃ μὲ ἀκρίβεια τὸν ἑαυτό του γιὰ νὰ ἰδῇ, ὅτι πράγματι στὴν ζωή του πολλὲς ἐνέργειές του ἦσαν ἔξω ἀπὸ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἀπὸ αὐτὴ τὴν στιγμὴ ἀρχίζει τὸ ἔργο τῆς μετανοίας. Ἡ μετάνοια ἀρχίζει ἀπὸ τὴν κατάπαυσι τῆς ἁμαρτωλῆς ζωῆς καὶ φθάνει μέχρι αὐτῆς τῆς θεώσεως, ἡ ὁποία δὲν ἔχει τέλος. Ὁ Θεὸς δὲν ἔχει περιγραφὴ καὶ τέρμα· οὔτε καὶ οἱ ἰδιότητές Του εἶναι δυνατὸ νὰ ἔχουν. Μπαίνοντας ὁ ἄνθρωπος, διὰ τῆς Χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, μέσα στοὺς κόλπους τῆς θεώσεως, πάσχει ὅλες αὐτὲς τὶς ἰδιότητες τὶς ἀτέρμονες, τὶς ἀψηλάφητες, τὶς ἀνεξιχνίαστες, τὶς ἀπέραντες. Γι᾿ αὐτὸ εἶπα ὅτι ἡ μετάνοια δὲν ἔχει τέρμα.
Θέλω νὰ σχολιάσω τὸ θέμα τῆς μετανοίας, παίρνοντας ἀφορμὴ ἀπὸ μερικὰ πράγματα ποὺ μὲ προεκάλεσαν καὶ ἀπὸ τὸν προσωπικό μου βίο, ἀλλὰ καὶ γενικώτερα. Βλέπω ὅτι μοναχοὶ στὶς ἡμέρες αὐτὲς τῆς περιόδου τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς, εὑρίσκουν καιρὸ καὶ ἀσχολοῦνται μὲ θέματα ἐπουσιώδη καὶ λόγω τῆς ἀπειρίας τους ὅταν τοὺς ἐρωτήσης γιατὶ ἀσχολοῦνται μὲ αὐτά, ἀπαντοῦν: «Ἐπειδὴ εἶχα καιρὸ καὶ δὲν εἶχα τίποτε ἄλλο νὰ κάνω». Αὐτὸ εἶναι ἕνα εἶδος μικροψυχίας, νὰ μὴν πῶ ὀλιγοπιστίας. Δὲν ἔχεις τί νὰ κάνῃς; Ἴσως νὰ ἐτελείωσες τὸ διακόνημά σου καὶ ἔχεις ἕνα περιθώριο χρόνου. Τότε πήγαινα στὸ κελλί σου. Τὸ κελλὶ εἶναι τὸ ἐργαστήριο τῆς μεταβολῆς τοῦ χαρακτῆρος σου. Δὲν πηγαίνεις νὰ γονατίσης ἐκεῖ μέσα; νὰ κτυπήσης τὸ μέτωπό σου κάτω, νὰ κτυπήσης τὸ στῆθος, τὴν «ἐνθήκη» τῶν κακῶν, ἀλλὰ καὶ τὴν «ἐνθήκη» τῶν καλῶν; Καὶ νὰ κτυπήσεις ἐκεῖ τοῦ Ἰησοῦ τὴν πόρτα; Νὰ ζήτησης, νὰ αἰτήσης, νὰ ἐπιμένῃς, οὕτως ὥστε νὰ σοῦ ἀνοίξη;
Ἔπειτα κάθεσαι καὶ δὲν μελετᾷς; Μά, οἱ μοναχοὶ εἶναι θεολόγοι. Ἐπὶ Βυζαντίου, στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὑπῆρχαν ὅλοι οἱ ἐπιστημονικοὶ κλάδοι. Ὅλες οἱ γνώσεις τῶν ἀνθρώπων. Μόνο ἡ θεολογία ἀπαγορευόταν. Ἡ θεολογία ἦταν στὶς ἱερὲς Μονές. Δὲν ἐθεωρεῖτο ἀνθρώπινη γνῶσι. Στοὺς μοναχοὺς ἀνήκει ἡ θεολογία, διότι ἐρχόμενοι σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸν Θεὸ προσωπικά, δέχονται τὶς ἐλλάμψεις καὶ ἀποκαλύψεις καὶ γίνονται θεολόγοι. Γιατί λοιπόν, νὰ μὴν ἀνοίξωμε τὸ Πανεπιστήμιό μας ἐδῶ, ἡμέρα καὶ νύκτα καὶ νὰ γίνωμε πραγματικοὶ θεολόγοι; Εἶδα καὶ ἐπιμένω καὶ δὲν ὑποχωρῶ, ὅτι τόση Χάρι παίρνει ὁ μοναχὸς ἀπὸ τὴν μελέτη στὸ κελλί του, μέσα στὸ πνεῦμα τῆς ἀπολύτου ἡσυχίας, σχεδὸν ἴση με αὐτὴ ποὺ δίνει ἡ προσευχή. Εἰς αὐτὸ ἐπιμένω, διότι χάριτι Χριστοῦ, τὸ ἐγεύθηκα ὄχι μιά, ἀλλὰ πολλὲς φορὲς στὴν ζωή μου.
Καὶ θέλω νὰ τονίσω καὶ κάτι ἀκόμα. Ὁ νόμος τῆς ἐπιρροῆς, ὁ κανόνας τῆς ἐπιδράσεως, ἐφαρμόζεται ἀπόλυτα. Τὰ συγγράμματα τῶν Πατέρων ποὺ μελετᾷ ὁ μοναχὸς μὲ πίστι καὶ πόθο καὶ ἐπικαλεῖται τὴν εὐχή τους εἶναι ἀδύνατο νὰ μὴν ἐπιδράσουν ἐπάνω του. Διότι οἱ Πατέρες ἦσαν καὶ ἐξακολουθοῦν νὰ εἶναι Πατέρες, καὶ ζητοῦν ἀφορμὴ καὶ αὐτοί, ὅπως ὁ ἴδιος ὁ Θεός, τοῦ ὁποίου εἶναι «εἰκὼν καὶ ὁμοίωσις», νὰ μεταδώσουν σὲ μᾶς τὶς Χάριτες τὶς ὁποῖες αὐτοὶ εὑρῆκαν διὰ τοῦ ἀγῶνος των. Μὲ τὴν ἀνάγνωσι καὶ τὴν μελέτη τους νὰ εἶσθε βέβαιοι, ὅτι ἡ πατρική τους στοργὴ θὰ ἐπιδράσῃ ἐπάνω σας.
Ἂς ἐπανέλθωμε ὅμως στὸ θέμα τῆς μετανοίας.
Πολλὲς φορὲς συμβαίνει στὸν ἀγωνιζόμενο, νὰ μὴν ἠμπορῇ νὰ νικήσῃ τὸν παλαιὸ ἄνθρωπο, διότι εἶναι τόσο πολὺ αἰχμαλωτισμένος ἀπὸ τὰ πάθη του, παρ᾿ ὅλο ποὺ αὐτὸς τὰ μισεῖ, τὰ ἀποστρέφεται, δὲν τὰ θέλει· καὶ αὐτὴ ἡ κατάστασι θεωρεῖται κατὰ τὴν παράδοσι τῆς Ἐκκλησίας, ζωὴ μετανοίας.
Τότε μόνο δὲν θεωρεῖται μετάνοια, ὅταν παύσῃ ὁ ἄνθρωπος νὰ ἀγωνίζεται καὶ λέγει: «Δὲν ἠμπορῶ πλέον. Δὲν ὑπάρχει γιὰ μένα τίποτε». Αὐτὸ λέγεται ἀπόγνωσι καὶ τὸ καταδικάζει ἡ Ἐκκλησία ὡς βλασφημία κατὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος· περικόπτει καὶ ἀπορρίπτει αὐτὸ τὸ μέλος ὡς σάπιο, ὡς βλάσφημο, στρεφόμενο κατὰ τῆς ἀγαθότητας τοῦ Θεοῦ.
Δὲν πρέπει λοιπόν, σὲ καμμιὰ περίπτωσι νὰ συστέλλωμε τὴν πίστι μας. Οὐδέποτε νὰ σκεφθῇ κανείς, ὅτι εἶναι ἀδύνατο νὰ φθάσουμε στὴν ὁλοκληρωτικὴ μετάνοια στὴν ὁποία μᾶς ἐκάλεσε ὁ Χριστός μας. Θὰ φθάσωμε χάριτι Χριστοῦ. Οὐδέποτε εἶναι ἱκανὴ μόνη ἡ ἀνθρώπινη ἐνέργεια καὶ προσπάθεια νὰ φθάσῃ ἐκεῖ. Αὐτὸ εἶναι ἐγωιστικότατο καὶ οἱ Πατέρες τὸ κατεδίκασαν. Ὁ Μέγας Μακάριος λέγει ὅτι τόση εἶναι ἡ δύναμι τῆς προθέσεως τοῦ ἀνθρώπου, τόσο μόνο ἠμπορεῖ ὁ ἄνθρωπος, μέχρι ποὺ νὰ ἀντιδράσῃ πρὸς τὸν διάβολο. Προκαλούμενος ὑπὸ τοῦ σατανᾶ, ὑπὸ μορφὴ προσβολῆς «κάνε αὐτό», τόσο μόνο ἠμπορεῖ νὰ πῇ ὁ ἄνθρωπος· «ὄχι δὲν τὸ κάνω». Μέχρι ἐκεῖ ἠμπορεῖ νὰ πάῃ ὁ ἄνθρωπος. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα εἶναι ἔργο τῆς Χάριτος.
Γι᾿ αὐτὸ ὁ Ἰησοῦς μας, ἐτόνιζε μὲ ἔμφασι ὅτι, «χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν». Ἄρα ποτὲ νὰ μὴν συσταλῆτε, ποτὲ νὰ μὴν κατεβαίνετε στὴν μικροψυχία, ἐφ᾿ ὅσο «διὰ πίστεως βαδίζομεν». Ποτὲ νὰ μὴν λέγετε: «Δὲν θὰ φθάσωμε ἐμεῖς στὴν ἀπάθεια, δὲν θὰ φθάσωμε στὸν ἁγιασμό, δὲν θὰ μιμηθοῦμε τοὺς Πατέρες μας». Αὐτὸ εἶναι βλάσφημο.
Θὰ τοὺς φθάσωμε ἐπειδὴ τὸ θέλομε καὶ ἐφ᾿ ὅσο τὸ θέλομε θὰ μᾶς τὸ δώσῃ ὁ Χριστός μας. Μένοντας πιστοὶ καὶ μὴ ὑποχωροῦντες κατὰ πρόθεσι, ὁπωσδήποτε θὰ τὸ ἐπιτύχωμε. Αὐτὴ εἶναι ἡ πραγματικότης. Ἔξω ἀπὸ αὐτὴ τὴν γραμμὴ οἱ Πατέρες δὲν παραδέχονται ἄλλη. Ἔξω ἀπὸ αὐτή, θεωρεῖται πλέον ἀπόγνωσι. Δὲν ὑπάρχει τὸ «δὲν μπορῶ πλέον». Πῶς δὲν μπορεῖς; Διὰ τοῦ Χριστοῦ ἰσχύομε. «Πάντα ἰσχύομεν ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντι ἡμᾶς Χριστῷ». «Πάντα», εἶπε ὁ Παῦλος, γιὰ νὰ μὴν ἀφήσῃ κανένα περιθώριο, μήπως πῇ κάποιος «ἐγὼ δὲν ἠμπορῶ». Ἀφοῦ εἶναι «μεθ᾿ ἡμῶν ὁ Θεός, τίς καθ᾿ ἡμῶν; Εἰ Θεὸς ὁ δικαιών, τίς ὁ κατακρίνων;»
Κοιτάξετε τὸ ὅριο τῆς μετανοίας πῶς ἀποκαλύπτεται μέσα στὴν Γραφή. Ὁ Πέτρος, ἐρώτησε τὸν Ἰησοῦ μας. «Κύριε, καλὰ εἶναι ἕως ἑπτὰ φορὲς νὰ συγχωρῶ αὐτὸν ποὺ μοῦ φταίει;» Ὁ Πέτρος τότε ἀτελὴς ὄντας, μὴ δεχθεὶς τὴν ἔλλαμψι τῆς Χάριτος, ἐσκέπτετο ἀνθρωπίνως. Ἐνόμιζε μὲ τὸν τρόπο αὐτό, σύμφωνα μὲ τὴν αὐστηρότητα τοῦ Μωσαϊκοῦ Νόμου, ὅτι ἔκανε μεγάλη οἰκονομία. Ἔφθασε, ὄχι μιὰ ἀλλὰ ἑπτὰ φορὲς νὰ συγχωρῇ. Καὶ ὁ Ἰησοῦς μας, ἑρμηνεύοντάς του τὸ πνεῦμα τῆς Ἐκκλησίας, τοῦ λέγει: «ὄχι ἑπτὰ ἀλλὰ ἑβδομηκοντάκις ἑπτά», γιὰ νὰ τονίσῃ ἔτσι τὸ ἀπεριόριστο τῆς μετανοίας. Ἡ ζωή μας ἐδῶ εἶναι ἕνα εἰκοσιτετράωρο ἐπαναλαμβανόμενο. Ἂν καὶ εἰς ὅλες τὶς στιγμὲς εἴμεθα πάντοτε ἕτοιμοι, μὲ νέες ἀποφάσεις, ἡ πρόθεσί μας εἶναι σωστή, τὸ πνεῦμα πρόθυμο, ἡ σὰρξ ὅμως εἶναι ἀσθενής. Καὶ δὲν εἶναι μόνο ἡ σάρξ. Μαζί με τὴν σάρκα, μὲ τὴν φύσι, ὑπάρχουν οἱ ἕξεις, οἱ συνήθειες, οἱ τόποι, τὰ περιβάλλοντα, τὰ πρόσωπα, τὰ πράγματα καὶ ὁ ἴδιος ὁ διάβολος. Ὅλοι αὐτοὶ οἱ παράγοντες δημιουργοῦν τὴν ἀντίθεσι, καὶ μένει σὲ μᾶς μόνο ἡ πρόθεσι ἡ ἰδική μας καὶ ἡ ἐνεργοῦσα μυστηριωδῶς θεία Χάρις, ποὺ εἶναι παντοδύναμη.
Θεωρητικὰ ὅλα αὐτὰ εἶναι εὔκολα, πρακτικὰ ὅμως εἶναι δύσκολα, ὅπως ἀπὸ τὴν πεῖρα ὁ καθένας γνωρίζει. Ἀποφασίζομε κάθε πρωί, κάθε στιγμή, ὅτι ἀπὸ τώρα καὶ στὸ ἑξῆς δὲν θὰ ὑποδουλωθοῦμε στὰ πάθη. Ναί, ἀλλὰ τὰ πάθη δὲν ἀφορίζονται, δὲν ἐξορκίζονται, γιὰ νὰ τοὺς ποῦμε «φύγετε» καὶ δὲν σᾶς θέλομε καὶ νὰ φύγουν, θέλουν τιτανικὴ μάχη καὶ ἀντίδρασι γιὰ νὰ φύγουν. Καὶ αὐτὸ γίνεται ὅταν νικήσῃ ἡ Χάρις, ὄχι ὁ ἄνθρωπος. Διότι τὰ πάθη καὶ οἱ ἀρετὲς εἶναι ὑπεράνω τῆς φύσεώς μας. Δὲν τὰ πιάνομε, δὲν τὰ ἐλέγχομε. Αὐτὰ μόνο ἡ θεία Χάρις θὰ τὰ διώξη, θὰ ἀπελάσῃ τὰ πάθη καὶ θὰ ἑλκύσῃ τὶς ἀρετές. Πότε ὅμως; Ὅταν ἐμεῖς ἐπιμένωμε.
Γι᾿ αὐτὸ ὁ Ἰησοῦς μᾶς ἐτόνισε τὴν ὑπομονὴ καὶ τὴν ἐπιμονή. «Ἐν τῇ ὑπομονῇ ἡμῶν κτήσασθε...». Καὶ στὶς προσευχὲς ἀκόμα, λέγει: «κρούετε, ζητεῖτε, μὴ ἐκκακῆτε ἐν ταῖς προσευχαῖς». Καὶ ἀναφέρει τὰ παραδείγματα ἐκεῖνα, μὲ τὰ ὁποῖα μᾶς ντροπιάζει. Ἐὰν σᾶς ζητήσῃ τὸ παιδί σας ψωμί, θὰ τοῦ δώσετε πέτρα; Καὶ ἂν σᾶς ζητήσῃ νὰ τοῦ δώσετε ψάρι, θὰ τοῦ δώσετε φίδι; Ἐὰν ἐσεῖς ποὺ εἶστε πονηροί, δίδετε ἀγαθὰ δόματα στὰ παιδιά σας, ὁ Οὐράνιος Πατὴρ δὲν θὰ δώσῃ Πνεῦμα Ἅγιο εἰς ἐκείνους ποὺ τὸ ζητοῦν; Καὶ «ὑπὲρ ἐκ περισσοῦ ὧν αἰτούμεθα ἢ νοοῦμεν» θὰ δώσῃ. Εἶναι ἀδύνατο νὰ καταργηθοῦν οἱ θεῖες αὐτὲς ὑποσχέσεις. Ὁ Ἰησοῦς μᾶς λέγει ὅτι, «ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ παρελεύσονται οἱ δὲ λόγοι μου οὐ μὴ παρέλθωσι». Γι᾿ αὐτὸ τὸν σκοπὸ ἦλθε ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ στὴν γῆ. Δὲν εἶχε ἀνάγκη ὁ Θεὸς Λόγος νὰ ὑποστῇ τὴν «κένωσι» εἰ μὴ μόνο γιὰ τὴν ἐπιστροφὴ τοῦ ἀνθρώπου στοὺς κόλπους τῆς θείας ἀγάπης. Αὐτὴ εἶναι ἡ «καινὴ κτίσις» ποὺ εἶναι ἀνωτέρα της προηγουμένης.
Ὑπάρχει καὶ ἕνα ἄλλο μυστήριο ἀκόμα ποὺ μᾶς παρέδωσαν οἱ Πατέρες μας, τὸ ὁποῖο πρέπει ὁπωσδήποτε νὰ ξέρετε. Τὸ μυστήριο εἶναι τοῦτο. Πολλὲς φορές, ἐνῷ τὰ πράγματα πᾶνε καλά, ἡ ἴδια ἡ Χάρις ἀφήνει τὸν πειρασμό· καὶ διευκρινίζω καλύτερα. Ἡ Χάρις δὲν δημιουργεῖ ποτὲ πειρασμό. Ἀλλοίμονο, εἶναι βλάσφημο νὰ τὸ πῇ κανείς. Δὲν πηγάζει ἀπὸ τὸ φῶς σκότος, ποτέ.
Καὶ ἐξηγοῦμαι σαφέστερα. Ἐγὼ ἐπιμένω ἀγωνιζόμενος ἐναντίον ἑνὸς πάθους ποὺ μὲ ἐνοχλεῖ· κατὰ τῆς κακῆς ἕξεως ποὺ μὲ πιέζει· θέλω νὰ φύγη· παρακαλῶ τὸν Θεὸ νὰ μοῦ δώσῃ ἐκεῖνο ποὺ μοῦ χρειάζεται. Ὁ Θεὸς μέσα στὴν πανσωστική του πρόνοια, ποὺ περικλείει τὰ πάντα, βλέπει ὅτι δὲν εἶναι ὥρα νὰ τὸ δώσῃ. Ἡ ἴδια ἡ Χάρις, ἐνῷ ἔπρεπε νὰ λειτουργήσῃ καὶ νὰ κάνῃ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα, δὲν τὸ κάνει. Δὲν τὸ κάνει γιὰ τὸν λόγο ποὺ ξέρει, ἐπειδὴ ὁ Θεὸς εἶναι ἀνενδεὴς καὶ οἱ τρόποι ποὺ ἐπεμβαίνει εἶναι Θεοπρεπεῖς, καὶ ὅ,τι κάνει ὁ Θεὸς εἶναι παντέλειο. Ὅ,τι κάνει ὁ Θεὸς δὲν εἶναι μερικό, εἶναι γενικό. Ἑπομένως στὴν γενικότητα αὐτὴ χρειάζεται ὁ χρόνος. Διότι μαζὶ μὲ τὴν περίστασι, ὁ Θεὸς περικλείει πολλὰ μαζί. Χρειάζεται ὑπομονή, οὕτως ὥστε νὰ ἑτοιμασθοῦν καὶ τὰ πρόσωπα καὶ οἱ παράγοντες καὶ οἱ τόποι καὶ ὁ χρόνος καὶ ἀκόμα καὶ αὐτὴ ἡ ἰδιοσυγκρασία. Καὶ τότε ἔρχεται καὶ τὸ τελειώνει, τὸ φέρει εἰς πέρας.
Ὑπάρχουν καὶ ἄλλες πτυχὲς πάνω στὸ ἴδιο θέμα ποὺ μᾶς παρέδωσαν οἱ Πατέρες. Πολλὲς φορὲς προλαμβάνει ἡ Χάρις καὶ δίδει ἕνα κανόνα καὶ ἀφήνει τὸν ἄνθρωπο ἀβοήθητο σὲ μία περίστασι, γιὰ νὰ τὸν σώσῃ ἀπὸ ἕνα ἐπερχόμενο πειρασμὸ τὸν ὁποῖο ξέρει ὁ Θεὸς ὅτι θὰ ἐπάθαινε μέσα στὴν ἀπειρία καὶ στὴν ἀτέλειά του. Εἶναι τόσα τὰ μυστήρια, ποὺ δὲν ἠμπορῇ νὰ τὰ γνωρίζῃ κανείς.
Ἄλλες φορὲς ἡ Χάρις προορίζει ἕνα ἄνθρωπο γιὰ νὰ γίνῃ ὁδηγὸς ἄλλων καὶ τὸν πειράζει ἰδιαίτερα αὐτὸν γιὰ νὰ τὸν ἑτοιμάσῃ, οὕτως ὥστε στὴν κατάλληλη στιγμὴ νὰ εἶναι ἀπὸ ὅλες τὶς ἀπόψεις πεπειραμένος καὶ νὰ δυνηθῇ νὰ σταθῇ μέσα στὴν Ἐκκλησία καὶ νὰ γίνῃ φωστῆρας, ὁδηγὸς καὶ καθοδηγητὴς τῶν ἄλλων. Τὸν δοκιμάζει μὲ ἕνα ἄλλο τρόπο μυστηριώδη καὶ ἀσυνήθιστο. Εἶδες τί λέει; «Μήπως δὲν ἔχει ἐξουσία ὁ κεραμεὺς τοῦ πηλοῦ; Νὰ κάνῃ ἀπὸ τὸν ἴδιο πηλὸ ὅ,τι θέλει;» Ἔτσι καὶ ἡ Χάρις. Ὅλα αὐτὰ μᾶς πείθουν ὅτι χρειάζεται ὑπομονὴ καὶ καρτερία· οὐδέποτε μικροψυχία.
Ἐφ᾿ ὅσον ὁ Ἰησοῦς μᾶς λέγει ὅτι «οἱ λόγοι μου, οὐ μὴ παρέλθωσι», νὰ εἶστε βέβαιοι ὅτι κανενὸς ἡ ἐλπίδα δὲν θὰ διαψευσθῇ. Μόνο οἱ ἄνθρωποι ἠμποροῦν νὰ ἀπατήσουν τοὺς ἄλλους, διότι εἶναι πεπερασμένοι καὶ ἔχουν τὶς γνώσεις τους περιορισμένες. Στὸν Θεὸ δὲν συμβαίνει τὸ ἴδιο. Ὁ,τιδήποτε τοῦ ζητήσομε καὶ ἀφορᾷ τὴν σωτηρία μας θὰ τὸ πάρωμε.
Μοῦ εἶπε ἕνας ἀληθινὰ πνευματικὸς ἄνθρωπος, ὅτι ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ποὺ ἐξεκίνησε, τοῦ ἔδειξε ὁ Θεὸς τὴν Χάρι Του καὶ τὸν ἔβαλε στὸν σωστὸ δρόμο. Μέσα στὸν ἀγῶνα του τότε, παρεκάλεσε τὸν Θεὸ νὰ τὸν ἀπαλλάξῃ ἀπὸ μία κατάστασι ποὺ τοῦ φαινόταν πολὺ δύσκολη καὶ ἦταν ἀδύνατο νὰ ἀντέξη. Παρ᾿ ὅλο ποὺ προσευχήθηκε πολὺ δὲν εἶδε καμμιὰ λύσι στὸ πρόβλημά του. Ἐπέρασαν σαράντα δυὸ χρόνια· καὶ τότε τοῦ εἶπε καθαρὰ ἡ Χάρις: «Θυμᾶσαι, ποὺ μὲ παρεκάλεσες νὰ σοῦ ἀποκαλύψω τὸ θέλημά μου γιὰ ἐκεῖνο τὸ πρᾶγμα; Αὐτὸ εἶναι ποὺ ἔκανες τώρα». Καὶ αὐτὸς ἀπάντησε: «Καὶ ἐὰν δὲν ἔκανα ἔτσι τόσα χρόνια καὶ ἔκανα ἀλλοιῶς;» Καὶ ἀπεκρίθη ἡ Χάρις: «Θὰ ἐχάνεσο». Ἔτσι εἶναι τὰ μυστήρια, γι᾿ αὐτὸ χρειάζεται νὰ κάνωμε ὑπομονή.
Στὸ βίο τοῦ Ἁγίου Σεραφεὶμ τοῦ Σάρωφ, κάποιος Ρῶσσος ὠνόματι Μοτοβίλοφ εἶχε ἀπορία, τί σημαίνει Χάρις. Καὶ ἐνῷ εἶχε αὐτὴ τὴν ἀπορία καὶ προσευχόταν, ὁ Θεὸς δὲν τοῦ ἔδειξε τίποτε. Τελικὰ αὐτὸς τὸ ἐξέχασε. Ὅταν ἐπέρασαν εἴκοσι πέντε χρόνια, τὸν ἐφώναξε ὁ Ἅγιος Σεραφεὶμ καὶ τοῦ λέγει: «Ἔλα ἐδῶ τώρα νὰ ἰδῇς αὐτὸ ποὺ ἐζήτησες πρὶν τόσα χρόνια. Ὁ Θεὸς ἀργεῖ ἀλλὰ δὲν ξεχνᾷ».
Ὅταν θέλωμε νὰ σωθοῦμε ἀγωνιζόμεθα νὰ ἀποβάλωμε τὰ πάθη μας καὶ ἐπιθυμοῦμε διακαῶς νὰ κατοικήσῃ μέσα μας ἡ Χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ νὰ μᾶς δείξῃ αὐτὴ τί θέλει νὰ κάνωμε. Εἶναι αὐτὸ ποὺ μᾶς εἶπε ὁ Ἰησοῦς μας: «Ζητεῖτε πρῶτον τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν» καὶ τὰ ὑπόλοιπα «προστεθήσεται ὑμῖν».
Ὅταν ἐμεῖς ὀρθοποδοῦμε, θὰ ἐπιτύχωμε περισσότερο ἀπὸ ὅτι ὑπολογίσαμε. Ἑπομένως νὰ μένετε πιστοὶ στὶς καλές σας ἀποφάσεις ἔστω καὶ ἂν χιλιάκις ἐπιχειρήσετε καὶ δὲν ἐπιτύχετε. Μὴ νομίζετε ὅτι ἄλλαξε κάτι. Οὔτε ἐμεῖς ἀλλάξαμε, οὔτε ὁ Θεός, οὔτε φυσικὰ καὶ ὁ διάβολος. Τὸ «αἰτεῖτε καὶ λήψεσθε» εἶναι πραγματικότης. Ἐφ᾿ ὅσον αἰτήσαμε θὰ λάβωμε, ἐφ᾿ ὅσον ἐζητήσαμε θὰ μᾶς δώσουν, ἐφ᾿ ὅσον ἐκρούσαμε θὰ μᾶς ἀνοίξουν. Ὁ ἥλιος εἶναι δυνατὸ νὰ μὴν ἀνατείλῃ, ἀλλὰ ἐμεῖς δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ἀποτύχωμε.
Δὲν εἶναι τυχαῖο, τὸ ὅτι μᾶς ἐκάλεσε ὁ Θεὸς νὰ τὸν ἀκολουθήσωμε. Ποιός μᾶς ἔφερε ἐδῶ; Ποιός μᾶς ἐνίσχυσε νὰ ἀρνηθοῦμε τὴν φύσι καὶ νὰ γίνωμε περίγελως τοῦ κόσμου καὶ νὰ εἴμεθᾳ αὐτοεξόριστοι; Καὶ ὄχι μόνο τοῦτο, ἀλλὰ νὰ στενάζωμε μήπως γλυστρίσωμε καὶ ξεφύγωμε λίγο ἀπὸ τὴν ἐγκράτεια· μήπως κοιμηθήκαμε λίγο περισσότερο· μήπως ἀποφύγαμε τὸν κόπο· μήπως ἐξεφύγαμε λίγο ἀπὸ τὴν ὑπακοή. Γι᾿ αὐτὰ στενάζομε. Αὐτὰ εἶναι ἡ ἐνεργὸς Χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ποὺ εὑρίσκεται μαζί μας καὶ μᾶς πείθει καὶ μᾶς πληροφορεῖ. Αὐτὰ εἶναι πραγματικότης ὄχι λόγια λαλούμενα, λόγια ἀφηρημένα. Κρατοῦμε στὰ χέρια μας τὶς ἀποδείξεις τῆς ἐλεημοσύνης τοῦ Χριστοῦ.
«Τὸ μεῖζον» τὸ ἔδωσε. Δὲν θὰ δώσει τὸ ἐλάχιστον; «Ἔτι ἁμαρτωλῶν ὄντων ἡμῶν, ὑπὲρ ἡμῶν ἀπέθανε». Ἐὰν αὐτὸς ἐσταυρώθη καὶ διὰ τοῦ Σταυροῦ κατήργησε τὴν ἁμαρτία καὶ ἐσφράγισε τὸ διαβατήριο τῆς εἰσόδου μας στὴν ζωὴ παρέχοντας καὶ τὴν ἄφεσι τῶν ἁμαρτιῶν μας, τώρα ἀπομένει σὲ μᾶς νὰ κάνωμε λίγη ὑπομονή. Νὰ μὴν γυρίσουμε πίσω, ἀλλὰ νὰ ἀναμένωμε ὡς δοῦλοι τὸν Κύριό μας «πότε ἀναλύσει ἐκ τῶν γάμων». Καὶ θὰ ἀναλύσῃ καὶ θὰ φωνάξῃ τὸν καθένα· καὶ θὰ ἀπαντήσωμε καὶ ἐμεῖς μὲ καύχημα. «Παρόντες, Κύριε, ἐδῶ εἴμεθα. Ἀφ᾿ ἧς στιγμῆς μᾶς ἐκάλεσες, ἀναμέναμε πότε θὰ ἔλθῃς νὰ μᾶς δώσῃς τὴν ἐπαγγελία». Ὁπόταν θὰ ἀκούσωμε τό: «Εὐ, δοῦλοι ἀγαθοὶ καὶ πιστοί».
Αὐτὲς εἶναι πραγματικότητες. Αὐτὰ τὰ ζῆτε καὶ θὰ τὰ ζήσετε ἀκόμη περισσότερο, ἐὰν δώσετε περισσότερη σπουδὴ στὴν μελέτη καὶ γενικὰ στὴν πνευματικὴ ἐργασία. Νὰ κάνετε τὴν διακονία σας μὲ λεπτομέρεια καὶ ὑπακοή. Νὰ βλέπετε στὸ πρόσωπο τοῦ Γέροντα τὴν πραγματικὴ παρουσία τοῦ θείου θελήματος. Ὁ καθένας νὰ σκέπτεται ὅτι ζῇ ὁ ἑαυτός του, καὶ ὁ Χριστός.
Μόλις τελειώσετε τὴν διακονία σας νὰ εἶστε χαρούμενοι μεταξύ σας ὄχι σκυθρωποὶ καὶ νὰ μὴν ἀποφεύγετε ὁ ἕνας τὸν ἄλλο. Νὰ εἶσθε εὐγενικοὶ καὶ πρόθυμοι. Μὴν ὁμίλητε ὅμως ἄσκοπα. Ἀπὸ τὴν πολυλογία «οὐκ ἐκφεύξεταί τις ἁμαρτίαν». Λέγει ὁ σοφὸς Σειράχ: «Μεταξὺ ἁρμῶν λίθων πύγνηται πάσσαλος καὶ μεταξὺ πράσεως καὶ ἀγορασμοῦ ἐμφωλεύει ἁμαρτία». Πράσις καὶ ἀγορασμὸς κατὰ τοὺς Πατέρας εἶναι τὸ «δοῦναι καὶ λαβεῖν». Νὰ ἀκούσω καὶ νὰ ἀκούσῃς. Μὰ αὐτὰ εἶναι γιὰ μᾶς; Αὐτὰ εἶναι γιὰ τοὺς ἀργόσχολους τοῦ κόσμου τούτου, ποὺ ὁμιλοῦν περὶ ἀνέμων καὶ ὑδάτων. Ἐμεῖς ποιὰ σχέσι ἔχομε μὲ τὸν κόσμο τοῦτο; Γιὰ μᾶς εἶναι τὰ μυστήρια τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Ἐκεῖνα μᾶς ἀπασχολοῦν. Ἐμᾶς μᾶς ἀπασχολεῖ ὁ οὐρανός. Ἄνω σχῶμεν τὰς καρδίας. Ποῦ; Ἐκεῖ «ὅπου, ὑπὲρ ἡμῶν εἰσῆλθεν Ἰησοῦς, εἰς τὰ Ἅγια αἰωνίαν λύτρωσιν εὑράμενος».
Ἐκεῖ, στὸ οὐράνιο καταπέτασμα, ἐκεῖ νὰ ἀποβλέπωμε, ἐκεῖ εἶναι ἡ πατρίδα μας. «Οὐκ ἔχομεν ᾧδε μένουσαν πόλιν ἀλλὰ τὴν μέλλουσαν ἐπιζητοῦμεν». Εἴμαστε Οὐρανοπολίται. «Μνήσθητι τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν ἵνα ἡ ἐπιθυμία αὐτῆς κατὰ μικρὸν - μικρὸν ἑλκύσῃ σε», λέγει ὁ Ἀββᾶς Ἡσαΐας. Καὶ αὐτὴ ἡ μνήμη αὐξάνει μέσα μας τὸν ζῆλο.
Αὐτὰ ἤθελα νὰ σᾶς ὑπενθυμίσω τὴν περίοδο αὐτὴ τῆς περιεκτικῆς μετανοίας. Ἔτσι προχωροῦμε «ἀφορῶντες εἰς τὸν τῆς πίστεως ἀρχηγὸν καὶ τελειωτὴν Ἰησοῦν», τὸ κέντρο τῆς ἀγάπης μας, ποὺ μᾶς ἐκάλεσε καὶ μᾶς ἔδωσε τὴν ὀσμὴ τῆς εὐωδιᾶς τῆς κλήσεώς Του καὶ μᾶς ἔβαλε στὸν δρόμο τῶν Ἁγίων.
Ἐρ.: Γέροντα, μᾶς μιλήσατε προηγουμένως γιὰ τὸ ἀτελὲς τοῦ Ἀπ. Πέτρου, πρὸ τῆς Πεντηκοστῆς. Λόγω τῆς ἀτέλειάς του ἀρνήθηκε τὸν Κύριό μας;
Ἀπ.: Τὸ θέμα τῆς ἀρνήσεως τοῦ Πέτρου, κατὰ τὶς κρίσεις τῶν Πατέρων, εἶναι οἰκονομία. Διότι δὲν ἦτο δυνατὸ ὁ Πέτρος, ὁ ὁποῖος εἰς ὅλη τὴν περίοδο ποὺ ἦταν μαζὶ μὲ τὸν Χριστὸ καὶ ἔδειξε τόσο ζῆλο καὶ τόση ταπεινοφροσύνη, νὰ πέσῃ σὲ τόσο μεγάλο λάθος, νὰ ἀρνηθῇ τρεῖς φορὲς τὸν Δεσπότη Χριστό. Δὲν εἶναι λογικὸ αὐτό. Θυμηθεῖτε τὴν ὁμολογία τοῦ Πέτρου! Ὅταν ὁ Ἰησοῦς μᾶς ἐρώτησε: «Ὑμεῖς δὲ τίνα μὲ λέγετε εἶναι;» ὁ Πέτρος ὡμολόγησε καὶ εἶπε: «Σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος». Καὶ ὁ Ἰησοῦς μας ἐγύρισε καὶ τοῦ εἶπε: «Μακάριος εἶ, Σίμων Βαριωνᾶ, ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέ σοι, ἀλλ᾿ ὁ Πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς. Κἀγὼ δὲ σοὶ λέγω ὅτι σὺ εἶ Πέτρος, καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τὴν Ἐκκλησίαν». (Ματθ. 16,16-18).
Ὁ Πέτρος κατὰ φύσι ἦταν πολὺ ζηλωτὴς καὶ ἀσυμβίβαστος. Μέσα στὴν πανσοφία Του ὁ Θεός, μετὰ τὴν θερμή του ὁμολογία, τὸν ἔθεσε θεμέλιο Γῆς Ἐκκλησίας. Ἐπειδὴ ὅμως ἡ Ἐκκλησία θὰ ἀγκάλιαζε ὅλη τὴν ἀνθρώπινη φύσι, ὅλους τοὺς χαρακτῆρες, ὄχι μόνο τοὺς ζηλωτὲς καὶ ἰσχυροὺς ἀλλὰ καὶ τοὺς ἀσθενεῖς καὶ ἀδυνάτους, ἐπιτρέπει ὁ Κύριος τὴν τριπλῆ ἄρνησι. Διότι, μὴν ξεχνᾶμε· οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι εἶναι ἀσθενεῖς καὶ ἀδύνατοι. Οὔτε στοὺς πέντε ἀνὰ ἑκατὸ δὲν θὰ εὕρωμε ἰσχυροὺς χαρακτῆρας, οἱ ὁποίοι ἀγάπησαν τὸν Θεὸ ἐξ ὁλοκλήρου καὶ μὲ τὴν ὁρμὴ τῆς ἀγάπης τους ἔδειξαν αὐταπάρνησι. Γι᾿ αὐτοὺς λοιπὸν τοὺς ὑπολοίπους ἀσθενεῖς ἔγινε οἰκονομία. Ὁ Πέτρος ὅμως ὡς ζηλωτὴς καὶ ἰσχυρός, ποὺ δὲν εἶχε μέσα του νόημα συγκαταβάσεως, δὲν θὰ τὸ καταλάβαινε αὐτό.
Ἑπομένως κάνει μία οἰκονομία ὁ Θεὸς καὶ ἐπιτρέπει νὰ τὸν ἀρνηθῇ. Ὕστερα τὸν θεραπεύει μόνος Του. Τὸν πλησιάζει καὶ τοῦ λέει: «Πέτρε, φιλεῖς με; Πέτρε, ἀγαπᾷς με;» Ἐλυπήθη ὁ Πέτρος, δὲν τὸ κατάλαβε. Ἀλλὰ οἱ τρεῖς ἐρωτήσεις ἦταν ἡ θεραπεία τῆς τρισσῆς ἀρνήσεως.
Μὲ τὴν τριπλῆ Ὁμολογία, ὁ Πέτρος, ἐξήλειψε τὴν ἐνοχή. Ἔμαθε ὅμως ἐκ πείρας, ὅτι καὶ οἱ ζηλωταὶ ἀκόμη ἔχουν ἀνάγκη ἐπιεικείας.
Τὸ ἴδιο κάνει ὁ Θεὸς καὶ στὸν Ἀπ. Παῦλο. Ἐπειδὴ ἦταν ἡ σπονδυλικὴ στήλη τῆς Ἐκκλησίας, τὸν ἀφήνει στὴν ἀρχὴ νὰ γίνῃ διώκτης, ἐχθρός· καὶ ὕστερα τὸν παίρνει· καὶ αὐτὸς μὲ συναίσθησι βαθυτάτης ταπεινοφροσύνης λέγει: «Οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς καλεῖσθαι Ἀπόστολος, διότι ἔδιωξα τὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ». Ἔχω ὅμως ἕνα ἐλαφρυντικό, ὅτι «ἀγνοῶν ἐποίησα».
Βλέπετε μὲ πόση πανσοφία ὁ Θεὸς οἰκονομεῖ γιὰ νὰ δώσῃ καὶ σὲ μᾶς παρηγοριά. Διότι αὐτοὶ οἱ κορυφαῖοι ἐὰν ἔμπαιναν μὲ τὴν δύναμι τῆς ὁρμῆς τους μέσα στὴν Ἐκκλησία, ποῦ θὰ ἤξεραν ὅτι ἐμεῖς οἱ ἀδύνατοι δὲν ἠμποροῦμε τώρα νὰ κρατήσωμε; Μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο συγκαταβαίνει ἡ θεία ἀγαθότης πρὸς τὶς ἀδυναμίες τῶν ἀνθρώπων, ὥστε νὰ ἠμπορέσωμε καὶ ἐμεῖς νὰ φθάσωμε εἰς αὐτή. Κατεβαίνει ὁ Θεὸς γιὰ νὰ σηκωθοῦμε ἐμεῖς.
Ἐρ.: Γέροντα, μερικὲς φορὲς εἴμαστε κουρασμένοι ἀπὸ τὸ διακόνημα καὶ παρεξηγούμεθα μεταξύ μας. Τί γίνεται τότε;
Ἀπ.: Ὅταν εἶστε κουρασμένοι, νὰ εἶστε περισσότερο προσεκτικοί. Πάντοτε νὰ προηγῆται ἡ μεταξύ σας ἀγάπη, παρὰ ὁτιδήποτε ἄλλο. Καὶ ἂν συμβῇ αὐτό, μὲ πραγματική, ὄχι ὑποκριτικὴ ἀγάπη, νὰ πείσης τὸν ἀδελφό σου ὅτι παρεφέρθης χωρὶς νὰ τὸ καταλάβης. «Συγχώρεσέ με, ἀδελφέ μου, διότι παρεφέρθηκα.». Ὅταν ἔχετε ἀλληλεγγύη καὶ «εὔχεσθε ὑπὲρ ἀλλήλων» καὶ γενικὰ καλλιεργῆτε τὴν μεταξύ σας ἀγάπη καὶ ἑνότητα, αὐτὸς εἶναι ἕνας ἰσχυρὸς δεσμὸς ποὺ κάνει ἀνίσχυρο τὸν σατανᾶ.
Εὑρίσκομε πολλὰ παραδείγματα στοὺς Πατέρες, ποὺ φανερώνουν ὅτι ἐκεῖνοι ποὺ ἀγωνίζονταν μὲ τὴν χάρι τῆς ἀγάπης ὑπὲρ τῶν ἄλλων, ἐγίνοντο ἀφορμὴ νὰ σωθοῦν οἱ ἄλλοι ἀπὸ τὶς ἀδυναμίες ποὺ εἶχαν. Σᾶς ὑπενθυμίζω τὸ παράδειγμα τοῦ ἀδελφοῦ ἐκείνου, ποὺ ἐπολεμήθη στὴν σάρκα καὶ δὲν ἠμποροῦσε νὰ ἀντέξη. Ἦσαν δυὸ μαζί· καὶ εἶπε ὁ ἕνας στὸν ἄλλο. «Ἀδελφέ μου, νὰ μὲ συγχώρησης. Ἐγὼ δὲν ἠμπορῶ νὰ μείνω ἄλλο ἐδῶ. Ἀγωνίστηκα ὅσο ἄντεχα, ἄλλο δὲν ἠμπορῶ, θὰ φύγω νὰ πάω στὸν κόσμο νὰ νυμφευτῶ».
Ὁ ἀδελφὸς ἀφοῦ τὸν ἐνουθέτησε ἀρκετά, δὲν ἠμπόρεσε νὰ τὸν πείσῃ. Ὅταν ἦλθε ἡ ὥρα ποὺ θὰ ἔφευγε, τοῦ λέγει: «Θὰ ἔλθω καὶ ἐγὼ μαζί σου. Ἐπειδὴ εἴμαστε πνευματικοὶ ἀδελφοὶ καὶ ἐζήσαμε τόσα χρόνια μαζί, δὲν κρίνω σκόπιμο νὰ σὲ ἀφήσω μόνο σου».
- Μὰ ξέρεις τί κάνεις; Ἐγὼ πάω τώρα νὰ εὕρω γυναῖκα νὰ ἁμαρτήσω μαζί της. Ἐσὺ θάρθης μαζί μου;
- Δὲν θὰ ἁμαρτήσω ἀλλὰ θὰ ἔρθω. Δὲν θὰ σὲ ἀφήσω μόνο σου.
Καὶ πράγματι τὸν ἀκολούθησε, καὶ ὅταν ἔφθασε στὸν τόπο ἐκεῖνο ποὺ ὑπῆρχαν τέτοιες γυναῖκες, πῆγε αὐτὸς μέσα νὰ ἱκανοποιήσῃ τὴν ἐπιθυμία του. Ὁ ἄλλος ἐκάθησε ἀπ᾿ ἔξω καὶ παρεκάλει τὸν Θεό. «Θεέ μου, ἂν καὶ εἶναι ἡ τελευταία ὥρα, ἐσὺ ἠμπορεῖς νὰ τὸν σώσης». Καὶ πράγματι ὅταν ἐμπῆκε μέσα νὰ κάνῃ τὴν ἁμαρτία, μετεμελήθη. Ἀνεχαίτησε ὁ Θεὸς τὴν δύναμι τοῦ πολέμου καὶ συνῆλθε καὶ εἶπε: «Μὰ τί κάνω τώρα; Τόσα χρόνια στὴν ἔρημο, δὲν ἐχόρτασα ψωμὶ καὶ νερὸ καὶ ἦλθα τώρα γιὰ μία μικρὴ ἡδονή, νὰ γίνω ἀκάθαρτος, νὰ ἀρνηθῶ τὸν Χριστό μου καὶ νὰ χάσω τὸν κόπο μου ὅλο καὶ νὰ πάω μὲ τὸν διάβολο στὴν κόλασι;» Καὶ ἐγύρισε πίσω. Δὲν ἁμάρτησε. Πῆγε ἔξω στὸν ἀδελφό του λέγοντας; «Μετανόησα. Δὲν πωλῶ τὴν σωτηρία μου γιὰ τόσο φθηνὸ πρᾶγμα». Καὶ ἐπέστρεψαν στὸν τόπο τους. Καὶ ἀπεκάλυψε ἕνας ἀπὸ τοὺς Γέροντες, ὅτι διὰ τὸν κόπο αὐτοῦ ποὺ τὸν ἠκολούθησε ἐπῆρε ὁ Θεὸς τὸν πόλεμο ἀπὸ τὸν ἄλλο.
Βλέπετε; Καὶ ἐσεῖς ὅταν ἔχετε μεταξύ σας ἀγάπη, τότε γίνεται φραγμὸς σωτηρίας. Ἡ ἀγάπη τῶν ἄλλων προφυλάσσει, σκεπάζει καὶ καλύπτει ὅποιον εἶναι μακρυὰ καὶ ὅποιον εἶναι ἀδύνατος, καὶ ἔτσι δὲν ἠμπορεῖ ὁ ἐχθρὸς νὰ μᾶς κάνῃ κακό. Τόσο μεγάλο πρᾶγμα εἶναι ἡ ἀγάπη! Πραγματικὰ «οὐδέποτε ἐκπίπτει».
Τιμᾷ ἡ Ἐκκλησία μας τοὺς δυὸ μεγάλους Πατέρες, τοὺς Ἅγ. Παῦλο τὸν Θηβαῖο καὶ Ἰωάννη τὸν Καλυβίτη, τῶν ὁποίων ἡ ζωὴ εἶναι κάπως παράξενη, ἀλλὰ εἶναι αὐτὴ ποὺ ταιριάζει σὲ μᾶς τοὺς μοναχούς. Ὁ μὲν ἕνας, εἶναι σχεδὸν ἀπὸ τοὺς πρώτους ποὺ ἐξεκίνησαν νὰ γίνουν μοναχοί, ἀφοῦ ἀπαρνήθηκαν πραγματικὰ τὸν κόσμο καὶ ἐβγήκαν μόνοι τους ἔξω στὴν ἔρημο. Ἔζησαν μόνοι μὲ μόνο τὸν Θεό, πρωτάκουστο στὶς ἡμέρες τους καὶ σπάνιο φυσικά. Τρόπον τινά, ἦταν οἱ πρωτοπόροι ποὺ ἐχάραξαν τὸν δρόμο αὐτό. Ὁ δὲ δεύτερος, εἶναι μεταγενέστερος. Ξεκίνησε μικρὸ παιδάκι ἀπὸ τὸ σπίτι του, μὲ ζῆλο νὰ γίνῃ μοναχός. Μετὰ ἀπὸ μερικὰ χρόνια ἔφυγε ἀπὸ τὸ μοναστῆρι του καὶ ἐπέστρεψε καὶ ἐκάθησε στὴν εἴσοδο τῆς πατρικῆς του κατοικίας, ὅπου ἐκεῖ ἐτελείωσε τὴν ζωὴ μὲ ὑπεράνθρωπους ἀσκητικοὺς ἀγῶνας.
Τώρα διερωτᾶται κανείς. Ποιὸς εἶναι ἐκεῖνος ὁ παράγων ὁ ὁποῖος ἔδωσε τὴν δύναμι αὐτὴ γι᾿ αὐτοὺς τοὺς ὑπερφυσικοὺς ἀγῶνες: Διότι πραγματικὰ αὐτὸ εἶναι καὶ τὸ κέντρο τοῦ γενικοῦ ἐνδιαφέροντός μας.
Διότι καὶ ἐμεῖς πολλὲς φορὲς λέμε: «Γιατί δὲν ἠμποροῦμε: Καὶ πῶς αὐτοὶ ἠμπόρεσαν;»
Μέχρι τοῦ σημείου ποὺ ἐρευνοῦμε ἀκόμα καὶ στὰ μαρτύρια τῶν Ἁγίων, πῶς ἠμπόρεσαν,
ἀφοῦ ἦσαν πήλινες σάρκες σὰν καὶ ἐμᾶς· καὶ ὑπέμειναν τοὺς τρομεροὺς αὐτοὺς
ἀγῶνας, ποὺ μόνο ἡ ἀκοή των προκαλεῖ φρίκη! Νὰ πῇ κανεὶς ὅτι εἶναι ὑπερβολὲς αὐτά;
Ἀλλοίμονο κάτι τέτοιο καὶ νὰ τὸ σκεφθοῦμε. Ποιὸ εἶναι ὅμως τὸ μυστικό τους;
Ἐν ὀνόματι τίνος κατώρθωσαν αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι, οἱ πήλινοι, νὰ φθάσουν στὴν κατάστασι
αὐτή; Ἀσφαλῶς, πρῶτος λόγος εἶναι, ὅτι τὸ κατώρθωσαν διὰ τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ.
Τώρα ὅμως διερωτώμεθα.
Καλὰ ὁ Θεὸς ἦταν μόνο γιὰ αὐτούς; Γιὰ ἄλλες γενεὲς δὲν εἶναι; Ὁ Θεὸς μεροληπτεῖ;
Ἄλλους διαλέγει καὶ ἄλλους προωθεῖ καὶ ἐνισχύει, ἐνῷ ἄλλους ἀφήνει; Τὰ ἐρωτήματα
αὐτὰ εἶναι πάντοτε ἐπίκαιρα. Ὁ Θεὸς μὲν εἶναι αὐτὸς ποὺ δίνει τὴν Χάρι Του, ποὺ
κάνει «σημεῖα καὶ τέρατα», ὁ ἄνθρωπος δὲ εἶναι ἐκεῖνος ποὺ θέτει σὲ ἐνέργεια
αὐτὴ τὴν ἐπίδρασι τῆς Χάριτος. Ὕστερα αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος μὲ αὐτὴ τὴν Χάρι μαζὶ
κατορθώνει αὐτὰ τὰ ὑπερφυσικὰ πράγματα. Ποιὸς εἶναι λοιπὸν ὁ κυριώτερος παράγων;
Ποιὰ εἶναι ἡ αἰτία ποῦ προκαλεῖ αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὴν Χάρι; θὰ τὸ βροῦμε πάλι ἀπὸ
τοὺς Πατέρες μας. Κάποτε εἶχε γίνει ἕνας διάλογος μεταξὺ τοῦ Ὁσίου Παύλου
τοῦ Θηβαίου καὶ τοῦ Μεγάλου Ἀντωνίου. Ἐρώτησε ὁ Ὅσιος Παῦλος τὸν Μέγα
Ἀντώνιο: «Πῶς ἐγὼ ἀφοῦ ἔχω κάνει μεγαλύτερους ἀγῶνες ἀπὸ σένα, τὸ ὄνομά σου ἐκυκλοφόρησε
περισσότερο ἀπὸ τὸ ἰδικόν μου;» Καὶ φυσικὰ ὁ διάλογος δὲν ἦταν τόσο γι᾿ αὐτούς,
ὅσο γιὰ νὰ μείνῃ σὲ μᾶς. Καὶ λέει ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος, χαριεντιζόμενος. «Ἁπλούστατα,
γιατὶ ἐγὼ ἀγαπῶ πιὸ πολὺ ἀπὸ σένα τὸν Θεό. Καὶ ἀκριβῶς ἐπειδὴ ἀγαπῶ τὸν Θεὸ πιὸ
πολὺ ἀπὸ σένα, αὐτὴ εἶναι ἡ αἰτία ποὺ ἐξαπλώθηκε πιὸ πολὺ τὸ ὄνομά μου».
Πιὸ πολύ, τώρα, ἀρχίζει νὰ ξεδιπλώνεται τὸ μυστήριο. Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἔχει μεγαλυτέραν ἀπόδοσι, ἐκεῖνος εἶναι ποὺ ἀγαπᾷ περισσότερο τὸν Θεὸ καὶ σὲ τοῦτον ἐπιδρᾷ πιὸ πολὺ ἡ θεία Χάρις. Νὰ τὸ κλειδί! Πῶς καὶ ἐμεῖς ἠμποροῦμε νὰ ἀγαπήσωμε πρακτικώτερα, κατὰ αὐτὸ τὸν τρόπο τὸν Θεό, οὕτως ὥστε νὰ αὐξηθῇ καὶ σὲ μᾶς περισσότερο ἡ Χάρις, γιὰ νὰ ἠμπορέσωμε νὰ δρασκελίσωμε αὐτὲς τὶς ἐλεεινότητες ποὺ μᾶς περισφίγγουν καὶ νὰ ἐπιτύχωμε τὴν πνευματική μας προαγωγή; Αὐτὸ εἶναι τὸ πιὸ ἐπίκαιρο ἐρωτηματικὸ ποὺ ἠμποροῦμε νὰ προβάλωμε καὶ ἀπασχολεῖ ἰδιαίτερα ἐμᾶς τοὺς μοναχούς. Γιὰ νὰ δείξωμε πρακτικὰ πόσο ἀγαποῦμε τὸν Θεό, πρέπει νὰ τηροῦμε τὶς ἐντολές Του· «ὁ μὴ ἀγαπῶν με, τοὺς λόγους μου οὐ τηρεῖ» (Ἰωάν. 14,23) καὶ πάλι «ἐκεῖνος ἐστὶν ὁ ἀγαπῶν με, ὁ ἔχων τὰς ἐντολάς μου καὶ τηρῶν αὐτάς» (Ἰωάν. 14,21). Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο πρακτικώτερα μπορῶ νὰ πῶ, ποὺ τὸ ἀκούομε καὶ ἀπὸ τοὺς Πατέρες μας καὶ εἶναι ἄξιο ἐφαρμογῆς καὶ προκαλεῖ σὲ ἕνα μεγάλο ποσοστὸ αὐτὸ τὸ ἀποτέλεσμα, εἶναι ἡ ἐκδήλωσι τῆς ἀγάπης πρὸς τὸν Θεό. Αὐτὴ ἀρχίζει ἀπὸ τὴν μνήμη τοῦ Θεοῦ. Ἕνας ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος λέει ὅτι ἀγαπᾷ κάποιον καὶ δὲν τὸν ἐνθυμᾶται, εἶναι σὰν νὰ μὴ λέγῃ τὴν ἀλήθεια. Ἔχομε πεῖρα ὅλοι μας. Ἕνα πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀγαποῦμε, ποὺ μᾶς ἐνδιαφέρει, σὲ αὐτὸ σχεδὸν κολλάει ὁ νοῦς μας. Ἐὰν καὶ ἐμεῖς πραγματικὰ θέλωμε νὰ ἀγαπήσωμε τὸν Θεό, εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νὰ βιάσωμε τὸν ἑαυτό μας στὴν συνεχῆ μνήμη Του. Νὰ γίνῃ αὐτὸ ποὺ λέει ὁ Ἅγ. Γρηγόριος ὁ Θεολόγος· «μνημονευτέον τοῦ Θεοῦ μᾶλλον ἢ ἀναπνευστέον». Νὰ τώρα τὰ κλειδιά, τὸ ἕνα πίσω ἀπὸ τὸ ἄλλο.
Ἀνοίγουν τὰ μυστήρια, τὰ ὁποῖα ἴσως νὰ ἦταν κλειστὰ γιὰ μᾶς. Εἶναι γεγονὸς ὅτι οἱ Πατέρες τῶν πρώτων αἰώνων εἶχαν αὐστηρότατη φιλοπονία καὶ βία. Εἰσῆλθαν, ὅπως λένε μόνοι τους, μὲ τέτοια σκληρότητα ζωῆς, μὲ τέτοια σκληρὰ φιλοπονία, ποὺ ὄχι μόνο δὲν ὑπετάχθησαν σὲ κανένα τρόπο ἡδονῆς καὶ φιλαρέσκειας, ἀλλὰ οὔτε στοὺς νόμους τῆς χρείας δὲν ἔφθαναν. Μὲ τὴν βία τῆς φιλοπονίας ποὺ εἶχαν, ἑπόμενο ἦτο νὰ εὕρουν καὶ ἕνα ἀντίκρυ τὸ νὰ κρατοῦν τὴν μνήμη Του. Γι᾿ αὐτὸ καὶ καλλιέργησαν περισσότερο τὸ θέμα τῆς εὐχῆς καὶ τῆς ἐσωστρέφειας καὶ ὕψωσαν τὸ θέμα τῆς μονολόγιστης εὐχῆς σὲ περιωπή. Αὐτὸ παρέμεινε καὶ παρατείνεται μέχρι καὶ σὲ μᾶς. Καὶ εἶναι παρήγορο καὶ εὐχάριστο γεγονός. Γιατὶ καὶ ἐμεῖς, πραγματικά, περισσότερο ἀπὸ τοὺς προγενεστέρους Πατέρες μας, εἴμεθα φιλάσθενοι καὶ δὲν ἔχομε οὔτε αὐταπάρνησι, ἀλλὰ οὔτε καὶ δύναμι.
Θέλομε ὅμως νὰ σωθοῦμε καὶ τὸ πρόβλημα εἶναι διπλό. Θέλομε νὰ σωθοῦμε - καὶ πρέπει ὁπωσδήποτε νὰ σωθοῦμε - ἀλλὰ καὶ τὰ πάθη μας, χάριν τοῦ ὅτι εἴμεθα ἀδύνατοι καὶ δὲν ἔχομε αὐταπάρνησι, εἶναι περισσότερο ἰσχυρὰ μέσα μας. Δυστυχῶς εἴμεθα καὶ περισσότερο ἁμαρτωλοί. Πρέπει λοιπὸν ὁπωσδήποτε νὰ ἀπαλλαγοῦμε ἀπὸ ὅλα αὐτά, διότι παρόντων τῶν παθῶν, σωτηρία δὲν ἠμπορεῖ νὰ γίνῃ. Ἑπομένως, πάσῃ σπουδῇ ἔχομε ἀνάγκη τῆς ἐπιδράσεως τῆς Χάριτος, οὕτως ὥστε αὐτὴ νὰ μᾶς βοηθήσῃ, νὰ μᾶς ἐλευθερώσῃ ἀπὸ τὴν αἰχμαλωσία τῶν παθῶν καὶ ἀδυναμιῶν μας, καὶ νὰ μᾶς ὁδηγήσῃ στὴν σωτηρία. Ἄρα ἔχομε μεγαλυτέραν ἀνάγκη ἀπὸ τοὺς προηγουμένους νὰ βροῦμε τὴν θεία Χάρι μέσα μας νὰ ἐνεργῇ καὶ ποιοτικὰ καὶ ποσοτικά. Γι᾿ αὐτό, τὸ μόνο ποὺ μᾶς μένει μετὰ ἀπὸ ὅλα αὐτά, εἶναι ἡ ἐκδήλωσι τῆς ἀγάπης μας πρὸς τὸν Θεὸ μέσῳ τούτου τοῦ τρόπου, τῆς μνήμης Του. Γι᾿ αὐτὸ ἐπιβάλλεται νὰ πιέζωμε τὸν ἑαυτό μας στὴν εὐχή. Δὲν ὑπάρχει καλλίτερος τρόπος ἀπὸ αὐτόν, ποὺ νὰ κρατάῃ ὁ ἄνθρωπος τὴν μνήμη του στὸν Θεό. Ὅλες οἱ ἀρετὲς εἶναι, τρόπον τινά, δρόμοι, μονοπάτια ποὺ ὁδηγοῦν στὸν Θεό, στὴν μνήμη Του καὶ στὴν σχέσι μαζί Του. Ὅλες οἱ ἐντολὲς τηρούμενες, ἐκεῖ ὁδηγοῦν. Ἄλλη ὅμως ἀρετὴ ἀπὸ τὴν εὐχή, ποὺ νὰ μᾶς ὁδηγῇ κατ᾿ εὐθεία καὶ κατ᾿ ἐνέργεια στὴν μνήμη τοῦ Θεοῦ, δὲν ὑπάρχει. Αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ λόγος ποὺ οἱ Πατέρες μας ποὺ ζήσαμε κοντά τους, ἐπέμεναν πολὺ σὲ αὐτὸ τὸν τομέα. Ἀλλὰ καὶ ἂν ἐρωτᾶτε, καὶ ἡ ἰδική μου ἐντολὴ σὲ σᾶς εἶναι τούτη μόνο, ὥστε νὰ μὴ ξεχνᾶμε ὅτι σὰν μοναχοί, πέρα ἀπὸ τὶς ὑπόλοιπες ὑποχρεώσεις ποὺ κρατᾶμε, ἡ εὐχὴ εἶναι τὸ κεφάλαιο ὅλων. Στὰ ἄλλα ὅλα ὑπάρχει μία οἰκονομία· ἐδῶ δὲν ὑπάρχει κάτι τέτοιο.
Ἠμποροῦμε ὅλοι μας ὅταν θέλωμε νὰ ἐπιμένωμε σὲ αὐτό. Καὶ ἱστάμενοι, καὶ καθήμενοι, καὶ ἄρρωστοι, καὶ δουλεύοντες, καὶ περιπατοῦντες, καὶ τρώγοντες, καὶ ὁτιδήποτε κάνοντες ὅσο εἴμεθα ξύπνιοι, ὥστε νὰ γίνῃ συνήθεια ἀκόμη καὶ στὸν ὕπνο μας ἡ εὐχή. Γιατὶ σὲ ἐκεῖνον ποὺ ἔχει προχωρήσει ἡ εὐχή, ἐνεργεῖ καὶ στὸν ὕπνο του ἀκόμα. Πρέπει νὰ σπουδάζετε καὶ νὰ προσπαθῆτε. Μὴν ὑποχωρῆτε κατ᾿ οὐδένα τρόπο.
Πᾶμε στὰ κελιά μας τώρα καὶ ἀρχίζομε. Ἔρχεται φυσικὰ ἡ ἀντίστασι, ὁ πόλεμος. Αὐτὰ τὰ ξέρομε. Ἠμπορεῖ μιὰ ἢ δυὸ βραδιές, μιὰ ἑβδομάδα, 15 μέρες, νὰ ἔχωμε ἐπίδοσι στὴν εὐχὴ καὶ νὰ αἰσθανόμαστε εἰρήνη. Αὐτὸ εἶναι ἀδύνατο νὰ μείνη, θὰ διακοπῇ, θὰ ἔρθῃ ὁ ὕπνος, ἡ ἀκηδία, οἱ λογισμοὶ καὶ χίλια δυὸ κακά, ἀπὸ τὰ ὁποῖα ὅλοι μας ἔχομε πεῖρα. Εἶναι παράλογο νὰ μᾶς τρομάζουν αὐτά, διότι ξέραμε πλέον ποιοὶ θἄ ᾿ρθοῦν καὶ ἀπὸ ποῦ θἄ ᾿ρθοῦν, καὶ τί γυρεύουν. Ἀλλὰ ξέρομε ὅτι ὁ στόχος μας εἶναι ἡ μνήμη τοῦ Θεοῦ καὶ αὐτὸ θὰ κάνωμε. Δὲν μᾶς ἀφήνει νὰ σταθοῦμε ὄρθιοι; Θὰ καθήσωμε. Δὲν μᾶς ἀφήνει καθήμενους καὶ μᾶς φέρνει ὕπνο; Πάλι θὰ σηκωθοῦμε. Δὲν μᾶς ἀφήνει ἔτσι; Θὰ περπατήσωμε. Ἔρχεται μᾶς πιέζει, μᾶς πιάνουν λογισμοί, σταματᾶμε μία στιγμὴ καὶ κάνομε διάλογο καὶ λέμε στὸν ἑαυτό μας δῆθεν, ἀλλὰ στὴν πραγματικότητα αὐτὸν ποὺ μας πολεμᾷ ἐρωτᾶμε: «Τί ζητᾷς ἀπὸ μένα; Δὲν πρόκειται νὰ ὑποχωρήσω. Ἐδῶ δὲν εὑρέθηκα τυχαῖα. Ἔχω πλήρη ἐπίγνωσι καὶ αἴσθησι τῆς ἀποστολῆς μου πὼς εἶμαι μοναχός. Δὲν πρόκειται νὰ ὑποχωρήσω. Τὸ καθῆκον εἶναι αὐτό. Ἀγαπῶ τὸν Χριστό μου, ποὺ μὲ ἐφώναξε νὰ Τὸν ἀκολουθήσω καὶ θὰ συνεχίσω νὰ Τὸν ἀκολουθῶ. Δὲν πρόκειται νὰ μὲ ἐμποδίσης λοιπόν». Μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο ἐνισχύομε τὸν ἑαυτό μας, δίνομε ξανὰ θάρρος καὶ συνεχίζομε τὴν πορεία. Δὲν πάει ὁ νοῦς στὴν εὐχή; Τὸν συγχύζει ἡ ζάλη, ἡ πίεσι τῶν λογισμῶν; Πᾶνε τὰ χείλη ὅμως. Τὰ χείλη δὲν θὰ σιωπήσουν, θὰ φωνάζουν καὶ θὰ λένε: «Ναί, δὲν ἀφήνεις τὸν νοῦ, διάβολε, νὰ πάῃ; Ἐγὼ θὰ φωνάξω μὲ τὸ στόμα. Ὁ Θεός μου ξέρει καὶ μὲ τὶς κινήσεις ἀκόμα ποὺ κάνω μὲ τὸ χέρι μου. Ἐπιμένω καὶ Τὸν κράζω καὶ θἄρθῃ νὰ μὲ σώσῃ. «Ἰσχυκότες ἡττᾶσθε, καὶ ἂν πάλιν ἰσχύσητε καὶ πάλιν ἡττηθήσεσθε· καὶ ἣν ἂν βουλὴν βουλεύσητε, διασκεδάσει Κύριος, ὅτι μεθ᾿ ἡμῶν ὁ Θεός» (Ἡσαΐας 8,9). Αὐτὸς εἶναι ὁ τρόπος. Ἐὰν ἔτσι ἐπιμένωμε, νὰ εἶστε βέβαιοι ὅτι ἡ ἐπιτυχία εἶναι σὲ μᾶς, γιατὶ ἡ ἰδική μας ζωὴ εἶναι προγραμματισμένη ἀπολύτως ἀπὸ τὴν πρόνοια τοῦ Θεοῦ καὶ εἶναι ἀδύνατο νὰ παραχαραχθῇ. Δὲν εἶναι προσβολὴ γιὰ μᾶς, ἕνα παιδὶ δώδεκα - δεκατριῶν χρόνων, μέσα ἀπὸ ἀριστοκρατικὴ οἰκογένεια, ὅπως ἦταν ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Καλυβίτης, νὰ ξεκινήσῃ νὰ γίνῃ μοναχὸς καὶ νὰ γυρίσῃ πίσω καὶ νὰ συντρίψῃ τὸ κράτος τοῦ σατανᾶ μὲ τέτοια αὐταπάρνησι, ποὺ μόνο ἡ ἀκοή της προκαλεῖ φρίκη; Τί ἦταν αὐτὸ τὸ παιδί; Μήπως ἦταν σὰν ἐμᾶς, ποὺ εἴμασταν ἀγρότες καὶ ἐργάτες καὶ εἴχαμε πεῖρα τῆς σκληρῆς ζωῆς; Τί ἤξερε ἐκεῖνο, ἐκτὸς ἀπὸ τὸ νὰ ζῇ μέσα στὰ πούπουλα; Καὶ ὅμως τί κατώρθωσε! Γιατὶ μὲ τὴν εἰλικρινῆ του αὐταπάρνησι προκάλεσε τὴν θεία Χάρι, καὶ αὐτὴ τὸν ἔστεψε μὲ τόσες ἐπιτυχίες.
Αὐτὴ τὴν Χάρι ζητοῦμε καὶ ἐμεῖς. Μὲ αὐτὴ τὴν Χάρι ἐξεκίνησε καὶ ὁ Ἅγ. Παῦλος ὁ Θηβαῖος, χωρὶς νὰ ξέρῃ, πρώτη φορά. Ἔκανε τὸ τόλμημα νὰ φύγῃ μόνος, χωρὶς σύμβουλο, χωρὶς πεῖρα, χωρὶς γνῶσι καὶ νὰ ἐξέλθῃ στὴν βαθύτατη ἔρημο, νὰ πολεμήσῃ μὲ τὰ τάγματα τῶν δαιμόνων καὶ νὰ μὴν λυγίσῃ στοὺς τόσο σκληροὺς πειρασμοὺς ποὺ τοῦ ἔκαναν, γιὰ νὰ φοβηθῇ καὶ νὰ γυρίσῃ πίσω. Ἀλλὰ ἐπίστευε καὶ ἔλεγε: «Δὲν εἶναι δυνατό. Ἐγὼ γιὰ τὸν Θεὸ ἐξεκίνησα, πῶς εἶναι δυνατὸ ὁ Θεὸς νὰ μὲ ἀφήσῃ;». Καὶ πράγματι ἐπέτυχε. Ἀμήν.
Τὴν προαίρεσι τοῦ ἀνθρώπου πάντοτε τὴν ζητεῖ ὁ Θεὸς «μὴ ἐκ λύπης ἢ ἐξ ἀνάγκης· ἱλαρὸν γὰρ δότην ἀγαπᾷ ὁ Θεός» (Β´ Κορινθ. 9,7) καὶ παραδίδει «τὸ ἐπιεικὲς ὑμῶν γνωσθήτω πᾶσιν ἀνθρώποις» (Φιλιπ. 4,5), ποὺ σχεδὸν ἔχει τὸ ἴδιο νόημα. Αὔριο ἑορτάζει ἡ Ἐκκλησία μας τὴν μνήμη τῆς Ἁγίας Ἀγάθης, ἡ ὁποία ἂν καὶ ἦτο μικρὴ κορούλα, ὁ τρόπος ὅμως τῆς ἀθλήσεώς της κατέπληξε τὸν οὐράνιο κόσμο, ὥστε ἄγγελος Κυρίου, μετὰ τὸ μαρτυρικό της τέλος νὰ γράψῃ φανερά, μπροστὰ στὸν κόσμο πάνω στὸν τάφο της: «Νοῦς ὅσιος αὐτοπροαίρετος, τιμὴ ἐκ Θεοῦ καὶ πατρίδος λύτρωσις».
Πῶς ὅμως μπόρεσε αὐτὸ τὸ μικρὸ κοριτσάκι νὰ κερδίσῃ τόσο τιμητικὴ αἴγλη; Ξέρετε τί σημαίνει, αἰσθητὰ ὁ Θεὸς νὰ ὁμολογήσῃ τὴν εὐαρέσκειά Του στὸ ἔργο μιᾶς ψυχῆς; Σκεφθῆτε σὲ πόση τελειότητα εἶχε φθάσει, οὕτως ὥστε νὰ ἀπαιτήσει τρόπον τινὰ νὰ πάρῃ αὐτὴ τὴν ἐπισφράγισι ἀπὸ μέρους τῆς προνοίας τοῦ Θεοῦ. Ἂν κανεὶς τὸ ἀξιολογήσῃ αὐτό, ἐπιτυγχάνει αὐτὸ ποὺ λέγεται δωρεὰ σωτηρία. Χρειάζεται ὁ ἄνθρωπος ἀκριβῶς νὰ δείξῃ τὴν προαίρεσι καὶ τὴν πρόθεσί του, ὅτι κινῆται πρὸς τὸν Θεὸ ἐξ ἀγάπης καὶ μόνο καὶ δὲν φοβᾶται οὔτε ἀναγκάζεται «μὴ ἐκ λύπης ἢ ἐξ ἀνάγκης» (Β´ Κορ. 9,7), γιατὶ τὸ θέμα τῆς ἀνάγκης εἶναι μεταπτωτικὸ παράσιτο. Ὁ ἄνθρωπος, σὰν κυριότης καὶ σὰν εἰκόνα καὶ ὁμοίωσι τοῦ Θείου, δὲν πρέπει ποτὲ νὰ ὑποβιβάζεται σὲ κανένα ὅρο ἀνάγκης, διότι ἡ ἀνάγκη φανερώνει δειλία, ἀδυναμία, ἀτέλεια, φόβο, ἀβεβαιότητα κτλ. Νὰ ἀποφύγωμε ὅμως ἀπόλυτα τὸν νόμο τῆς ἀνάγκης, εἶναι ἀδύνατο -λόγω τῆς μεταπτωτικῆς μας δυστυχίας - ἀλλὰ τουλάχιστο στὸ θέμα τῆς προθέσεώς μας ἐξ ἐπιλογῆς, ἠμποροῦμε νὰ ὑπερβοῦμε τοὺς νόμους τῆς ἀνάγκης, ὅσον ἀφορᾷ τὴν πρὸς τὸν Θεὸ προσφορὰ καὶ θυσία μας. Ἡ διάθεσί μας πρὸς τὸ Θεῖο, δὲν θὰ πρέπει νὰ εἶναι οὔτε ἐξ ἀνάγκης, οὔτε ἀπὸ φόβο, οὔτε ἀπὸ ἰδιοτέλεια. Ἁπλούστατα πιστεύουμε στὸν Χριστό μας, γιατὶ τὸ ἀξίζει· τὸν ἀκολουθοῦμε, γιατὶ τοῦ ἁρμόζει· τὸν λατρεύομε, γιατὶ εἶναι αὐτὸς τὸ κέντρο πάσης λατρείας, πάσης τιμῆς καὶ πάσης δόξης. Ὄχι γιὰ νὰ πάρωμε «τὰ Αὐτοῦ». Τί εἶναι «τὰ Αὐτοῦ;» Ἀφοῦ Αὐτὸς ἔδωκε «ἑαυτὸν ὑπὲρ ἡμῶν». Ἐν τούτοις ὅμως, μόνο ποὺ ξέρομε ὅτι ἡ Παναγαθότης Του θὰ μᾶς χαρίσῃ «Αὐτὸν καὶ τὰ Αὐτοῦ», κινούμεθα πάντοτε ἀπὸ ἀγάπη. Ἔτσι ἐσκέπτετο καὶ ἐνεργοῦσε καὶ αὐτὸ τὸ μικρὸ κοριτσάκι, ἡ παμμεγίστη αὐτὴ μάρτυς, ποὺ εἶναι ἡ δόξα τῆς Ἐκκλησίας μας, καὶ κατέκτησε τὴν θεία εὐαρέσκεια, ὥστε δημοσίως ὁ ἄγγελος, ὡς προείπαμε, νὰ ἐπισφραγίσῃ τὸν τάφο της μὲ τὸν τόσο τιμητικὸ τίτλο· ἀκριβῶς διότι ἡ πρόθεσί της εὐαρέστησε τὸν Θεό. Ἂς δοῦμε ὅμως τί συμβαίνει στὴν πρακτικὴ φάσι τῆς ζωῆς μας, ὅταν κινούμεθα κατὰ αὐτὸ τὸν τρόπο. Ἐμεῖς καὶ οἱ ἀρχὲς τοῦ σκότους εὑρισκόμεθα σὲ μιὰ τιτανομαχία ἀδιάκοπη. Διὰ ποιὸ σκοπό; Ἐμεῖς γιὰ νὰ ἐπισφραγίσουμε τὴν πίστι μας, τὴν ὁποία μέσα μας παραδεχθήκαμε· νὰ τὴν σαρκώσουμε, νὰ τὴν κάνωμε σεσαρκωμένη πίστι. Διότι ἡ πίστι χωρὶς σάρκωσι, δηλ. πίστι χωρὶς ἔργα, πίστι νεκρά, ἀφηρημένη, δὲν ἔχει καμία ἄξια. Τέτοια πίστι ἔχουν ὅλα τὰ κτίσματα, ἀκόμα καὶ οἱ δαίμονες. Ἐμεῖς ἀγωνιζόμεθα νὰ κάνωμε πρᾶξι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο πιστεύομε. Καὶ ἔρχονται οἱ δυνάμεις τοῦ σκότους νὰ μᾶς φράξουν τὸν δρόμο, νὰ μὴν μᾶς ἐπιτρέψουν νὰ τὸ ἀποδείξωμε πρακτικὰ καὶ νὰ μᾶς ἐλέγξουν ὡς ψεῦστες, δηλαδὴ ὡς ἀπίστους. Γιατὶ τοῦτο εἶναι τὸ νόημα τῆς κρίσεως, περὶ πίστεως καὶ ἀπιστίας, κατὰ τὸν πνευματικὸ νόμο. Ἐκεῖ ἐλέγχονται ὅσοι ἐπίστεψαν καὶ ὅσοι δὲν ἐπίστεψαν. Ἐμεῖς ὅταν ξεκινήσωμε μὲ ζῆλο γι᾿ αὐτὸ ἀκριβῶς τὸν σκοπό, τότε ὁ διάβολος ἀποδυναμώνεται, διότι στὴν πραγματικότητα ὁ διάβολος δὲν ἔχει πρόσωπο. Σὰν ὑπόστασι, σὰν πνεῦμα βεβαίως ὑπάρχει. Ὑπάρχει στὸν ἑαυτό του, ἀλλὰ ἔξω ἀπὸ κάθε τόπο καὶ χῶρο καὶ ἰδίως ἀπὸ τὴν δική μας περιφέρεια, διότι «αὐτοῦ αἱ ρομφαίαι ἐξέλιπαν εἰς τέλος» (ψαλμ. 9,7). Ἐρχόμενος ὁ τοῦ «κόσμου ἄρχων», λέει ὁ Ἰησοῦς μας, «ἐν ἐμοὶ οὐκ ἔχει οὐδέν» (Ἰωάν. 14,30) «ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου κέκριται» (Ἰωάν. 16,11), καὶ «ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου ἐκβληθήσεται ἔξω» (Ἰωάν. 12,31). Αὐτὰ ὅλα εἶναι ἐκεῖνα τὰ λάφυρα ποὺ μᾶς ἐχάρισε ὁ Ἰησοῦς μας μὲ τὴν παρουσία Του καὶ μὲ τὸν Σταυρό Του, μὲ τὸν ὁποῖο κατήργησε τὸν σατανᾶ. Ἡ θέσι λοιπὸν τοῦ ἐχθροῦ ἀπέναντί μας εἶναι καθαρῶς ὑπομνηματική· ὄχι ἀπ᾿ εὐθείας καὶ στὰ ἴσια. Ἔρχεται μὲ δόλο καὶ ὑπουλότητα νὰ μᾶς ἀποπλανήσῃ, μεταφέροντας καὶ καλύπτοντας τὰ πάντα. Καὶ χρησιμοποιεῖ προφάσεις, δῆθεν εὐλογοφανεῖς, γιὰ νὰ μᾶς ἀπατήσῃ, διότι κατ᾿ εὐθεία εἶναι ἀδύνατο. Καὶ ὁ πιὸ λοξὸς νοῦς εἶναι ἀδύνατο εὐθέως νὰ δῇ τὸν διάβολο καὶ νὰ τὸν παραδεχθῇ καὶ ἔτσι νὰ ἀρνηθῇ τὸν Θεό. Πλανᾶται ὅμως ὁ νοῦς μὲ τὶς ψευδεῖς ὑποδηλώσεις καὶ εὐλογοφανεῖς προφάσεις τοῦ ἐχθροῦ, μέχρι νὰ ἀπατηθῇ, νὰ δεχθῇ τὸ δόλωμα καὶ νὰ γίνῃ προδότης. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος πλανηθῇ καὶ ἀκολουθήσῃ τὸν σατανᾶ, τότε αὐτὸς ἀποκτᾷ προσωπικότητα· τότε πλέον δὲν ἔρχεται ὑπὸ τὸ νόημα τῆς ὑπομνήσεως, ἀλλὰ ὑπὸ τὸ νόημα τῆς ἐξουσίας, γι᾿ αὐτὸ καὶ λέει ὁ Ἰάκωβος· «ἀντίστητε τῷ διαβόλῳ καὶ φεύξεται ἀφ᾿ ὑμῶν» (Ἰάκ, 4,7).
Ὅταν ἡ ὀρθὴ πρόθεσι ὑπάρχει, ὁ κάθε ἀθλητὴς ὅ,τι συναντήσει μπροστά του, στέκει μία στιγμὴ καὶ ἀναλογίζεται.
«Πάω τώρα νὰ κάνω τὴν ἀγρυπνία μου καὶ ἀμέσως αἰσθάνομαι μία παρὰ φύσι κόπωσι, ἕνα νυσταγμό, μίαν ἀκηδία, ἕνα βάρος, ἕνα συγκλεισμό. Σταματῶ, γυρίζω καὶ λέω: Καλὰ τί εἶναι τοῦτο τώρα; Δὲν εἶμαι ἐγὼ αὐτός; Ναί, εἶμαι. Δὲν ἐφύλαξα τὸ πρόγραμμά μου; Ναί, τὸ ἐφύλαξα. Δὲν ἐκοιμήθηκα καταλλήλως, δὲν ἐξεκουράστηκα καταλλήλως, δὲν ἐφύλαξα τὸ ὑπόλοιπο πρόγραμμα; Ναί. Αὐτὸ λοιπὸν τί εἶναι τώρα; Ἄρα αὐτὸς εἶναι. Αὐτὸν περίμενα». Ὀρθώνει τὸ ἀνάστημά του καὶ λέει: «Κακῶς ἦλθες μὲ ἐκείνους ποὺ σὲ ἔφεραν δὲν πρόκειται νὰ κερδήσης τίποτε. Ἐδῶ εἶμαι· τί θὰ μοῦ κάνῃς; Δὲν μὲ ἀφήνεις νὰ πῶ τὴν εὐχή; Δὲν τὴν λέω. Δὲν μὲ ἀφήνεις νὰ ἀγρυπνήσω, δὲν μὲ ἀφήνεις νὰ κάνω τὸν τύπο τῆς ὀρθοστασίας μου κατὰ τὸν κανόνα μου; Δὲν τὸ κάνω. Ἀκριβῶς γιατὶ δὲν εἶμαι ὑπὸ νόμο. Καὶ ἂν τὸ ἀγωνιστικό μου στάδιο ἔχει αὐτὸ τὸν προγραμματισμό, εἶναι γιατὶ τὸ ἤθελα ἐγὼ καὶ τὸ ἔκανα μὲ τὴν ἰδική μου σκέψι καὶ ἀπόφασι, πιστεύοντας ὅτι αὐτὸς ὁ τρόπος ἦταν συντελεστικὸς στὸ νὰ πετύχω». Ὅταν ὅμως αὐτὸς ὁ κακοήθης ἔρχεται νὰ προβάλῃ ἀντίστασι ἀπὸ τὴν ἰδική του ἀναισχυντία, τὰ καταργῶ ὅλα καὶ τοῦ ἀποδεικνύω ὅτι δὲν ἔχω ἀνάγκη ἀπὸ τοὺς τύπους καὶ δὲν ἠμπορεῖ νὰ μὲ ἐλέγξη, διότι οἱ τύποι καὶ τὰ προγράμματα εἶναι ἰδικά μου. Ὑπὸ νόμο δὲν ὑπόκειμαι διότι «ὡς υἱοῖς ἡμῖν προσφέρεται ὁ Θεός» (Ἑβρ. 12,7) καὶ διακείμεθα ὡς υἱοὶ πρὸς τὸν πατέρα καὶ κανεὶς νόμος δὲν μᾶς ὑποβιβάζει. Θέλομε καὶ ἀγωνιζόμεθα. Ἡ σωτηρία μας πηγάζῃ ἀπὸ τὸν Σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ. Αὐτοῦ ποὺ ἦρθε καὶ ἐβάστασε τὴν παγκόσμιο ἁμαρτία· καὶ τὸ πανάγιό Του αἷμα αὐτὸ εἶναι ποὺ σῴζει, καὶ ὄχι τὰ ἔργα μας. Καὶ ἔτσι μὲ τὴν ὀρθὴ αὐτὴ πρόθεσι, μὲ αὐτὴ τὴν τοποθέτησι ἐκμηδενίζεται ὁ σατανᾶς.
Ὅταν ὅμως μπαίνουμε μέσα στὸ πρόγραμμά μας μὲ χλιαρότητα, μὲ συμβιβασμοὺς καὶ προσπαθοῦμε ἂν ἦταν τρόπος νὰ ξεφύγωμε, γιατὶ δὲν τοποθετήθηκαν τὰ πράγματα καλά, τότε αὐτὸς γίνεται πανίσχυρος ἐναντίο μας καὶ ἐφαρμόζεται αὐτὸ ποὺ λέει ἡ Γραφή, ὅτι «περιπατεῖ ὡς λέων ὠρυόμενος» (Α´ Πέτρ. 5,8) ζητώντας ποιὸν νὰ καταπιῇ. Σέ μας ὅμως δὲν εἶναι ὡς «λέων ὠρυόμενος», σὲ μᾶς εἶναι μύρμηγκας, γιατὶ δὲν ἔχει καμία θέσι μαζί μας. Ἐμεῖς πρακτικὰ αὐτὴ τὴν ὥρα εἴμεθα ἐντός, ἀπόλυτα ἐντός, δὲν ἀμφιβάλλαμε σὲ τίποτε, διότι πρακτικὰ ἀκούσαμε τὴν κλῆσι, τὸ «ἀκολούθει μοι» τοῦ Ἰησοῦ μας. Τὸ ἀκούσαμε καὶ μὲ ἕνα πήδημα, ὄχι μὲ βραδύτητα, ἐγκαταλείψαμε καὶ πατρίδα καὶ ἑστία καὶ οἰκογένεια καὶ φύσι καὶ αὐτοεξοριστήκαμε καὶ ἐγίναμε περίγελως εἰς ἐκείνους ποὺ φαντάζονται ὅτι περιγελοῦν, καὶ κατοικοῦμε στὶς τρῶγλες σὰν θηρία, γιατὶ ἀκριβῶς ἐφυτεύθηκε μέσα μας τὸ νόημα τοῦ «ἀκολούθει μοι» καὶ μᾶς ἔγινε δόγμα στὴν ζωή. Αὐτὴ τὴν ὥρα εἴμεθα μέσα, δὲν μπορεῖ ὁ διάβολος τίποτε νὰ κάνῃ, δὲν ἔχει τίποτε νὰ πάρη. Τώρα, τὸ ἐὰν δὲν ἐγίναμε «καθαροί τῇ καρδίᾳ» καὶ ἐὰν δὲν ἐφθάσαμε στὸ σημεῖο νὰ θεωροῦμε τὸν Θεὸ καὶ τὰ τοῦ Θεοῦ, αὐτὸ δὲν ἀπόκειται σὲ μᾶς- αὐτὸ ἀπόκειται στὴν πανάγαθο τοῦ Χριστοῦ μας εὐσπλαχνία καὶ Χάρι, ἡ ὁποία θὰ τὸ δώσῃ ὅταν θελήσῃ αὐτή. Ἐμεῖς πάντως τὸ προσμένομε, ὄχι γιὰ τὴν ἀξία, ὄχι γιὰ τὴν ἱκανότητα, ἀλλὰ διότι ἔτσι εἶναι ἡ ἕξι τῆς πατρικῆς Του στοργῆς, νὰ χαρίζῃ αὐτὰ σὲ ἐκείνους ποὺ τὸν ἀκολουθοῦν. Ἀλλὰ αὐτὸ ποὺ πρέπει πάντοτε νὰ μᾶς ἀπασχολῇ, εἶναι τοῦτο: Νὰ μείνωμε πιστοὶ στὴν ὁμολογία, νὰ κρατήσωμε σωστὴ τὴν πρόθεσί μας ἀπέναντί Του καὶ νὰ συνεχίσωμε τὴν πορεία ἀκολουθώντας Τον, εἰς ὁποιοδήποτε σημεῖο καὶ ἂν μᾶς καλέσῃ ὁ προορισμός μας. Καὶ τότε μετὰ παρρησίας, μετὰ «ἐπαινετῆς ἀναίδειας», κατὰ τὴν γλῶσσα τῶν Πατέρων μας, θὰ ἀνοίξωμε καὶ ἐμεῖς τὸ χέρι μας καὶ θὰ ποῦμε: «Κύριε τὸν δρόμο ἐτελειώσαμε, τὴν πίστι ἐτηρήσαμε· λοιπόν, κλῖνον τὸ οὖς Σου, καὶ κατὰ τὴν ἀγαθότητά Σου, δὸς τὶς ἐπαγγελίες Σου». Ὅλα αὐτὰ ὅμως θὰ γίνουν ἂν ἡ πρόθεσί μας εἶναι σωστή. Ἐὰν ἡ πρόθεσί μας εἶναι χλιαρή, τότε δὲν ὑπάρχει αὐτὴ ἡ παρρησία. Καὶ δοκιμάστε, μὲ τὴν πεῖρα νὰ τὸ δῆτε. Ὁσάκις ὑπάρχει μέσα μας κάποια ἡττοπάθεια, χάνεται ἡ παρρησία. Αὐτὸ εἶναι καὶ πάλι τὸ παράδοξο. Τὸ θέμα τῆς ἥττης δὲν εἶναι ἐκεῖνο ποὺ μετράει, ἀλλὰ ὁ τρόπος τοῦ χειρισμοῦ ὁ ἐσφαλμένος. Ἄλλωστε δὲν τίθεται θέμα ἀναμαρτησίας καὶ ἂν μία ἡμέρα εἶναι ἡ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου. Δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ὑπάρξῃ ἄνθρωπος χωρὶς νὰ ἁμαρτήσῃ. Ἄρα τὸ θέμα τῆς φιλαμαρτήμονος διαθέσεως εἶναι γνωστό σε μᾶς καὶ ἑπομένως δὲν μᾶς ἀπασχολεῖ αὐτό. Δὲν ὑπάρχει θέμα νὰ μὴν ἁμαρτήσωμε ποτέ. Δὲν μπορεῖ νὰ γίνῃ, δὲν ὑπάρχει στὴν φύσι μας αὐτό· οὔτε καὶ ὁ Θεὸς τὸ ἀπαιτεῖ. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἐχάραξε διὰ τῆς Ἐκκλησίας Του τὴν ἀπεριόριστη μετάνοια, ὄχι σὲ ἔκταση ἀλλὰ σὲ πλῆθος.
Ἑπομένως λοιπόν, ὅταν χάνεται τὸ θάρρος καὶ αἰσθανώμαστε τὸν Θεὸ ὡς ὀργισμένο, εἶναι λανθασμένη τοποθέτησι. Ὁ Θεὸς ἀγαπᾷ καὶ τοὺς ἁμαρτωλοὺς καὶ τοὺς δικαίους καὶ τοὺς δαίμονες ἐξ ἴσου, διότι εἶναι Πανάγαθος Αὐτοαγάπη· δὲν μεταβάλλεται, δὲν ἀλλοιώνεται. Πῶς αἰσθανόμαστε ἐμεῖς ἀπέναντί Του φόβο;
Καὶ σὰν παράδειγμα λέγω τὸ ἑξῆς.
Κάποτε σφάλλαμε, κάνομε ζημιὰ στὸν πατέρα μας, εἴτε φυσικὸ εἴτε πνευματικό, καὶ ἀμέσως χάναμε τὸ θάρρος μας ἀπέναντί του, ἀρχίζομε νὰ τὸν ντρεπόμεθα, νὰ τὸν φοβούμεθα καὶ γενικὰ ὅλη μας ἡ παρρησία καὶ θέσι στὴν ἀγάπη του ἐχάθη. Τώρα ποιὸς προκάλεσε ὅλη αὐτὴ τὴν σύγχυσι; Ὁ πατέρας καλὰ καλὰ δὲν ξέρει τίποτε ἀκόμα, γιατὶ δὲν εἶδε τὴν ζημιὰ καὶ ὅμως ἐμεῖς σχεδὸν τρέμομε γιὰ τὴν ἐνοχή μας. Βλέπετε ποιὸς δημιουργεῖ τὸν φόβο; Ἡ ἐνοχὴ τοῦ σφάλματος, ὄχι ὅτι ὁ Θεὸς μετέβαλε τὴν ἀγάπη Του σὲ ὀργή.
Αὐτὸ τὸ θέμα ὅμως τῆς ἐνοχῆς δὲν εἶναι αὐτὸ ποὺ προκαλεῖ. Εἶναι ὁ τρόπος τοῦ χειρισμοῦ λανθασμένος. Ἀπὸ ἐκεῖ χάνει ὁ ἄνθρωπος τὴν σωστή, τὴν ἀκέραια προαίρεσι, τὴν ἁγνὴ πρόθεσι. Χάνεται ἀπὸ ἐκεῖ καὶ γι᾿ αὐτὸ χάνει τὴν παρρησία του, ἐνῷ δὲν ὑπάρχει λόγος αὐτὴ νὰ χαθῇ.
Παρ᾿ ὅλο ποὺ ὑπάρχει ἁμαρτωλότης, δὲν ὀργίζεται ὁ Θεὸς ποὺ ἁμαρτάνει ὁ ἄνθρωπος - ἐφ᾿ ὅσον δὲν ὑπάρχει στὴν φύσι του ἀναμαρτησία - ἀλλὰ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀλλάζει τὸν τρόπο τῆς προθέσεώς του. Καὶ αὐτὸ εἶναι ἡ πλάνη τοῦ σατανᾶ ἀπὸ τὰ δεξιά, νὰ προβάλλῃ τὴν ἀπογοήτευσι σὰν ἀνάγκη.
Πάντως πρέπει νὰ προσέχετε, ὅτι ἡ δύναμι τοῦ σατανᾶ στὸ νὰ μᾶς προκαλέσῃ νὰ σφάλλωμε, δὲν εἶναι στὸ νὰ μετρήσῃ τὴν ἔκτασι τῆς ἁμαρτίας. Δὲν κερδίζει τίποτε ἀπὸ ἐδῶ. Ὁ σκοπός του εἶναι τὸ νὰ κάνῃ παραδεκτὴ τὴν ἀπογοήτευσι. Αὐτὸ τὸ διαβολικὸ σκοτεινὸ νέφος ποὺ θολώνει τὸν νοῦ, σβήνει τὴν προαίρεσι καὶ παραδίδει τὸν ἄνθρωπο ἄνευ ὅρων.
Καλά, ἐντάξει, «τῷ Θεῷ ἐπταίσαμεν, τῷ Θεῷ ἀπολογούμεθα». Ὁ σατανᾶς τί δουλειὰ ἔχει στὴν μέση; Νὰ μᾶς γίνῃ δικαστής; Αὐτὸς νὰ κρίνῃ ἐμᾶς; Ὁ «ἀναμάρτητος»(!) ἐμᾶς τοὺς ἁμαρτωλούς; Μὰ γιὰ μᾶς τοὺς ἁμαρτωλοὺς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἐκρεμάσθη στὸν Σταυρό, ἐμᾶς μὲν νὰ σώσῃ καὶ αὐτὸν νὰ ἀπολέσῃ. Ποῦ βρίσκεται ἡ παρρησία του; Ἐσφαλμένη ἡ κρίσι. Βλέπετε;
Νὰ ἀκόμη ἄλλη ἀπόδειξι. Ὁσάκις συμβαίνει σφάλμα, σταματάει ὁ ἄνθρωπος καὶ κάνει ἕνα ἔλεγχο καὶ λέει: «Καλά, ἀπεφάσισα ἐγὼ νὰ ἀρνηθῶ τὸν Χριστό; Νὰ ἀλλάξω τὸ ἰδίωμα τῆς πνευματικῆς μου ζωῆς; Νὰ ὀπισθοχωρήσω ἀπὸ τὴν χριστιανικὴ γραμμή; Ὄχι. Ἀφοῦ δὲν συμβαίνει κάτι τέτοιο, ἄρα τὸ σφάλμα ἦταν ἀτύχημα». Ἡ προαίρεσι δὲν ἐλύγισε, δὲν ἄλλαξε, ἀλλὰ εἶναι ἀπὸ τὰ συμπτώματα τῆς μεταπτωτικῆς μας ἀθλιότητος, ποὺ ἐξ αἰτίας τῆς ὁ ἄνθρωπος ἔχασε τὴν προσωπικότητα. Ὑποκείμενος στὴν πίεσι τῶν τρομερῶν ἀλλοιώσεων, τὶς ὁποῖες προκάλεσε ἡ πτῶσι, δὲν τὰ καταφέρνει καὶ γλυστράει, ὅπως ἐκεῖνος ποὺ βαδίζει σὲ ἀνώμαλα μέρη καὶ εἶναι ἀδύνατο νὰ μὴν γλιστρήσῃ καὶ νὰ μὴν κατασχιστῇ.
Ἀφοῦ εἶναι ἔτσι ἡ πραγματικότης, δὲν ὑπάρχει πλέον θέμα ἀπογοητεύσεως καὶ ἀποθαρρύνσεως. Πρέπει λοιπὸν ἀναπεπταμένη νὰ εἶναι ἡ προαίρεσι, ἀκέραια, σωστή. Εἴμεθα ἕτοιμοι γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ μας νὰ ὑποστοῦμε τὰ πάντα. Κανεὶς δὲν μᾶς σταματᾷ, δὲν μᾶς ἀναχαιτίζει. Κανένα δὲν φοβούμεθα, γιατὶ ἀκριβῶς εἶναι «μεῖζον ὁ ἐν ἡμῖν ἢ ὁ ἐν τῷ κόσμῳ» (Α´ Ἰωάν. 4,4).
Αὐτὴ εἶναι ἡ πραγματικότης. Καὶ πολὺ μὲ παρακίνησε ὁ βίος αὐτῆς τῆς μικρῆς κορούλας, ἀλλὰ μεγάλης μάρτυρος, ποὺ κατόρθωσε νὰ συντρίψῃ τὸν σατανᾶ καὶ νὰ σώσῃ τὴν πατρίδα της. Ἀμήν.
Εἰς ἕνα τροπάριο τῆς ἀκολουθίας τῶν ἑορταζομένων Ἁγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, λέγεται: «Φέροντες τὰ παρόντα γενναίως, χαίροντες τοῖς ἐλπιζομένοις ἔλεγον οἱ Ἅγιοι Μάρτυρες».
Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ φαίνεται ἡ ἑτοιμότητα τῆς ἐφαρμογῆς τοῦ ὁμολογιακοῦ χαρακτῆρα τοῦ Χριστιανισμοῦ.
«Φέροντες τὰ παρόντα». Ποιὰ εἶναι αὐτά; Ὁτιδήποτε μπορεῖ νὰ φαντασθῇ ἡ διαβολικὴ διάνοια, ποὺ ἐπινοεῖ τρόπους γιὰ νὰ ἐμποδίσῃ τοὺς πιστοὺς νὰ συνεχίσουν τὸ δρόμο τους. Καὶ ἀρχίζει ἀπὸ τὶς παραμικρὲς ἐνοχλήσεις, εἴτε ἐσωτερικὲς εἴτε ἐξωτερικὲς καὶ φθάνει στὸ τέρμα τῶν κακῶν, τὸν θάνατο. Γι᾿ αὐτὸ οἱ χριστιανοὶ πρέπει νὰ εἶναι ἕτοιμοι ἀκριβῶς εἰς αὐτὴ τὴν ἔκτασι τῶν κακῶν, οὕτως ὥστε νὰ φέρουν «τὰ παρόντα» γενναίως, ὄχι μὲ μικροψυχία. Καὶ αὐτὸ θὰ τὸ κατορθώσουν, ἐὰν εὑρίσκονται «χαίροντες τοῖς ἐλπιζομένοις».
Πραγματικά, ἐὰν ὑπολογίσωμε τὸ τί περιμένει τοὺς πιστοὺς ἀπὸ τὴν θεία ἀμοιβή, «οὐκ ἄξια τὰ παθήματα τοῦ νῦν καιροῦ πρὸς τὴν μέλλουσαν δόξαν ἀποκαλυφθῆναι» (Ρωμ. 8,18). Ποία δόξα; Αὐτὴ ποὺ λέει ὁ ἀθλητὴς τῆς ἀγάπης. «Νῦν τέκνα Θεοῦ ἐσμέν, καὶ οὔπω ἐφανερώθη τί ἐσόμεθα· οἴδαμεν δὲ ὅτι ἐὰν φανερωθῇ, ὅμοιοι αὐτῷ ἐσόμεθα» (Α´ Ἰωάν. 3,2). Καὶ τότε θὰ εὑρίσκεται ὁ Ἰησοῦς μας, Θεὸς ἐν μέσῳ Θεῶν. Δικαίως λοιπὸν λέγει· «Ἐγὼ εἶπα θεοὶ ἐστὲ καὶ υἱοὶ Ὑψίστου πάντες».
Εἰς αὐτὰ τὰ ἐλπιζόμενα χαίροντες, ἀλληλοπαρεκινοῦντο οἱ Ἅγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες καὶ ἔλεγαν. «Ἐὰν τώρα δὲν ἀποθάνουμε, τεθνηξόμεθα πάντως». Ἐὰν τώρα, στὴν ὥρα τῆς ὁμολογίας γιὰ τὴν πίστι μας, τώρα ποὺ ἦλθε ὁ διάβολος νὰ μᾶς φράξῃ τὸν δρόμο ποὺ ὁδηγεῖ στὸν Χριστό, ἀρνηθοῦμε νὰ πεθάνωμε, δὲν θὰ πεθάνωμε οὕτως ἢ ἄλλως ὕστερα ἀπὸ λίγο καιρό; Ἔτσι καὶ ἀλλοιῶς ὁ θάνατος ὑπάρχει καὶ εἶναι ἀδύνατο νὰ τὸν ἀποφύγωμε. Τί θὰ κερδίσωμε, λοιπόν, ἂν παρατείνωμε τὴν ζωή μας γιὰ λίγο μέσα εἰς αὐτὸ τὸ χάος, τὴν κόλασι ποὺ ζοῦμε; Θὰ πεθάνωμε γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, ὥστε νὰ κερδίσωμε τὴν ἰδική Του ἀγάπη. Βλέπετε σύνεσι; Καὶ ἄντεξαν στὸ φοβερὸ ἐκεῖνο κρύο καὶ τὰ τόσα ἄλλα δεινὰ ποὺ τοὺς ὑπέβαλαν. Δὲν παρῆλθαν ὅμως τὰ δεινὰ ἐκεῖνα; Πόσο ἐκράτησαν;
Ἀπὸ τότε ὅμως, ἀπὸ τὸν 2ον αἰῶνα, ποὺ ἄθλησαν οἱ Ἅγιοι Μάρτυρες καὶ ἀπέδειξαν τὴν ἀγάπη τους πρὸς τὸν Θεό, μέχρι σήμερα, πόσα ἑκατομμύρια γόνατα δὲν ἐλύγισαν μπροστὰ στὴν εἰκόνα τους, μέσα στοὺς Ἱεροὺς ναούς, κατὰ τὴν μνήμη τους καὶ τοὺς ἐπεκαλέσθησαν μὲ βάθος ταπεινοφροσύνης, νὰ συγκατέβουν καὶ νὰ ἐπιβλέψουν εὐμενῶς καὶ εἰς αὐτούς; Καὶ αὐτὴ εἶναι ἡ ἐπὶ γῆς αἴγλη ποὺ ἔχουν, ἡ ἐν οὐρανοῖς πόση, ἀφοῦ ἔγιναν υἱοὶ Θεοῦ;
Ἔτσι πρέπει καὶ ἐμεῖς νὰ ἐρεθίζωμε τὸν ἑαυτό μας. Γιατὶ, ὅπως εἶπε ὁ Ἰησοῦς μας, «τὸ μὲν πνεῦμα πρόθυμον, ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενής» (Ματθ. 26,41). Αὐτὰ τὰ δυό, τὸ πνεῦμα καὶ ἡ σάρξ, παρ᾿ ὅλο ποὺ εἶναι δυό, ἐν τούτοις εἶναι κατὰ τέτοιο τρόπο ἑνωμένα, ποὺ ἐπηρεάζει τὸ ἕνα τὸ ἄλλο. Ἐὰν στὴν «σάρκα», τὸν ἐξωτερικὸ ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος εἶναι περισσότερο αἰσθητός, δὲν δίνουμε τρόπους γιὰ νὰ τὸν παρακινοῦμε καὶ μένει μόνος του μέσα στὰ συναισθήματά του τὰ βαριὰ καὶ συγκεχυμένα, τὰ μετὰ τὴν πτῶσι, τότε αὐτὴ ἡ κατάστασι ἐπιδρᾷ καὶ στὸ πνεῦμα του, καὶ δὲν τὸν ἀφήνει νὰ προχωρήσῃ μπροστὰ παρ᾿ ὅλες τὶς καλὲς προθέσεις ποὺ ἔχει. Ἐπιδρᾷ καὶ σπρώχνει τὸν ἄνθρωπο στὴ νωχέλεια καὶ τὴν ἀδιαφορία καὶ ἔτσι ἐμποδίζει τὸν καλὸ σκοπό.
Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀγαθὸ κτίσμα καὶ ἔχει ροπὴ πρὸς τὸ ἀγαθό, ἔχει ὅμως ἐξαιτίας τῆς πτώσεως μεγάλη ροπὴ καὶ πρὸς τὸ κακό, γι᾿ αὐτὸ ὠφελοῦν πάρα πολὺ οἱ διάφοροι τρόποι καὶ ὑποκινήσεις, λόγω τοῦ ὅτι χαρακτηριστικὸ τῆς φύσεώς μας εἶναι ἡ μιμητικότης. Μὲ διαφόρους τρόπους καὶ ἐπίνοιες παρακινοῦμε καὶ σπρώχνομε τὸν ἑαυτό μας νὰ ἀποκτήσῃ συνήθεια τοῦ καλοῦ καὶ νὰ ἀποφεύγῃ τὸ κακὸ μὲ τὸν φόβο καὶ τὴν ἀπειλή. Αὐτὸ τὸ βρίσκουμε πολλὲς φορὲς στοὺς βίους τῶν Πατέρων μας καὶ εἰς αὐτοὺς τοὺς Μάρτυρες. Κατὰ τὴν ὥρα τοῦ μαρτυρίου, ἐνῷ εὑρίσκονται μέσα στὸ στάδιο, εἴτε παρηγορεῖ ὁ ἕνας τὸν ἄλλο, εἴτε ἐνθαρρύνουν οἱ ἴδιοι τὸν ἑαυτό τους. Ξέρουν ὅτι ἡ φύσι μετὰ τὴν πτῶσι ἔχει ἀποκτήσῃ βαρύτητα καὶ ἂν δὲν τὴν σπρώξης δὲν ἀνεβαίνει. Πολλὲς ἀγαθὲς μνῆμες καὶ παραδειγματισμοὺς ἀναφέρουν οἱ Πατέρες μας καὶ ἰδιαίτερα ὁ Ἀββᾶς Ἡσαΐας. Ἂς ἐπιστρέψωμε ὅμως στὸ μαρτύριο τῶν Ἁγίων.
Στὸ τέλος, ὅταν ὁ ἕνας ἐξ αὐτῶν ἐλύγισε καὶ ἀρνήθηκε τὴν ὁμολογία του, τότε ἔκαναν προσευχὴ οἱ Ἅγιοι νὰ τοὺς ἀξιώσῃ ὁ Θεὸς ὅπως ἦταν πιὸ πρὶν σαράντα τὸν ἀριθμό, σαράντα καὶ νὰ μαρτυρήσουν. Καὶ ἀμέσως συνεπληρώθη ἡ θέσι τοῦ πεπτωκότος καὶ ἔτσι ἔμεινε ὁ ἀριθμός τους, ὅπως παρεκάλεσαν. Ἀφοῦ μὲ διαφόρους τρόπους ἐθανατώθησαν οἱ μάρτυρες, διετάχθη, ὅσα σώματα ἦσαν νεκρά, νὰ φορτωθοῦν σὲ ἅμαξες καὶ νὰ πεταχτοῦν μέσα στὸ ποτάμι γιὰ νὰ ἐξαφανισθοῦν, ἢ νὰ ριχθοῦν στὴ φωτιά.
Ὅταν ἐδόθη ἡ ἐντολή, ἄρχισαν νὰ μαζεύουν τὰ λείψανα. Ἕνα ὅμως ἐφαίνετο ὅτι ἦτο ἀκόμη ζωντανό. Αὐτὸ τὸ παραμέρισαν, γιατὶ ἡ διαταγὴ ἦτο μόνο τὰ σώματα τῶν νεκρῶν νὰ καταστρέψουν. Στὸν τόπο τοῦ μαρτυρίου παρευρίσκετο καὶ ἡ μητέρα τοῦ ζωντανοῦ μάρτυρος. Εὐσεβέστατη μητέρα, ἡ ὁποία, ὅταν ἤκουσε ὅτι τὸ παιδί της συνελήφθη καὶ ἐμαρτυροῦσε, ἔτρεξε ἐκεῖ γιὰ νὰ τὸ καμάρωσῃ καὶ νὰ καυχηθῇ γιὰ τὴν χριστιανική της ἰδιότητα, ἀλλὰ καὶ νὰ τὸ ἐνισχύσῃ συγχρόνως, μὴν τυχὸν καὶ λυγίσῃ σὰν ἄνθρωπος. Πραγματικὴ ἡρωίδα! Ὅταν εἶδε λοιπόν, ὅτι οἱ στρατιῶται ἄφησαν τὸ σῶμα τοῦ παιδιοῦ της, γιατὶ ἦταν ἀκόμα ζωντανὸ καὶ ἔφευγαν, αὐτὴ ἐφώναξε νὰ τὸ πάρουν, ἀλλὰ δὲν τὴν ἤκουσαν. Τί κάνει λοιπόν; Διὰ νὰ ὁλοκληρώσῃ πράγματι τὸν ἡρωισμό της σὰν χριστιανὴ μητέρα, τὸ φορτώνεται καὶ τοὺς ἀκολουθεῖ, θέλει νὰ τὸ ρίξῃ πάνω στὰ ἄλλα λείψανα, νὰ συντελειωθῇ καὶ αὐτὸς μὲ τοὺς ἄλλους, μήπως καὶ παραμείνει πίσω καὶ ὑστερηθῇ τὴν δόξα ποὺ τοῦ ἀνῆκε. Ἐδῶ, μόνο με τὴν σιωπὴ ἠμπορεῖ νὰ σταθῇ κανείς.
Πῶς νὰ χαρακτηρίσῃ τοὺς παλμοὺς αὐτῆς τῆς χριστιανικῆς καρδιᾶς; Μητέρα αὐτή, νὰ βλέπει τὸ πολτοποιημένο παιδί της νὰ σπαράζῃ καὶ ἀντὶ νὰ ἐπινοήσῃ τρόπους νὰ τὸ παρηγορήσῃ καὶ ἁπαλύνῃ τοὺς πόνους, ἀντὶ νὰ ἐπινοήσῃ τρόπους παρηγοριᾶς τῆς πληγωμένης καρδίας της ἀπὸ τὸ αἴσθημα τῆς φρίκης, φοβᾶται μήπως δὲν ὁλοκληρωθῇ ἡ ἀγάπη αὐτῆς καὶ τοῦ παιδιοῦ της πρὸς τὸν Χριστό. Ξεχνᾷ ὅλους τοὺς πόνους, τὴν γυναικεία ἀδυναμία καὶ ἀσθένεια καὶ τρέχει μήπως καὶ ὑστερηθῇ τὸ παιδί της τῆς ὁλοκληρωτικῆς ἀξίας τῶν συμμαρτυρησάντων. Ἰδοὺ χριστιανικὴ καρδιά, ἡ ὁποία ἀγαπᾷ ὑπεράνω ὅλων τὸν Θεὸ καὶ μόνο!
Τελειότατο παράδειγμα, ποὺ πρέπει νὰ συγκινῇ τὸν καθένα καὶ ἰδίως ἐμᾶς τοὺς μοναχούς, οἱ ὁποίοι ἐτύχαμε τέτοιας κλήσεως, τῆς ἰδιαιτέρας προνοίας τοῦ Θεοῦ. Μᾶς ἐλύτρωσε ἀπὸ τὴν αἰχμαλωσία τῆς ματαιοφροσύνης γενικὰ καὶ μᾶς ἐκάλεσε εἰδικὰ στὸ στάδιο ἐκεῖνο, ποὺ ἐστάθησαν ὅσοι τὸν ἀγάπησαν ὁλοκληρωτικὰ καὶ ἐθυσίασαν τὸ πᾶν, ἀκόμα καὶ αὐτὴ τὴν ζωή τους, γιὰ νὰ ὁλοκληρώσουν τὴν ἀγάπη τους πρὸς Αὐτόν.
Εἴμεθα οἱ συνεχισταὶ καὶ συναθληταὶ τῶν Σαράντα μαρτύρων καὶ ὅλων ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι κληθέντες ἀπὸ τὸν Ἰησοῦ μας, ἀφοῦ ἑλκύσθησαν ἀπὸ τὸν Πατέρα Του καὶ ἐνισχύθησαν ἀπὸ τὴν Χάρι τοῦ Παναγίου Πνεύματος, κατώρθωσαν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ἠγάπησαν ἐξ ὁλοκλήρου τὸν Θεὸ καὶ τὸ ἀπέδειξαν μὲ κάθε εἶδος αὐταπαρνήσεως καὶ φιλοθεΐας, ὅση περιεῖχε ἡ φύσι των. Δὲν εἶναι καθόλου ὑπερβολή, ὅταν βάζομε καὶ ἐμεῖς τὴν εὐτέλειά μας εἰς αὐτὴ τὴν γραμμή. Ναί, σὰν ἀνθρώπινα ὄντα τῶν δυστυχισμένων τούτων καιρῶν, μᾶς λείπουν πάρα πολλά. Καὶ ναὶ μὲν εἰς ἐμᾶς συνέβη δυστυχῶς αὐτὴ ἡ ἐξέλιξι πρὸς τὰ κάτω, ὁ Θεὸς ὅμως δὲν ἄλλαξε τὴν θέσι του ἀπέναντί μας. Παραμένει ἡ ἀπόλυτος πατρικὴ στοργὴ καὶ ἀγάπησε καὶ ἐμᾶς ὅπως ἀγάπησε καὶ τοὺς προηγούμενους ἀθλητές· ἐκείνους τοὺς μεγάλους μάρτυρες καὶ ὁμολογητές. Ἔβαλε καὶ ἐμᾶς στὴν ἴδια μερίδα, στὸ ἴδιο στάδιο, καὶ περιμένει καὶ ἀπὸ μᾶς στὸ μέτρο τῶν δυνάμεών μας, νὰ ἀποδείξωμε ὅτι προτιμοῦμε τὴν ἀγάπη Του παρὰ ὁτιδήποτε ἄλλο. «Μηδεμίαν ἐν μηδενὶ δίδοντες προσκοπήν,ἵνα μὴ μωμηθῇ ἡ διακονία, ἀλλ᾿ ἐν παντὶ συνιστῶντες ἑαυτοὺς ὡς Θεοῦ διάκονοι» (Β´ Κορ. 6,3.4).
Καὶ ἔτσι νὰ εἶστε βέβαιοι, ὅτι ἡ θεία Χάρι, ποὺ δὲν κάνει λάθος ποτέ, ἡ ὁποία προεῖδε ὅτι εἴμεθα ἀσθενῆ ὄντα, εὐτελῆ καὶ οὐτιδανὰ ὑποκείμενα, κατεδέχθη στὴν θεοπρεπή της μεγαλοσύνη νὰ μὴν μᾶς ὑστερήσῃ τῆς εὐλογίας καὶ νὰ μᾶς κατατάξῃ στὴν μερίδα τῶν ἐκλεκτῶν. Ἔχομε πρὸς τούτοις καὶ τὴν πρεσβεία τῶν προαπελθόντων θεωμένων Μαρτύρων, ποὺ καταδέχονται ἐμᾶς τοὺς εὐτελεῖς, παρακαλοῦντες τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ νὰ βαστάζῃ τὶς ἀδυναμίες μας, νὰ ἐνισχύσῃ τὶς ἐλλείψεις μας καὶ νὰ μὴν μᾶς ἀφαιρέσῃ τὴν καλὴ κλῆσι τὴν ὁποία μᾶς προσέφερε, παρ᾿ ὅλες τὶς προδοσίες μας.
Μὲ καλὴ πρόθεσι λοιπόν, ὅλοι μας νὰ γυρίσωμε καὶ νὰ παρακαλέσωμε τοὺς Μάρτυρες σήμερον, καὶ αὔριον τοὺς Ὁσίους καὶ μεθαύριο τοὺς Ὁμολογητὰς καὶ ἐν συνεχείᾳ πάντας τους Ἁγίους, οἱ ὁποῖοι μᾶς ἀναμένουν, νὰ ἐντείνουν τὴν προσπάθειά τους, τὴν πατρική τους στοργή, νὰ ἱκετεύσουν τὴν παναγαθότητα τοῦ Χριστοῦ μας νὰ μᾶς ἀνεχθῇ καὶ νὰ δώσουν σὲ μᾶς ζῆλο, μόρια τοῦ ζήλου, ἀπὸ αὐτὰ ποὺ εἶχαν ἐκεῖνοι στὴν ψυχή τους καὶ κατώρθωσαν νὰ τελειώσουν τὴν μεγάλη τους ἀποστολή. Πράγματι, θὰ γίνῃ καὶ σὲ μᾶς, σὰν τὰ παιδιὰ ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα εἶχαν πλουσίους γονεῖς καὶ παρ᾿ ὅλο, ποὺ αὐτὰ οὔτε ἐργάσθησαν, οὔτε γιὰ νὰ ἐργασθοῦν ἦσαν ἱκανά, ἐν τούτοις ἀπέκτησαν εὐμάρεια κληρονομική. Ἐὰν τὸ κατὰ δύναμι καταθέσωμε καὶ ἐμεῖς, τότε θὰ καταδεχθοῦν οἱ Πατέρες μας, οἱ Μάρτυρες, οἱ Ἅγιοι, νὰ μᾶς δώσουν μὲ τὴν πρεσβεία τους αὐτὸ ποὺ μᾶς λείπει καὶ ἔτσι θὰ ἐπιτύχωμε καὶ ἐμεῖς.
Ὅλοι μας λοιπόν, εἴμεθα ὑποχρεωμένοι νὰ ἀποδεικνύωμε ὄντως, ὅτι ὄχι μόνο δὲν μεταμεληθήκαμε γιὰ τὴν κλῆσι μας, ἀλλὰ στενάζομε κάθε ἡμέρα μὲ συνείδησι τῆς ἀδυναμίας μας, ὁμολογοῦμε τὴν εὐτέλεια καὶ κηρύττομε τὴν ἀνικανότητά μας, ἀλλὰ ὅμως δὲν ὑποχωροῦμε κατὰ πρόθεσι. Ἐπιθυμοῦμε καὶ ἐμεῖς νὰ συνεχίσωμε τὸν δρόμο καὶ νὰ τὸν τελειώσωμε ἐν Χριστῷ. Ἀμήν.
Ὁ σήμερον ἑορταζόμενος Φωστήρ, κορυφαῖος Πατέρας τῆς μοναστικῆς μας ἰδιότητος, Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης, εἶχε ὡς ἐξαίρετο ἀρετὴ - ἐκτὸς τῶν ἄλλων ποὺ ἐπλούτιζαν καὶ ἐπροίκιζαν τὴν μακάρια ψυχή του - τὴν ταπεινοφροσύνη. Κατὰ τὴν κουρά του εἰς μοναχό, ἕνας ἐκ τῶν πνευματοφόρων Πατέρων, ἐλθὼν εἰς ἔκστασι, εἶπε στὸν Γέροντά του Μαρτύριο: «Βαβαί, Ἀββᾶ Μαρτύριε, οἶδας ὅτι σήμερον ἡγούμενον τοῦ Σινᾶ ἐκούρευσας;»
Μέσα στὴν βαθύτατη ταπεινοφροσύνη του ὁ Ὅσιος Ἰωάννης, δὲν ἀπεκάλυψε τίποτε γιὰ τὸν ἑαυτό του. Τὸ μόνο ποὺ γνωρίζομε εἶναι, ὅτι δεκαεξαετὴς μπῆκε στὴν μοναχικὴ πολιτεία. Ἐκάθησε ὑπὸ τὸν Γέροντά του περὶ τὰ δεκαοκτὼ ἔτη καὶ μετὰ ἀπεσύρθη στὴν βαθύτερα ἔρημο, στὴν ὁποία ἔζησε περὶ τὰ 40 ἔτη. Μόνος ἐκεῖ μὲ τὸν μαθητή του Μωυσῆ. Ἴσως καὶ μὲ ἄλλους. Στὸ βαθύ του γῆρας, περίπου ἑβδομηκοντούτης, ἐξελέγη ἡγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Σινᾶ.
Πλήρης ἀρετῶν, ἐστήριξε γενικὰ τὴν περιφέρεια αὐτὴ τὸν τότε ὑπάρχοντα μοναχισμό, ἀφήνοντας καὶ εἰς ἐμᾶς τοὺς εὐτελεῖς, ὡς κληρονομία τὴν περίφημό του Βίβλο, τὴν ὀνομαζόμενη «Κλίμακα». Ἀρχίζει ἀπὸ τὴν ξενιτιὰ καὶ κλιμακωδῶς ἀναφέρει ὅλες τὶς καταστάσεις τῶν ἀρετῶν, μέχρι τῆς ἀπάθειας καὶ τῆς θεώσεως.
Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συνιστᾷ, εἶναι τὸ ταπεινὸ φρόνημα, σὰν τὸ πλέον ἀπαραίτητο στοιχεῖο, ὡς καθῆκον ἀπόλυτο σὲ κάθε χριστιανό. Ἀναφέρεται στὸν βίο του, ὅτι οἱ Πατέρες, γιὰ νὰ δοκιμάσουν τὸ ταπεινό του φρόνημα τοῦ ἐπέταξαν, ὅπως ρίχνομε στὰ σκυλιά, ἕνα κομμάτι ψωμὶ καὶ αὐτὸς ὁ μακάριος ἔσκυψε, ἐπερπάτησε μὲ τὰ τέσσερα καὶ τὸ ἐπῆρε, γιὰ νὰ τοὺς ἀποδείξῃ ποὺ ἀπεδέχθη αὐτὸ ποὺ τοῦ ἔκαμαν σὰν πείραμα. Αὐτὸ ἦταν τὸ δεῖγμα τῆς προκοπῆς του.
Θὰ ἤθελα νὰ ἀναφερθῶ στὸ θέμα τῆς μακροθυμίας ποὺ πρέπει νὰ ἔχωμε ὡς μοναχοί. Σὰς ἀνέφερα τὸ ὅραμα ποὺ εἶδε πνευματοφόρος Πατέρας γιὰ τὸν ὅσιο Ἰωάννη, ὅτι ἔμελλε νὰ γίνῃ ἡγούμενος τοῦ Σινᾶ. Πότε ὅμως ἔγινε αὐτό; Μετὰ ἀπὸ πενήντα πέντε χρόνια. Αὐτὸ τὸ γεγονὸς εἶναι σοβαρὸ καὶ ἀπασχολεῖ καὶ ἐμᾶς μὲ τὴν εἴσοδό μας στὴν μοναχικὴ ζωή. Ἂν καὶ κάποιος δὲν εὑρίσκεται νὰ μᾶς τὸ πῇ ἐσωτερικὰ ὅμως ἡ συνείδησι καὶ ἡ βαθεία πίστι μας τὸ ὁμολογοῦν συνεχῶς. Ποιό; Τὸ ὅτι ἐφ᾿ ὅσον ἐκλήθημε στὴν ζωὴ αὐτή, ἀσφαλῶς εἴμαστε προορισμένοι στὸ ἀπόλυτο τῆς ἐπιτυχίας μας, διὰ τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸ ὅμως πότε θὰ γίνῃ; Στὸ τέρμα τῆς ζωῆς μας; Κανεὶς δὲν ξέρει πόσο θὰ ζήσωμε.
Ἐνδέχεται νὰ μακροβιώσωμε. Ἐκεῖνο ποὺ γνωρίζομε εἶναι ὅτι, «ὁ καλέσας ἡμᾶς Θεός» εἶναι ἀψευδὴς στὶς ἐπαγγελίες Του, καθὼς εἶναι «πιστὸς ἐν πᾶσι τοῖς λόγοις Αὐτοῦ». Ἄρα μᾶς ἑτοίμασε τόπο καὶ θὰ μᾶς τὸν χαρίσῃ. Χρειάζεται ὅμως μία ὑπομονὴ πολλῶν ἐτῶν καὶ τότε θὰ ἐκπληρωθῇ ἡ ἐπαγγελία. Αὐτὸς εἶναι ὁ τρόπος ποὺ ὁ Θεὸς ἐκτελεῖ τὶς ἐπαγγελίες Του.
Ἂς ἐπανέλθωμε τώρα στὸ θέμα τῆς ταπεινοφροσύνης. Κάθε ἀρετὴ εἶναι ἐπωφελὴς καὶ ἀναγκαία, διότι ἐξυψώνει τὴν προσωπικότητά μας, ἡ ὁποία κατερρακώθη μὲ τὴν πτῶσι, καὶ ἐγέμισε τὴν εἰκόνα μὲ κηλῖδες. Πρέπει αὐτὲς οἱ κηλῖδες, μία-μία νὰ ἐξαλειφθοῦν καὶ νὰ ἐπανέλθῃ ἡ εἰκόνα καὶ ἡ μορφὴ στὴν ἀρχική της ἀξία. Οἱ κηλῖδες εἶναι ἡ παρὰ φύσι ζωή, δηλ. τὰ πάθη καὶ οἱ ἁμαρτίες, τὰ ὁποῖα μᾶς προκάλεσε ἡ πτῶσι καὶ ἡ ἀμελημένη μας ζωή. Ἀπὸ τότε ποὺ ἐγνωρίσαμε τὴν εὐσέβεια, ἕως αὐτὴ τὴν ὥρα, δὲν ἠμπορέσαμε νὰ ἐφαρμόσωμε αὐτὰ ποὺ ἀπαιτεῖ τὸ θεῖο θέλημα. Καὶ δὲν εἴμεθα ἁμαρτωλοὶ μόνο στὴν περίοδο τῆς ἀγνοίας μας. Δυστυχῶς ἐμείναμε ἁμαρτωλοὶ καὶ στὴν περίοδο τῆς γνώσεως. Καὶ ἡ εἰκόνα εὑρίσκεται καταρρακωμένη.
Τώρα, ἐπιβάλλεται μὲ τὴν πτωχή μας προσπάθεια καὶ μὲ τὴν ἀπόλυτο συνεργασία τῆς θείας Χάριτος νὰ ἀποκτήσωμε, ἀντὶ τῶν κακῶν καὶ τῶν παθῶν, τὶς ἀρετές, οἱ ὁποῖες ἔχουν αὐτὴν ἀκριβῶς τὴν ἰδιότητα. Ἀντικαθιστοῦν τὴν δυσμορφία τῆς εἰκόνος, καὶ ἀφοῦ σιγὰ-σιγὰ χάριτι Χριστοῦ, ἀναζωγραφίσομε καὶ ἐπαναφέρομε τὴν εἰκόνα στὴν πρώτη της αἴγλη καὶ κατάστασι, στὸ ἀρχαῖο ἁπλοῦν, τότε φαίνεται ὁ χαρακτῆρας, τίνος εἴμεθα, ἀπὸ ποῦ καταγόμεθα. Εἴμεθα, φυσικὰ τοῦ Πατρός μας, γι᾿ αὐτὸ καὶ φέρομε τὸ ἐπίθετο «χριστιανοί», διότι καταγόμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό.
Ὅλες λοιπὸν οἱ ἀρετὲς εἶναι χρήσιμες, ἀπαραίτητες, ἀναγκαῖες καὶ κάθε μιὰ ἀκριβῶς ξεριζώνει τὴν ἀντίστοιχη κακία καὶ θεραπεύει τὴν κατάλληλη πληγή.
Ὑπάρχει ὅμως καὶ μία ἄλλη ἀρετή, ἡ ὁποία καὶ μόνη αὐτὴ μπορεῖ νὰ ἀντικαταστήσῃ ὅλες τὶς ἄλλες καὶ νὰ ἀποκαταστήσῃ τὴν μορφὴ τῆς εἰκόνος ἀσυγκρίτως λαμπρότερη ἀπὸ ὅ,τι φυσιολογικὰ θὰ ἐγίνετο. Αὐτὴ συνιστοῦν οἱ Πατέρες. Καὶ δὲν εἶναι παράξενο. Διότι αὐτὴ ἡ ἀρετή, εἶναι ἀκριβῶς ὁ γνήσιος χαρακτῆρας τοῦ Πατρός μας, τοῦ Χριστοῦ. Αὐτὸς ὁ ὁποῖος ἐνομοθέτησε καὶ ἔγινε γιὰ μᾶς ἄνθρωπος, ὄχι γιατὶ Τοῦ ἐχρειάζετο, ἀλλὰ γιὰ τὸ πλήρωμα τῆς παναγάπης Του πρὸς τὸν ἄνθρωπο. Δὲν ἠρκέσθη νὰ τοῦ μιλήσῃ ἀπὸ μακρυά, ἀλλὰ ἐφόρεσε τὸν ἴδιο τὸν ἄνθρωπο, ἔζησε μαζί μας καὶ μᾶς ἔδειξε πρακτικά, σὰν κλίμακα, ἕνα - ἕνα τὸ σκαλοπάτι, πῶς νὰ βαδίσωμε, ἀνακτοῦντες τὶς ἀρετὲς καὶ καταστρέφοντες τὶς κακίες.
Μὲ ὅλα αὐτὰ ἠθέλησε νὰ μᾶς πῇ καὶ κάτι παραπάνω: «Θέλετε νὰ σᾶς πῶ ποιὸς εἶμαι; Μάθετε ἀπ᾿ ἐμοῦ ὅτι πρᾶος εἰμὶ καὶ ταπεινός τῇ καρδίᾳ» (Ματθ. 11,29).Ἐδῶ ἐλύθηκε τὸ μεγάλο μυστήριο. Τώρα ἐμάθαμε ὄχι μόνο ἐξωτερικὰ τὴν μορφή, ἀλλὰ τὸ βάθος τῆς καρδίας, τὸ κέντρο τῆς ὑποστάσεως Αὐτοῦ. Αὐτὸς εἶναι ὁ Θεὸς καὶ Πατέρας μας! Ποιὸς θέλει τώρα λοιπὸν νὰ πάρῃ ἐπάνω του τὸν τίτλο τῆς κληρονομιᾶς, ποὺ θὰ ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα νὰ παραμερισθοῦν τὰ ἐμπόδια καὶ οἱ θυρωροί, διὰ νὰ εἰσέλθῃ μὲ δόξα καὶ παρρησία καὶ νὰ πέσῃ στὴν πατρικὴ ἀγκάλη; Αὐτὸς ὁ ὁποῖος εἶναι ἔξυπνος, θὰ προσπαθήσῃ στὴν ζωὴ αὐτὴ νὰ περισυλλέξῃ ἐπάνω στὴν μορφή του ὁλόκληρο τὸν χαρακτῆρα τοῦ Πατρός. Καὶ αὐτὸς εἶναι ὁ ταπεινός.
Εἶναι ὅμως φυσιολογικὴ ἡ ταπείνωσι, ἢ μήπως εἶναι κάποιο πρᾶγμα ὑπὲρ φύσι καὶ εἶναι δύσκολο νὰ τὸ συλλάβωμε καὶ διανοητικὰ ἀκόμα;
Τί εἶναι ταπείνωσι; Ταπείνωσι εἶναι ἡ πραγματικότης. Μήπως μᾶς χρειάζονται ὅμως ἐπίνοιες γιὰ νὰ ἀνακαλύψωμε μέσα μας τὴν πραγματικότητα, ὅτι ὄντως εἴμαστε εὐτελεῖς καὶ οὐτιδανοί, ἀνίκανοι στὴν ἀθλιότητα ποὺ εὑρισκόμαστε; Δὲν νομίζω, ὅτι αὐτὸ εἶναι δύσκολο.
Ἐὰν ἀκούσωμε ἀπὸ τὴν Γραφὴ τὴν καταγωγή μας καὶ βάλωμε δίπλα στὸ πρότυπο τὴν μορφή μας, ἀμέσως θὰ ἐντραποῦμε. Ἀκούσαμε, ὅτι ἡ κατασκευή μας ἐξ ἀρχῆς ἔγινε κατὰ ἰδιαίτερο τρόπο, μὲ τὴν πρόνοια τοῦ Θεοῦ «κατ᾿ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσίν» Του. Ἐγίναμε κατὰ τὴν θείαν ἀπόφασι ἕνας «κατὰ χάριν» Θεός, ὅμοιος μὲ τὸν κατὰ φύσι Θεό. Αὐτὴ εἶναι ἡ καταγωγή μας, καὶ τώρα εὑρίσκομε, ὅτι ἐκαταντήσαμε «σπήλαια λῃστῶν». Ἡ κακουργία, ἡ ἐγκληματικότης, ἡ πονηρία καὶ ἡ ποικιλόμορφη ἁμαρτία, περιστρέφονται μέσα μας ἐλεύθερα καὶ μόνο ἐξωτερικὰ διαφέραμε ἀπὸ τὰ κτήνη. Αὐτὴ ἡ διαπίστωσι εἶναι ἡ πραγματικότης. Καὶ ἄρα ἀπὸ τοῦτο τὸ παράδειγμα, ἠμποροῦμε νὰ βάλωμε ἀρχὴ γιὰ νὰ κατακτήσωμε τὴν ταπείνωσι. Μετὰ τὴν διαπίστωσι, ὅτι εἴμαστε ἐλεεινοί, πιάναμε αὐτὸ τὸ φρόνημα καὶ ἡσυχάζομε. Ὅταν κρατοῦμε αὐτὸ τὸ φρόνημα, πῶς εἶναι δυνατὸ νὰ θυμώσωμε κατὰ τοῦ ἄλλου; Ἕνας τέτοιος χαρακτῆρας σκέφτεται γιὰ πλεονεξίες, ἁρπαγές, ἐκδικήσεις καὶ κακουργίες; Οὐδέποτε γίνεται αὐτό. Ἕνας τέτοιος ἄνθρωπος, πάλι δὲν εἶναι ἄξιος, χάριν τῆς ἐλεεινότητός του, νὰ πάσχῃ καὶ ὄχι νὰ δοξάζεται;
Αὐτὰ ὅλα τὰ εἶπα, γιὰ νὰ δώσω ὕλη στὸ πόσο εἶναι εὔκολο, ἂν θελήσωμε, ἀπὸ αὐτὲς τὶς πρόχειρες διαπιστώσεις, νὰ ἁρπάξωμε αὐτὴ τὴν ἐργασία καὶ νὰ ξεκινήσωμε ὁ καθένας μας μὲ ἅμιλλα εὐσεβῇ, ποιὸς νὰ περάσῃ τὸν ἄλλο. Ἐδῶ ἐπιτρέπεται ἡ ἅμιλλα. «Καλὸν τὸ ζηλοῦσθαι ἐπ᾿ ἀγαθῷ».
Νὰ ὅμως καὶ δεύτερη ἐπίγνωσι τῆς ταπεινώσεώς μας. Ὅταν ᾖλθε τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου καὶ ἐπεδήμησε ὁ Θεὸς Λόγος, ἔσβησε τὰ παλιά, ἔσχισε τὸ χειρόγραφο, ἀνέσυρε τὴν εἰκόνα ἀπὸ τὸ βάθος καὶ τὴν ἐσφράγισε μὲ τὰ ἠμαγμένα Του δάκτυλα. Τὴν ἐπανέφερε στὸ ἀρχαῖο κάλλος καὶ τῆς ἔδωσε τὴν δύναμι τῆς υἱοθεσίας· καὶ τὴν ἐπήραμε στὸ βάπτισμα, ἀλλὰ καὶ πάλι κατηντήσαμε στὰ ἴδια. Ἐλεεινότης χωρὶς σύνορα καὶ περιγραφή.
Εἶναι λοιπόν, δύσκολο αὐτὲς τὶς διαπιστώσεις νὰ τὶς κρατᾷ ὁ καθένας καὶ νὰ ἀγωνισθῇ νὰ ἀποκτήσῃ αὐτὴ τὴν παναρετή, ποὺ εἶναι ὁ γνήσιος χαρακτῆρας τοῦ Πατρός μας, ποὺ μόλις τὴν ἰδοῦν οἱ Ἄγγελοι ἀμέσως παραμερίζουν; Καὶ ἡ φλογίνη ρομφαία ἀκόμα, ἂν ἔμενε στὴ θέσι της καὶ δὲν κατηργεῖτο ἀπὸ τὸν Σταυρὸ τοῦ Ἰησοῦ μας, μόλις ἀντίκριζε τὴν μορφὴ αὐτή, θὰ παρεμέριζε ἀμέσως. Διότι πῶς θὰ σταθῇ, ὅταν βλέπῃ τοὺς υἱοὺς τοῦ πατρός των νὰ βαδίζουν μὲ παρρησία νὰ κληρονομήσουν τὴν ἐπαγγελία τους; Μὲ παράδειγμα τὸν σημερινὸ Ὅσιο Πατέρα καὶ ὅλους τοὺς Ἁγίους, ἀλλὰ περισσότερο τὸ πρότυπό μας, τὸν ἀρχηγὸ τῆς σωτηρίας μας «τὸν τῆς πίστεως ἀρχηγὸν καὶ τελειωτὴν Ἰησοῦν» (Ἑβρ. 12,2), ἂς συνεχίσωμεν «τὸν προκείμενον ἡμῖν ἀγῶνα» καὶ νὰ εἶσθε σίγουροι ὅτι ἡ ἐπιτυχία μας εἶναι βεβαία. Ἀμήν.
Σήμερα ἡ Ἐκκλησία μας ἑορτάζει μαρτυρικὴ ἑορτή. Ἐὰν ἐπιχειρήσομε νὰ ἐκθειάσομε τὸν ἑορταζόμενο Ἅγιο, μᾶλλον θὰ τὸν μειώσομε. Ὁ Ἅγιος αὐτὸς εἶναι ἡ δόξα τῶν Μαρτύρων, τὸ καύχημα τῶν Ἁγίων, ἡ τιμὴ τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς θριαμβευούσης Ἐκκλησίας. Εἶναι ὁ παμμέγιστος Γεώργιος. Δὲν ὑπάρχει στόμα χριστιανικὸ ἀπὸ τὴν νηπιακὴ ἡλικία μέχρι τοῦ τελευταίου ἐπιθανάτιου παλμοῦ τῆς καρδιᾶς, ποὺ νὰ μὴν ἐπικαλεστεῖ τὸ γλυκύτατό του ὄνομα. Δὲν ὑπάρχει χώρα χριστιανικὴ ποὺ νὰ μὴν ὑπάρχουν ἔστω καὶ ἐρείπια ναοῦ, ποὺ ἐκτίσθη στὴν μνήμη του.
Ὁ φωστὴρ αὐτὸς κρύβει ἕνα μεγάλο μυστήριο, ποὺ δὲν ἐξερευνήθη καταλλήλως. Ποῦ ὀφείλεται ἡ τόση ἀγάπη τοῦ λαοῦ πρὸς αὐτόν; Ἀλλὰ καὶ ἡ δική του ἀγάπη πρὸς τὸν λαὸ εἶναι τόσο μεγάλη, ποὺ μᾶς ἐμποδίζει νὰ τὸν ξεχνοῦμε, ἀλλὰ συνεχῶς νὰ τὸν ἐπικαλούμεθα. Μέσα σε τρεῖς ἢ τέσσερεις χριστιανικὲς οἰκογένειες, θὰ ὑπάρχει ὁπωσδήποτε τὸ ὄνομα Γεώργιος. Γιατὶ, δὲν ὑπάρχει οἰκογένεια στὴν ὁποία δὲν ἐπενέβη ἡ ἀγάπη αὐτοῦ τοῦ Ἁγίου, γιὰ νὰ βοηθήσει. Αὐτὸς ὁ ἥρωας ἐπέτυχε νὰ ὁλοκληρώσῃ τὴν χριστιανική του ἰδιότητα, ὄχι μόνο διὰ τῆς ὁμολογίας τῆς πίστεως, ἀλλὰ καὶ διὰ τοῦ μαρτυρίου. Καὶ τὴν συνεχίζει καὶ μετὰ τὸ μαρτύριό του. Ἀγκάλιασε τὴν Ἐκκλησία, τοὺς πιστοὺς ὅλων τῶν αἰώνων στὰ τετραπέρατα τῆς οἰκουμένης. Καὶ ἐκεῖ, ποὺ δὲν ὑπάρχει ἀκόμα Ὀρθοδοξία, ποὺ ὑπάρχει ἡ ὁμίχλη τῆς εἰδωλολατρίας καὶ ἐκεῖ προφθάνει ἀπρόσκλητος καὶ δίνει τὴν παρουσία τῆς ἀγάπης του. Δικαίως ὠνομάσθη ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, «Ἀθλοφόρος», «Τροπαιοφόρος» καὶ «Μεγαλομάρτυς». Ὅλοι οἱ Μάρτυρες εἶναι μεγάλοι, διότι ὅλοι θυσίασαν τὴν ζωή τους καὶ φανέρωσαν τὴν τελεία ἀγάπη τους πρὸς τὸν Χριστό μας. Ἀλλὰ τὸ «Τροπαιοφόρος» καὶ «Μεγαλομάρτυς» δὲν ἀνήκει τόσο στὴν γενναιότητα ποὺ ἐπέδειξε στὰ βασανιστήρια, ἀλλὰ κατὰ τὴν γνώμη μου, στὸ πλήρωμα τῆς ἀγάπης του, ποὺ ὑπῆρξε ὄχι μόνο στὴν περίοδο ποὺ ἔζησε, ἀλλὰ καὶ μετέπειτα μέχρι ἀκόμα τῆς συντέλειας τῶν αἰώνων, οὕτως ὥστε νὰ προλαμβάνει κάθε παλμὸ πόνου καὶ νὰ στηρίζει ὁποῖον ἐπικαλεστεῖ τὸ ὄνομά του.
Γιὰ μᾶς τοὺς μοναχούς, ὁ Ἅγιος Γεώργιος εἶναι κουροτρόφος καὶ προστάτης. Στὴν Θ´ ᾠδὴ τοῦ κανόνος τοῦ Ἁγίου λέγεται: «Καὶ σὺ κατ᾿ ἐξαίρετον σκιρτᾷ, τὸ Ὄρος τὸ Ἅγιον, χόρευε νῦν καὶ ἀγάλλου φαιδρῶς, εὖρες καὶ γὰρ κράτιστον τὸν Μέγα Γεώργιον, ὀροφύλακα». Μετὰ τὴν Κυρία Θεοτόκο ἔρχεται αὐτὸς ὡς προστάτης τοῦ τόπου τούτου καὶ τῶν μοναχῶν. Τέσσερα μοναστήρια καὶ ἀρκετὰ κελλιὰ καὶ καλύβες εἶναι ἀφιερωμένα στὸ ἅγιο ὄνομά του.
Στὸν βίο του ἀναφέρεται ὅτι ὁ πατέρας του, Γερόντιος, ἦτο χριστιανὸς καὶ ἐτελειώθη ὡς Μάρτυς. Καὶ ὁ Γεώργιος ἀπὸ μικρὸς ἦτο χριστιανός. Σὲ ἡλικία 22 ἐτῶν ἀγόρασε τὸ ἀξίωμα τοῦ κόμητος. Ὅταν ἐπῆγε νὰ πάρει τὸν τίτλο γιὰ νὰ προβιβαστεῖ, εἶδε ὅτι ἔφτιαχναν οἱ ἀνώτεροί του τὸ διάταγμα διωγμοῦ κατὰ τῶν χριστιανῶν. Ἀπόρησε γιατὶ τόσο ἀναίσχυντα διατάσσουν τὴν καταστροφὴ τῶν χριστιανῶν χωρὶς νὰ τοὺς πταίσουν. Ἔβγαλε τὴν ζώνη του, τὴν ἐπέταξε στοὺς ἀρχηγούς του καὶ φώναξε: «Εἶμαι χριστιανός. Δὲν θὰ πειθαρχήσω στὸ διάταγμά σας». Ἀπὸ αὐτὴ τὴν στιγμὴ ἀρχίζει τὸ μαρτύριό του. Καὶ αὐτὸς ὁ Μεγαλομάρτυς, παρ᾿ ὅλο τὸ νεαρὸ τῆς ἡλικίας του, ὑπέμεινε ἀγογγύστως ὅλες τὶς ὕβρεις καὶ τὶς ἀτιμώσεις, χωρὶς νὰ παραφερθεῖ. Μὲ πατρικὴ ἀμνησικακία καὶ στοργὴ ὑπέμεινε τὰ τρομερὰ ἐκεῖνα μαρτύρια καὶ ἐθαυματουργοῦσε γιὰ νὰ τοὺς πείσει - ἂν καὶ γνώριζε ὅτι δὲν θὰ πιστεύσουν - ἀλλὰ γιὰ νὰ μὴν ὑποβιβάσει τὴν δύναμη τῆς Χάριτος. Ἔκανε τὸ θαῦμα καὶ ἔλεγε: «Ἐγὼ θὰ τὸ κάνω, ἀλλὰ ἐσεῖς δὲν θὰ πιστεύσετε». Καὶ ἀνέστησε ἕνα νεκρὸ ποὺ εἶχε ἀποθάνει πρὶν τριακόσια ἔτη.
Καὶ ἐκεῖνο ποὺ μᾶς συγκινεῖ πραγματικὰ εἶναι τὸ ἀμνησίκακο ποὺ εἶχε, ἐνῷ ἠμποροῦσε νὰ τοὺς ἐπιτιμήσῃ. Ἠμποροῦσε νὰ τοὺς φερθῇ μὲ ἕνα ἄγριο ὕφος, καὶ αὐτὸς τοὺς ὁμιλοῦσε μὲ πολλὴ συμπάθεια.
Ἐμεῖς σὰν μοναχοί, παραδειγματιζόμεθα ἀπὸ τὴν γενναιοψυχία καὶ τὴν αὐταπάρνησί του, γιατὶ ἐνισχυόμεθα καὶ στὸ ἰδικό μας ἀναίμακτο μαρτύριο συνειδήσεως. Στοὺς μάρτυρας ἔλεγαν: «Ἢ ἀρνεῖσθε ἢ ὁμολογεῖτε». Καὶ δὲν ἀρνήθηκαν καὶ ἀπέθαναν. Σὲ μᾶς τώρα δὲν ὑπάρχει αὐτὴ ἡ φάση. Ὑπάρχει ὅμως ὁ μυστηριώδης πόλεμος τοῦ νοητοῦ τυράννου, ὁ ὁποῖος συνεχῶς μᾶς πειράζει. Εἶναι σὰν νὰ λέει: «Ἢ θὰ προσκύνησης τὸ πολύμορφο εἴδωλο τῆς ἁμαρτίας, ἢ θὰ σοῦ φέρω πειρασμό, ἢ ἀσθένεια, ἢ ταραχή». Καὶ ἐμεῖς ἀπαντοῦμε μὲ ὑψωμένη τὴν φωνή: «Κύριον τὸν Θεόν μου προσκυνήσω καὶ Αὐτῷ μόνῳ λατρεύσω. Οὔτε τοὺς θεούς σου λατρεύω, οὔτε τὴν εἰκόνα σου προσκυνῶ». Πραγματικὰ ἀντλοῦμε ἀπὸ αὐτὸν τὸν γίγαντα μεγάλο θάρρος. Εἴμαστε ὁμοϊδεᾶται. Γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ δὲν ἐφείσθη, ὄχι μόνο τῆς περιουσίας, τῶν ἀξιῶν, τῶν τίτλων, τῆς χλιδῆς, τὰ ὁποῖα ἀνοίγονταν μπροστά του, ἀλλὰ καὶ αὐτῆς τῆς ζωῆς του, τὴν ὁποία καὶ ἐθυσίασε.
Καὶ ἐμεῖς στὶς δύσκολες ἡμέρες ποὺ περνᾶμε, πιστεύομε ὅτι ὁ ἴδιος Θεὸς ποὺ ἦταν τότε εἶναι καὶ τώρα, μὲ τὴν ἴδια πατρικὴ στοργὴ καὶ συμπάθεια καὶ ἐνισχύει τὴν μικρότητά μας. Καὶ ἐμεῖς μὲ τὴν ἰδία πρόθεση προτιμοῦμε τὴν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ μας, τὴν πίστη καὶ ὑποταγὴ πρὸς Αὐτόν, ἔναντι τῶν ὑπολοίπων. Χάριν οὔτου καὶ ἐμεῖς μὲ τὶς πτωχές μας δυνάμεις ἐδρασκελίσαμε τὸν βίαιο ποταμὸ τῆς κοσμικῆς συγχύσεως καὶ ματαιότητος. Ἀρνηθήκαμε τοὺς οἰκογενεῖς καὶ αὐτὴν ἀκόμα τὴν φύσι καὶ εὑρισκόμεθα αὐτοεξόριστοι σὲ αὐτὸ τὸν τόπο, μὲ τὴν ἴδια προσδοκία· φεύγοντας ἀπὸ τὰς ἀφορμὰς τῶν αἰτίων, μακρὰν τῶν σκανδάλων, μέσα στὰ πλαίσια τῆς ἐλευθερίας ποὺ διαθέτομεν διὰ τῆς Χάριτος τοῦ Χριστοῦ μας, νὰ ἀποδείξωμε πρακτικὰ ὅτι τὸν Χριστό μας ἀγαποῦμε γνησίως, τὸν δὲ διάβολο καὶ τὴν ἁμαρτία βδελυσσόμεθα ἀξίως.
Μερικὲς φορὲς δὲν ἐπιτυγχάνουμε ἀπὸ ἀπειρία, ἀπὸ ἀγνωσία, ἀπὸ ἀδυναμία ἀλλὰ οὐδέποτε προδίδωμε τὴν πρόθεσι. Συνεχῶς καὶ ἐμεῖς ὁμολογοῦμε, ὅτι «Κύριον τὸν Θεὸν ἡμῶν προσκυνοῦμε καὶ Αὐτῷ Μόνῳ λατρεύομεν», καὶ ἕνεκα τῆς ἀγάπης Του, «τὰ πάντα ἡγούμεθα σκύβαλα», ἀντλοῦντες θάρρος καὶ ἀπὸ τὸ νέφος τῶν Μαρτύρων, ποὺ ἐβάδισαν αὐτὸ τὸν δρόμο καὶ μᾶς τὸν ἄφησαν σὰν κληρονομιά. Πιστεύομε ἀκράδαντα πὼς ὁπωσδήποτε θὰ μείνῃ μαζί μας ἡ Θεία Χάρις καὶ θὰ ἐπιτύχωμε καὶ ἐμεῖς τὸν σκοπό μας. Ἔτσι ἐπιτυγχάνομε δυὸ μεγάλα καλά. Πρῶτα τὴν ἰδική μας σωτηρία καὶ δεύτερο, ἀποτελοῦμε ἕνα στήριγμα στοὺς ἐν Χριστῷ ἀδελφούς μας, ποὺ μένουν μέσα στὴν κοινωνία καὶ σηκώνουν τὸν σκληρὸ καὶ βαρὺ ζυγὸ τοῦ κοινωνικοῦ βίου καὶ παλεύουν μὲ τόσα ἀντίθετα καὶ ἀντίξοα, μὲ τόσες ταλαιπωρίες, γιὰ νὰ ἠμπορέσουν καὶ αὐτοὶ νὰ μὴν ἀρνηθοῦν, ἀλλὰ νὰ ὁμολογήσουν στὸ μέτρο τῆς δυνάμεώς τους. Φῶς γιὰ μᾶς εἶναι οἱ Ἄγγελοι καὶ φῶς γιὰ τοὺς χριστιανοὺς τοῦ κόσμου εἶναι οἱ μοναχοί, διότι σήμερα δὲν ἠμποροῦν νὰ εὕρουν τὸν Μ. Ἀντώνιο, τὸν Παΐσιο, τὸν Παχώμιο, αὐτοὶ παρῆλθαν. Σήμερα στὴν θέση αὐτὴ εὑρισκόμεθα ἐμεῖς οἱ ταπεινοί, κρατοῦντες τὰ ἴδια ἐμβλήματα, τὶς ἴδιες γραμμές, τὴν ἴδια παράδοσι, συνεχίζοντες τὴν ἴδια πορεία.
Ὅλοι μας, μὲ σωστὴ πρόθεσι ἂς προσπέσωμε στὴν ἀγάπη τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, διότι αὐτὲς τὶς ἀφορμὲς ζητεῖ νὰ προβάλῃ τὴν πανίσχυρή του πρεσβεία καὶ νὰ ἐνισχύσῃ τὸν ἀγῶνα μας. «Μακάριος ὃς ἔχει γνωστοὺς ἐν Σιὼν καὶ οἰκείους ἐν Ἱερουσαλήμ». Ἰδοὺ καὶ ἐμεῖς· ἔχομε γνωστὸ καὶ οἰκεῖο τὸν Ἅγιο Γεώργιο, ποὺ μὲ ἐλάχιστα λόγια ἐγκωμιάσαμε, γιὰ νὰ τοῦ δώσωμε τὴν ἀφορμὴ καὶ πρόφασι νὰ πληρώσῃ τὴν θεοπρεπή του ἀγάπη καὶ νὰ μᾶς χαρίσῃ τὸν οὐρανό. Ἀμήν.
Ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος, ὅπως ἀναφέρεται στὸν κατὰ πλάτος βίο του, κατήγετο ἀπὸ τὰ μέρη τῆς Ἀνατολῆς, ἀπὸ τὴν Τραπεζοῦντα. Μόλις ἐτελείωσε τὴν ἔξωθεν παιδεία - ἦτο φιλόλογος - ἑλκυσθεὶς ὑπὸ τῆς Θείας Χάριτος, ἐγκατέλειψε τὰ ἐγκόσμια καὶ προσεχώρησε στὸ μοναχισμὸ ἀπὸ νεαρᾶς ἡλικίας, ὑπὸ τὴν πρόνοια τοῦ κατὰ σάρκα θείου του, τοῦ ὁσιωτάτου πατρὸς Μιχαὴλ τοῦ Μαλεήνου.
Ὅταν κάποτε, ἐπεσκέφθησαν οἱ νεαροὶ στρατηγοὶ Νικηφόρος καὶ Λέων, οἱ διαδραματίσαντες
μετέπειτα σπουδαῖο ρόλο στὴν Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία, τὸν ὅσιο Μιχαὴλ τὸ Μαλεῆνο,
τὸν πνευματικὸ πατέρα τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου, γιὰ νὰ ἐξομολογηθοῦν, ὁ Ὅσιος Μιχαὴλ
τοὺς ὡδήγησε στὸ μέρος ὅπου ἡσύχαζε ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος, τριακοντούτης τότε, λέγοντάς
τους ὅτι θέλει νὰ τοὺς ἐπιδείξῃ ἕνα θησαυρό. Καὶ μετὰ τὴν συνάντησι καὶ συνομιλία
ποὺ εἶχαν μαζί του, ἐθαύμασαν, διότι πραγματικὰ ἐπρόκειτο περὶ ἑνὸς μεγάλου θησαυροῦ.
Ἀπὸ τότε ἔλαβαν ἐντολὴ «αὐτῷ τούτω τῷ μοναχῷ ἀναθέσθαι τοὺς λογισμοὺς διὰ βίου
παντός». Ἔκτοτε συνέχισαν οἱ, δυὸ μεγάλοι ἄνδρες νὰ ἔχουν ὡς πνευματικὸ ὁδηγὸ
τὸν Ὅσιο Ἀθανάσιο, ἕως τέλους τοῦ βίου τους.
Μὲ τὸν Νικηφόρο δὲ τόσο συνεδέθησαν, ὥστε ἔδωσαν ἀμοιβαία ὑπόσχεση νὰ ζήσουν πάντοτε μαζὶ σὰν μοναχοί. Ἡ ὑπόσχεση ἐκ μέρους τοῦ Νικηφόρου παρέμεινε ἀτελής, διότι ὡς στρατηγὸς ἐκλήθη νὰ ἀπελευθερώσῃ τὴν Κρήτη ἀπὸ τοὺς πειρατές, ὕστερα ὅμως ἐβασίλευσε διὰ τῆς βίας καὶ ἐδολοφονήθη, χωρὶς νὰ κατορθώσῃ νὰ φυλάξῃ τὴν ὑπόσχεσί του. Δὲν ἔπαυσε ὅμως νὰ προνοῇ τῆς Μεγίστης Λαύρας τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου. Ὁ Ὅσιος Ἀθανάσιος, φεύγοντας ἀπὸ τὰ μέρη τῆς Βιθυνίας, ἔρχεται στὸν Ἄθωνα. Ἐπισκεφθεὶς τὶς Καρυές, κέντρο τῆς τότε μοναστικῆς ζωῆς, δὲν ἀπεκάλυψε ποῖος ἦτο, ἀλλὰ προσεποιήθη τὸν ἀγράμματο καὶ τὸν ἀγροῖκο. Πολλὲς φορὲς ὁ Γέροντάς του προσπαθοῦσε νὰ τοῦ μάθῃ τὸ ἀλφάβητο, γιὰ νὰ διαβάζῃ τὴν ἀκολουθία του. Αὐτὸς ὅμως προσεποιεῖτο ὅτι δὲν ἔχει τέτοια ἱκανότητα πρὸς μάθησι. Στοὺς γέροντες τοῦ Πρωτάτου ποὺ παρακινοῦσαν τὸν γέροντα νὰ μάθῃ τὸν ὑποτακτικό του γράμματα, ἀπαντοῦσε μὲ ἁπλότητα, ὅτι εἶναι στενοκέφαλος καὶ δὲν μπορεῖ νὰ μάθῃ. Τέλος ὅμως, ἀπεκαλύφθη ποιὸς ἦτο, ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ τὸν ἐγνώριζαν καὶ ἠναγκάσθη νὰ ὁμολογήσῃ ὅτι ἦτο ὁ περιβόητος Ἀθανάσιος. Ἐφ᾿ ὅσον πλέον ἔγινε γνωστὸς καὶ δὲν ἠμποροῦσε νὰ συνεχίσῃ στὴν ἀφάνεια ποὺ τόσο ἀγαποῦσε, ἐξεκίνησε περιερχόμενος τὸ Ἅγιο Ὄρος, ἀναζητώντας κατάλληλο τόπο. Ἔφθασε μέχρι τὰ ἀνατολικότερα μέρη τοῦ Ὄρους, στὰ λεγόμενα Μελανά, ὅπου στὴν ἀρχὴ ἔμεινε γιὰ λίγο διάστημα εἰς ἕνα σπήλαιο διὰ ἡσυχαστικὴ ζωή. Μετὰ ὅμως, ἐπιμόνως παρακινούμενος ἀπὸ τὸν Νικηφόρο, ἄρχισε τὴν ἀνέγερσι τῆς Λαύρας. Πρὶν ὅμως καλὰ-καλὰ τελειώσει ἡ ἀνοικοδόμηση τῆς Μονῆς, ἦλθε εἴδησι στὸν Ἅγιο, ὅτι ὁ Νικηφόρος ἔγινε αὐτοκράτωρ. Μὲ πολλὴ λύπη τότε ὁ Ἅγιος, διότι αὐτὸ σήμαινε τὴν ἐκ μέρους τοῦ Νικηφόρου ἀθέτηση τῆς ὑποσχέσεώς του ποὺ εἶχε δώσει στὸν Θεὸ νὰ γίνῃ μοναχός, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ταπείνωσι, μισοδοξία καὶ ἀγάπη πρὸς τὴν ἡσυχία, ἐγκαταλείπει τὴν Λαύρα, στέλλει στὸν Νικηφόρο μία ἐλεγκτικὴ ἐπιστολὴ καὶ μὲ ἕνα μαθητή του, τὸν Ἀντώνιο, ἀναχωρεῖ γιὰ τὴν Κύπρο. Εὑρισκόμενος ὅμως στὴν Κύπρο λαμβάνει πληροφορία ἀπὸ τὸν Θεὸ νὰ γυρίσῃ πίσω, νὰ ἀποτελειώσῃ τὸ ἔργο του. Γυρίζει λοιπὸν πάλι πίσω καὶ συνεχίζει τὸ προηγούμενό του ἔργο. Καὶ οἰκοδομώντας τὴν Λαύρα ὁ Ἅγιος, ἔγινε στυλοβάτης τῆς Ἀθωνικῆς μοναστικῆς ζωῆς.
Κατώρθωσε νὰ φέρῃ τὰ διάφορα μονήδρια, Σκήτας, καὶ ἡσυχαστήρια ποὺ ἦσαν σὲ μιὰ κατάστασι ἀπομονώσεως, σὲ κοινωνία μεταξύ τους, ἀλλὰ καὶ μὲ τοὺς ἰδικούς του μαθητάς, ποὺ εὑρίσκοντο ἐντὸς τῆς Μονῆς. Ἔτσι σιγὰ-σιγὰ ἤρχοντο καὶ ὑπετάσσοντο εἰς αὐτόν. Ἔμεναν φυσικὰ στὰ ἡσυχαστήρια τους, ἀλλὰ πνευματικὰ ἐξηρτῶντο ἀπὸ αὐτόν. Καὶ τότε πραγματικὰ προεκάλεσε τὴν μεγάλη αὐτὴ ἰσορροπία, ἐπάνω στὴν ὁποία συνίσταται, ἐὰν θέλωμε νὰ εἴμεθᾳ εἰλικρινεῖς, ἡ μακροβιότης τοῦ Ἀθωνικοῦ μοναχισμοῦ. Γι᾿ αὐτὸ καὶ δικαίως πρέπει νὰ ὀνομάζεται ὁ ἀναντικατάστατος, τρόπον τινά, ρυθμιστής, ἡγούμενος καὶ κυβερνήτης τοῦ Ἀθωνικοῦ μοναχισμοῦ. Ἐπέτυχε, ὅπως εἶπα, τὸ ἀπρόσιτο, τὸ διχασμένο καὶ τὸ μεμενωμένο τῶν Πατέρων μέσα στὸν Ἄθωνα, νὰ τὸ ἑνώσῃ ὑπὸ μίαν γνώμη, νὰ ἀποδώσῃ τὴν ἐλευθερία στὴν προσωπικότητα, νὰ πείσῃ τὸν καθένα ὅτι μπορεῖ νὰ γίνῃ μοναχὸς τηρώντας κατὰ δύναμι τὴν Πατερικὴ φιλοσοφία.
Καὶ ἐφήρμοσε πραγματικὰ τὸ παρεμφερὲς ρῆμα τοῦ Παύλου: «ὁ διακονῶν ἐν τῇ διακονίᾳ, ὁ προϊστάμενος ἐν σπουδῇ» καὶ τρόπον τινά, «ὁ ἡσυχάζων ἐν τῇ νήψει». Γι᾿αὐτὸ γιὰ μᾶς τοὺς ἁγιορείτας μοναχούς, ὁ Ὅσιος Ἀθανάσιος, δὲν εἶναι ἕνας ἁπλὸς Ἅγιος, ἀπὸ τοὺς τόσους πολλούς, ἀλλὰ εἶναι κατ᾿ ἐξαίρεσι ὁ πνευματικὸς Πατὴρ πάντων. Στὴν προσωπικότητά του, στὴν πατρική του στοργὴ καὶ πρόνοια, στὴν πεφωτισμένη του διάνοια, στὴν διακριτικότητά του, εὑρίσκει ὁ κάθε ἕνας ἀπὸ μᾶς, εἰς ὅλας τὰς γενεάς, αὐτὸ ποὺ τοῦ ἀναλογεῖ καὶ μπορεῖ κάλλιστα καὶ ἀπρόσκοπτα νὰ συνεχίζῃ τὴν πορεία του μὲ τὴν μακαριὰ ἐλπίδα ὅτι ἐπιτυγχάνει στὴν μοναστικὴ ζωή.
Δυὸ πράγματα χαρακτηρίζουν κατ᾿ ἐξαίρεσι τὸν μεγάλο αὐτὸ φωστῆρα. Τὸ μὲν ἕνα εἶναι ἡ ἄκρα φιλοπονία, ἡ συνεχὴς ἄρσι τοῦ σταυροῦ, τὴν ὁποία θεωρεῖ ὡς τὸ πλέον ἀπαραίτητο στοιχεῖο, ὡς τὴν σπονδυλικὴ στήλη τῆς μοναστικῆς ἀγωγῆς. Μέσον ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, τῆς ἡσυχαστικῆς ἀγωγῆς, τὴν ὁποία συνέχιζε ἀπὸ τὴν ἀρχὴ πρὶν νὰ ἀναλάβῃ τὶς μεγάλες του εὐθύνες. Τόσο δὲ ἐθέλγετο ἀπὸ τὴν ἀσκητικὴ διάθεσι ποὺ πολλάκις παρεπονεῖτο ὅτι, χωρὶς νὰ εἶναι ὁ πόθος του αὐτός, ἐμβῆκε σὲ τόσες κοινωνικὲς μέριμνες, τοῦ μοναστικοῦ φυσικὰ ἰδιώματος. Καὶ ἐπιθυμοῦσε διακαῶς νὰ εὑρεθῇ πάλι χωρὶς μέριμνες, καὶ νὰ συνεχίσῃ κατὰ τὸν πόθο του, κατὰ μόνας τὴν ἡσυχαστικὴ ζωή, τὴν ὁποία πολλὲς φορὲς ἐφήρμοζε στὸ σπήλαιό του, ποὺ εὑρίσκεται ἔξωθεν πρὸς τὰ νοτιοανατολικὰ μέρη τῆς Λαύρας, στὴν λεγομένη Βίγλαν.
Τὸ δεύτερο εἶναι τὸ στοιχεῖο τῆς ἀγάπης, τὴ κοινωνικότητας καὶ τῆς ἀλληλεγγύης. Ἂν καὶ εὑρίσκετο ὡς πρὸς τὸν ἑαυτό του αὐστηρότατος ἀσκητὴς καὶ φιλοπονώτατος, ὡς πρὸς τὸν πλησίον του ἦτο πάντοτε φιλόστοργος καὶ πλήρης ἀγάπης. Καὶ ἡ πολλή του ἀγάπη καὶ στοργή, πραγματικὰ συνέδεσε καὶ συνεχίζει νὰ συνδέῃ τὸν Ἀθωνικὸ μοναχισμὸ καὶ αὐτὸ πιστεύομε θὰ συνεχιστῇ ἕως τῆς συντέλειας, ἀπὸ ὅσα ἀποδεκνύει ἡ θεία πρόνοια, μέσῳ τῆς ἀκοιμήτου πρεσβείας τοῦ μεγάλου τούτου φωστῆρος. Φυσικὰ ἂν ἐπιχειρήσωμε ἐμεῖς νὰ τὸν περιγράψωμε, θὰ τὸν μειώσωμε. Ἀλλὰ τὰ ἐλάχιστα τοῦτα, σὰν ἕνα χρέος ἀπαραίτητο τὰ ἀναφέραμε, γιὰ νὰ ἀφυπνίσωμε ὁ καθένας τὸν ἑαυτό μας καὶ νὰ μιμηθοῦμε κάτι ἀπὸ τὶς ποικίλες καὶ πολλαπλές του ἀρετές. Τόση ἦτο ἡ πρόνοιά του στὸ νὰ στηρίζῃ τὸ ποίμνιό του οὕτως ὥστε ἐκάθητο στὸ ἀριστερὸ μέρος τοῦ Ἁγίου Βήματος καὶ κατὰ τὴν ὥρα τῆς ἀκολουθίας ἀκόμη, ἐδέχετο ἐκεῖ πρὸς ἐξομολόγησι τοὺς ἀδελφούς, ὄχι μόνο της μονῆς του, ἀλλὰ καὶ πολλοὺς ἄλλους.
| Μέσα στὸ πανελεύθερο πνεῦμα τῆς πατρικῆς του στοργῆς, γιὰ νὰ ἀναπαύσῃ ὅλες τὶς φυσιογνωμίες καὶ νὰ αὐταρκέσῃ εἰς ὅλους τοὺς χαρακτῆρες, καὶ στοὺς πλέον ἀδυνάτους καὶ στοὺς πλέον ἰσχυρούς, δὲν παραμέλησε νὰ χρησιμοποιήσει καὶ τὴν ἀνθρώπινη γνῶσι, μέσα στὴν ἐφευρετικότητα, στὸ νὰ μεταβάλῃ καὶ νὰ κάνῃ ἀνετώτερη τὴν ζωή, οὗτος ὥστε καὶ οἱ ἀσθενέστεροι καὶ ἀδύνατοι στὸ χαρακτῆρα νὰ καυχῶνται γιὰ τὴν μοναστική τους ἰδιότητα, καὶ νὰ μὴν ἀποθαρρύνονται. Ἐδημιούργησε, μέσα στὴν εὐρύτητα τῆς πατρικῆς του προνοίας, ἕνα πρόγραμμα, ποὺ τότε ὄχι μόνο δὲν ὑπῆρχε, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὰ ἔθιμα τοῦ ἀπομονωμένου τρόπου τῆς μοναστικῆς ζωῆς στὸν Ἄθωνα, ἐθεωρεῖτο ὡς κατακριτέο. Κατεσκεύασε λιμάνια, δρόμους, ἀποθῆκες, ἀμπελῶνες, κήπους καὶ ὁ,τιδήποτε ἄλλο μποροῦσε νὰ προκαλέσῃ μέσα στὰ ἐπιτρεπτὰ μέσα, τὴν στοιχειώδη ἄνεσι εἰς ὅλους τοὺς ἀνθρώπους, ποὺ ἠμποροῦσαν καὶ ἤθελαν νὰ γίνουν μοναχοί. Ἀλλὰ τοῦτο ἐδημιούργησε παρεξηγήσεις καὶ ὅπως ἀναφέρεται στὸν βίο του, ἐθεωρήθη ὡς «εἰσάγων καινὰ δαιμόνια»· ἐν συνεχείᾳ ἐσυκοφαντήθη καὶ ἐκινήθη ἐναντίον του ἡ διοικητικὴ ἀρχὴ τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ἐπρόκειτο δὲ νὰ τὸν δικάσουν, διότι δῆθεν παρεβίασε τὰ προγράμματα καὶ τὸν τύπο τῆς ἡσυχίας τῶν Πατέρων. |
Τότε ἀκριβῶς ἐπενέβη προσωπικὰ ἡ Δέσποινά μας Θεοτόκος καὶ αὐτοὺς μὲν καθησύχασε, αὐτὸν δὲ ἐνεθάρρυνε νὰ συνεχίσῃ καὶ νὰ μὴν ὀλιγοψυχήσῃ καὶ ἐγκαταλείψῃ τὸ ἔργο του. Στὶς παρουσιαζόμενες μάλιστα δυσχέρειες, ὅταν οἰκονομικῶς δὲν ἠμποροῦσε νὰ φέρῃ εἰς πέρας τὸ τεράστιο ἔργο τὸ ὁποῖο ἐξεκίνησε, τότε παρίστατο ἡ Δέσποινά μας, καὶ τοῦ ἔδιδε θάρρος. Τόσο δὲ οἱ ὑποσχέσεις Της ἦταν ζωντανές, αἰσθητὲς καὶ βέβαιες, ὥστε κάποτε, ὅταν δὲν ὑπῆρχε πλέον τίποτε μέσα στὴν ἀποθήκη καὶ μέσα στὸ οἰκονομεῖο, ἐπαρουσιάσθη μόνη Της καὶ εἶπεν ὅτι, «ἐγὼ θὰ εἶμαι ἡ Οἰκονόμος τῆς Μονῆς πλέον, γιὰ νὰ μὴν ἔχετε μέριμνα». Καὶ πράγματι, πολλὲς φορὲς ἔδωσε τὴν εὐλογία Της καὶ ἐγέμισαν πάλι οἱ ἀποθῆκες τρόφιμα, σὲ μιὰ δυσχέρεια ὅπου οἱ πολλοὶ ἐργάτες καὶ τὸ πλῆθος καὶ οἱ μοναχοὶ δὲν μποροῦσαν νὰ αὐταρκέσουν. Καὶ ἔκτοτε ἡ Ἁγιωτάτη αὐτὴ Μονὴ δὲν ἔχει ποτὲ οἰκονόμο, ὅπως εἶναι τὸ σύστημα τῶν Μονῶν, ἀλλὰ παραοικονόμο. Καὶ μία τῶν εἰκόνων της, ἡ ὁποία εὑρίσκετο τότε στὸ οἰκονομεῖο καὶ ἔδειξε τὸ θαῦμα, ἡ λεγομένη Οἰκονόμισσα, ὑπάρχει ἀκόμα ἐκεῖ καὶ μπροστὰ εἰς αὐτὴ τὴν εἰκόνα καὶ θαύματα πολλὰ ἔχουν γίνει καὶ μὲ ἰδιαιτέρα εὐλάβεια οἱ μοναχοὶ ἀπευθύνουν τὶς εὐχαριστίες τους· πολλὲς φορὲς ἐφάνη νὰ εὐλογῇ καὶ νὰ πληθύνῃ τὰ ὑποστατικὰ καὶ τὶς διάφορες ὗλες καὶ ἀνάγκες τῆς Μονῆς.
Αὐτὰ εἶναι, ἐν ὀλίγοις, ποὺ σᾶς ἐνθύμισα ἀπόψε καὶ τὰ ὁποῖα γνωρίζετε καὶ σεῖς. Περισσότερο ὅμως τώρα νὰ στρέψετε τὴν προσοχή σας καὶ τὸν σεβασμό σας σὲ τοῦτο, ὅτι δηλαδή, ἂν καὶ ὑπάρχουν ἐδῶ τυπικὰ καὶ διάφοροι εὐλαβεῖς γέροντες, μυστηριωδῶς γιὰ ὅλους μας καὶ γιὰ ἕνα ἕκαστον, ὁ μέγας Γέρων καὶ προστάτης καὶ ἡγούμενος καὶ πνευματικὸς πατήρ, εἶναι ὁ ὁσιώτατος πατὴρ ἡμῶν Ἀθανάσιος, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ συνεχιστής, προνοητὴς τοῦ τόπου τούτου, γιὰ νὰ μὴν εἰποῦμε καὶ ὅλου τοῦ ἀνατολικοῦ μοναχισμοῦ.
Ταῖς αὐτοῦ ἁγίαις πρεσβείαις καὶ τῆς Παναχράντου Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου, Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἐλέησον καὶ σῶσον ἡμᾶς. Ἀμήν.
Τὸ θέμα τῆς μετανοίας εἶναι ἐκεῖνο ποὺ πραγματικὰ μᾶς συγκλονίζει στὸν βίο τοῦ Ἅγ. Ἀβραμίου, ὁ ὁποῖος ἦτο πολὺ μεγάλος ἀσκητής. Αὐτὸς εἶχε κληρονομήσει ἀπὸ τὸν ἀδελφό του ἕνα μικρὸ κοριτσάκι δυὸ ἐτῶν. Τὸ ἐπῆρε καὶ τὸ ἐμεγάλωσε. Τὸ εἶχε σὲ ἕνα κελλάκι, ἔξω ἀπὸ αὐτὸ ποὺ ἔμενε ὁ ἴδιος καὶ τὸ ὑπηρετοῦσε. Κάποτε αὐτὸ ἔφυγε. Κάποιος ἐπιτήδειος τὸ παρέσυρε καὶ τὸ ἔρριξε στὴν ἁμαρτία. Αὐτὸ ἔχασε τὸ θάρρος του καὶ δὲν ἠμπόρεσε νὰ γυρίσῃ πίσω. Καὶ ὅταν ὁ Ἅγιος ἐπληροφορήθηκε στὴν προσευχή του νὰ τὸ ἐπιστρέψη, μετεχειρίσθη ἕνα πολὺ παράδοξο τρόπο.
Αὐτὸς ὁ ἀσκητής, ποὺ τόσα χρόνια δὲν ἐχόρτασε ψωμὶ καὶ νερό, προσεποιήθη τὸν στρατιώτη, ἐφόρεσε στρατιωτικὴ στολή, ἐνοικίασε ἕνα ἄλογο περίφημο καὶ ἔφυγε στὴν πόλι δῆθεν γιὰ νὰ γλεντήσῃ. Ἐκεῖ ἐρευνοῦσε τοὺς οἴκους τῶν ἐλευθέρων ἠθῶν γιὰ νὰ εὕρῃ τὸ θήραμά του, γιατὶ σὲ αὐτοὺς τοὺς τόπους εἶχε καταντήσει. Ἀφοῦ τὴν εὑρῆκε κατώρθωσε νὰ τὴν φέρῃ πάλι πίσω καὶ νὰ τὴν κρατήσῃ στὴν μετάνοια, νὰ τῆς ἀναπτερώσῃ τὸ θάρρος, νὰ μὴν χάσῃ τὸ ἠθικό της καὶ νὰ τελειώσῃ ὁσιακά.
Ἐπισημαίνει κανεὶς τὸ μέγεθος τῆς Θείας φιλανθρωπίας, τῆς Θείας εὐσπλαχνίας, ἀλλὰ καὶ τὴν τέχνη τῶν Πατέρων στὸ πῶς νὰ ἁρπάξουν πίσω μιὰ ψυχὴ πεπλανημένη καὶ νὰ τὴν ὁδηγήσουν στὴν σωτηρία. Αὐτὸ εἶναι πάρα πολὺ σημαντικό. Ὅταν τὸ σχολιάσῃ κανεὶς στὴν ζωή του, βγάζει πολὺ βαθειὰ νοήματα.
Πρῶτο μέν, ἡ εὐσπλαχνία τοῦ Θεοῦ πόσο ἀπέραντη εἶναι κοντὰ στὴν ἀνθρώπινη ἀδυναμία καὶ δεύτερο, ὅτι ὁ ἄνθρωπος ποτὲ δὲν πρέπει νὰ ὑποχωρῇ, οὔτε νὰ ἐνδίδῃ, ἀλλὰ μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο ἠμπορεῖ, νὰ ἐξαντλῇ ὅλη τὴν δύναμι τῆς ἀγάπης καὶ τῆς στοργῆς, στὸ νὰ ἀνακαλέσῃ τὸ θάρρος τοῦ πλανεμένου ἀνθρώπου καὶ νὰ τὸν ἐπαναφέρῃ στὴν ἐν Χριστῷ ζωή. Αὐτὸ εἶναι πραγματικὰ καὶ τὸ νόημα τῆς κενώσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου καὶ γενικὰ ὁλοκλήρου του μυστηρίου τῆς Ἐκκλησίας μας στὴν ζωὴ αὐτή· στὸ πῶς δηλ. νὰ ἐπιστρέψῃ κανεὶς τὸ πεπλανημένο, τὸ ἀπολωλός, νὰ βοηθήσῃ τὸν ἄνθρωπο νὰ εὕρῃ τὴ γνῶσι, νὰ ἐντοπίσῃ τὰ πάθη του καὶ νὰ σωθῇ. Γι᾿ αὐτὸ πόσο χρειάζεται μακροθυμία, πόσο χρειάζεται ἀνοχή, ἰδιαιτέρως στὸ νὰ μὴν κρίνωμε ποτὲ κανένα ἄνθρωπο.
Καὶ ἰδοὺ ἡ ἀπόδειξι:
Φεύγει αὐτὸ τὸ κοριτσάκι, ποὺ ἀπὸ δυὸ ἐτῶν ἦταν μοναχή, καὶ ζεῖ τώρα μέσα στὸν κόσμο ἁμαρτάνοντας, πουλώντας τὸ σῶμα της, ὅπως οἱ κοινὲς γυναῖκες. Δυὸ ἐτῶν τὸ ἐπῆραν τὸ παιδάκι, ἐπειδὴ ἦταν ὀρφανὸ καὶ δὲν εἶχε κανένα ἄλλο στὴν ζωή- καὶ ἐκεῖνοι ποὺ ἤξεραν ὅτι ζεῖ ὁ θειός της καὶ ἦταν μοναχός, τοῦ τὸ παρέδωσαν νὰ τὸ ἀναθρέψη. Καὶ σκεφθῆτε ἀπὸ τέτοιο ὕψος ἀρετῆς, ποὺ δὲν ἐγνώρισε ποτὲ κακό, ποῦ κατήντησε. Δὲν εἶναι δύσκολο νὰ κατατρακυλήσῃ κανείς. Καὶ ὅμως κοιτάξετε τὴν μακροθυμία τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ τὴν σύνεσι τοῦ γέροντος. Δὲν ἀπελπίστηκε καὶ νὰ πῇ, ὅπως ἐμεῖς καμιὰ φορά: «Ἄφησέ τον ἀφοῦ εἶναι δύσκολος καὶ ἀφοῦ δὲν ἀκούει, ἄσε νὰ φύγῃ». Ἢ «ἀφοῦ εἶναι σκληρὸς καὶ ἀνυπάκουος, καλλίτερα νὰ φεύγῃ νὰ τελειώνωμε». Καὶ αὐτὰ ἔγιναν πολλὲς φορὲς στοὺς Πατέρες μας καὶ ἡ σκληρὴ αὐτὴ θέσι δυστυχῶς ἐφαρμόστηκε.
Εἶναι γεγονὸς ὅτι εἶναι ὀδυνηρὰ αὐτά, ὅμως ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο πραγματικὰ ἐπρόδωσε τὴν φύσι του καὶ ἐξέπεσε καὶ ἐθεωρήθη τὸ ἀπολωλὸς καὶ τὸ πεπλανημένο, κατὰ τὴν παραβολὴ τοῦ Ἰησοῦ μας, εἶναι ὁλόκληρος ἡ ἀνθρώπινη φύσι. Καὶ ὁ Ἰησοῦς μας δὲν τὴν ἀπέρριψε, ἀλλὰ προτίμησε νὰ συγκαταβῇ, νὰ κενώσῃ τὸν ἑαυτό Του, νὰ «συμμορφωθῆ» Αὐτὸς μὲ τὴν ἰδική μας ἀσθένεια καὶ ταλαιπωρία καὶ νὰ μᾶς ἐπιστρέψει πίσω, ὅπως καὶ μᾶς ἐπέστρεψε. Αὐτὴ λοιπὸν ἡ εἰκόνα εἶναι τόσο συγκλονιστική, ποὺ δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ περιγραφῇ ἀπὸ κτιστὰ ὄντα ἡ ἔντασι τῆς Θείας ἀγαθότητας.
Ἔχοντας ὑπ᾿ ὄψι αὐτὰ ὅλα, πρέπει νὰ εἴμεθᾳ συμπαθεῖς καὶ ἐπιεικεῖς στὴν ἀδυναμία τοῦ ἄλλου· καὶ ὅσο καὶ ἂν φαίνεται ἡ ἀδυναμία τοῦ ἄλλου προδοτική, ἐμεῖς δὲν πρέπει νὰ λυγίζωμε, νὰ ἐξαντλοῦμε τὴν μακροθυμία μας. Ἀλλὰ νὰ ἐπιμένωμε κινούμενοι ἀπὸ τοὺς ὅρους τῆς συμπαθείας, περιμένοντας τὴν σύμπραξι τῆς ἀγαθότητος τοῦ Θεοῦ, ὥστε ὁ καθένας μας, ὁ κάθε ἁμαρτωλὸς νὰ ἐπανεύρῃ τὸν ἑαυτό του· καὶ αὐτὸ εἶναι τὸ κατ᾿ εὐδοκία Θεῖο θέλημα. Καὶ τὶς δυὸ φορὲς ποὺ ἐξέφρασε ὁ Ἰησοῦς μας τὴν εὐαρέσκειά Του πρὸς τὸ ἀποτέλεσμα τοῦ τελειότερου Του θελήματος, ἰδίως στὸν Ἀπ. Πέτρο, εἶπε: «Σὺ δὲ ἐπιστρέψας στήριξον τοὺς ἀδελφούς σου» (Λούκ, 22,32)· καὶ «Εἰ φιλεῖς με, Πέτρε, ποίμαινε τὰ πρόβατά μου, βόσκε τὰ ἀρνία μου» (Ἰωάν. 21,16).
Καὶ ἔδωσε τὴν ἀπεριόριστη μορφὴ τῆς μετανοίας, οὗτος ὥστε καὶ «ἑβδομηκοντάκις ἑπτά» ἐὰν πταίῃ ὁ ἄνθρωπος νὰ μὴν ἀπορρίπτεται ποτὲ ἀπὸ τὴν θύρα τῆς μετανοίας, καὶ φυσικὰ καὶ ἀπὸ τὰ ὄργανα τῆς μετανοίας ποὺ εἴμεθα ἐμεῖς οἱ ρασοφόροι. Ἀπὸ ἐμᾶς ἐκφράζεται τὸ νόημα τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ἐκπροσωπεῖ τὴν Θεία ἀγαθότητα καὶ εὐσπλαχνία, διότι ὅπως λέει καὶ ὁ Ἰησοῦς μας: Δὲν εἶναι εὐδοκία ἔμπροσθεν τοῦ Πατρός μου νὰ ἀπολεσθῇ κανεὶς ἀπὸ τοὺς μικροὺς τούτους.
Τὸ κατ᾿ εὐδοκία θέλημα τοῦ Θεοῦ εἶναι, κάθε ἄνθρωπος ὄχι ἁπλῶς μόνο νὰ σωθῇ, ἀλλὰ νὰ μπῇ μέσα στὴν τελειότητα τῆς γνώσεως, δηλαδὴ τῆς Θεώσεως, ποὺ εἶναι τὸ ἀπόλυτο θέλημα τοῦ Θεοῦ, γιὰ τὸ ὁποῖο καὶ ἐπεδήμησε ὁ Θεὸς Λόγος. «Πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν» (Τιμ. Α´ 2,4). Ἐὰν λοιπὸν αὐτὸ εἶναι τὸ Θεῖο θέλημα, σκεφθεῖτε πόση πρέπει νὰ εἶναι ἡ προσπάθειά μας μέσα στοὺς ὅρους τῆς συμπαθείας, καὶ ἡ ἐπιμονή μας στὸ νὰ ἐπιτύχωμε αὐτὸ τὸν σκοπό, χάριτι Θεοῦ, καὶ γιὰ τὸν ἑαυτό μας, ἀλλὰ καὶ νὰ τὸν μεταδώσωμε καὶ στὸν συνάνθρωπό μας σὲ ὁποιεσδήποτε συνθῆκες καὶ περιστάσεις καὶ ἂν εὑρίσκεται. Πραγματικὰ ἡ βιογραφία αὐτοῦ τοῦ μεγάλου Πατρὸς εἶναι τόσο συγκλονιστική· καὶ νὰ μὴν πῇ κανεὶς ὅτι ἡ κόρη αὐτή, ἡ Μαρία, ἦταν ἀνεψιά του καὶ γι᾿ αὐτὸ τὸ ἔκανε ὁ Ἅγιος. Γιατὶ ἂν ἀποδώσωμε τέτοια μομφὴ στοὺς Ἁγίους, ὅτι δηλαδὴ ἔχουν συγγενικὲς διακρίσεις, φυσικὰ μειώνομε τὴν μορφὴ τοῦ ἁγιασμοῦ, τῆς τελειότητας. Διότι ἡ πραγματικὴ ἀγάπη «πάντα στέγει πάντα ὑπομένει, οὐ λογίζεται τὸ κακόν, οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς». Οἱ Ἅγιοι δὲν ἀγαποῦν τοὺς συγγενεῖς τους, διότι δὲν ὑπάρχουν συγγενεῖς γι᾿ αὐτούς· ἀγαποῦν τὸν συνάνθρωπό τους. Ἄρα τὴν Μαρία ὁ Ἀβράμιος δὲν τὴν συμπάθησε γιατὶ ἦταν συγγενής του, ἀλλὰ τὴν συμπάθησε ὡς πνευματικὸς ἄνθρωπος, ὡς λειτουργικὸ μέλος τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ διέκρινε ὅτι ἔπρεπε αὐτὴ ἡ ψυχὴ νὰ σωθῇ, καὶ ἡ σωτηρία της δὲν θὰ ἐγίνετο κατὰ ἄλλο τρόπο παρὰ μόνο μὲ τὴν τόσο μεγάλη θυσία τοῦ πατρός. Ἔτσι ἀναγκάστηκε στὰ βαθειά του γηρατειά, αὐτὸς ποὺ δὲν ἐχόρτασε ποτὲ ψωμί, νὰ φάῃ κρέας, νὰ πιῇ κρασί, νὰ προσποιηθῇ τὸν μεθυσμένο, νὰ προσποιηθῇ τὸν ἐρωτύλο, νὰ ταξιδεύῃ μὲ ἄλογα, νὰ εὐπρεπισθῇ, νὰ θεωρηθῇ ὡς νέος, μέχρι τοῦ σημείου ποὺ τὸν ἐβδελύχθησαν στὸ χαμαιτυπεῖο καὶ ἐδέχθηκε τόσες εἰρωνεῖες, γιατὶ ἔπρεπε νὰ σωθῇ μία ψυχή, καὶ ἐσώθη μὲ τὴν θυσία του αὐτή.
Αὕτη εἶναι ἡ ἀπόλυτος συμπάθεια, ἡ ὁποία πρέπει νὰ εὑρίσκεται στὴν ψυχή μας, παρ᾿ ὅλο ποὺ πολλὲς φορὲς ἀγανακτοῦμε μὲ τὴν στάσι τῶν συνανθρώπων μας ἀπέναντί μας. Ἐν τούτοις πρέπει τουλάχιστον, ἂν γίνεται αὐτό, νὰ εἶναι παροδικό, στιγμιαῖο, νὰ ἐκφράζεται μόνο μὲ τὰ χείλη, διότι ὁ συνάνθρωπός μας, ποὺ ἔχει αὐτὴ τὴν στάσι, αὐτὴ τὴν στιγμὴ πλανᾶται. Τί περιμένεις δὲ ἀπὸ ἕνα πεπλανημένο ἄνθρωπο; Ὁ σκοπὸς εἶναι πῶς αὐτὸς ὁ πεπλανημένος νὰ ἐπανέλθῃ στὴν βάσι του καὶ νὰ γίνῃ πάλι πρόβατο Χριστοῦ. Αὐτὸ δὲ θὰ γίνῃ ἐὰν ὁ ἄνθρωπος βάλῃ σὰν βάσι τὴν συμπάθεια καὶ τὴν αὐτοθυσία ὑπὲρ τοῦ ἀδελφοῦ του. Τότε ὁ Θεὸς βλέποντας τὴν πρόθεσι αὐτή, συνεργεῖ καὶ στὸν ἀδύνατο.
Μήπως δὲν ἔχωμε τέτοια παραδείγματα ποὺ μὲ τὴν συγκατάβασι καὶ τὴν οἰκονομία τῶν δυνατῶν ἐσώθησαν οἱ ἀδύνατοι; Εὑρίσκομε στὴν διήγησι τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Ἰωαννικίου τοῦ μεγάλου, ὅτι μία πνευματικὴ μητέρα εἶχε πνευματικὴ θυγατέρα, ποὺ ἐπολεμήθη ἰσχυρὰ καὶ δὲν ἠμποροῦσε νὰ νικήσῃ τὸν σαρκικὸ πόλεμο. Ἦτο ἀδύνατη. Δὲν τὴν ἀπώθησε ὅμως ἡ πνευματική της μητέρα, νὰ τῆς πῇ «ὅπου θέλεις πήγαινε, ἄφησέ με ἥσυχη», ἀλλὰ συγκατέβη νὰ πάῃ μαζί της. Τὴν συνώδευσε. Ἔφυγε ἀπὸ τὸ μοναστῆρι καὶ ἐπήγαινε μαζί της στὸν κόσμο νὰ βρῇ ἕνα ὄργανο νὰ κάνῃ τὴν ἐπιθυμία της. Καὶ γιὰ τὴν συγκατάβασί της αὐτή, χάριν τῆς ἀγάπης ποὺ δὲν τὴν ἐγκατέλειψε καὶ τὴν ἀκολούθησε μέχρι τοῦ σημείου ἐκείνου ποὺ ὑπετίθετο ὅτι θὰ ἦτο ἡ πτῶσι, οἰκονόμησε ὁ Θεὸς καὶ ἐθεραπεύθηκε ἡ ἀσθενής. Ἐφωτίσθηκε ὁ Ἅγιος Ἰωαννίκιος γι᾿ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα, κατέβηκε στὸν δρόμο, τὴν συνάντησε καὶ ἐθεράπευσε τὴν μικρή.
Ἄλλοτε πάλι εὑρίσκομε σὲ ἀδελφοὺς μοναχοὺς ποὺ κατοικοῦσαν μαζί, ὅτι ὁ ἕνας ὁ νεώτερος, ἐπολεμήθηκε καὶ δὲν ἠμποροῦσε νὰ νικήσῃ τὸ πάθος. Ἔφυγε λοιπὸν γιὰ νὰ ἱκανοποιήσῃ τὸ πάθος του αὐτό, ὅπως τὸν οἰστρηλατοῦσε ἡ ἐπιθυμία. Καὶ ὁ ἀδελφός του ὁ πνευματικὸς ποὺ ἦταν μαζί, δὲν τὸν ἐγκατέλειψε. «Θὰ πάω καὶ ἐγὼ μαζί σου» εἶπε, καὶ πράγματι, τὸν συνόδευσε μέχρι τὴν πόρτα καὶ ὅταν εἰσῆλθε ἐκεῖ, τότε γιὰ τὴν θυσία τοῦ ἀλλοῦ ἀδελφοῦ, ὁ Θεὸς ἐπῆρε τὸν πόλεμο ἀπὸ τὸν πάσχοντα.
Δὲν πρέπει νὰ ζητᾷ κανεὶς πολλὰ ἀπὸ αὐτὸν ποὺ εἶναι ἀσθενής, διότι τὴν ὥρα ποὺ εὑρίσκεται ὑπὸ τὴν ἐπίδρασι τοῦ πάθους του, δὲν εἶναι ὁλοκληρωμένη προσωπικότης καὶ ἔτσι ὅ,τι κάνει δὲν εἶναι καλά, εἶναι ἐσφαλμένα. Ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ κάνει ἀλλοιῶς. Ἑπομένως εἶναι ἄξιος συμπαθείας καὶ ἐπιεικίας. Αὐτὴ τὴν ὥρα χρειάζεται ἡ πρακτικὴ ἐπιείκια τοῦ ἄλλου ποὺ εἶναι ὑγιὴς καὶ τότε πραγματικὰ ἐφαρμόζεται τὸ «ἀλλήλων τὰ βάρη βαστάζετε» (Γαλ. 6,2). Καὶ ἔτσι ἀναπληρώνεται ὁ νόμος τοῦ Χριστοῦ.
Αὐτὸ τὸν ὅρο τῆς ἐπιεικίας, τῆς συμπαθείας, ἤθελα νὰ σᾶς ἐνθυμίσω μὲ βάσι τὴν βιογραφία τοῦ μεγάλου πατρὸς Ἀβραμίου καὶ νὰ ἐπικαλεσθοῦμε ὅλοι τὶς εὐχές του, γιὰ νὰ ἔλθῃ καὶ σὲ μᾶς αὐτὸ τὸ νόημα τῆς συμπαθείας καὶ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ μας, ποὺ εἶναι ἡ ὁλοκλήρωσι τοῦ προορισμοῦ μας. Ἀμήν.
Ὁ σήμερον ἑορταζόμενος Ἅγιος με τὸ μέγεθος τῆς ἁγιαστικῆς του καταστάσεως, ποὺ ἀπεκόμισε διὰ τῆς ὀρθῆς του πολιτείας, συνεκλόνισε τὸν κόσμο ὁλόκληρο. Εἶναι δὲ πραγματικὰ ἕνα παρήγορο ὄνομα εἰς ὅλα τὰ στόματα τῶν πιστῶν. Γιὰ τὴν Ἐκκλησία μας αὐτὸ δὲν εἶναι παράδοξο, διότι ὁδηγεῖ τὰ τέκνα της εἰς αὐτὸ τὸ ὕψος καὶ σ᾿ αὐτὲς τὶς διαστάσεις. Σέ μας ὅμως, ποὺ πραγματικὰ μᾶς περισφίγγουν οἱ τόσες μας ἀδυναμίες, εἶναι ἕνα παρήγορο σημεῖο, τὸ ὅτι καὶ στὶς δύσκολες αὐτὲς ἡμέρες βρίσκονται ὁμοιοπαθεῖς μέ μᾶς ἄνθρωποι, οἱ ὁποίοι ὄχι μόνο ἁπλῶς κατενίκησαν τὰ πάθη τους, ἐπέρασαν ἀπὸ τὴν παρὰ - φύσι στὴν κατὰ φύσι ζωή, ἀλλὰ ἐπέρασαν καὶ τὶς φυσικὲς διαστάσεις καὶ ἔφθασαν στὴν ὑπὲρ - φύσι, μέσα στὸν ἁγιασμό, στὸ τέρμα τῆς τελειότατης ἐπαγγελίας ποὺ εἶναι αὐτὴ ἡ υἱοθεσία. Ὁ σημερινὸς λοιπὸν Ἅγιος εἶναι ἀκριβῶς αὐτοῦ τοῦ ὕψους.
Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἐχαρακτήριζε πάντοτε αὐτὸ τὸν οὐρανομήκη φωστῆρα τῆς Ἐκκλησίας μας, ἦτο ὅτι ἀπὸ τὴν μικρή του ἡλικία ἐπερίσσευσε μέσα του ἡ ἀγάπη πρὸς τὸν πλησίον καὶ ἡ πίστι πρὸς τὸν Θεό.
Κάποτε, ὅταν ἐταξίδευε μὲ τὸ καράβι, συνέβη μεγάλη τρικυμία. Αὐτὸς ἦτο πολὺ νέος. Οἱ ἄλλοι ἐφοβήθησαν, αὐτὸς ὅμως μὲ τὴν παιδική του ἁπλότητα καὶ τὴν ἀκεραία του πίστι πρὸς τὸν Θεό, εἶπε σὰν προσευχή, ἀλλὰ καὶ σὰν ἀπορία πρὸς τοὺς συμπλέοντας: «Καλά, πῶς εἶναι δυνατὸ ὁ Θεὸς τὸν ὁποῖο πιστεύομε καὶ ἐπικαλούμεθα, νὰ μᾶς ἀφήσῃ νὰ χαθοῦμε καὶ νὰ μὴν μᾶς σώσῃ;» Καὶ πράγματι δὲν διεψεύσθη, διότι ὄντως ἐκινδύνευσαν ἀλλὰ ἐσώθησαν.
Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο, ὅπως εἶπα, τὸν ἐχαρακτήριζε ἦταν ἡ ἀγάπη πρὸς τὸν πλησίον. Αὐτὴ τὸν παρακινοῦσε, οὗτος ὥστε ἐὰν κάτι ἐμάνθανε ἀπὸ τὴν Γραφή, ἢ ἀπὸ κάποιο πατερικὸ κείμενο τὸ ὁποῖο συντελοῦσε πρὸς μετάνοια καὶ σωτηρία, ἤθελε νὰ τὸ μεταδώσῃ καὶ στὸν πλησίον του. Καὶ ἔγραφε τὴν πρότασι σὲ χαρτάκια καὶ τὴν ἔβαζε, κάπου, ἢ τὴν ἐσκόρπιζε σὲ σημεῖα ποὺ ἐπίστευε ὅτι θὰ ἠμποροῦσε κάποιος νὰ τὴν διαβάσῃ. Μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο τότε, τῆς παιδικότητός του, ἐφήρμοζε τὴν πρὸς τὸν πλησίον ἀγάπη. Ἦτο ἕνα δεῖγμα, τοῦ τί περιεῖχε μέσα στὴν ἁγία του ψυχή, διότι βλέπετε, ἀγκάλιασε ὅλο τὸ πλήρωμα τῶν πιστῶν, στὰ τετραπέρατά της οἰκουμένης.
Ὅπου ἐπικαλοῦνται τὸ γλυκύ του ὄνομα, ἐκεῖ παρίσταται μὲ τὴν θαυματουργική του ἐνέργεια. Σὰν ποταμὸς ρέουν τὰ θαύματα, τὰ ὁποῖα ἀκριβῶς πηγάζουν ἀπὸ τὴν πλήρη ἀγάπης καρδία του, ποὺ συνεχῶς θέλει νὰ συμπαρίσταται στὸν πανανθρώπινο πόνο.
Αὐτός, διαπιστώνοντας τὴν παχυλὴ ἄγνοια ποὺ εὑρίσκετο ἡ φυλή μας, ἐπίστευσε ὅτι ἐὰν κατορθώσῃ νὰ μάθῃ γράμματα, θὰ ἠμποροῦσε νὰ ὀφελήσῃ τὸν πλησίον του. Ἔτσι λοιπὸν μέσα στὴν φροντίδα του αὐτή, εὑρέθησαν τὰ κατάλληλα ἐκεῖνα ὄργανα ποὺ ἐβοήθησαν σιγὰ-σιγὰ στὶς κλιμακώσεις τῆς παιδείας, νὰ μεταφερθῇ ἀπὸ τὴν στοιχειώδη παιδεία στὴν μέση. Καὶ ὅταν ἐτελείωσε τὶς γυμνασιακές του σπουδές, ποὺ ἦταν περισσότερο ἀνώτερες ἀπὸ τὶς σημερινές, ἐξασκοῦσε τὸ ἐπάγγελμα τοῦ δημοδιδασκάλου στὴν νῆσο Χῖο. Περισσότερο ἐπεδίδετο, ὄχι τόσο στὸ νὰ μάθῃ γράμματα τοὺς μικροὺς μαθητές, ὅσο στὸ νὰ μεταδώσῃ στοὺς χριστιανοὺς τὸ νόημα τῆς πίστεως, τῆς χριστιανικῆς μας ἀγωγῆς. Ἐκεῖ ἦτο ὁ πόθος του.
Ἀφοῦ διεπίστωσαν οἱ χριστιανοὶ τῆς περιφέρειας ἐκείνης τὸν πόθο τοῦ νέου αὐτοῦ μέσα στὴν παιδεία, ἐφρόντισαν καὶ τὸν ἔστειλαν νὰ προχωρήσῃ σὲ πανεπιστημιακὲς σπουδές. Καὶ ἀφοῦ ἐτελείωσε, ἐξεδηλώνετο μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ἡ πεποίθησί του, ὅτι ἤθελε ὁπωσδήποτε νὰ πληρώσῃ τὴν γεμάτη χριστιανικὴ ἀγάπη καρδία του καὶ νὰ ἠμπορέσῃ νὰ μεταδώσῃ μὲ ὅλες του τὶς δυνάμεις στὸν συνάνθρωπό του τὰ μέσα της σωτηρίας, τῆς σωστῆς πίστεως καὶ τοῦ βιωματισμοῦ. Αὐτὸ ἐνόμιζε, ὅτι θὰ ἠμποροῦσε νὰ τὸ πετύχῃ διὰ τῆς μαθήσεως καὶ τοῦ λόγου. Ἔτσι ἡ νεανική του τότε καὶ ἁγνὴ ψυχὴ ἐπίστευσε, ὅτι αὐτὸ τὸ ἐργαλεῖο τῆς χρειαζόταν. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἐπεδόθη μέσα στὴν ἔκτασι τῆς παιδείας.
Ὅταν στὸ Πανεπιστήμιο ἐτελείωσε τὴν Θεολογία, ὅπως ἐπιθυμοῦσε, ἐγύρισε κατ᾿ εὐθεῖα πρὸς τὴν Ἐκκλησία. Προσελήφθη ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας ὅπου ἔγινε Ἐπίσκοπος μιᾶς Μητροπόλεως, τῆς λεγομένης Πενταπόλεως. Καὶ ἡ μεγάλη του δρᾶσι ἦταν ὅτι δὲν ὑπεχώρησε οὔτε στὸ παραμικρό, ἀλλὰ ὅλες του τὶς δυνάμεις τὶς διέθετε συνεχῶς στὸ στήριγμα τῆς Ἐκκλησίας. Ἐφρόντισε ἀκόμα καὶ τοὺς ναοὺς νὰ καλλωπίσῃ, εἴτε μὲ ἁγιογραφίες, εἴτε μὲ τὰ ὑπόλοιπα τελετουργικὰ καὶ λειτουργικὰ μέσα ποὺ τοὺς ἐχρειάζοντο, οὗτος ὥστε μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο νὰ ἑλκύωνται περισσότερο οἱ πιστοὶ καὶ νὰ καταρτίζωνται.
Ἀλλὰ ἐδῶ ἀκριβῶς ἀπεδείχθη ἕνα γεγονός· ὅτι μόνο ἡ προσφορὰ τῆς προσπάθειας καὶ μόνο τὸ ἐργαλεῖο τῆς μαθήσεως, τὰ ὁποῖα διέθετε τότε, δὲν ἦταν ἱκανὰ νὰ ὁλοκληρώσουν τὸν πόθο τῆς φλεγόμενης πρὸς τὸ Θεὸ καρδίας του. Ἀναζητοῦσε συνεχῶς νὰ εὕρῃ αὐτὸ τὸν τρόπο, τὸν ὁποῖο ἐπίστευε μὲν ὅτι ὑπάρχει, ἀλλὰ δὲν τὸν κατεῖχε, οὔτε στὸν ζῆλο τὸν θερμό, οὔτε στὴν μάθησι. Κάπου ἀλλοῦ ἦτο. Βλέποντας τὶς ἀτασθαλίες τῶν ἀνθρώπων καὶ τὴν σύγκρουσι τῆς ἐξουσίας καὶ τὸν ὑπέρμετρο ἐναντίο του φθόνο ποὺ ἔφθασε μέχρι διωγμοῦ, φεύγει ἀπὸ τὴν ἐπισκοπική του θέσι καὶ ἐπιδίδεται περισσότερο μέσα στὴν προσπάθειά του αὐτή, τὴν ὁποία συνεχίζει στὸ νὰ ὀφελήσῃ τὸν συνάνθρωπό του.
Διωκόμενος ᾖλθε στὴν Ἑλλάδα. Ἄρχισε ὡς ἱεροκῆρυξ ἀπὸ τὸν ἄμβωνα, συγγράφων καὶ ἐκφωνῶν πύρινους λόγους περὶ μετανοίας. Ἑρμήνευε τὰ δόγματα καὶ γενικὰ ὁλόκληρο τὴν ἐκκλησιαστική μας παράδοσι. Καὶ εἰς αὐτὸ τὸν τομέα ἐπέδειξε ὁλόκληρο τὸν ζῆλο του, πιστεύοντας ὅτι μέσῳ αὐτοῦ τοῦ τρόπου θὰ εὕρισκε αὐτὸ τὸ ὁποῖο περιεῖχε μέσα στὴν δίψα τῆς ἀναζητήσεώς του. Ἐζητοῦσε νὰ εὕρῃ κάτι, ποὺ καὶ αὐτὸς ὁ ἴδιος νὰ ὁλοκληρωθῇ καὶ μέσῳ ἐκείνου νὰ ἐπιτύχῃ ὁλόκληρο τὴν ἀποστολή του. Ἔπειτα ὑπηρέτησε μέσα στὴν ἐκκλησιαστικὴ ἐκπαίδευσι καὶ συγκεκριμένα στὴν Ριζάρειο σχολή. Προσέφερε πολλοὺς καρπούς, ὅπως ἤδη ἀναφέρουν καὶ ζωντανὰ πρόσωπα, ποὺ ὑπῆρξαν μαθηταί του. Ὁ ζῆλος του, ἡ εὐσέβειά του δὲν ἐμειώθη οὔτε εἰς αὐτὸ τὸ σημεῖο· ὅμως δὲν συνήντησε τὸ μυστικὸ ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἀναζητοῦσε ἡ ψυχή του. Οὔτε ὡς ἱεροκῆρυξ, οὔτε ὡς ὑπεύθυνος τῆς Ριζαρείου Σχολῆς ἐπλήρωσε αὐτὸ τὸν πόθο. Καὶ τότε ἄλλαξε πάλι, ἀναζητώντας συνεχῶς τοὺς καταλλήλους ἐκείνους τρόπους ποὺ θὰ ὁλοκληρωνόταν καὶ αὐτὸς ὡς προσωπικότης, ἀλλὰ καὶ θὰ ἠμποροῦσε νὰ μεταδώσῃ καὶ στὸν πλησίο του ἐξ ὁλοκλήρου πλέον αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἐχρειάζετο.
Καὶ τότε ἐπίστευσε στὶς πατερικὲς γραμμές, ὅτι αὐτὸ θὰ τὸ ἐπετύγχανε διὰ τῆς ἀπολύτου συνεργασίας τῆς Χάριτος. Θὰ μοῦ πῆτε ἕως τότε δὲν ὑπῆρχε μαζί του ἡ Χάρις; Ἀσφαλῶς ὑπῆρχε. Δὲν ὑπάρχει χριστιανὸς πιστὸς ποὺ νὰ μὴν ἔχῃ μαζί του τὴν Θεία Χάρι. Ὅμως δὲν εἶχε ἀκόμη ἐκείνη τὴν Χάρι, τὴν ὁποία οἱ Πατέρες μας ἀκριβῶς ἐπέτυχαν στὸ τέρμα τῆς ἀγωνιστικῆς τους ζωῆς· ἐκείνη ἡ ὁποία πηγάζει ἀπὸ τὴν πρᾶξι καὶ ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπο στὴν θεωρία, στὸν τέλειο βαθμὸ τοῦ ἁγιασμοῦ, στὸ πλήρωμα τῆς Θείας ἐπαγγελίας ποὺ εἶναι ἡ υἱοθεσία.
Τότε ἐγκατέλειψε πλέον ὅλες τὶς προσπάθειες αὐτὲς καὶ ἀποσύρθηκε στὴν ἡσυχία. Ἰδοὺ πάλι ὁ θρίαμβος τῆς πατερικῆς μας παραδόσεως. Ὁ φλογερὸς ρήτωρ, ὁ ἐπιτυχὴς ἱεράρχης, ὁ ἄριστος συγγραφεύς, διεπίστωσε ὅτι διὰ τῆς ἡσυχίας θὰ ἔφθανε ἀπὸ τὴν πρᾶξι στὴν θεωρία, ἀλλὰ τὸν ἐμπόδιζε ὁ τρόπος ἐκεῖνος τοῦ κοινωνισμοῦ. Ἔτσι ἀπεσύρθη στὴν ἡσυχία καὶ ἐκεῖ ἵδρυσε μικρὸ μονήδριο, στὸ ὁποῖο ἔγινε καὶ πατὴρ καὶ προστάτης τῶν μοναζουσῶν. Μαζὶ μὲ αὐτές, ἐξασκώντας τὴν ἡσυχία καὶ ἐφαρμόζοντας ἀπόλυτα τὸ πατερικὸ πνεῦμα τῆς μοναστικῆς μας ἰδιότητος, ἐπέτυχε τὸ πλήρωμα καὶ ὁλοκληρώθηκε σὰν προσωπικότης.
Ἐδῶ ὅμως χρειάζεται μία διευκρίνησι. Ὅπως εἶπα καὶ πρίν, δὲν τοῦ ἔλειπε τὸ ἐφόδιο τῆς εἰσόδου πρὸς τὸν ἁγιασμὸ καὶ τὸ εὑρῆκε τότε μόνο. Τὸ κρατοῦσε, τὸ συνέχιζε. Ἀλλὰ ἐκεῖ τὸ ὁλοκλήρωσε. Μέσα λοιπὸν στὴν ἡσυχία ὁλοκλήρωσε τὴν προσωπικότητά του· ἐπέτυχε τὸν θρίαμβο τοῦ ἁγιασμοῦ· ἔγινε φωστῆρας τέλειος· ἐτέθη ἐπὶ τὴν λυχνία καὶ ἔκτοτε καὶ μέχρι τῆς συντέλειας θὰ εἶναι ὁ πραγματικὸς λύχνος τῆς σημερινῆς μας Ἐκκλησίας, τὸ παρήγορο σημεῖο ὅλων τῶν πιστῶν, ὁ θρίαμβος τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἐκεῖ εἶναι τὸ πλήρωμα τῆς ὁλοκληρώσεώς του.
Πέρασε ὅλα τὰ στάδια τῆς κοινωνικότητας τῆς Ἐκκλησίας. Εἰς ὅλα προσέφερε καὶ ἐπέτυχε. Τὸ πλήρωμά του ὅμως, τὸ ἐπέτυχε μέσα στὴν πραγματικὴ ἡσυχία, ὅπου ἡ πατερική μας παράδοσι εὑρίσκει τὸ θρίαμβό της. Καὶ ἀκριβῶς ἐδῶ εὑρίσκομε τὸν Ἅγιο Νεκτάριο ὡς μοναχό. Χωρὶς νὰ ὑστερηθῇ τῆς Ἱεραρχικῆς του ἀξίας καὶ ὅλης τῆς προσφορᾶς του, μὲ τὸ πλήρωμα τῆς ἀγάπης του πρὸς τοὺς πιστούς, ὁλοκληρώθηκε μέσα στὴν ἡσυχία σὰν ἡσυχαστὴς μοναχός. Βλέπετε λοιπὸν τὴν συνέχεια τῆς πατερικῆς μας παραδόσεως; Ὑπάρχουν πολλὰ περιστατικὰ ποὺ δὲν ἐσχολίασα, τὰ ὁποῖα πραγματοποιήθηκαν κατὰ τὴν διάρκεια τῆς ἡσυχαστικῆς του ζωῆς, στοὺς ἀγῶνες ποὺ ἔκανε στὸ κελλί του, ἀγωνιζόμενος μὲ τοὺς λογισμούς, μὲ τοὺς δαίμονες, μὲ τὰ πάθη καὶ μὲ τὴν εὐχή.
Θὰ ἀναφέρω ἕνα ἐλάχιστο ποὺ ἐνθυμοῦμαι, ἀπὸ τὴν ἐπαφή του μὲ τὸν ἀείμνηστο π. Ἰωακεὶμ Σπετσιέρη, ποὺ τὸν πρόφθασε πολὺ καλὰ καὶ ἦταν καὶ φίλοι. Ὅταν ἐρωτοῦσε ὁ π. Ἰωακεὶμ τὸν Ἅγιο Νεκτάριο γιὰ τὸ θέμα τῆς εὐχῆς, τοῦ ἔλεγε: «π. Ἰωακείμ, ὅταν λὲς τὴν εὐχὴ νὰ συγκλονίζεσαι ὁλόκληρος. Νὰ βγαίνῃ ἡ εὐχὴ μέσα ἀπὸ τὴν καρδιά σου, νὰ μὴν τὴν λὲς μόνο μὲ τὰ χείλη»· ποὺ αὐτὸ ἦταν τὸ ἀπαύγασμα τῆς ἐσωτερικῆς του καταστάσεως στὸ πῶς αὐτὸς ἐβιοῦσε τὴν ἐσωστρέφεια, τὴν νήψι καὶ τὴν εὐχή, τὴν ὁποία ὁλοκλήρωσε μέσα στὴν ἡσυχαστική του περίοδο σὰν Νεκτάριος μοναχός. Βλέπετε πόσο χρήσιμος, πόσο τελεία καὶ πόσο βεβαία εἶναι ἡ ἰδική μας ἀγωγή, καὶ πῶς τὴν παρέδωσαν οἱ Πατέρες εἰς ἐμᾶς τόσο ἐξονυχιστικὰ καὶ λεπτομερῶς ὀργανωμένη, καθορισμένη, ἐσφραγισμένη καὶ ἐπιτυχῆ; Λοιπὸν τώρα μὲ θάρρος περισσότερο στὴν ζωή μας αὐτή, τίποτε νὰ μὴν μᾶς λείψη. Μὲ τὰ παραδείγματα τῶν παλαιοτέρων ἀλλὰ καὶ τῶν προσφάτων, οἱ ὁποῖοι μέσα εἰς αὐτὴ τὴν ζωὴ ἐπέτυχαν τὸ πλήρωμά τους, θὰ συνεχίσωμε καὶ ἐμεῖς μὲ πολὺ θάρρος καὶ ἐλπίδα στὸν Χριστό μας, ἔχοντες σὰν ἄγκυρα βεβαιότητας τὴν πρεσβεία τοῦ μεγάλου αὐτοῦ ἁγίου.
Αὐτὰ θὰ σᾶς ἐνθύμιζα, ποὺ εἶναι γιὰ μᾶς καύχημα. Ἔχοντες παρρησία στὴν πρεσβεία τῶν Ἁγίων μας καὶ ἀτενίζοντες στὴν πατρική τους στοργή, πιστεύομε ὅτι θὰ συνδράμουν τὴν εὐτέλειά μας καὶ θὰ μᾶς βοηθήσουν νὰ ἐπιτύχωμε.
Γιατὶ ὁ Πανάγαθος Δεσπότης μας, ποὺ ἐκάλεσε καὶ ἐμᾶς ὅπως καὶ αὐτούς, δὲν ἔχει κάνει λάθος στὴν ἀπόφασι τῆς ἀγαθότητός Του. Ὁπωσδήποτε θὰ δώσῃ καὶ εἰς ἐμᾶς τὸ βραβεῖο τῆς ἐπιτυχίας. Ἀμήν.
Ἑορτάζει ἡ Ἐκκλησία μας σήμερα τὴν μνήμη τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Ἐλεήμονος, Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης κατήγετο ἀπὸ τὴν Κύπρο. Ὑπῆρξε τέκνο εὐσεβῶν καὶ πλουσίων γονέων. Ἂν καὶ ἀνετράφη μέσα στὴν ἄνεσι, ἔστρεψε ὅλη του τὴν διάθεσι καὶ προσοχὴ στὴν εὐσέβεια. Διαβλέποντας ἡ Θεία Χάρις μέσα στὴν ἁγνὴ ψυχή του, ὅτι θὰ ἀπέδιδε πολὺ πνευματικὸ καρπὸ στὸ μέλλον, τὸν προώρισε καὶ τὸν ἀνεβίβασε στὸν θρόνο τοῦ Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας, ποὺ ἤκμαζε τότε. Στὸν βίο του ἀναφέρεται ἕνα σύμβολο, ποὺ ἔδειξε ἡ Χάρις γιὰ τὴν μέλλουσά του διαγωγή. Εἶδε στὸν ὕπνο του μιὰ ὡραία κόρη στεφανωμένη μὲ κλάδο ἐλαίας, ἡ ὁποία τοῦ εἶπε: «Ἐγὼ εἶμαι ἡ πρώτη θυγάτηρ τοῦ βασιλέως. Ἂν μὲ ἀγαπήσης, ἔχω τὴν δύναμι νὰ σὲ ὁδηγήσω εἰς αὐτόν». Ὁ Ἅγιος συνεπέρανε ὅτι αὐτὴ ἦτο ἡ Χάρις τῆς συμπαθείας καὶ τῆς ἐλεημοσύνης.
Πράγματι. Τὸ κεντρικώτερο σημεῖο ποὺ εὑρίσκεται μέσα στὴν θεοπρεπὴ μεγαλωσύνη, εἶναι ἡ συμπάθεια. Αὐτὴ ἐκίνησε τρόπον τινὰ τὸν Θεὸ νὰ δημιουργήσῃ τὸν κόσμο ἐκ τοῦ μηδενός. Ἀλλὰ καὶ ὅταν ἐχρεωκόπησε ὁ κόσμος μὲ τὴν ἰδική του ἀπροσεξία, καὶ ἐγκατέλειψε τὴν ἰσορροπία, πάλι ἀπὸ συμπάθεια καὶ ἐλεημοσύνη ἔκανε τὴν «κένωσί» Του ὁ Θεὸς Λόγος. Ἐπεδήμησε στὸν κόσμο αὐτό, ἐφόρεσε τὴν ἰδική μας «πτώχεια» καὶ ἐνεκάλεσε στὴν ἰσορροπία τὴν διασαλευθεῖσα κτίσι. Μονογενὴς θυγάτηρ τοῦ Θεοῦ, ἡ ἐλεημοσύνη. Αὐτή, διὰ νὰ ἐπανέλθωμε στὸν βίο τοῦ Ἁγίου, προεκάλεσε τὸν νέο τότε καὶ τοῦ εἶπε: «Ἐὰν μὲ ἀγαπήσης, ἐγὼ θὰ σὲ ὁδηγήσω στὸν βασιλέα, διότι ἔχω πολλὴ παρρησία εἰς αὐτόν». Ὅταν προεχειρίσθη Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας, ἡ πόλι, ἀλλὰ καὶ ὁλόκληρη ἡ περιοχὴ τῆς δικαιοδοσίας του εἶχε ὑποστεῖ πολλὲς δοκιμασίες, διότι ἦταν ἡ περίοδος ποὺ ἄρχισε νὰ ἐξαπλώνεται τὸ Ἰσλάμ. Ἄρχισαν ἐπιδρομὲς στὰ μέρη ἐκεῖνα, ποὺ ἐπίεζαν τὸν χριστιανικὸ κόσμο. Προστέθηκαν εἰς αὐτὰ καὶ διάφορες θεομηνίες, ὅπως ἀνομβρίες, ποὺ προκαλοῦσαν φτώχεια, πεῖνα καὶ δυστυχία. Ἡ περιοχὴ ἦταν καταδικασμένη, ἐπειδὴ ὁ Νεῖλος ποταμὸς δὲν ἐπλημμύριζε, λόγω τῆς ἀνομβρίας τῶν χωρῶν ὅπου εὑρίσκοντο οἱ πηγές του. Καὶ μέσα εἰς αὐτὲς τὶς συμφορές, οἱ χριστιανοὶ ἐζητοῦσαν καταφύγιο, ἐλεημοσύνη, τροφὴ καὶ συμπαράστασι στὴν μεγάλη πόλι τῆς Ἀλεξανδρείας. Τότε ὁ Ἅγιος Ἰωάννης, ποὺ ἦταν ὁ κατάλληλος ἄνθρωπος στὴν κατάλληλη στιγμὴ καὶ θέσι, ἐπέδειξε τὶς διαθέσεις τῆς ψυχῆς του. Ἐφανέρωσε τὴν πολλὴ συμπάθεια ποὺ εἶχε. Τότε ἡ Ἐκκλησία ἦταν ἀνεξάρτητη οἰκονομικά. Εἶχε πόρους ἰδικούς της καὶ δὲν εἶχε ἀνάγκη συμπαραστάσεως τῆς πολιτείας. Σὲ δύσκολες μέρες ἠμποροῦσε νὰ κυβερνήσῃ τὸν λαό. Δημιουργοῦσε νοσοκομεῖα, θεραπευτήρια, ἐκπαιδευτήρια καὶ πρακτικὰ ἐβοηθοῦσε τοὺς ἀνθρώπους. Σ᾿ ἐκεῖνες τὶς ἡμέρες ἔδειξε τόσο πολὺ τὴν ἀμίμητη ἐλεημοσύνη του ὁ Ἅγιος, ὥστε δικαίως ὠνομάσθη «Ἐλεήμων». Τὸν μὲν βίο του ἠμπορεῖ νὰ μελετήσῃ ὁ καθένας μας· ἐκεῖνο ὅμως ποὺ θέλομε νὰ τονίσωμε καὶ ποὺ εἶναι ὠφέλιμο γιὰ μᾶς εἶναι ὁ ἀκριβὴς τρόπος τῆς συμπάθειας πρὸς τὸν πλησίον, ποὺ εἶναι ὁ ἕνας πόλος τοῦ προορισμοῦ τοῦ ἀνθρώπου.
Δυὸ εἶναι οἱ πόλοι στοὺς ὁποίους κινεῖται ὁ ἄνθρωπος σὰν ἕνα τέλειο καὶ λογικὸ ὅν. Ὁ μὲν ἕνας εἶναι τὸ νὰ ἀγαπήσῃ τὸν Θεὸ «ἐξ ὅλης ψυχῆς, ἐξ ὅλης ἰσχύος, ἐξ ὅλης καρδίας» καὶ ὁ δεύτερος νὰ ἀγαπήσῃ «τὸν πλησίον ὡς ἑαυτόν». Ἐὰν ἐπιτύχῃ τὸ πρῶτο, ὁπωσδήποτε θὰ ἐπιτύχῃ καὶ τὸ δεύτερο.
Πῶς θὰ κινηθῇ ὁ ἄνθρωπος γιὰ νὰ ἀγαπήσῃ «Κύριον τὸν Θεόν του»;
Γιὰ νὰ ἀγαπήσῃ κανεὶς τὸν Θεὸ καὶ νὰ Τὸν λατρεύσῃ, πρέπει νὰ Τὸν πιστεύσῃ σωστά. Γιὰ νὰ Τὸν πιστεύσῃ σωστά, πρέπει νὰ Τὸν γνωρίσῃ. Προηγεῖται ἐδῶ ἡ εἰσαγωγικὴ γνῶσι. Ἡ εἰσαγωγικὴ γνῶσι, γεννᾷ τὴν εἰσαγωγικὴ πίστι. Ἂν ἡ εἰσαγωγικὴ γνῶσι δὲν διαφθαρῇ ἀπὸ ἐπιδράσεις ξένων θεωριῶν, αὐτομάτως γεννᾷ τὴν πίστι. Διότι ἡ πίστι εἶναι ὑπόστασι ψυχική. Δὲν εἶναι ἐπινόησι, ὅπως προσπαθοῦν νὰ μᾶς ἀποπλανήσουν οἱ διάφοροι ὑλιστὲς σήμερα. Ἡ πίστι εἶναι ὑπόστασι τοῦ πνευματικοῦ κόσμου. Εἶναι συμφυὴς τῆς πνευματικότητος τῶν λογικῶν ὄντων.
Ὅταν ὁ νοῦς εἶναι ὑγιής, ὁ ἄνθρωπος δὲν ἠμπορεῖ παρὰ νὰ πιστεύσῃ, νὰ παραδεχθῇ, ὅτι δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ὑπάρχει αὐτὴ ἡ ἁρμονία στὸ σύμπαν, χωρὶς νὰ ὑπάρχει κάποια δύναμι, κάποια ἐξουσία, ἡ ὁποία ἔχει βάλει στὴν γραμμὴ ὅλα αὐτὰ καὶ τὰ προνοεῖ. Σύμφωνα μὲ τοὺς κανόνες τῆς φυσικῆς, τίποτε δὲν εἶναι αὐθύπαρκτο. Παρὰ τὶς τόσες ἔρευνες καὶ παρὰ τὸ πεῖσμα τῆς ἀπιστίας, δὲν ἀπεδείχθη τὸ ἀντίθετο.
Μὲ τὴν εἰσαγωγικὴ πίστι ἀρχίζει κανεὶς νὰ πιστεύῃ, ὅτι πραγματικὰ ὑπάρχει Θεός. Τὸ θέμα τῆς πραγματικῆς πίστεως λύνεται μὲ τὴν ἀποκάλυψι. Ἐμεῖς σήμερα, δὲν ἔχομε ἀνάγκη νὰ ψηλαφίσωμε, νὰ ἀνακαλύψωμε τὸν Θεό. Μὲ τὴν «κένωσι» τοῦ Θεοῦ Λόγου, μὲ τὴν παρουσία τοῦ ἑνὸς προσώπου τῆς Μακαρίας Τριάδος, εἰσερχόμεθα μέσα στὴν πίστι αὐτὴ ποὺ παραδίδει ἡ Ἐκκλησία μας, τὸ κέντρο τῆς Ἀποκαλύψεως. Διότι ἐμεῖς δὲν ἐνδιαφερόμεθα νὰ μάθωμε ἐὰν ὑπάρχῃ Θεός, ἀλλὰ ἀποβλέπομε στὸ νὰ ρυθμίσωμε τὶς σχέσεις μας μαζί Του.
Ἐμεῖς, ὡς μεταπτωτικοὶ ἄνθρωποι, δὲν ἠμποροῦμε νὰ ὑπάρξωμε χωρὶς τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ. Ὑποκείμενοι τώρα μέσα στὸν θάνατο, τὴ φθορά, τὴν ροή, τὸν πόνο καὶ τὸν ὄλεθρο, πρέπει νὰ ἐλευθερωθοῦμε ἀπὸ αὐτά. Καμμία δύναμι δὲν ἠμπορεῖ νὰ μᾶς ἐλευθερώσῃ ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Θεό. Χωρὶς τὴν μυστηριώδη παρουσία τῆς προνοίας Του, δὲν ἠμποροῦμε νὰ ὑπάρξωμε, οὔτε ἐμεῖς, οὔτε κανένα στοιχεῖο. Ἔχομε ἀνάγκη τῆς προσωπικῆς μας σωτηρίας, διότι τὸ φάσμα τοῦ θανάτου ἐπικρεμμᾶται ἐπάνω μας. Δὲν ἠμποροῦμε νὰ ἀπαλλαγοῦμε ἀπὸ αὐτό. Ἀγόμεθα μέσα στὸν μύλο τοῦ θανάτου πρὸς καταστροφὴ καὶ ἀπώλεια. Πρέπει ὁπωσδήποτε νὰ ἀπαλλαγοῦμε. Γιὰ νὰ γίνῃ αὐτό, πρέπει νὰ ἔχωμε σχέσεις μὲ Αὐτόν, ποὺ εἶναι ἡ ἀπόλυτη Αὐτοζωία. Μόνο ἡ ἀπόλυτη αὐτοζωία ἠμπορεῖ νὰ καταργῇ τὸν θάνατο καὶ νὰ ἐλευθερώνῃ δυναμικὰ ὅσους καταφεύγουν εἰς Αὐτόν. Τότε, μεταφερόμεθα ἀπὸ τὴν εἰσαγωγικὴ πίστι στὴν πίστι τῆς θεωρίας. Στὴν πραγματικὴ πίστι ποὺ σημαίνει ὑποταγὴ στὸ Θεῖο θέλημα. Ἐμεῖς εἴμεθα ἕτοιμοι νὰ προσφέρωμε ὅ,τι θέλει ὁ Θεός. Αὐτὴ ἡ ὑποταγὴ στὸ Θεῖο θέλημα, εἶναι αὐτὸ ποὺ περικλείεται στὴν ἐντολὴ «ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐξ ὅλης ψυχῆς, ἐξ ὅλης καρδίας, ἐξ ὅλης διανοίας».
Μὲ τὴν ὑποταγὴ στὸν Θεό, ἐφαρμόζομε τὴν ἀγάπη μας πρακτικά. Ἡ ὑποταγὴ εἶναι τὸ ὄργανο τῆς ἀγάπης. Ἀγάπη ἀφηρημένη δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ὑπάρξη. Ἡ ἀγάπη εἶναι συγκεκριμένη. Πῶς θὰ μεταδώσης πρακτικὴ ἀγάπη ἐὰν δὲν κινηθῇς νὰ ὑπηρετήσῃς αὐτὸν ποὺ λέγεις ὅτι ἀγαπᾷς; Ἀφοῦ λοιπὸν πιστεύσης στὸν Θεὸ θὰ ἐφαρμόσης καὶ αὐτὰ ποὺ ζητᾷ ἀπὸ σένα, μὲ ὅλη σου τὴν ψυχή. Ὄχι «κατ᾿ ὀφθαλμό-δουλεία» ἀλλὰ ἐκ προθέσεως ὁλοκλήρου. Ἀποδεικνύοντας ὅτι ἐξ ὁλοκλήρου ἀγαπᾶμε τὸν Θεὸ καὶ προτιμοῦμε Αὐτὸν καὶ τὸ θέλημά Του, περισσότερο καὶ ἀπὸ τὴν ἰδική μας ζωή, πείθομε τὸν Θεὸ καὶ ἔρχεται καὶ ἑνώνεται μαζί μας. Γίνεται ἡ πραγματικὴ ἕνωσι Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου, αὐτὸ ποὺ ὀνομάζομε «Θεανθρωπισμό», ποὺ μὲ τὴν παρουσία Του ὁ Θεὸς Λόγος μᾶς ἐδίδαξε πρακτικά. Καὶ ὅταν ἐμεῖς δώσωμε στὸν Θεὸ ὅ,τι ὑπάρχει μέσα στὸ περιθώριο τῆς ἀγάπης μας, τότε καὶ Αὐτὸς δίδει ὅ,τι ἔχει πρὸς ἐμᾶς. Τὴν ἰδική Του ἀγάπη, τὶς ἰδικές Του ὑποσχέσεις. Ἐφαρμόζεται αὐτὸ ποὺ λέγει ὁ Ἰησοῦς μας. «Ἐκεῖνος ἐστὶν ὁ ἀγαπῶν με, ὁ ἔχων τὰς ἐντολάς μου καὶ τηρῶν αὐτάς» καὶ τότε «ὁ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπὸ τοῦ Πατρός μου καὶ ἐγὼ καὶ ὁ Πατὴρ ἐλευσόμεθα καὶ μονὴν παρ᾿ αὐτῷ ποιήσομεν». Ὁ ἄνθρωπος μετέχει, ὅταν φθάσῃ εἰς αὐτὴ τὴν θέσι, στὶς Θεῖες ἰδιότητες. Συμβαίνει ὅ,τι καὶ μὲ τὸ σίδερο ποὺ τὸ βάζομε μέσα στὴν φωτιά. Γίνεται καὶ αὐτὸ φωτιά. Κοκκινίζει καὶ παίρνει ὅλες τὶς ἰδιότητες τῆς φωτιᾶς, χωρὶς νὰ ἀλλάζῃ. Μένει σίδερο, ἀλλὰ καίει καὶ φωτίζει ὅπως ἡ φωτιά. Τὸ ἴδιο συμβαίνει μὲ τὸν ἄνθρωπο ποὺ ἐπῆρε τὶς Θεῖες ἰδιότητες. Γίνεται ὅλος ἀγάπη καὶ τότε ἀγαπᾷ «τὸν πλησίον ὡς ἑαυτόν». Δὲν ζῇ γιὰ τὸν ἑαυτό του. Γίνεται ἀκριβῶς αὐτὸ ποὺ λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος. «Ἕκαστος τῷ πλησίῳ ἀρεσκέτω εἰς τὸ ἀγαθὸν πρὸς οἰκοδομήν». Καὶ ὁ Ἰωάννης λέγει ἕνα τολμηρότερο. «Τὰς ψυχὰς ἡμῶν ὀφείλομεν ὑπὲρ τῶν ἀδελφῶν ἡμῶν τιθέναι». Εἰς αὐτὴ τὴν θέσι, εἰς αὐτὴ τὴν κληρονομιὰ ἔφθασαν οἱ Πατέρες μας καὶ ἀφοῦ κατὰ μόνας κατόρθωσαν νὰ ἀγαπήσουν τὸν Θεό, ἐξ ὅλης ψυχῆς, ἐξ ὅλης καρδίας, ἐξ ὅλης διανοίας καὶ ἐδέχθησαν τὶς Θεῖες ἐνέργειες, ἐστράφησαν ὕστερα σὲ μᾶς τοὺς ἀσθενεῖς καὶ ἀδυνάτους, μεταδίδοντας ὅλη τὴν συμπάθεια καὶ ἀγάπη ποὺ τοὺς ἔδωσε ὁ Θεός. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Ἐλεήμων εἶναι ἕνας ἐξ αὐτῶν τῶν τόσων πολλῶν ποὺ ἡ Ἐκκλησία μας πλουτεῖ. Μὲ τὶς πρεσβεῖες του εὔχομαι νὰ ξεκινήσωμε μὲ καλὴ πρόθεσι, ἀγαπῶντες πρῶτα τὸν Θεὸ καὶ μετὰ τὸν πλησίον μας. Ἀμήν.
Σήμερα πανηγυρίζει ἕνας ἐκ τῶν γιγάντων τῆς μοναστικῆς μας πολιτείας, ὁ Μέγας Σάββας, ποὺ ἐδῶ στὸ Ἅγιο Ὄρος δὲν εἶναι καὶ τόσο πολὺ γνωστός. Αὐτὸς ὁ μεγάλος φωστῆρας, εἶναι γιὰ μᾶς ἡ μεγαλύτερη παρηγοριά. Στὸ πρόσωπό του εὑρίσκαμε τοὺς κεντρικότερους παράγοντες τῆς μοναχικῆς μας ἰδιότητας. Μερικοὺς ἀπὸ αὐτοὺς θὰ ἀναφέρωμε.
Ἐξεκίνησε μικρὸ παιδὶ ἀγαπήσας ἐξ ὁλοκλήρου τὸν Θεό. Ἐφήρμοσε τὸ προφητικό, «Μακάριος ὃς αἴρει ζυγὸν ἐκ νεότητος αὐτοῦ». Οἱ γονεῖς του παρ᾿ ὅλο ποὺ ἦταν εὐκατάστατοι, δὲν τὸν ἐμπόδισαν νὰ ἀκολουθήσῃ τὸν μοναχισμό. Ἦλθε στὰ μέρη τῆς ἀνατολῆς ὡς μοναχός. Ἐκράτησε τὴν παιδαγωγία τῆς νεαρᾶς δοκιμαστικῆς ζωῆς ἄριστα, ἕως ὅτου κατέληξε στὴν Παλαιστίνη καὶ προσελήφθη στὴν Λαύρα τοῦ Ἁγίου Εὐθυμίου καὶ ὑπὸ τὴν πρόνοια τῶν μεγάλων Πατέρων ποὺ ἤκμαζαν τότε στὴν ἀνατολή, ἀνεδείχθη ὄχι μόνο τέλειος μοναχός, ἀλλὰ καὶ ἕνας μεγάλος ἀναμορφωτὴς τοῦ μοναχισμοῦ.
Μέχρι τῶν ἡμερῶν του, τὸ ὀργανωμένο σύστημα τοῦ μοναχισμοῦ ἦταν ἄγνωστο στὴν Παλαιστίνη. Ἦτο γνωστὸ στὰ μέρη τῆς Αἰγύπτου, στοὺς Ταβεννησιώτας, ὅπως ἐλέγοντο οἱ μοναχοὶ τοῦ Ἁγίου Παχωμίου. Σὲ αὐτὸν παρεδόθη, ἐξ ἀποκαλύψεως διὰ παρουσίας Ἀγγέλου, ὁ ὀργανωμένος μοναχισμός. Στὰ κοινόβια αὐτὰ ποὺ ὠνομάζοντο Λαῦραι, εἶχαν κοινὸ ταμεῖο, κοινὴ ἀκολουθία καὶ ἐξάρτησι ἀπὸ τοὺς πνευματικοὺς πατέρες, ὑπῆρχε μόνο ἐλευθερία καὶ ἰδιαιτερότητα στὴν ἀσκητικότητα. Εἶχαν εὐλογία οἱ μοναχοὶ ἀπὸ τοὺς πνευματικοὺς ἡγέτες νὰ ἀγωνίζονται κάθε ἕνας ὅσο ἠμποροῦσε.
Ἐπειδὴ ἦτο νεαρὸς ὁ Ὅσιος Σάββας, τὸν ἔβαλε ὁ Μ. Εὐθύμιος μεταξὺ τῶν νέων. Εἶχε δὲ ὡς παιδαγωγὸ τῶν νέων, ἕνα σεβάσμιο γέροντα, τὸν Ἀββᾶ Θεόκτιστο. Στὸ πρόσωπο τοῦ νεαροῦ Σάββα ἀπεδείχθη τὸ γνήσιο τῆς φιλοθεΐας. Πόσο θαυμάσιο εἶναι τὸ νὰ ξεκινᾷ κάποιος ἀπὸ τὰ σπάργανά του, ἀπὸ τὴν νεαρωτάτη ἡλικία, ἀγαπώντας τὸν Θεὸ καὶ ἀφιερώνοντας τὸν ἑαυτό του εἰς Αὐτόν. Βλέπομε στὸν Ἅγιο Σάββα τὸ ἀπόλυτο τῆς ὑποταγῆς καὶ ἐξαρτήσεως καὶ ἰδιαίτερα τὴν ἀγάπη καὶ τὴν φιλαλληλία του. Μέσα στὴν βιογραφία του ἀναφέρεται, ὅτι ἐκινδύνευσε ὁ ἴδιος ἀπὸ τὴν ἀγάπη πρὸς τὸν πλησίον. Κάποτε ὁ ἀρτοποιὸς τοῦ μοναστηριοῦ σὲ καιρὸ χειμῶνος, ἅπλωσε τὰ βρεγμένα ἐνδύματά του στὸ βάθος τοῦ ζεστοῦ φούρνου γιὰ νὰ στεγνώσουν, διότι δὲν φαινόταν καθόλου ἥλιος. Ἐκεῖ τὰ ἐξέχασε. Μετὰ ἀπὸ μία ἡμέρα ποὺ ἔλειψε τὸ ψωμί, μερικοὶ Πατέρες ἐπῆραν εὐλογία καὶ ἄρχισαν νὰ ἐργάζονται στὸ φοῦρνο. Μαζί με αὐτοὺς ἦταν καὶ ὁ Ἅγιος Σάββας. Ὁ ἀρτοποιὸς ἐπῆρε εἴδησι ἀπὸ τὸν καπνὸ καὶ ἐνεθυμήθη τὰ ροῦχα του. Ἐταράχθη τότε καὶ ἀνησύχησε καὶ ἐθλίβετο, διότι ἡ φλόγα ἦταν μεγάλη καὶ εἶχε ἀρκετὰ ζεσταθῇ ὁ φοῦρνος, καὶ κανεὶς ἀπὸ τοὺς μεγάλους δὲν ἐτόλμησε νὰ μπῇ μέσα διότι θὰ ἐκαίετο. Βλέποντας ὁ νεαρώτατος Σάββας τὴν θλῖψι τοῦ ἀδελφοῦ, ὤρμησε μέσα στὴν φλόγα, γιὰ τὴν φιλαδελφεία ποὺ εἶχε, καὶ ἅρπαξε τὰ φορέματα χωρὶς νὰ καῇ οὔτε αὐτός, οὔτε ἐκεῖνα. Ἐνίκησε ἡ πυρὰ τῆς πραγματικῆς ἀγάπης, τὴν αἰσθητὴ πυρά.
Πρὶν ὅμως ἀπὸ αὐτὸ τὸ κατόρθωμα, ἔκανε ἕνα ἄλλο μεγαλύτερο ἆθλο. Παρὰ τὸ νεαρὸ τῆς ἡλικίας του, εἶχε μπεῖ στὸ νόημα τοῦ πνευματικοῦ νόμου. Ἐγνώριζε ὅτι προτοῦ γίνει μία πρᾶξι, προηγεῖται ἡ διανοητική της συγκατάθεσι. Ἐὰν αὐτὴ δὲν προηγηθῇ, εἶναι ἀδύνατο νὰ γίνῃ ἡ πρᾶξι. Κάποτε εὑρίσκετο στὸν κῆπο τοῦ μοναστηρίου καὶ ἠργάζετο. Τοῦ ἦλθε ἡ ἐπιθυμία νὰ φάγῃ ἕνα ὡραῖο μῆλο. Ἡ ἐπιθυμία τὸν ὡδήγησε νὰ τὸ κόψῃ. Εἶπε ἀμέσως ἡ εὔλογη πρόφασι: «Δὲν εἶναι κακὸ νὰ τὸ φάγω ἀφοῦ ἐργάζομαι ἐδῶ». Τὸ ἐσκούπισε καὶ τὸ ἔφερε στὸ στόμα του. Τότε ἐξύπνησε ὁ ἀθλητής - ἐνεθυμήθη - ὅπως εἶχε συνήθεια νὰ ἐλέγχῃ τὶς πράξεις του - καὶ ἐσταμάτησε καὶ εἶπε: Πῶς θὰ τὸ φάγω τώρα αὐτό; Ἐὰν τὸ φάγω δὲν εἶναι λαθροφαγία; Πῶς μοῦ ξέφυγε καὶ ἔφθασα σὲ τέτοια συγκατάθεσι; Πῶς δὲν τὸ ἐκατάλαβα ἀπὸ τὴν πρώτη προσβολὴ τοῦ λογισμοῦ τῆς ἐπιθυμίας, ποὺ μοῦ εἶπε κόψε το καὶ φᾶγε; Γιατί δὲν ἀντέδρασα ἀπὸ τότε; Αὐτὸ εἶναι ἧττα γιὰ μένα. Δὲν πρέπει νὰ ἐπαναληφθῇ, διότι ἂν γίνῃ καὶ δεύτερη καὶ τρίτη φορὰ νὰ νικῶμαι ἀπὸ τὶς εὐλογοφανεῖς προφάσεις, ἐγὼ δὲν θὰ γίνω μοναχός. Καὶ γιὰ κανόνα μήπως καὶ ἐξαπατηθῶ, δὲν θὰ φάω μῆλο στὸν αἰῶνα. Τὸ ἔρριψε κάτω, καὶ τὸ ἐπάτησε καὶ μαζὶ μὲ αὐτό, ἐπάτησε καὶ τὸν δράκοντα τῆς ἐπιθυμίας καὶ δὲν ἡττήθη ἀπὸ τὴν φιλαυτία καὶ τὴν φιληδονία. Καὶ ὅπως ἡ παράδοσι ἀναφέρει, δὲν ἔφαγε ξανὰ μῆλο, ἐνθυμούμενος τὴν μικρὴ αὐτὴ ὑποχώρησι ἔναντι τῆς ἐπιθυμίας.
Παρ᾿ ὅλο τὸ νεαρὸ τῆς ἡλικίας του, ἐμπῆκε στὸ σωστὸ νόημα τοῦ τί σημαίνει μοναχός, τί σημαίνει πνευματικὸς ἄνθρωπος, καὶ πῶς ἠμπορῇ νὰ γίνῃ πνευματικὸς ἐὰν ἐλέγχῃ τὶς προφάσεις μέσῳ τῶν ὁποίων προσβάλλει ὁ λογισμὸς καὶ ἀπατᾷ τὸν ἄνθρωπο. Διότι ποτὲ ἡ ἁμαρτία δὲν παρουσιάζεται γυμνή, νὰ πῇ στὸν ἄνθρωπο, «ἁμάρτησε». Τέτοιο πρᾶγμα δὲν γίνεται. Ὁ διάβολος εἶναι πονηρός. Ἐνεργεῖ σὰν τὸν ψαρά, ὁ ὁποῖος κρύβει τὸ ἀγκίστρι κάτω ἀπὸ τὸ δόλωμα. Τὸ ψάρι ἀγνοώντας ὅτι εἶναι ἀγκίστρι, βλέποντας μόνο τὴν τροφή, ἀπατᾶται, τὸ καταπίνει καὶ ἔρχεται ὁ θάνατος. Μᾶς ἐδίδαξε μὲ αὐτὸ ὁ Μέγας φωστήρ, ὅτι δὲν πρέπει ὁ μοναχὸς νὰ κινῆται σὲ πρᾶξι, ἐὰν προηγουμένως δὲν τὴν ἐλέγξῃ. Κάθε πρόφασι, ἡ ὁποία μᾶς παρακινεῖ σὲ κάτι, πρέπει νὰ ἐλέγχεται. Στὴν Παλαιὰ Διαθήκη, ὁ Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ, ὅταν συνήντησε κάποιο ἄγνωστο τὸν ἐρώτησε «Ἡμέτερος εἶ ἢ τῶν ὑπεναντίων;». Ἀκριβῶς ἔτσι θὰ κάνωμε καὶ ἐμεῖς. Ὅταν ὁ μοναχὸς δέχεται λογισμό, νὰ συμπεριφερθῇ κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο· ἡμέτερος εἶ ἢ τῶν ὑπεναντίων; καὶ τότε ἀποκαλύπτεται. Ἢ θὰ δραπετεύσῃ ἀμέσως νὰ κρυβῇ, ἢ θὰ ἐξαναγκασθῇ νὰ πῇ ὅτι ξεκινᾷ ἐν ὀνόματι αὐτοῦ τοῦ πάθους, ἢ ἐκείνης τῆς ἐπιθυμίας.
Εὑρίσκομε καὶ δεύτερο παράδειγμα ἀκριβείας τοῦ ἐλέγχου τῶν λογισμῶν. Κάποτε περιπατοῦσε μὲ ἕνα μαθητή του στὸν δρόμο ἀπὸ τὴν Ἱεριχὼ πρὸς τὸν Ἰορδάνη. Ὁ Ἅγιος τὸν παρακολουθοῦσε γιὰ νὰ ἰδῇ σὲ ποιὸ ἐπίπεδο εὑρίσκεται τῆς φυλακῆς τῶν αἰσθήσεων.
Στὸν δρόμο συνήντησαν μιὰ ὁμάδα κοσμικῶν, μεταξὺ τῶν ὁποίων ἦτο καὶ μία νέα γυναῖκα. Ὁ νέος μοναχὸς κοίταζε μὲ περιέργεια. Τότε γιὰ νὰ τὸν ἐλέγξῃ καὶ νὰ τὸν ἀναγκάσῃ νὰ πῇ τὴν ἀλήθεια - διότι πολλὲς φορὲς ἀπὸ ἐντροπὴ κρύβει κανεὶς τὴν ἀλήθεια καὶ λέγει ψέμματα - ἔκανε τὸ ἑξῆς μεθόδευμα. Τοῦ εἶπε: Ποιὰ εἶναι αὐτὴ ἡ νέα κόρη, ποὺ πέρασε καὶ εἶναι μονόφθαλμη; Καὶ ὁ ἀδελφὸς τοῦ εἶπε: Ὄχι, Γέροντα, ἔχει καὶ τὰ δυό της μάτια... Ὁ Γέροντας ἀπάντησε: Ἀπατήθηκες, παιδί μου, μονόφθαλμη εἶναι. Ἐκεῖνος τὸν διαβεβαίωνε ὅτι γνωρίζει πολὺ καλά, ὅτι ὄχι μόνο δὲν εἶναι μονόφθαλμη ἀλλὰ ἀντίθετα ὅτι ἔχει καὶ τὰ δυό της μάτια. Καὶ εἶπε ὁ Γέροντας: Ἀπὸ ποῦ τὸ γνωρίζεις τόσο καλά; Καὶ αὐτὸς ἀπεκρίθη: Ἐγὼ Γέροντα, τὴν πρόσεξα καλὰ καὶ τὸ εἶδα. Τότε ὁ Γέροντας τοῦ εἶπε: Καὶ ποῦ ἔβαλες μέσα σου τὸ παράγγελμα ποὺ λέγει νὰ μὴν ἀφήσῃς τὸ βλέμμα σου νὰ τὴν περιεργασθῇ, καὶ νὰ μὴν συναρπασθοῦν τὰ μάτια σου; Ὥστε λοιπόν, ἡ ἔγνοια σου εἶναι νὰ κοιτᾷς καὶ νὰ περιγράφῃς τὰ πρόσωπα καὶ ἰδίως τῶν γυναικῶν; Ἄλλη φορὰ μαζί μου δὲν θὰ ἔλθῃς, μέχρι νὰ μάθῃς νὰ συστέλλῃς τὶς αἰσθήσεις σου. Καὶ τὸν ἔστειλε στὸ Καστέλλιο. Αὐτὸ ἦταν ἕνα ἄλλο μοναστῆρι ποὺ τὸ εἶχαν γιὰ σωφρονιστήριο τῶν μοναχῶν, μέχρις ὅτου μάθουν νὰ μαζεύουν τὴν γλῶσσα τους, νὰ μαζεύουν τὰ μάτια τους καὶ ὅ,τι ἄλλο, εἶναι καὶ λέγεται περιέργεια καὶ ἀπροσεξία.
Βλέπετε πόση προσοχὴ εἶχαν οἱ Πατέρες σὲ αὐτά; Ἀπὸ αὐτὰ ἐξαρτᾶται ἡ προκοπὴ ἢ ἡ πτῶσι. Ὅπως δὲν γίνεται κάποια πρᾶξι ἂν δὲν προηγηθῇ νόημα, δὲν ὑπάρχει καὶ μεγάλη πτῶσι ἂν δὲν προηγηθῇ μικρή. Ἂν ἀρχίσῃ ὁ ἄνθρωπος νὰ μὴν κρατάῃ τὸ στόμα του καὶ συνεχῶς ὁμιλῇ, ὕστερα ξεκινᾷ νὰ λέγῃ ἀστεῖα καὶ μετὰ ἀρχίζει νὰ ἀντιλέγῃ, δῆθεν ἀπὸ μία καλὴ πρόφασι. Τότε σκληρύνεται καὶ ἐπικρατεῖ ὁ θυμός, ὁπότε ἀρχίζουν τὰ πείσματα, οἱ ἔριδες καὶ οἱ συγκρούσεις.
Ἀπομένει σὲ μᾶς νὰ στρέψωμε τὴν προσοχή μας σὲ αὐτὰ τὰ ὁποῖα οἱ Πατέρες μας, μὲ τόση ἀκρίβεια μᾶς παρέδωσαν. Στὴν μονὴ τοῦ Ἁγίου Σάββα, ἐτέθησαν τὰ θεμέλια ὄχι μόνο της μοναστικῆς ζωῆς καὶ ἰδέας, ἀλλὰ ὁλοκλήρου τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως. Τὸ τυπικὸ καὶ τελετουργικὸ τῆς Ἐκκλησίας, ξεκινᾷ ἀπὸ αὐτὴ τὴν μονή. Σὲ αὐτὴ ἀσκήθηκε καὶ ἐτελειοποιήθη ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, ὁ ὁποῖος ἐδημιούργησε τὴν Ὀκτώηχο, τὰ μέλη καὶ τοὺς ὕμνους τῆς Ἐκκλησίας μας. Σὲ αὐτὴ ἤκμασε ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς, Ἐπίσκοπος Μαϊουμᾶ, αὐτὸς ὁ μεγάλος μελῳδός. Σὲ αὐτὴ ἔζησαν οἱ κατὰ σάρκα ἀδελφοὶ Ἅγιοι, Θεοφάνης καὶ Θεόδωρος οἱ Γραπτοί. Ἀπὸ αὐτὴ τὴν μονὴ μετεφέρθη ἡ παράδοσι καὶ τὸ τυπικὸ στὴν Κωνσταντινούπολι καὶ τὸ ἐτελειοποίησαν οἱ Στουδίται μοναχοί. Αὐτὸ κατέχει σήμερα τὸ Ἅγιο Ὄρος, ὅπως τὸ μετέφερε ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος, ὁ ἱδρυτὴς τῆς Μεγίστης Λαύρας.
Αὐτὰ ἤθελα νὰ σᾶς ὑπενθυμίσω καὶ ἔτσι ὅλοι μας μὲ προθυμία, νὰ παρακαλέσωμε τὸν Ὅσιο Πατέρα μας Σάββα, μὲ τὶς πρεσβεῖες καὶ τὴν παρρησία ποὺ ἔχει, νὰ μᾶς ἐνισχύσῃ καὶ νὰ μεταφέρῃ μέσα μας τὸ Πατερικὸ πνεῦμα. Πνεῦμα αὐταπαρνήσεως, πνεῦμα ἀκριβείας, πνεῦμα ἐσωστρεφείας καὶ φόβου Θεοῦ. Ἂς ἐπικαλεσθοῦμε τὶς εὐχὲς τοῦ Μεγάλου αὐτοῦ φωστῆρος, γιὰ νὰ ἐπιτύχωμε καὶ ἐμεῖς ἀνάλογα μὲ τὸ προορισμό μας. Ἀμήν.
Θαυμάσια ἡ Ἐκκλησία μας προβάλλει ἤδη ἀπὸ τὰ προοίμια τῶν ἑορτῶν τῶν Χριστουγέννων, τοὺς Τρεῖς Παῖδας καὶ Δανιὴλ τὸν προφήτη, οἱ ὁποῖοι, ἂν καὶ δὲν ἦσαν μέσα στὸ δένδρο τῆς γενεαλογίας τῶν προπατόρων τοῦ Ἰησοῦ, ἐν τούτοις κατηριθμήθησαν εἰς αὐτό, χάριν τῆς ἐναρέτου ζωῆς των, χάριν τῆς φιλοθεΐας των καὶ ἰδίως χάριν τοῦ δράματός των, ποὺ εὑρίσκομε στὸ βίο τους. Ὑπῆρξαν πραγματικὰ ἡ ἀναπαράστασι καὶ ἡ προαπόδειξι τοῦ τρόπου, πὼς ὁ Θεὸς Λόγος θὰ ἐπιδημήσῃ στὸν κόσμο. Ἀλλὰ γενικὰ καὶ ἀπὸ τὴν προσωπική τους ζωή, ἀντλοῦμε τεράστια παραδείγματα φιλοθεΐας καὶ αὐταπαρνήσεως, ὅπως πολλὲς φορὲς ἐτονίσαμε.
Συνέπεσε νὰ ἑορτάζεται καὶ ὁ Ἅγιος Διονύσιος, ἕνας ἐκ τῶν νεωτέρων φωστήρων τῆς ἐκκλησίας μας, τοῦ ὁποίου τὸ ἄφθαρτο λείψανο εὑρίσκεται στὴν περιφέρεια τῶν ἑπτανήσων. Καὶ αὐτὸς μᾶς ἀφήνει ἀπὸ τὴν βιογραφία του ἄριστα καὶ ἐνισχυτικὰ γιὰ τὴν ζωή μας παραδείγματα. Ἕνα δὲ ἀπὸ τὰ σπουδαιότερα ποὺ μᾶς προβάλλει εἶναι τὸ θέμα τῆς ἀμνησικακίας.
Ὅπως ἐνθυμεῖσθε, ὅταν ἦτο ἐπίσκοπος ὁ Ἅγ. Διονύσιος, ἕνας λαϊκὸς εἶχε παρωξυνθῇ καὶ ἐσκότωσε τὸν ἀδελφὸ τοῦ Ἁγίου. Τρέχοντας νὰ κρυφθῇ ἀπὸ τὴν δικαιοσύνη ποὺ τὸν εἶχε ἀντιληφθῇ, κατέφυγε στὸ σπίτι τοῦ ἰδίου τοῦ Ἐπισκόπου καὶ ἐζήτησε ἄσυλο καὶ στοργὴ ἀπὸ τὸν μητροπολίτη, λέγοντάς του. Ἐγώ, Δέσποτα, ἐσκότωσα τὸν τάδε ἄρχοντα καὶ τώρα μὲ κυνηγοῦν θέλω νὰ μὲ προστατεύσης. Καὶ αὐτὸν ποὺ ἐσκότωσε ἦταν ὁ ἀδελφὸς τοῦ Ἁγίου. Καὶ ἔδειξε τόση ἀμνησικακία καὶ μεγαλοψυχία ὁ ἀληθινὸς αὐτὸς ποιμένας καὶ δὲν ἐφάνη ὅτι γνωρίζει τὸν φονευθέντα, ἀλλὰ ἐπροστάτευσε τὸν φονέα, κρύβοντάς τον στὴν μονή. Καὶ ὅταν σὲ λίγο ἔφθασε ἡ δικαιοσύνη, ἀρνήθηκε ὁ Ἐπίσκοπος νὰ ὁμολογήσῃ ὅτι ἐγνώριζε τίποτε περὶ τοῦ φονέως. Αὐτὸ πραγματικὰ γιὰ μᾶς, οἱ ὁποῖοι ἀγωνιζόμεθα μέσα στὴν πρακτική του πῶς νὰ καθαρίσωμε τὸν ἑαυτό μας καὶ νὰ ἀπαλλαγοῦμε ἀπὸ τὰ πάθη μας καὶ τὸν παλαιὸ ἄνθρωπο, εἶναι ἕνα ζωντανὸ καὶ μεγάλο παράδειγμα, ἀφοῦ ἐμεῖς μὲ τὴν παραμικρὴ πρόφασι τοῦ θύμου ἐξαγριωνόμεθα καὶ δὲν ἠμποροῦμε νὰ συγκρατηθοῦμε.
Ἂς ἐπανέλθωμε ὅμως στὸ προκείμενο θέμα τῶν μεγάλων προπατόρων τοῦ Χριστοῦ μας, ὅπου ἐκεῖ θὰ βροῦμε περισσότερα καὶ λαμπρότερα παραδείγματα αὐταπαρνήσεως καὶ ὁμολογίας, ποὺ ἰδίως χαρακτηρίζουν τὸ ἰδικό μας βίωμα. Ἡ περιπετειώδης ζωὴ αὐτῶν τῶν τεσσάρων φωστήρων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Παραδόσεως, τῆς ἐκκλησίας τοῦ Νόμου, εἶναι τόσο μεγάλη καὶ ποικίλη, ποὺ δὲν μπορεῖ φυσικὰ νὰ περιγραφῇ ἀπὸ μᾶς τοὺς εὐτελεῖς, ἀλλὰ θὰ δανειστοῦμε ἐλάχιστα γιὰ παραδειγματισμό.
Ὠνομάσθη ὁ μὲν Δανιὴλ ἀνὴρ ἐπιθυμιῶν, γιατὶ οὐδέποτε ἡττήθη ἀπὸ καμμία ἐπιθυμία. Αὐτὸς κατήγετο ἀπὸ βασιλικὴ οἰκογένεια καὶ ἕνεκα τῆς χάριτος ποὺ τοῦ ἔδωσε ὁ Θεός, ἔγινε σύμβουλος τῶν διαφόρων κατακτητῶν καὶ βασιλέων ἡ συνέχεια δὲ τῆς ζωῆς του ἦτο βασιλική. Εὑρισκόμενος στὴν βασιλικὴ αὐτὴ χλιδὴ καὶ ἔχοντας τόση μεγάλη ἐξουσία, οὐδέποτε ἡττήθη ἀπὸ κανένα πάθος. Ἰδίως στὸ ζήτημα τῆς ἡδονῆς, τόσο ἦτο ἐγκρατὴς καὶ τόσο ἐπεβάλλετο στὸν ἑαυτό του, ὥστε ἀπέκτησε ἰδιαιτέρως τὸ χάρισμα νὰ λέγεται ἀνὴρ ἐπιθυμιῶν. Μαζὶ μὲ αὐτὸν ἦσαν καὶ τρεῖς ἄλλοι Παῖδες. Παῖδες κατὰ τὴν γλῶσσα τοῦ τότε καιροῦ δὲν ἐσήμαινε παιδιά, οὔτε πάλι δούλους. Κατὰ τὴν τότε συνήθεια τῶν ἐπικρατούντων, ἐδιάλεγαν ἐκλεκτὰ παιδιὰ ἀπὸ τοὺς αἰχμαλώτους, τὰ ὁποῖα ἀνέτρεφαν βασιλικὰ καὶ αὐτὰ ἐζοῦσαν μέσα στὰ ἀνάκτορα καὶ ἦσαν θετοὶ πρίγκηπες καὶ εἶχαν ἰδιαίτερη παῤῥησία καὶ ἡγετικὲς θέσεις στὰ βασίλεια.
Εἰς αὐτὲς τὶς θέσεις εὑρίσκοντο οἱ τρεῖς σύντροφοι τοῦ Δανιήλ. Ὁ Ἀνανίας, ὁ Ἀζαρίας καὶ ὁ Μισαὴλ οἱ ὁποῖοι, χάριν τῆς μεγάλης τους ἀνδρείας καὶ θεοφιλίας, ὠνομάσθησαν ἀπὸ τὸν Ναβουχοδονόσορα, Σεδράχ, Μισὰχ καὶ Ἀβδεναγώ, ποὺ ἐσήμαινε στὴν γλῶσσα τους, θεῖες κλήσεις, θεῖες ἰδιότητες. Τότε λοιπὸν τοὺς ἐφθόνησαν οἱ ὑπόλοιποι μέσα στὴν ἐπικράτεια, στὴν ὁποία ἂν καὶ ἦσαν ξένοι, εἶχαν τόση αἴγλη καὶ ἀξία, ὥστε ἠθέλησαν νὰ τοὺς κακοποιήσουν, ἀλλὰ ὅμως δὲν μποροῦσαν μὲ κανένα ἄλλο τρόπο, εἰ μὴ νὰ εὕρουν κάποια μομφὴ ἐναντίον τους, ὡς παραβάτες τῶν νόμων. Ἔτσι τοὺς κατήγγειλαν ὅτι δὲν δείχνουν σεβασμὸ εἰς ὅσα ἐσέβετο ἢ ἐπικροτοῦσε ὁ βασιλεὺς καὶ αὐτὸ ἦταν μία πρόφασι ποὺ ἠμποροῦσε νὰ τοὺς ἐπιβάλῃ τιμωρία. Καὶ ἔτσι ἐρεθίσαντες τὸν τύραννο, ὁ ὁποῖος ἦτο κοσμοκράτωρ, οἱ περὶ αὐτὸν αὐλοκόλακες τὸν ἔπεισαν, ὅτι οἱ Σεδράχ, Μισὰχ καὶ Ἀβδεναγὼ δὲν ἐπροσκυνοῦσαν τοὺς θεούς τους, οὔτε τοὺς ἐλάτρευαν, ἀλλὰ οὔτε αὐτὸ τὸν ἴδιο ὑπελόγιζαν. Ὁ Ναβουχοδονόσορ τότε, εἶχε στήσει στὴν πόλι τὴν εἰκόνα του, τὴν μορφή του, ποὺ ἦταν ἕνα πανύψηλο ἄγαλμα, ἕνας ἀνδριάντας καὶ διέταξε ὅλους νὰ προσκυνοῦν καὶ νὰ προσφέρουν θυμίαμα, σὰν νὰ ἐπρόκειτο περὶ κάποιας θεότητος· διότι ἐπίστευε ὅτι, μετέβη πλέον ἀπὸ τὴν ἀνθρωπίνη στὴν θεία ἀξία καὶ ὅτι, μὲ τὴν παντοδυναμία καὶ ἰσχύ του κατώρθωσε τὰ τόσα μεγάλα, μὲ τὸ νὰ καταστρέψῃ καὶ κατασφάξῃ τοὺς λαούς.
Ἔτσι εὑρῆκαν αὐτὴ τὴν πρόφασι οἱ ἐχθροί, γιατὶ ἤξεραν ὅτι ἦτο ἀδύνατο νὰ προσκυνήσουν αὐτοὶ - σὰν γνήσιοι θεοσεβεῖς Ἰουδαῖοι - εἴδωλα καὶ ἀγάλματα καὶ εἰκόνες. Κατήγγειλαν λοιπὸν τοὺς Τρεῖς Παῖδες ἐπισήμως ὅτι: Ἰδού, κύριε, τώρα στὴν ἑορτὴ τὴν ὁποία κάνεις, αὐτοὶ οἱ τρεῖς, παρ᾿ ὅλο ποὺ τοὺς ἔχεις ἄρχοντας καὶ ἡγεμόνας, δὲν θὰ προσκυνήσουν. Τότε τοὺς ἐκάλεσε ἰδιαιτέρως ὁ βασιλεὺς νὰ τοὺς ἐρωτήσῃ προσωπικά, εἰ ἀληθῶς οὕτως ἔχει Σεδράχ, Μισὰχ καὶ Ἀβδεναγώ, ὅτι τῇ εἰκόνι τῇ χρυσῇ, ἣν ἔστησα ἐν παιδίῳ Δεηρᾶ, οὐ προσκυνεῖτε, οὐδὲ τοὺς θεούς μου λατρεύετε; (Δαν. 3,14). Προσέξατε μόλις ἀρχίσουν τὰ σύμβολα, οἱ σάλπιγγες, τὰ μουσικὰ ὄργανα καὶ οἱ χορδὲς νὰ δίδουν τὸ σύνθημα τῆς προσκυνήσεως καὶ ἐσεῖς ἀμέσως νὰ προσκυνήσετε, ἀλλοιῶς θὰ σᾶς ρίξω μέσα στὴν κάμινο τοῦ πυρός, τὴν ὁποία ἔχω ἀναμμένη γιὰ νὰ τιμωρήσω τοὺς ἀπειθεῖς.
Ἐδῶ ἐφάνη τὸ μεγαλεῖο ἐκείνων τῶν ἡρωικῶν ψυχῶν. Τότε μετὰ παρρησίας καὶ οἱ τρεῖς, οἱ ὁποῖοι φυσικὰ δὲν ἦσαν παῖδες, ὅπως εἶπα, ἀλλὰ μεγάλοι ἄνδρες, ἡγεμόνες, τοῦ ἀπήντησαν μὲ ὑπερηφάνεια, ὄχι ὅμως μὲ ἐγωισμό. Ἐπὶ τοῦ ρήματος τούτου οὐκ ἔχομεν χρείαν ἀποκριθῆναί σοι ὦ βασιλεῦ (Δαν. 3,16).
Ἔτσι κάθε εὐγενὴς ψυχὴ ἀποκρίνεται, ὅταν κρούουν στὴν θύρα τῶν αἰσθήσεών της τὰ ποικιλόμορφα αἴτια τῆς πολύμορφης ἁμαρτίας. Ἀνίσταται μεγαλοπρεπῶς καὶ φωνάζει, «κάτω τὰ χέρια. Ἐπὶ τοῦ ρήματος τούτου οὐκ ἔχομεν χρείαν ἀποκριθῆναί σοι, ὦ βασιλεῦ. Ἔστιν ὁ Θεὸς ἡμῶν ἐν τῷ οὐρανῷ ὃς δύναται ἐξελέσθαι ἡμᾶς ἐκ τῶν χειρῶν σου» (Δαν. 3,16-17). Ἀλλὰ καὶ ἂν ὁ Θεὸς τὸν ὁποῖο πιστεύομε καὶ ποὺ εἶναι παντοδύναμος, δὲν μᾶς ἐλευθερώσῃ ἀπὸ τὰ ἰδικά σου χέρια καὶ ἀπὸ ὁτιδήποτε ἄλλο, γνώριζε πὼς δὲν θὰ μᾶς κακοφανῇ πλὴν ὅμως σοῦ λέγομε καὶ τοῦτο, ὅτι, καὶ ἂν ἀκόμη ὁ Θεὸς δὲν θελήσῃ νὰ μᾶς ἀπαλλάξῃ ἀπὸ τὴν παροῦσα δοκιμασία, γιατὶ ἔτσι θέλει Ἐκεῖνος, ἐμεῖς οὔτε τὴν εἰκόνα σου προσκυνοῦμε οὔτε τοὺς θεούς σου λατρεύομε. Καὶ ἂν μᾶς ἀπειλῇς μὲ τὴν κάμινο καὶ μὲ τὸ πῦρ, μόνοι μας θὰ εἰσέλθωμε, γιὰ νὰ καταλάβης ὅτι οἱ πραγματικὰ θεοφιλεῖς δὲν φοβοῦνται τὸν θάνατο». Καμμία περίστασι οὔτε κανένας παράγων μπορεῖ νὰ τοὺς ἀποτρέψῃ ἀπὸ τὴν φιλοθεΐα καὶ τὸ πρὸς τὸν Θεὸ καθῆκο τους, ἐὰν ὄντως εἶναι εὐσεβεῖς.
Καὶ τότε ἐπλήσθη θύμου καὶ ἠλλοιώθη ἡ ὄψι του καὶ διέταξε νὰ δέσουν ἰσχυρὰ τοὺς Σεδράχ, Μισὰχ καὶ Ἀβδεναγώ, μὲ τὶς σαρβάρες καὶ τὶς περικνημίδες καὶ μὲ αὐτὲς νὰ πλησιάσουν τὴν βροντῶσαν κάμινο, ἀπὸ τὴν ὁποία ἐξεχύνετο σαρανταενιὰ πῆχες ἡ φλόγα. Καὶ ἔτσι ἀτάραχοι προσῆλθαν καὶ αὐτὰ ποὺ εἶπαν τὰ ἐπραγματοποίησαν χωρὶς νὰ φοβηθοῦν. Δὲν ἐδειλίασαν, ἀλλὰ ἐπῆγαν μὲ προθυμία καὶ ὄχι μόνο ἐδέχθηκαν ἀλλὰ συνετέλεσαν καὶ οἱ ἴδιοι μὲ τὸ νὰ προχωρήσουν μόνοι τους μέσα στὴν βροντῶσαν κάμινο, ποὺ δὲν ἠμποροῦσε νὰ πλησιάσῃ κανείς. Καὶ ἀπέδειξαν πραγματικὰ ὅτι δὲν προσκυνοῦν ξένα εἴδωλα ἀλλὰ μόνο τὸν θεῖο νόμο, τὸ θεῖο θέλημα, αὐτὸ ποὺ ἀνήκει σὲ κάθε εὐσεβῆ ψυχή.
Ὁ ἴδιος Ναβουχοδονόσορ ποὺ ἦταν τότε, εἶναι καὶ τώρα. Φυσικά, ὄχι ὁ ἱστορικὸς ἐκεῖνος, ἀλλὰ ὁ νοητὸς ὁ ὁποῖος καὶ τότε εἰς αὐτοῦ τὸν νοῦ ἦταν καὶ ἐν συνεχείᾳ εἰς ὅλους τοὺς κακοήθεις καὶ κακούργους μέχρι δὲ τῆς συντέλειας, θὰ εἶναι μέσα στὰ ὄργανα τῆς ἀπείθειας καὶ ἀπώλειας. Αὐτὸς ὁ νοητὸς Ναβουχοδονόσορ καὶ σὲ μᾶς ἀκριβῶς τὸ ἴδιο κάνει τώρα καὶ σὲ κάθε εὐγενῆ ψυχή, εἴτε μεμονωμένα, εἴτε συνολικά.
Συνεχῶς μας ἀπειλεῖ, μᾶς φοβίζει, μᾶς προκαλεῖ. Ἢ θὰ προσκυνήσωμε τὸ ἑκάστης προφάσεως καὶ ἁμαρτίας εἴδωλο, εἰδ᾿ ἄλλως θὰ ἐγείρῃ ἐναντίον μας πειρασμό. Αὐτὸ εἶναι τὸ νόημα. Καὶ ἐμεῖς ἐὰν πράγματι εἴμεθα μαθηταὶ τοῦ Ἰησοῦ μας, ἐὰν εἴμεθα κατὰ τὸν Παῦλο οἱ τοῦ Χριστοῦ, τότε εἴμεθα ἕτοιμοι, ἵνα τὴν σάρκα σταυρώσωμεν σὺν τοῖς παθήμασι καὶ ταῖς ἐπιθυμίαις καὶ νὰ μὴν κλίνωμε γόνυ τῷ Βάαλ δηλαδὴ πρὸς τὴν πολύμορφο ἁμαρτία.
Καὶ κοιτάξετε τὰ μυστήρια της Χάριτος πῶς γίνονται. Ἐπέτρεψε ὁ Θεὸς νὰ πειρασθοῦν. Καὶ ὅταν τοὺς ἔρριξαν μέσα στὴν κάμινο, τότε ἐπαρουσιάσθη ἡ Χάρις. Ἐνῷ μποροῦσε καὶ προτύτερα νὰ δείξῃ τὴν παρουσία της καὶ νὰ φοβήσῃ τοὺς ἐχθροὺς καὶ ἔτσι νὰ ἀπαλλαγοῦν ἀπὸ τὴν ἀτιμία οἱ πραγματικοὶ δοῦλοι τοῦ Θεοῦ. Ὅμως δὲν τὸ ἔκανε, ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποδείξῃ ὅτι ἡ ὑπερβολὴ τῆς δυνάμεως ἐκ Θεοῦ ἐστι καὶ οὐκ ἐξ ἡμῶν (Β´ Κορ. 4,7).
Ἐπέτρεψε νὰ εἰσέλθουν στὴν κάμινο γιὰ νὰ ἀποδειχθῇ ἡ ὁμολογία τους καὶ τότε νὰ παρουσιασθῇ γιὰ νὰ τοὺς σώσῃ καὶ νὰ τοὺς μεγαλύνῃ. Τότε καὶ στοὺς τρεῖς λύθηκαν τὰ δεσμὰ καὶ ἄρχισαν νὰ περιπατοῦν μέσα στὴν κάμινο, καὶ ἡ βροντώσα φλόγα ἔγινε ὡς δρόσος. Καὶ ἄρχισαν ἐκεῖ μέσα νὰ ἐξομολογοῦνται (1) καὶ νὰ ψάλλουν.
Καὶ πάλι δεύτερο θαῦμα, τοῦ πρώτου μεγαλύτερο. Μέσα στὴν αἰσθητὴ παρουσία τῆς Χάριτος ὄντες οἱ δίκαιοι, δὲν ὑπερηφανεύθησαν, ἀλλὰ μὲ βάθος ταπεινοφροσύνης ἐξομολογοῦντο στὸν Θεὸ καὶ ἔλεγαν. Πανάγαθε, αὐτὸ ποὺ ἐπάθαμε μᾶς ἄξιζε, γιατὶ καὶ ἐμεῖς καὶ οἱ πατέρες μας δὲν ἐφυλάξαμε τὸν νόμο Σου καὶ δικαίως τώρα μᾶς παρέδωσες εἰς ἔθνη ἄπιστα καὶ εἰς βάρβαρα καὶ ἀποστάτη ἄνθρωπο καὶ δικαίως παθαίναμε τὶς ἀτιμίες αὐτὲς γιὰ τὶς ἰδικές μας ἁμαρτίες. Καὶ Σὺ δίκαιος εἶ, καὶ δικαιοσύνην ἠγάπησας, εὐθύτητας οἶδε τὸ πρόσωπόν Σου.
Κοιτάξετε βάθος ταπεινώσεως. Καὶ ὕστερα, ἐνῷ ἔβλεπαν ὅτι δὲν τοὺς κατακυριεύει τὸ πῦρ, αὐτοὶ ἐπιζητοῦσαν νὰ καοῦν καὶ ἔλεγαν, προσδεχθείημεν ἐνώπιόν Σου ὡς θυσία καὶ ἔστω ἡ θυσία ἡμῶν ὡς ἀρνῶν μυρίων. Ἄφησέ μας νὰ καοῦμε καὶ πὲς ὅτι τὰ τόσα καὶ τόσα ἀρνιὰ καὶ σφάγια ποὺ ἔπρεπε νὰ θυσιάσουν οἱ πατέρες μας γιὰ Σένα καὶ τὰ ἐγκατέλειψαν ἀπὸ ἀσέβεια καὶ ρᾳθυμία, ἄφησε ἐμᾶς νὰ ψηθοῦμε καὶ δέξου τὴν ἰδική μας θυσία καὶ ἐξιλέωσε τοὺς προγόνους μας καὶ ἐλευθέρωσε τὴν φυλή μας.
Κοιτάξετε μεγαλεῖο. Τοὺς ἁπαλλάσει ἡ Χάρις καὶ αὐτοὶ δὲν θέλουν νὰ λυτρωθοῦν, ἀλλὰ θέλουν νὰ καοῦν καὶ νὰ γίνῃ ἡ θυσία τους ἐλευθερία τῆς φυλῆς. Βλέπετε τὶς ὑγιεῖς ψυχές; Βλέπετε ἀνδρεία, βλέπετε φιλοθεΐα; Βλέπετε θέωσι; Ὅπως ὁ Θεὸς εἶναι πάντοτε εὐσπλαχνία, πάντοτε παναγαθότης, πάντοτε φιλανθρωπία, ἔτσι καὶ οἱ κατὰ μέθεξι θεωμένες ψυχὲς ἐπιθυμοῦν αὐτὲς οἱ ἴδιες νὰ φθαροῦν, γιὰ νὰ ζήσουν ἀντὶ αὐτῶν οἱ ἄλλοι.
Αὐτὸς εἶναι ὁ τέλειος ὅρος τῆς ἀγάπης γιὰ τὸν ὁποῖο καὶ ἐμεῖς ἐπειγόμεθα. Καὶ αὐτὸ ἀπαίτησε ὁ Ἰησοῦς μας, ὅταν μᾶς εἶπε ἐντολὴν καινὴν δίδωμι ὑμῖν, ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους (Ἰωάν. 13,34) καὶ ἐν τούτῳ γνώσονται ὅτι ἐμοὶ μαθηταὶ ἐστέ, ἐὰν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις (Ἰωάν. 13,35).
Καὶ αὐτὸ θὰ τὸ κατορθώσωμε, ἐὰν ἀρχίσωμε ἀπὸ τὰ μικρὰ προοίμια, οὕτως ὥστε νὰ ἀνεχώμεθᾳ τὸν βαρὺ λόγο τοῦ ἄλλου, νὰ ἀνεχώμεθᾳ τὸ σκῶμμα του, ἀκόμα καὶ τὴν ἀφροσύνη του. Καὶ σιγὰ-σιγὰ μὲ τὴν αὐτομεμψία, μὲ τὴν σιωπή, μὲ τὴν ἀνοχή, βαστάζοντες ἀλλήλων τὰ βάρη, θὰ φθάσωμε στὴν ἀξία τῆς ἀληθινῆς ἀγάπης καὶ θὰ ἐκπληρώσωμε τὴν σκληρότερα μορφὴ τῶν ἐντολῶν, ποὺ εἶναι νὰ ἀγαποῦμε καὶ τοὺς ἐχθρούς μας. Εἴδατε ὁ Γέρων Σιλουανὸς πόσο τονίζει τὴν ἀγάπη πρὸς τοὺς ἐχθροὺς καὶ ὅτι αὐτὸ εἶναι τὸ πραγματικὸ δεῖγμα τῆς χριστιανοσύνης; Καὶ μάλιστα εἶπε, ὅτι κανεὶς νὰ μὴν πλανᾶται πὼς ἔχει θέσι κοντὰ στὸ Θεό, ἐὰν δὲν ἔχει ἐκπληρώσῃ αὐτὴ τὴν ἐντολή. Τὸ εἶπε βέβαια κάπως τολμηρὰ ἀλλὰ αὐτὴ εἶναι ἡ πραγματικότης. Ὅπως ἡ κακία ὅταν εἰσχωρήσῃ θὰ φέρῃ καὶ τὰ συγγενικά, ἔτσι καὶ τὸ νόημα τῆς ἀγάπης, ὅταν ἐπικρατήσῃ δὲν μένει ἐκεῖ, ἀλλὰ ὁλοκληρώνεται καὶ φθάνει ἀκριβῶς εἰς τοῦτο τὸ πανάγιο τέρμα. Νὰ συγχωρῇ καὶ τοὺς ἐχθροὺς καὶ νὰ εὔχεται γιὰ ἐκείνους ποὺ τὸν διώκουν.
Αὐτὰ λοιπὸν νὰ συνειδητοποιοῦμε συνεχῶς καὶ ἰδίως τὸ παράδειγμα τῶν Τριῶν Παίδων νὰ μὴν φεύγει καθόλου ἀπὸ τὴν μνήμη μας, διότι πράγματι οἱ Τρεῖς Παῖδες ἐξεικονίζουν κάθε ψυχὴ μέχρι τῆς συντέλειας τῶν αἰώνων. Τὸ ἴδιο δρᾶμα ἐκτυλίσσεται καὶ σὲ μᾶς καὶ θὰ ἐκτυλίσσεται ἕως νὰ ἐκπνεύσωμε.
Συνεχῶς ὁ νοητὸς Ναβουχοδονόσορ θὰ μᾶς ἀπειλῇ καὶ θὰ μᾶς ἀναγκάζῃ καὶ θὰ μᾶς γαργαλᾷ καὶ θὰ μᾶς κολακεύει στὸ νὰ κλίνωμε γόνυ καὶ νὰ προσκυνήσωμε εἰκόνες πολύμορφες τῆς ποικίλης ἁμαρτίας. Ἀλλὰ ἐμεῖς νὰ εἴμεθᾳ ἕτοιμοι νὰ σηκώσωμε τὸ ἀνάστημά μας καὶ νὰ εἰποῦμε, Κύριον τὸν Θεὸν ἡμῶν προσκυνήσωμεν καὶ Αὐτῷ μόνῳ λατρεύσωμεν. Διότι ὄντως εἰς Αὐτὸν ἀνήκει πάσα δόξα στοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.
(1)ἐξομολογοῦμαι = (στὴ γλῶσσα τῆς Ἁγίας Γραφῆς) δοξολογῶ
Μὲ τὴν εἴσοδο τῶν προεορτίων τῶν Χριστουγέννων, ἔχομε καὶ τὴν μνήμη τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου Ἱερομάρτυρος Ἰγνατίου τοῦ Θεοφόρου, ἑνὸς ἐκ τῶν Ἀποστολικῶν Πατέρων. Καὶ ἐνθυμήθηκα μία περικοπὴ ἀπὸ τοὺς λόγους τοῦ Κυρίου μας, ποὺ ἁρμόζει στὴν αὐριανὴ ἑορτή. Μὴ νομίσητε ὅτι ἦλθον, εἶπε κάποτε ὁ Ἰησοῦς μας, βαλεῖν εἰρήνην ἐπὶ τὴν γῆν· οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν (Ματθ. 10, 34). Καὶ ἀφοῦ εἶπε τοὺς τρόπους τῆς διαιρέσεως ποὺ ἦλθε νὰ προκαλέσῃ, ὅπως ἑρμηνεύονται φυσικὰ κατὰ τὴν ἱερά μας παράδοσι, προσέθεσε. Πῦρ ἦλθον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν καὶ τί θέλω εἰ ἤδη ἀνήφθη (Λουκ. 12,49). Περὶ αὐτοῦ τοῦ πυρὸς ἀκριβῶς εἶναι ὁ λόγος, γιατὶ πολὺ ἀπασχολεῖ τουλάχιστον ἐμᾶς τοὺς μοναχούς.
Τὸ δοξαστικὸ τοῦ Ἁγίου Ἰγνατίου ἀναφέρει τὰ ἑξῆς: «Οὐκ ἔστιν ἐν ἐμοὶ πῦρ φιλόϋλον, ὕδωρ δὲ μᾶλλον ζῶν, καὶ λαλοῦν ἐν ἐμοί, ἔνδοθέν μοι λέγον - Δεῦρο πρὸς τὸν πατέρα.» Καὶ γενικὰ ἡ ἀκολουθία, ὅπως θὰ παρακολουθήσετε, εἶναι μιὰ ἔξαρσι θεουργικοῦ ἔρωτος, ποὺ πάλλει μέσα στὴν καρδία αὐτοῦ τοῦ μεγάλου φωστῆρος. Γιατὶ ἀναφέρει ἡ παράδοσι, ὅτι αὐτὸς ὁ Ἅγιος ἦταν ἕνα ἀπὸ τὰ παιδιὰ ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα ἐδέχθη ὁ Ἰησοῦς μας στὶς ἀγκάλες Του.
Ὅταν κάποτε τὸν ἐρωτοῦσαν οἱ μαθηταί Του γιὰ τὰ πρωτεῖα καὶ ποιὲς εἶναι οἱ ἀξίες τους στὸ μέλλον, κατὰ τὸν τρόπο ποὺ ἠμοροῦσαν νὰ συλλάβουν τότε τὸ νόημα, ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὶς ἰουδαϊκὲς παραδόσεις, τότε, προσκαλεσάμενος ὁ Ἰησοῦς παιδίον ἔστησε αὐτὸ ἐν μέσῳ αὐτῶν καὶ εἶπεν, «ὃς ἂν δέξηται παιδίον τοιοῦτον ἐν ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου, ἐμὲ δέχεται» (Ματθ. 18,2,5). Καὶ πάλιν, «ἄφετε τὰ παιδία καὶ μὴ κωλύετε αὐτὰ ἐλθεῖν πρός με» (Ματθ. 19,14). Ἕνα λοιπὸν ἀπὸ τὰ παιδιὰ ἦτο αὐτὸς ὁ Ἅγιος, ὁ μετέπειτα Θεοφόρος.
Γι᾿ αὐτὸ καὶ ὠνομάσθη Θεοφόρος, ἐπειδὴ ἔφερε τὸν Θεό. Ἀλλὰ καὶ πάντες οἱ Ἅγιοι Θεοφόροι εἶναι, διότι ὁ ἁγιασμὸς τοῦτο σημαίνει Θεοφόρος καὶ Θεολόγος. Ἡ Χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐνοικεῖ μέσα στὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὸν καταξιώνει νὰ ὀνομάζεται ἔτσι, διότι φέρει ἐντὸς τοῦ τὸν Θεό. Καὶ αὐτὴ ἡ Χάρις, ποὺ ἐνοικεῖ μέσα του, τὸν διδάσκει τὰ μυστήρια της Θεολογίας γενικά, αὐτὰ ποὺ εἶναι δόγματα τῆς πίστεως.
Εἰδικὰ ὅμως, ἐμᾶς τοὺς μοναχοὺς μᾶς ἀπασχολεῖ αὐτό. Πότε καὶ ἐμεῖς θὰ ἰδοῦμε μέσα μας ἐὰν ἄναψε αὐτὸ τὸ πῦρ; Ἄλλοτε ὁ Κύριος τὸ ὀνομάζει ὕδωρ ἀλλόμενον, ὅπως ἑρμήνευσε στὴν Σαμαρείτιδα. Ὅπου ἀναβλύσῃ αὐτό, ποτὲ δὲν τελειώνει καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι ἡ Θεία Χάρις. Καὶ εἰδικὰ ἐκείνη, ἡ ὁποία συνδέει ἐμᾶς μὲ τὴν ἀπόλυτο - ἀνθρωπίνως ἑρμηνεύομε - ἀγάπη τοῦ Ἰησοῦ μας, τοῦ κέντρου τῆς ἀγάπης καὶ ὅλου τοῦ ἐνδιαφέροντός μας.
Γι᾿ αὐτὸ στενάζομε καὶ ἐμεῖς, περιφερόμενοι εἰς αὐτοὺς τοὺς τόπους, στοὺς ὁποίους μᾶς ὁδήγησε Αὐτός. Διότι ὅταν ἐξυπνήσαμε καὶ ἐγνωρίσαμε περὶ τίνος πρόκειται, ἔγινε καὶ σὲ μᾶς αὐτὸ ποὺ λέει ὁ Ἀπόστολος Ἰωάννης. «Ἡμεῖς ἀγαπῶμεν Αὐτὸν ὅτι Αὐτὸς πρῶτος ἠγάπησε ἡμᾶς» (Α´ Ἰωάν. 4,19). Καὶ πραγματικά, πρῶτος Αὐτὸς ἠγάπησε καὶ γι᾿ αὐτὸ μᾶς ἐκάλεσε, ὅπως σᾶς ἑρμήνευσα καὶ ἄλλοτε. Δὲν εἶναι ἁπλὴ ἡ κλῆσι μέσα στὴν ψυχή, ἀλλὰ εἶναι προσωπικὴ ἐπέμβασι τῆς μακαρίας Θεότητος.
Τώρα μᾶς ἀπασχολεῖ τὸ πῶς πρακτικὰ καὶ ἐμεῖς θὰ μπορέσωμε νὰ συμβάλωμε. Διότι ἀπὸ μέρους τῆς Χάριτος αὐτὸ ὑπάρχει. Τὸ ὅτι ἔγινε ἡ κλῆσι μας καὶ ὅτι ἠμποροῦμε καὶ εὑρισκόμεθα ἐδῶ καὶ συνεχίζομε παρὰ τὶς ἀσθενεῖς δυνάμεις μας, αὐτὸ εἶναι ἐγγύησι καὶ ἡ ἀπόδειξι μᾶλλον τῆς πλήρους ἀπὸ μέρους τῆς Χάριτος λειτουργίας. Ὅ,τι ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸν Θεό, γίνεται ἀπολύτως πρὸς ἐμᾶς.
Τώρα μένει τὸ δεύτερο σκέλος, ποὺ εἶναι τὸ ἐξ ἡμῶν»(2), κατὰ τὴν γνώμην τῶν Πατέρων. Αὐτὸ εἶναι ποὺ πρέπει νὰ καταβάλωμε ἐμεῖς, οὕτως ὥστε νὰ συνεργαστοῦν αὐτοὶ οἱ δυὸ παράγοντες, ἡ ἐνέργεια τῆς Θείας Χάριτος, ποὺ γίνεται κατ᾿ εὐδοκίᾳ καὶ ἀγάπῃ τοῦ Θεοῦ, καὶ ἡ προαίρεσι ἡ σωστὴ ἀπὸ μέρους τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ ἀποδέχεται τὴν κλῆσι καὶ ὑποτάσσεται στὸ Θεῖο θέλημα. Ὅταν αὐτὰ τὰ δυὸ συναντηθοῦν καταλλήλως ὅπως ὁ Θεὸς ξέρει, τότε ἐπιτυγχάνεται ἀκριβῶς στὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου ἡ ἐνοίκησι τῆς Θείας Χάριτος καὶ τὸν ἐπαναφέρει στὴν πρώτη του κατάστασι. Καταργεῖται τότε τὸ θνητὸν ὑπὸ τῆς ζωῆς καὶ ἡ καινὴ κτίσις, ὁ Ἰησοῦς μας ζῇ καὶ λαλεῖ μέσα στὸν ἄνθρωπο. Καὶ τότε γίνεται ἡ ἀνάστασι. Αὐτὸς πλέον ὁ ἄνθρωπος, εἶναι αὐτὸς ποὺ ἔλαβε Αὐτὸν (Ἰωάν. 1,12) καὶ ὁ Ἰησοῦς τοῦ ἔδωσε ἐξουσίαν τέκνον Θεοῦ γενέσθαι. Καὶ ἑρμηνεύει. «Οὐκ ἐκ θελήματος σαρκός, οὐδὲ ἐκ θελήματος ἀνδρός, ἀλλ᾿ ἐκ Θεοῦ» (Ἰωάν. 1,13) ἔγινε αὐτὴ ἡ γέννησι. Καὶ γίνεται ὁ ἄνθρωπος πράγματι τέκνο καὶ φίλος Θεοῦ.
Αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ στόχος μας. Καὶ δὲν θὰ παύσω νὰ σᾶς ἐνθυμίζω, ὅτι δὲν πρέπει νὰ σταματήσωμε ὅσο ζοῦμε νὰ προσπαθοῦμε στὸ πῶς θὰ ἐπιτύχωμεν αὐτό.
Καὶ τότε εἴμεθα μοναχοί. Αὐτὴ εἶναι ἡ ἑρμηνεία τοῦ πραγματικοῦ μοναχοῦ. Ἂν καὶ ζῇ στὸν κόσμο αὐτό, εἶναι ἐκτὸς κόσμου, γιατὶ ἀντιστρατεύεται τὶς ἐπιθυμίες τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου καὶ προσπαθεῖ νὰ ἐκδυθῇ, κατὰ τὸ δυνατό, ὅλα τὰ συστήματα καὶ τὶς ἐνέργειές του καὶ νὰ ἐνδυθῇ τὸν καινὸ ἄνθρωπο τὸν κατὰ Θεὸν κτισθέντα (Ἐφεσ. 4,42). Τὰ δείγματα τῆς παρουσίας τοῦ καινοῦ ἀνθρώπου, εἶναι ἀκριβῶς τὸ πῦρ αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἄναψε ὁ Ἰησοῦς μας μὲ τὴν παρουσία Του ἐδῶ, καὶ ὅπως μᾶς ἑρμήνευσε ὁ ἴδιος, ἐπιθυμοῦσε αὐτὴ τὴν ὥρα ποὺ τὸ ἔλεγε, νὰ τὸ ἔβλεπε ἀναμμένο στὴν τετραπέρατο κτίσι καὶ νὰ πυρπολῇ ὅλων τῶν ἀνθρώπων τὶς καρδιές. Δυστυχῶς ὅμως ἡ πλειονότης τῶν ἀνθρώπων δὲν ἔδειξε ἐνδιαφέρο.
Σέ μας ὅμως, ἐδόθη ὁ κλῆρος αὐτός. Καὶ ἔτσι μὲ ὅλες μας τὶς δυνάμεις θὰ προσπαθοῦμε ὅσο ὑπάρχομε, νὰ τὸ ἰδοῦμε καὶ σὲ μᾶς ἀναμμένο. Γιατὶ ἂν αὐτὸ ἀνάψη, ὅπως λέει ὁ Ἅγιος Ἰγνάτιος, θὰ μᾶς ἀναβιβάσῃ πρὸς τὸν Πατέρα. Ἐφ᾿ ὅσο ἐκ μέρους τοῦ Θεοῦ, ἐκ μέρους τῆς Χάριτος, ὅλα ὀρθὰ λειτουργοῦν καὶ δὲν ὑπάρχει λάθος, τότε ἐὰν δὲν ἐπιτυγχάνεται ὁ σκοπός, τὸ σφάλμα εἶναι ἰδικό μας. Κάτι σὲ μᾶς δὲν πάει καλὰ καὶ ἑπομένως ἐδῶ πρέπει νὰ συγκεντρωθῇ ὅλο μας τὸ ἐνδιαφέρο, ὅλη μας ἡ ἔννοια, ὅλη μας ἡ σπουδή, ὅλη μας ἡ προσοχή. Γιατί νὰ μὴν ἀνάβῃ τὸ πῦρ αὐτό; Φαίνεται ὑπάρχει μέσα μας ὑγρασία, δηλαδὴ φιλαυτία, φιληδονία, ἐγωισμός. Συμβαίνει ὅπως μὲ τὴν αἰσθητὴ φωτιά. Δὲν ἀνάβουν τὰ ξύλα ὅταν ἡ ἐμπρηστικὴ ὕλη εἶναι ὑγρή. Πρέπει νὰ στεγνώσῃ.
Καὶ ἐμεῖς ἀκριβῶς τώρα πρέπει νὰ προσέξωμε, διότι κάποια ὑγρασία ὑπάρχει καὶ δὲν ἀνάβει αὐτὴ ἡ πυρά. Διότι ἂν δὲν ἀγαπήσωμε τὸν Θεὸ ἐξ ὁλοκλήρου, ὅπως μᾶς παρεδόθη ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία μας, ἐξ ὅλης ψυχῆς, ἐξ ὅλης ἰσχύος, ἐξ ὅλης καρδίας, ἐξ ὅλης διανοίας καὶ ἄρα καὶ τὸν πλησίο μας ὅπως καὶ τὸν ἑαυτό μας, δὲν ἐπιτυγχάνεται ὁ σκοπὸς εἶναι ἄστοχη ἡ προσπάθειά μας. Γι᾿ αὐτὸ βλέπετε, ὅτι ἀπὸ μέρους τῆς Χάριτος τὰ πάντα εἶναι τέλεια. Ὁ Θεὸς μὲ ὅλη τὴν Θεοπρεπῆ του ἀγάπη καὶ συμπάθεια, ἀγκαλιάζει τὸν ἄνθρωπο καὶ ἀπὸ μέρους Του δὲν ὑπάρχει τίποτε ἐλλιπές. Πρέπει ὅμως καὶ ἀπὸ μέρους μας νὰ συμβαίνει τὸ ἴδιο.
Παρούσης τῆς φιλαυτίας, ἡ ὁποία γεννᾷ τὴν περιεκτικὴ φιληδονία τοῦ Ἐγώ, ποὺ ἐκπροσωπεῖ τὸν παλαιὸ ἄνθρωπο, ποὺ εἶναι τὰ πάθη καὶ οἱ ἐπιθυμίες, δὲν ἀνάβει τὸ Θεῖο πῦρ. Ὅλη μας ἡ σπουδὴ εἶναι νὰ ἀποβάλωμε αὐτὲς τὶς ὑγρασίες. Κάτω τὸ ἐγώ, κάτω ἡ φιλαυτία καὶ ἡ φιληδονία, ποὺ εἶναι οἱ πόρτες ποὺ εἰσήγαγαν τὴν παρανομία καὶ ἐδημιούργησαν τὴν πτῶσι καὶ τὴν φθορά. Κάτω τὰ αἴτια τοῦ θανάτου καὶ τὰ αἴτια τῆς φθορᾶς, γιὰ νὰ ἀνάψῃ μέσα μας αὐτὸ τὸ πῦρ.
Κάθε μέρα καὶ κάθε νύκτα ἐξετάζετε τὸν ἑαυτό σας. Καὶ ὅσο ζῇ μέσα αὐτὸς ὁ ἐγωισμός, νὰ μὴν δειλιᾶτε, ἀλλὰ συνεχῶς νὰ τὸν ἀποξέετε μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο μπορεῖτε, ἕως ὅτου, χάριτι Θεοῦ, νὰ τὸν κρημνίσωμε. Γιατὶ ἂν δὲν πέσουν αὐτὲς οἱ ρευστότητες, δὲν θὰ ἰδοῦμε μέσα μας αὐτὸ τὸ πῦρ καὶ τότε φυσικὰ σὰν νὰ ἀποδιώξαμε, δηλαδὴ δὲν ἀπεδέχθημεν τὴν κλῆσι τοῦ Θεοῦ, ἂν καὶ Αὐτὸς τὴν ἔχει δώσει κατ᾿ ἐπανάληψι. Αὐτὴ εἶναι ἡ σπουδή μας.
Πῶς εἶναι δυνατὸ νὰ πιστέψωμε ὅτι ἀγαπᾶμε τὸν Θεὸ μὲ ὅλες μας τὶς δυνάμεις, ἐφ᾿ ὅσο δὲν παραμερίζομε τὶς ἰδιοτέλειες; Ὅταν ὑπάρχει ἰδιοτέλεια, τότε ὁ ἄνθρωπος ζῇ γιὰ τὸ ἄτομό του καὶ ὄχι γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ προτιμᾷ κάτι, ποὺ ἀρέσει πρῶτα εἰς αὐτὸν καὶ μετὰ ἐκεῖνο ποὺ ἀρέσει στὸν Θεό. Ὁπόταν, ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος πηγαίνει μὲ πλάγια μέσα πρὸς Ἐμέ, θὰ πάω καὶ Ἐγὼ μὲ πλάγια μέσα πρὸς αὐτόν, λέει ὁ Θεὸς καὶ μόνο τοὺς δοξάζοντάς με δοξάσω. Οἱ ὑπόλοιποι ποὺ φαίνονται ὅτι μὲ ἐξουθενοῦν, ἀτιμασθήσονται. Ὅλη μας λοιπὸν ἡ σπουδὴ νὰ εἶναι ἐδῶ κάθε τί ποὺ εἶναι θέλημα τοῦ Θεοῦ, προηγεῖται. Ἐδῶ δὲν χωράει καμμιὰ συγκατάβασι. Αὐτὸ ὁρκίσθημεν, αὐτὸ ἐτάξαμε ἀπὸ τὴν ἀρχή. Ἐὰν παρασυρθήκαμε, δὲν εἶναι παράδοξο. Δὲν εἶναι εὔκολο ὁ ἄνθρωπος μὲ μιὰ προαίρεσι νὰ μεταφερθῇ στὴν ἀπάθεια. Εἶναι δύσκολο πρᾶγμα. Βλέπετε μεγαλώσαμε μέσα στὰ συστήματα τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου, καὶ ἐσκληρύνθησαν μέσα μας οἱ παμπόνηρες ἕξεις καὶ οἱ συνήθειες. Ἀλλὰ δὲν εἶναι μόνο αὐτὸ εἶναι καὶ ἡ δύναμι τῆς ἁμαρτίας, ποὺ ἐμφωλεύει μέσα στὰ μέλη μας. Ἡ τραγικὴ αὐτὴ ἀνταρσία, ποὺ ἐφυτεύθη μεταπτωτικὰ μέσα στὸν ἄνθρωπο καὶ τοῦ δημιουργεῖ συνεχῆ πάλη. Ἑπομένως θὰ ἔχωμε τὸ νοῦ μας εἰς αὐτοὺς τοὺς τρόπους τῆς ἀνταρσίας, τοῦ ἀντιστρατευομένου νόμου, ποὺ βρίσκεται μέσα στὰ μέλη μας καὶ μᾶς πιέζει νὰ μὴν πειθαρχήσωμε στὸν Θεό. Ἐδῶ εἶναι ὅλη ἡ τιτανομαχία, ὅλη μας ἡ πάλη, ἡ μάχη, ὅλη μας ἡ προσοχή. Δὲν θὰ παρασυρθοῦμε «εἰ καὶ πάντα ἡμῖν ἔξεστιν ἀλλ᾿ οὐκ ἐξουσιασθησόμεθα ὑπό τινος».
Αὐτὸ εἶναι τὸ σύνθημα τῶν Πατέρων μας, τὸ ὁποῖο κάθε μέρα ἀναγινώσκομε. Θὰ συνεχίσωμε τὴν πορεία μας αὐτὴ μὲ ἐστραμμένη τὴν ἐλπίδα μας στὸν Πανάγαθο Δεσπότη, ὁ ὁποῖος ὄχι μόνο τώρα πρακτικά, ποὺ τὸν βλέπομε, ἀλλὰ καὶ πρὶν ξυπνήσωμε νὰ τὸν ἰδοῦμε, ἐγνώριζε μὲ τὴν Θεοπρεπῆ Του μεγαλωσύνη, ὅτι εἴμεθα εὐτελεῖς καὶ οὐτιδανοὶ καὶ ὅμως δὲν μᾶς ἀπεστράφη. Αὐτὸς εἶναι ὁ θρίαμβος τοῦ καυχήματός μας καὶ ἡ μεγάλη μας ἐλπίδα. Ὅτι, παρ᾿ ὅλο ποὺ ἤξερε ὅτι εἴμαστε τόσο εὐτελεῖς καὶ ἀδύνατοι, δὲν μᾶς ἐβδελύχθη, ἀλλὰ μᾶς ἔδωσε τὸν κλῆρο τῆς κλήσεώς Του, ὅπως τὸν ἔδωσε στοὺς ἐκλεκτούς. Καὶ αὐτὸ μᾶς γεννάει, ἐν μέρει, τὴν μακαρία ἐλπίδα ὅτι ὁπωσδήποτε θὰ πετύχωμε, ἐφ᾿ ὅσον Αὐτὸς μένει μαζί μας καὶ μᾶς δικαιώνει.
Βλέποντας τὴν μικρή μας πρόθεσι, Αὐτὸς θὰ συνεχίσῃ μέχρι τέλους καὶ στὸ μέλλο θὰ μᾶς δοξάσῃ, ὅπως ὑπόσχεται μὲ τὴν ἀγαθότητά Του.
(2) Αὐτὸ πού, βέβαια, προέρχεται ἀπὸ μᾶς», δηλαδὴ τὴ θέληση, τὴν προαίρεσή μας.
Στὴν πνευματική μας πορεία, ὑπάρχει κάτι ποὺ εἶναι ὁ μεγαλύτερος σκόπελος. Καὶ εἶναι τόσο πολὺ σημαντικό, γιατὶ αὐτό, ἐὰν τὸ προσέξῃ ὁ ἄνθρωπος, πολλὰ κερδίζει. Ἐὰν ὅμως δὲν τὸ προσέξη, πολὺ ζημιώνεται. Ὁ σκόπελος αὐτὸς λέγεται ἀποθάρρυνσι, ἀπογοήτευσι καὶ εὑρίσκεται μέσα στὴν πρακτικὴ ὑφὴ τῆς ζωῆς μας. Ὅπως καὶ ἄλλες φορὲς εἴπαμε, οἱ ἀρχὲς καὶ οἱ γραμμὲς βάσει τῶν ὁποίων γίνεται τὸ ξεκίνημά μας, εἶναι ἡ ὀρθὴ πίστι καὶ ἡ ἀγαθὴ προαίρεσι. Ἡ πρακτικὴ ὅμως, ἡ κατ᾿ ἐνέργεια, ἡ ἐνεργοποιὸς μερὶς τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι ἐκείνη ἡ ὁποία τὸν ἀποδεικνύει πιστό, δηλαδὴ ἐπισφραγίζει τὴν ὁμολογία του. Μέσα σὲ αὐτὴ τὴν πρακτική, ὁ ἄνθρωπος εἴτε προβιβάζεται καὶ ἐπιτυγχάνει, εἴτε ὑποβιβάζεται καὶ χάνει. Τὸ σημεῖο ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τόσο ἐπωφελὲς γιὰ μᾶς, ἔγκειται σὲ τοῦτο, στὸ νὰ μὴν χάνωμε τὸ θάρρος μας, ἀλλὰ νὰ συνεχίζωμε, παρ᾿ ὅλες τὶς δυσχέρειες καὶ τὶς ἐπιπλοκὲς ποὺ ὑπάρχουν μέσα στὴν ἐνεργητικότητα τῆς πρακτικῆς.
Ἡ ἁμαρτία ἐπιδιώκει νὰ ἀπατήσῃ τὸν ἄνθρωπο, διότι ἡ φύσι της, ἂν τὴν ἐρευνήσωμε, εἶναι ἀπάτη. Στὴν οὐσία δὲν ὑπάρχει κακό, ἀλλὰ τὸ νόημα εἶναι ποὺ τὸ μεταβάλλει. Ἐπειδὴ ἀκριβῶς μεταβαλλόμενη διὰ τοῦ νοήματος μία πρᾶξι γίνεται ἔνοχη, ἐὰν δὲν καλυφθῇ ἀπὸ τὴν πρόφασι τῆς ἀπάτης, δὲν πλανᾶται ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου. Ὅπως δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ βαδίσῃ κανεὶς στὴν καταστροφή του καὶ στὴν ἀπώλειά του, βλέποντας τὸν προκείμενο κίνδυνο. Γιὰ νὰ ἀψηφᾷ τὸν κίνδυνο, πρέπει αὐτὸς νὰ συγκαλυφθῇ μὲ κάποιο τρόπο, οὕτως ὥστε νὰ ἀπατήσῃ τὸν ἄνθρωπο καὶ νὰ πέσῃ στὴν παγίδα. Αὐτὸς εἶναι ὁ ἀπατηλὸς τρόπος τῆς προβολῆς τῆς ἁμαρτίας, τοῦ κακοῦ καὶ μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο συλλαμβάνεται ὁ ἄνθρωπος, ἐλέγχεται ὡς ἄπιστος καὶ ὅτι οἱ ὑποσχέσεις του πρὸς τὸν Θεό, πὼς θὰ τὸν ἀγαπᾷ ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς, εἶναι ψευδεῖς.
Ἕνας μεγάλος ἰσχυρὸς παράγων, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ συντελεστὴς τῆς ἐπιτυχίας μας, εἶναι ἀκριβῶς τὸ νὰ κρατήσῃ ὁ ἄνθρωπος τὸ θάρρος του. Μοῦ ἐδόθη ἀφορμὴ ἀπὸ τὴν βιογραφία τοῦ μεγάλου Πατρός μας Νήφωνος, Ἐπισκόπου Κωνσταντιανῆς, ποὺ σήμερα ἑορτάζομε, ὁ ὁποῖος πολλὰ ἔχει νὰ μᾶς διδάξῃ στὸ θέμα τοῦ θάρρους. Σὲ αὐτὸ ἔχει ἰδιαίτερη ἐπίδοσι.
Καθένας ἀπὸ τοὺς μεγάλους καὶ κορυφαίους Πατέρας, ἔχει μία ἐπίδοσι ἰδιαίτερη, παρ᾿ ὅλο ποὺ ὅλοι ἔχουν φθάσει στὸ τέρμα τῆς κατὰ ἄνθρωπο τελειότητας. Ἐν τούτοις κατὰ ἕνα ἰδιαίτερο φυσικὰ τρόπο ἐπέτυχαν περισσότερο σὲ ἕνα τομέα, τὸν ὁποῖο καὶ ἐκφράζουν. Εἰδικὰ στὸ πρόσωπο αὐτοῦ τοῦ μεγάλου φωστῆρος, εὑρίσκεται ἀκριβῶς αὐτὸς ὁ παράγων τοῦ θάρρους. Στὴν πραγματικότητα ἀποθάρρυνσι δὲν ὑπάρχει, γιὰ τὸν ἑξῆς λόγο. Τὸ ἐὰν εἴμεθα πιστοὶ καὶ ἰδίως ἂν ἀκολουθοῦμε αὐτὸ τὸν ἰδιαίτερο δρόμο ποὺ ὁδηγεῖ -ἀνθρωπίνως - στὴν τελειότητα, δὲν εἶναι αὐτὸ τυχαῖο, οὔτε ἐξ ἰδιαιτέρας μόνο προθέσεως. Οἱ περισσότεροι ἀπὸ μᾶς εὑρεθήκαμε στὴν ζωὴ αὐτὴ καθαρῶς ἀπὸ ἕνα θαυματουργικὸ τρόπο τῆς ἐπεμβάσεως τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸς μᾶς ὁδήγησε, γιατὶ ἀκριβῶς μᾶς εἶχε προορίσει. Ἔχοντας ἐπίγνωσι ὅτι εἴμεθα προσκεκλημένοι, προορισμένοι καὶ δεδικαιωμένοι ἤδη, δὲν τίθεται πλέον θέμα ἀποθαρρύνσεως, δὲν τίθεται θέμα ἐρεύνης καὶ ἀμφιβολίας. Τώρα γεννᾶται τὸ δεύτερο θέμα, τὸ πρακτικότατο. Στὴν ὥρα τῆς ἐνεργείας τῆς μάχης, ἐνδέχεται ὁ ἄνθρωπος νὰ πέσῃ.
Ἀλάνθαστος ἄνθρωπος δὲν ὑπάρχει, καὶ ἰδίως ὅταν εἶναι ἀκόμα ἀτελὴς καὶ ἐμπαθής. Πολλὰ πράγματα δὲν τὰ γνωρίζει, πολλὰ πράγματα δὲν δύναται. Ἀλλὰ καὶ ἀπειρία ἔχει καὶ ἄνισο πόλεμο διεξάγει, διότι οἱ ἐχθροί μας εἶναι πνεύματα, δὲν εἶναι ὅπως ἐμεῖς, σώματα, τὰ ὁποῖα ὑφίστανται, τρόπο τινά, διάφορες τροπὲς καὶ ἀλλοιώσεις. Ὅλα αὐτὰ καὶ τὰ τόσα ἄλλα τὰ ὁποῖα ἄλλες φορὲς ἑρμηνεύσαμε, εἶναι ἐκεῖνα ποὺ μᾶς προκαλοῦν ὀλισθήματα, ἀποτυχίες καὶ γενικὰ λάθη.
Ὁ διάβολος, ὁ ὁποῖος εἶναι πονηρὸς καὶ γνωρίζει τὴν σημασία τῆς ἀποθαρρύνσεως πόσο εἶναι ἰσχυρά, δίδει τὸ μεγαλύτερο βάρος ἐδῶ, κατὰ τὴν γνώμη τῶν Πατέρων, στὸ νὰ προκαλέσῃ ἀποθάρρυνσι, μετὰ τὸ λάθος τοῦ ἀγωνιστῆ. Νὰ τοῦ κόψῃ τὸ θάρρος, γιατὶ τὸ θάρρος εἶναι ὅπως στὸ σῶμα τὸ κεφάλι, ποὺ εἶναι τὸ κεντρικώτερο μέρος ἀπὸ τὸ ὁποῖο καὶ ἐξαρτᾶται ὁλόκληρο τὸ σῶμα. Ἔτσι καὶ στὴν ἐνεργητικότητα τοῦ ἀνθρώπου, τὸ μεγαλύτερο μέρος εἶναι ἀκριβῶς τὸ θάρρος, ὁ ζῆλος, ἡ ὁρμή, ἀπὸ ὅπου πηγάζει ἡ ἐνέργεια.
Τὸ θέμα τῆς μετανοίας καὶ τῆς πρακτικῆς πίστεως δὲν εἶναι ἀφηρημένο, εἶναι συγκεκριμένο. Πιστεύει κανεὶς καὶ βαδίζει· καὶ ὄχι μόνο βαδίζει, ἀλλὰ ἐντατικὰ ἀγωνίζεται, ἐπιμένει καὶ κρούει, περιμένοντας ὅτι θὰ τοῦ ἀνοίξουν. Ὅταν ὅμως χάσῃ τὸ θάρρος; Τότε σταματᾷ, δὲν βαδίζει πλέον, οὔτε κρούει, οὔτε ζητεῖ, οὔτε αἰτεῖ καὶ τρόπον τινὰ παραδίδεται ἄνευ ὅρων. Εἶναι πάρα πολὺ μεγάλης σημασίας τὸ θέμα τοῦ θάρρους, στὸ νὰ τὸ κρατῇ κανεὶς καὶ νὰ τὸ ἀνακτᾷ, ὅταν τὸ βλέπῃ νὰ κινδυνεύῃ καὶ ποτὲ νὰ μὴν τὸ προδίδῃ.
Ἡ ἁμαρτία ποτὲ δὲν ἐμφανίζεται ὅπως εἶναι, γυμνή, ἀφηρημένη, γιατὶ ἐὰν ἐμφανισθῇ ἔτσι, δὲν ἀπατᾷ εὔκολα τὸν νοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ὥστε νὰ ἁμαρτήσῃ. Ἔρχεται κεκαλυμμένη ἀπὸ μία πρόφασι καὶ μὲ τὸν δόλο αὐτὸ ἀπατᾷ τὸν ἄνθρωπο.
Ξέροντάς το λοιπὸν αὐτό, ποτὲ δὲν προδίδομε τὸ θάρρος μας ὑπὸ ὁποιανδήποτε μορφὴ καὶ ἂν γλιστρήσωμε. Ἀκόμη, νὰ πῇ κανείς, καὶ στὴν πιὸ πρόδηλη ἀφορμή, ποὺ νομίζει ὅτι εἶναι ἀπόλυτα ὑπαίτιος -ἂν ἤθελα, δὲν τὸ πάθαινα-, καὶ στὴν πιὸ προφανῆ ἀκόμα πρόφασι ποὺ ἐξ ὑπαιτιότητάς του ὁ ἄνθρωπος ἁμαρτάνει, δὲν πρέπει νὰ χάνῃ τὸ θάρρος του, δηλαδὴ καὶ ἐκεῖ ποὺ ἁμαρτάνει ἀπὸ ἰδική του ἀπροσεξία. Στὴ βιογραφία αὐτοῦ τοῦ μεγάλου φωστῆρος, εἶναι τόσο καταφανὲς αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἀκούσαμε στὴν ἀνάγνωσι, ὥστε πράγματι προκαλεῖ σὲ ὅλους κατάπληξι. Στὸ πῶς, ὄχι ἁπλῶς σὲ παρεμπίπτουσες καὶ λανθάνουσες καταστάσεις ποὺ τοῦ προκαλοῦσαν, τρόπο τινά, ἧττα, ἀλλὰ καὶ στὶς προφανέστερες, νὰ μὴν ὑποχωρῇ καὶ χάνῃ τὸ θάρρος του. Εὑρίσκαμε αὐτὸ τὸν φωστῆρα νὰ μεγαλουργῇ καὶ βλέπομε τὴν ἀνταπόκρισι τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ, στὸ πόσο ἐναγκαλίζεται καὶ θεωρεῖ ἀθλητὴ αὐτόν, ὁ ὁποῖος, ἂν καὶ ἠμαγμένος, δὲν παραδίδεται.
Καὶ ἔτσι πρέπει. Διότι στὴν πραγματικότητα τὸ γεγονὸς εἶναι ἕνα. Κάνει κάποιος μιὰ ἔρευνα στὸν ἑαυτό του τὴν ὥρα ποὺ ἐγλίστρησε καὶ ἔπεσε καὶ συνετρίβη· σταματᾶ μία στιγμὴ καὶ λέει: - Καλά, τώρα ἐγὼ ἀρνήθηκα τὸν Θεό; Μέσα μου ἀλλοιώθηκε κάτι καὶ ἀπεφάσισα ὅτι θὰ παύσω νὰ εἶμαι χριστιανός; Τώρα μέσα μου ἐγεννήθη κάτι, ποὺ μὲ ἔπεισε ὅτι δὲν πρέπει νὰ πιστεύω στὸ Θεό, οὔτε πρέπει νὰ τὸν ἀκολουθῶ; Μὴ γένοιτο κάτι τέτοιο. Οὔτε ὡς σκέψι δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ εὑρεθῇ μέσα μου αὐτό. Μᾶλλον καραδοκῶ καὶ ἀναμένω νὰ μὲ ἀξιώσῃ ἡ Χάρις Του, ἀκόμα καὶ νὰ ἀποθάνω. Ὄχι μόνο νὰ ἀγωνίζομαι, ἀλλά, ἐὰν δοθῇ ἀφορμή, νὰ ἀποθάνω μόνο γιὰ τὴν ἰδική Του ὁμολογία. Αὐτὸ δὲν ἀλλοιώθηκε μέσα μου ποτέ, δὲν ἄλλαξε· πῶς λοιπὸν τώρα, ἐπειδὴ ἐγλίστρησα, ἀποθαρρύνομαι καὶ προδίδω τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ; Ἀπάτη εἶναι. Ἦταν μεγάλο τὸ τραῦμα, ἦταν μεγάλο τὸ γλίστρημα. Μέσα στὰ μυστήρια τοῦ τρόπου τῆς ἐνεργείας τῆς Χάριτος ἔγινε, τρόπον τινά, αὐτὸς ὁ πρακτικὸς τρόπος, ποὺ αὐτὴ τὴν ὥρα δὲν ἐρευνῶ. Φυσικὰ λαμβάνοντας τὴ μομφὴ ἐπάνω μου καὶ ξέροντας ὅτι ἐξ ὑπαιτιότητός μου ἀπεσύρθη ἡ Χάρις παιδαγωγοῦσα μὲ στὸ νὰ μὲ κάνῃ συνετότερο, εὐλαβέστερο, θερμότερο καὶ προσεκτικότερο. Μὲ παρέδωσε ἡ Θεία Χάρις σὲ αὐτὴ τὴν πτῶσι - δὲν ἀποθαρρύνομαι γι᾿ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα - δὲν τρομάζω, διότι ἂν καὶ ξέρω τὴν εὐτέλειά μου καὶ ἐλεεινολογῶ τὸν ἑαυτό μου ὅτι δὲν εἶμαι τίποτε, πιστεύω ὅτι ἐκεῖνο ποὺ μὲ κρατεῖ εἶναι ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι δὲν χάνω τὸ θάρρος μου. Ὄχι ὅτι αἰσθάνομαι στὸν ἑαυτό μου καμμιὰ ἱκανότητα - ποτὲ αὐτὸ δὲν τὸ ἐσκέφθηκα οὔτε καὶ θὰ τὸ σκεφθῶ - ἀλλὰ ἔχοντας ἀποδείξεις τῆς ἐλεημοσύνης τοῦ Θεοῦ ἀπέναντί μου μέχρι σήμερα, στέκομαι ἀκίνητος καὶ λέω ὅτι ὁ χθὲς Θεὸς καὶ σήμερα καὶ αὔριο εἶναι ὁ ἴδιος. Δὲν ἔκανε λάθος ὁ Θεός, ὅταν μὲ ἐκάλεσε ὄχι βέβαια γιὰ τὴν ἱκανότητά μου, ἀλλὰ γιὰ τὴν ὑπερβολὴ τῆς ἀγάπης Του πρὸς ἐμὲ τὸν ἁμαρτωλὸ καὶ ὠρκίσθη στὸν ἑαυτό Του ὅτι «ζῶ ἐγώ, οὐ μὴ θελήσει θέλω τὸν θάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ ὡς τὸ ἐπιστρέψαι καὶ ζῆν αὐτόν» (Ἰεζεκ. 18,23). Αὐτὸς ὁ Πανάγαθος Θεὸς καὶ Πατήρ, ἐσύναξε καὶ μένα, τὸ μὴ ὄν, τὸ ἀσθενές, τὸ μωρό, τὸ ἐξουθενημένο καὶ μὲ βαστάζει ἀπὸ τότε ποὺ μὲ ἐκάλεσε μέχρι σήμερα, χωρὶς νὰ ἔχει βαρεθῇ, καὶ αὔριο ὁ ἴδιος εἶναι, καὶ μεθαύριο ὁ ἴδιος εἶναι, ἀφοῦ μένω καὶ ἐγὼ ὁ ἴδιος. Μένω πιστὸς στὴν ὁμολογία μου. Δὲν πρόκειται νὰ ὑποχωρήσω. Δὲν μὲ ἀπασχολεῖ τὸ πῶς ἐγλίστρησα, ἄλλωστε ἔχω καὶ πεῖρα τῆς εὐτέλειάς μου ποίος εἶμαι», Βλέπετε λογικὰ πῶς τοποθετεῖται τὸ πρᾶγμα;
Ἄρα λοιπὸν ὁ Ἅγιος αὐτός, ὁ ὁποῖος καὶ κατὰ αὐτὸ τὸν τρόπο ἀγωνίστηκε, δὲν εἶναι γιατὶ ἦταν ἐξαίρεσι. Ἀκριβῶς τὴν θέσι τῶν πραγμάτων ἐτόνισε. Ὅτι ποτὲ κανεὶς δὲν πρέπει νὰ ἀποθαρρύνεται, γιατὶ ἡ ἀποθάρρυνσι, ὅπως εἶπα, εἶναι ἡ μεγαλυτέρα χαρὰ τοῦ σατανᾶ, διότι βλέποντας αὐτὸς τὴν ἀποθάρρυνσι λαμβάνει προσωπικότητα, ἐνῷ δὲν ἔχει οὔτε θέσι, οὔτε τόπο, οὔτε προσωπικότητα. Ὡς ὀντότης ὑπάρχει, δὲν ἐννοῶ αὐτὴ τὴν προσωπικότητα. Προσωπικότητα ἐννοῶ, ὅτι δὲν ἔχει θέσι, δὲν ἔχει μέτρο νὰ σταθῇ ἀντίκρυ ἀπὸ μᾶς. Ναί, διότι «νῦν ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου ἔρχεται καὶ ἐν ἡμῖν εὑρήσει οὐδέν» (Ἰωάν. 14,30) καὶ «νῦν ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου ἐκβληθήσεται ἔξω» (Ἰωάν. 12,31). Ὅταν ὅμως βλέπει τὸν ἄνθρωπο ὅτι ἀποθαρρύνεται καὶ ὑποχωρεῖ, τότε αὐτὸς παίρνει θέσι. Τότε ἀρχίζει νὰ πιστεύῃ ὅτι ὄντως τὸν ὑπελόγισε ὁ ἄνθρωπος, τὸν ἐφοβήθη καὶ παρέδωσε τὰ ὅπλα του. Αὐτὸ εἶναι ψεῦδος. Βλέπετε πόση μεγάλη σημασία ἔχει;
Πάντως ὅμως τὸ γεγονὸς εἶναι ἕνα. Ὅτι τὸ θέμα τῆς ἀποθαρρύνσεως ἔχει πάρα πολὺ μεγάλη βαρύτητα, ἰδίως γιὰ μᾶς τοὺς μοναχούς. Ἐπειδὴ ἐμεῖς οἱ μοναχοὶ ἔχοντες περισσοτέρα εὐχέρεια καὶ πολεμοῦντες λεπτομερέστερα, ἀκριβῶς εὑρισκόμεθα σὲ αὐτὰ τὰ περιθώρια, στὸ νὰ ἐλέγχωμε ἀκόμα καὶ τὶς σκέψεις καὶ τὰ νοήματα ἀπὸ τὰ ὁποῖα προέρχονται οἱ διάφορες ἐνέργειες· καὶ εὑρισκόμενοι συνεχῶς στὴν γραμμὴ τοῦ πυρός, εἴμεθα ὑποχρεωμένοι νὰ κάνωμε αὐτὲς τὶς ἀνασκοπήσεις καὶ ἔρευνες γιὰ νὰ ξέρωμε πόθεν ἐρχόμεθα καὶ ποῦ ὑπάγαμε. Ἑπομένως χρειάζεται μεγάλη προσοχή, γιατὶ οἱ τρόποι τῆς ἀποθαρρύνσεως εἶναι πάρα πολλοὶ καὶ ὁ ἄνθρωπος χάνει τὸ θάρρος του, χάνει τὸν ζῆλο του καὶ μειώνει τὴν μαχητικότητά του. Τὸ ὅτι σκυθρωπάζει καὶ ἀλλοιώνεται, ὅλα αὐτὰ εἶναι εἶδος ἀποθαρρύνσεως, εἶναι εἶδος ἡττοπαθείας. Ὅλα αὐτὰ ὁ σατανᾶς τὰ ἐκμεταλλεύεται. Κανένα ἀπὸ ὅλα αὐτὰ δὲν πρέπει νὰ ἔχῃ θέσι. Δὲν συμβαίνει ἀπολύτως τίποτε. Στὴ γραμμὴ τοῦ πυρός, ἐκεῖ ποὺ ὑπάρχει συνεχὴς μάχη, δὲν εἶναι παράδοξο νὰ ὑπάρχουν πληγές.
Ὅπως μᾶς παρέδωσαν οἱ Πατέρες, πολλὲς φορὲς καὶ ἡ Ἴδια ἀκόμη ἡ Χάρις ἀφήνει τὸν ἄνθρωπο -θέλοντας νὰ τὸν διδάξῃ καὶ νὰ τὸν ἀνεβάσῃ σὲ ὑψηλότερα ἐπίπεδα πρακτικῆς ἐμπειρίας - τὸν ἀφήνει ἐπίτηδες νὰ κινδυνεύσῃ ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, -γιὰ νὰ ἐρεθίσῃ ἔτσι περισσότερο τὸν θυμό του ἐναντίον της. Καὶ λαμβάνοντας πληγὲς ὁ ἄνθρωπος, μανθάνει τοὺς τρόπους ἀπὸ ποῦ συνέβησαν αὐτὰ καὶ τότε τὸν μὲν Θεὸ ἀγαπᾷ γνησίως, διότι βλέπει τὴν στοργή Του, τὸν δὲ διάβολο βδελύσσεται ἀξίως, βλέποντας τὴν κακότητά του καὶ τὴν πονηριά του καὶ τὸ ἀδίστακτό του στὸ νὰ μᾶς καταστρέψη.
Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο κατέχομε καὶ εἶναι γιὰ μᾶς ἄγκυρα πάσης ἐλπίδος, ἀναμφισβήτητης καὶ χειροπιαστῆς, εἶναι ὅτι παραμένει μαζί μας ἡ Θεία Χάρις. Ὁ καθένας μας ὀπὸ τὴν ἡμέρα τῆς εὐσέβειάς μας, ἀπὸ τότε δηλαδὴ ποὺ εἰσήλθαμε ἑκουσίως μέσα στοὺς ὅρους τῆς μετανοίας μέχρι σήμερα, ποτὲ δὲν ἠμπορέσαμε, καμία ἡμέρα, νὰ φυλάξωμε τὸ θέλημα τοῦ Κυρίου. Καὶ ὅμως δὲν ἀπέστη! Παραμένει μαζί μας, μᾶς δικαιώνει ἐκ τῆς ἀγαθότητάς Του καὶ μόνο. Τὰ ἀμεταμέλητα χαρίσματα τοῦ Θεοῦ σὲ μᾶς εἶναι χειροπιαστά, δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία. Δὲν δικαιώνω τὴν ἁμαρτωλότητα, οὔτε συνιστῶ τὴν ρᾳθυμία. Αὐτὰ εἶναι προδοσία. Τέτοιο πρᾶγμα δὲν ὑφίσταται μέσα στὴν προαίρεση τῶν χριστιανῶν καὶ ὁ,τιδήποτε καὶ ἂν συμβαίνῃ εἶναι ἐξ αἰτίας τῆς ἀτέλειάς τους.
Ὁ ἄνθρωπος εὑρισκόμενος στὸ γίγνεσθαι, εἶναι ἀτελής. Βαδίζει πρὸς τὴν τελειότητα ζητώντας περισσοτέραν ἐπίδρασι τῆς Χάριτος καὶ μόνιμη ἐνοίκησι μέσα του. Τὴν ἀποκτᾷ σιγὰ-σιγὰ διὰ τῆς ἐλεημοσύνης τοῦ Θεοῦ, ἀγωνιζόμενος κατὰ τῶν παθῶν του, οὕτως ὥστε νὰ τὰ ἀποβάλῃ, γιὰ νὰ εὕρῃ περισσότερη θέσι μέσα του ἡ Θεία Χάρις. Μέχρι ποὺ νὰ γίνῃ αὐτό, ὑφίσταται ὅλες τὶς ἀλλοιώσεις καὶ τὶς τροπές.
Ἐπιμένω στὸ θέμα τῆς ἀποθαρρύνσεως, διὰ νὰ προσεχθῇ πάρα πολύ. Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἐπεσήμανε αὐτὸ τὸν τομέα καὶ τὸν ἀξιολόγησε, ἐπιτυγχάνει πάρα πολλά. Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος δὲν προσέχει καὶ ἀφήνει ἀκάλυπτη τὴν πλευρὰ αὐτὴ καὶ μὲ τὸ παραμικρὸ ἀποθαρρύνεται, ὀπισθοχωρεῖ καὶ ἀφήνει τὸν ζῆλο του, ἀδικεῖται κατάφωρα, χάνει χωρὶς νὰ ὑπάρχει λόγος καὶ μπορῶ νὰ πῶ φεύγει «χωρὶς διώκοντος».
Γι᾿ αὐτὸ μὲ παράδειγμα τὴν βιογραφία καὶ τὴν παιδεία τοῦ μεγάλου αὐτοῦ Πατρός, ὅλοι μας νὰ γίνωμε περισσότερο ζηλωταί, περισσότερο μαχηταί. Δὲν ὑπάρχει μέσα στὴν μερίδα μας ἀπογοήτευσι καὶ ἀποθάρρυνσι. Καὶ δὲν ὑπάρχει, γιατὶ ἁπλούστατα ἐμεῖς οἱ ἴδιοι καὶ τὸν χαρακτῆρα καὶ τὴν προσωπικότητά μας γνωρίζομε. Γνωρίζομε ὅτι ὁμολογοῦμε τὴν πίστι καὶ τὴν ἀγάπη μας πρὸς τὸν Θεὸ καὶ ὅτι οὐδέποτε τὴν ἀρνούμεθα καὶ ἀκόμα ξέρουμε τὴν σύμπραξι καὶ συμπαράστασι τοῦ Θεοῦ πρὸς ἡμᾶς, ἡ ὁποία εἶναι ἀμετάβλητη, ἀμεταμέλητη καὶ ἀναλλοίωτη.
Δι᾿ εὐχῶν τοῦ Ἁγίου Πατρὸς ἡμῶν Νήφωνος καὶ τῆς Κυρίας μας Θεοτόκου εἴθε νὰ ἐπιτύχωμε αἰσίως τὸ σκοπὸ τῆς ζωῆς μας. Ἀμήν.
Στὸ ἀπολυτίκιο τῆς ἑορτῆς τῶν Ἁγίων Προπατόρων ἀναφέρεται ὅτι «ἐν πίστει τοὺς Προπάτορας ἐδικαίωσας, τὴν ἐξ Ἐθνῶν δι᾿ αὐτῶν προμνηστευσάμενος Ἐκκλησίαν». Πόσο βαθειὰ νοήματα ἔχουν αὐτὰ τὰ λόγια, ἂν τὰ προσέξετε! Ἐδικαιώθησαν οἱ Προπάτορες, ποὺ ἀποτελοῦν τὸ θεμέλιο τῆς Ἐκκλησίας, καὶ ποὺ φανερώνουν τὴν ἀφορμὴ τῆς σχέσεως τοῦ Θεοῦ μετὰ τῶν ἀνθρώπων πρακτικά.
Καὶ ποίοι ἦσαν οἱ Προπάτορες; Ἄνθρωποι φυσικά, ἐθνικοί. Ὅπως καὶ ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, ἐθνικοὶ ἦσαν τότε. Μετὰ τὴν πτῶσι, ὁ ἄνθρωπος τὰ ἔχασε καὶ ἀκολουθοῦσε τὸν ἰδικό του δρόμο. Καὶ ὁ Θεὸς ἐξέλεξε ἀπὸ τὸ σύνολο τῶν ἀνθρώπων μερικούς, τοὺς ὁποίους ἐκάλεσε νὰ τὸν πιστεύσουν καὶ νὰ τὸν ἀκολουθήσουν. Καὶ ἐπείσθησαν. Διὰ τῆς πίστεως ἀπεδέχθησαν τὴν κλῆσι αὐτὴ τοῦ Θεοῦ καὶ ἔγιναν φίλοι Του, οὕτως ὥστε, ὅταν ὁ Θεὸς ἀπεκαλύφθη, νὰ λέγεται «ἐγὼ εἰμὶ ὁ Θεὸς Ἀβραὰμ καὶ ὁ Θεὸς Ἰσαὰκ καὶ ὁ Θεὸς Ἰακώβ».
Μὲ τὴν πίστι τὴν ὁποία ἀπεδέχθησαν καὶ ἀκολούθησαν τὸν Θεό, ἔφθασαν σὲ τέτοιο ὕψος, οὕτως ὥστε ὁ Θεός, ὅταν ἀποκαλύπτεται, νὰ ἀποκαλεῖται Θεὸς αὐτῶν. Καὶ κατὰ αὐτὸ τὸν τρόπο νὰ δημιουργεῖται μία σχέσι, μιὰ ἀγχιστεία, μιὰ συγγένεια πλέον, μεταξὺ ἀνθρώπων καὶ Θεοῦ. Καὶ αὐτὸς ὁ πανίσχυρος δεσμὸς νὰ γεννᾶται μόνο ἀπὸ τὴν πίστι. «Ἐν πίστει τοὺς Προπάτορας ἐδικαίωσας». Βλέπετε τί μεγάλο πρᾶγμα εἶναι ἡ πίστι; Αὐτὸ ἀκριβῶς ζητᾷ ὁ Θεὸς ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο. Καὶ ἀκούομε ἐν συνεχείᾳ ἀπὸ τὸν Ἀπ. Παῦλο τὸν ὡραῖο ἐκεῖνο ὕμνο. Διότι δὲν εἶναι ἁπλῶς μιὰ ἐπιστολή, ἕνα σύγγραμα, ποὺ ἔγραψε ἕνας φωτισμένος ἄνθρωπος. Αὐτὸς εἶναι ἕνας θεοΰφαντος ὕμνος. «Οἱ Ἅγιοι Πάντες διὰ πίστεως» - καὶ ἀρχίζει νὰ λέῃ ἐκεῖ βέβαια γιὰ τοὺς Προπάτορες -«κατηγωνίσαντο βασιλείας, εἰργάσαντο δικαιοσύνην, ἐπέτυχον ἐπαγγελιῶν, ἔφραξαν στόματα λεόντων, ἔσβεσαν δύναμιν πυρός, ἐνεδυναμώθησαν ἀπὸ ἀσθενείας, ἐγεννήθησαν ἰσχυροὶ ἐν πολέμῳ, παρεμβολὰς ἔκλιναν ἀλλοτρίων ἔλαβον γυναῖκες ἐξ ἀναστάσεως τοὺς νεκροὺς αὐτῶν ἄλλοι δὲ ἐτυμπανίσθησαν..., ἕτεροι δὲ ἐμπαιγμῶν καὶ μαστιγῶν πεῖραν ἔλαβον, ἔτι δὲ δεσμῶν καὶ φυλακῆς· ἐλιθάσθησαν, ἐπρίσθησαν, ἐπειράσθησαν...» (Ἑβρ. 11, 33-37) καὶ συνεχίζει ὅλο τὸν ὑπέροχο ὕμνο τὸν ὁποῖο γνωρίζετε.
Καὶ ὅλα αὐτὰ τὰ ἄθλα, ὅλοι οἱ θρίαμβοι οἱ ὁποῖοι παρέτειναν καὶ ὁλοκλήρωσαν τὴν σχέσι τῆς ἀνθρωπινῆς φυλῆς μετὰ τοῦ Θεοῦ, ἐγεννήθησαν ἀπὸ τὴν πίστι. Αὐτὴ εἶναι, ποὺ μᾶς σῴζει. Ἡ πίστι εἶναι ποὺ προεκτείνεται καὶ στὸν καθένα μας καὶ στὸ σύνολο τῶν πιστῶν καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι ποὺ δικαιώνει τὰ πάντα. Ἐρχόμεθα τώρα σὲ ἕνα βαθύτερο μυστήριο. Ὅλοι αὐτοὶ οἱ Προπάτορες, ἦσαν ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ἐξ ἀποκαλύψεως ἦσαν κεκλημένοι καὶ ἄρα εἰς αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους ἐπρόκειτο νὰ δοθοῦν οἱ εὐλογίες, διότι ὁ Θεὸς τοὺς προώρισε καὶ τοὺς ἐκάλεσε καὶ ἔμεινε μαζί τους, οὕτως ὥστε νὰ καυχᾶται ὅτι εἶναι Θεὸς αὐτῶν. Αὐτοὶ ἔλαβαν κατ᾿ εὐθεῖαν τὶς ἐπαγγελίες καὶ κατὰ πρόσωπο ὡμιλοῦσαν μὲ τὸν Θεό. Καὶ ὅμως ὅλοι αὐτοὶ παρ᾿ ὅλη τὴν βεβαιότητα τῆς ἐπαγγελίας ἡ ὁποία ἐπεφαίνετο ἐπάνω τους ἀποτελεσματικά, ἐκέρδισαν τὴν Θεοσέβεια, τὴν εὐσέβειά τους καὶ γενικὰ τὴν πρὸς τὸν Θεὸ στροφή τους, μὲ ἕνα περιεκτικὸ σταυρό, δηλαδὴ μὲ θλίψεις, μὲ ὀδύνες, μὲ διωγμούς, μὲ ταλαιπωρίες, καὶ σχεδὸν παρῆλθαν ἀπὸ τὸν κόσμο αὐτό, χωρὶς νὰ ἰδοῦν τίποτε ἀπὸ ὅλα ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα τοὺς ὑπεσχέθη ὁ Θεός, παρὰ μόνο σύμβολα καὶ κατὰ περιόδους διάφορες ἀντιλήψεις. Βλέπετε τὸ μυστήριο; Εἰς αὐτὴ τὴν κοιλάδα τοῦ Κλαυθμῶνος, οἱ Θεῖες ἐπαγγελίες ἀπὸ μέρους βλέπονται, ἀπὸ μέρους γινώσκονται καὶ ἀπὸ μέρους ἀποκαλύπτονται. Ἐδῶ ἀκριβῶς εἶναι ποὺ ἐφαρμόζεται τὸ «τίς σοφὸς καὶ φυλάξει ταῦτα καὶ συνήσει τὰ ἐλέη τοῦ Κυρίου» (Ψαλμ. 106,43).
Αὐτὸς εἶναι ὁ τρόπος, μὲ τὸν ὁποῖο ἐμεῖς οἱ κεκλημένοι διὰ τῆς πίστεως μένομε καὶ ἐφαρμόζομε τὴν ὑπόσχεσί μας πρὸς τὸν Θεὸ καὶ τὶς ἐπαγγελίες Του. Πάλι ἑρμηνεύοντες διὰ τῆς πίστεως, μέσα σε μία ἀπέραντη μακροθυμία, ὑπομονὴ καὶ καρτερία, μέσα στὶς διάφορες δοκιμασίες ἀπὸ πειρασμούς, θὰ τελειωθοῦμε καὶ ἐμεῖς καθὼς ὅλοι οἱ Ἅγιοι. Προχωροῦμε λοιπὸν μὲ τὴν ἰδία πίστι, ποὺ δὲν εἶναι πλέον ἀφηρημένη, διότι οἱ ἐπαγγελίες ᾖλθαν, τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου ἔφθασε καὶ ἔγινε ἡ σάρκωσι τοῦ Θεοῦ Λόγου καὶ παρουσιάστηκε ὁ «τῆς μεγάλης βουλῆς Ἄγγελος» (Ζαχ. 9,6). Ἡ πίστι μας εἶναι συγκεκριμένη, διότι ἦλθε ὁ Μονογενὴς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ. Τὸν εἴδαμε, Τὸν ἐψηλαφήσαμε, Τὸν ἀκούσαμε καὶ ἤδη Τὸν κατέχομε. Τώρα, σὲ μᾶς, ἡ πίστι εἶναι κάτι παραπάνω. Δὲν εἶναι ἡ ἁπλὴ ἐκείνη πίστι τῶν Προπατόρων, ποὺ προσδοκοῦσαν, ὅτι ὁπωσδήποτε σύμφωνα μὲ τὴν ὑπόσχεσί Του ὁ Θεὸς θὰ ἔλθῃ κάποτε καὶ θὰ σώσῃ τοὺς ἀπογόνους των καὶ γενικὰ ὅλη τὴν ἀνθρωπότητα. Ἐπεράσαμε τὰ ὅρια αὐτῆς τῆς εἰσαγωγικῆς πίστεως καὶ εἰσήλθαμε στὴν ὑψηλότερα πίστι, τῆς πραγματικῆς πλέον παρουσίας τῆς ἐπαγγελίας τοῦ Θεοῦ.
Τώρα πλέον μὲ ἀναπεπταμένο τὸ φρόνημα, χωρὶς ποτὲ νὰ φοβούμεθᾳ, εἴμεθα πεπεισμένοι ὅτι, ἐφ᾿ ὅσον ὁ Κύριος μᾶς ἐκάλεσε καὶ εὑρισκόμεθα πλέον στὸ δρόμο αὐτὸ τὸν στενό, τὸν τεθλιμμένο, ποὺ ἀνάγει στὸν Γολγοθᾶ, θὰ ἰδοῦμε καὶ τὴν ἀνάστασι.
Οἱ διάφορες ἀντιξοότητες καὶ πειρασμοὶ ποὺ προκύπτουν, εἴτε ἀπὸ τὸν σατανᾶ, εἴτε ἀπὸ τὰ τόσα ἄλλα ποὺ ὑπάρχουν μέσα στὴν ζωή μας, δὲν εἶναι κάτι τὸ ὁποῖο μᾶς ἀπειλεῖ, μᾶς φράζει τὸν δρόμο, μᾶς γεννᾷ ἀμφιβολία, ἀλλὰ εἶναι τὰ μυστικὰ ἐκεῖνα πρακτικὰ μέσα, διὰ τῶν ὁποίων κατεργάζεται τὸ μυστήριο τοῦ Σταυροῦ. Εἶναι οἱ τρόποι μέσῳ τῶν ὁποίων θὰ ἀποδείξωμε τὴν πίστι μας ὀρθή, γιὰ νὰ δικαιούμεθα τῆς ἐπαγγελίας Του. Ὅταν βλέπωμε πειρασμούς, σηκώνομε τὸ ἀνάστημά μας καὶ συνεχίζομε, διότι ἡ παρουσία των εἶναι σαφὴς ἀπόδειξι, ὅτι ἡ Θεία Χάρις, ἡ ὁποία μᾶς ἐκάλεσε καὶ μᾶς ἔβαλε μέσα στὸν δρόμο τῆς γνώσεως, εὑρίσκεται αὐτὴ τὴν ὥρα μαζί μας καὶ μᾶς ἐρεθίζει γιὰ τὸ βραβεῖο τῆς προαγωγῆς. Τί χρειαζόμεθα τώρα; Καρτερία καὶ ὑπομονή. Περισσότερο ὅμως ἡ καρτερία καὶ ἡ ὑπομονή μας θὰ γιγαντώνεται, ὅταν τὸ θέμα τοῦ πειρασμοῦ, ὁποιουδήποτε πειρασμοῦ, ἄγεται πρὸς τὸ θέμα τῆς ἀγάπης τοῦ πλησίον μας. Ἐκεῖ θὰ εἶναι περισσότερο ἡ προσοχή μας. Γιατὶ ἡ ἀποκαλυφθεῖσα ἀλήθεια, «ἡ Καινὴ Κτίσις», ὁ Ἰησοῦς μας, ἀφοῦ μᾶς ἀπέδειξε μὲ ὅλη τὴν λεπτομέρεια τὸν τρόπο τῆς καταγωγῆς μας, τὸν τρόπο τῆς σχέσεώς μας μετὰ τοῦ Θεοῦ καὶ τανάπαλιν, ἀπεφάσισε νὰ μᾶς πῇ καὶ μία καινὴ ἐντολή, «Ἐντολὴ καινὴν δίδωμι ὑμῖν, ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους» (Ἰωάν. 13,34). Καὶ ὅπως γνωρίζετε, ἀπὸ τὶς ἑρμηνεῖες τῶν Πατέρων μας, «ἐκ τοῦ πλησίον ἡμῶν ἐστὶν ἡ σωτηρία». Ὑπερτονίζουν οἱ Πατέρες ὅτι ἡ ἐντολὴ τῆς ἀγάπης εἶναι τὸ κεφάλαιο ὅλων τῶν ἀρετῶν καὶ ἐντολῶν. Δὲν εἶναι μία ἐλεύθερη ἀρετή, τὴν ὁποία κατὰ βούλησι κανεὶς κατεργάζεται. Γιὰ μᾶς εἶναι καθῆκο, γιατὶ αὐτὸ εἶναι τὸ ἔμβλημά μας, εἶναι τὸ ἔνσημό μας, ποὺ ἀποδεικνύει ἀπὸ ποῦ καταγόμεθα καὶ ποῦ κατευθύνεται ὁ δρόμος μας. Γι᾿ αὐτὸ νὰ εἶστε προσεκτικοί. Κάθε ἐντολὴ ποὺ προῆλθε ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ Θεοῦ, γιὰ μᾶς εἶναι δόγμα.
Ἀλλὰ ἡ ἐντολὴ τῆς ἀγάπης, εἶναι κάτι παραπάνω. Γιατὶ, βλέπετε, ὅτι Αὐτὸς Οὗτος ὁ Ἰησοῦς μας, ποὺ εἶναι τὸ κέντρο τῆς ἀγάπης μας, ὀνομάζεται καθ᾿ αὐτὸ Αὐτοαγάπη. «Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστι καὶ ὁ μένων ἐν τῇ ἀγάπῃ, ἐν τῷ Θεῷ μένει καὶ ὁ Θεὸς ἐν αὐτῷ» (Α´ Ἰωάν. 4,16).
Ἰδοὺ λοιπόν. Ἐὰν θέλωμε νὰ «μείνωμε ἐν τῷ Θεῷ καὶ νὰ μείνῃ ὁ Θεὸς ἐν ἡμῖν», δὲν ὑπάρχει ἄλλος τρόπος καὶ ἄλλος δρόμος ἀπὸ τὸ νόημα τῆς ἀγάπης. Γι᾿ αὐτὸ νὰ μὴν εἶστε πρόχειροι μέσα στὸν δαίδαλο τῶν παρεξηγήσεων, ποὺ εἶναι τὸ εὐχερέστερο ἐργαλεῖο τοῦ σατανᾶ, γιὰ νὰ προκαλῇ συγκρούσεις καὶ διαφωνίες. Ἐκεῖ νὰ ἐντείνετε τὴν προσοχή σας. Προκειμένου νὰ πληγώσετε τὴν ἀγάπη, καλύτερα νὰ διαρρήξετε ὁ,τιδήποτε εὑρίσκεται μπροστά σας. Κατὰ τὴν γνώμη τῶν Πατέρων, ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος πταίει στὴν ἀγάπη, εἶναι ὅμοιος μὲ τὸν δοῦλο ἐκεῖνο ποὺ ἐράπισε στὴν παρειὰ τὸν Ἰησοῦ.
Δὲν ἐννοοῦμε, ὅτι δῆθεν μόνο με τὴν ἀγάπη, μὲ μόνο μία λέξι, προδιαγράφαμε καὶ χαρακτηρίζομε τὴν χριστιανική μας ζωή. Γιατὶ ἡ ἀγάπη εἶναι ἀποτέλεσμα. Μαζὶ μὲ τὴν προσοχή μας στὴ φυλακὴ πασῶν τῶν ἐντολῶν, περισσότερο στρέφεται τὸ ἐνδιαφέρο μας εἰς αὐτὸ τὸν δεσμό. Γιατὶ, ἂν τοῦτο κρατήσωμε, νὰ εἶσθε βέβαιοι, ὅτι ἐξουδετερώνεται ὁ σατανᾶς. Εἶναι ὁ «σύνδεσμος τῆς τελειότητας».
Ὅλοι οἱ πειρασμοί, ὅταν ἐπικρατήσουν, πράγματι μᾶς βλάπτουν καὶ μᾶς φράζουν τὸν δρόμο. Ἕνα ἔχουν σκοπό· νὰ διαβρώσουν τὴν ἀγάπη. Ὁ σατανᾶς πλάθει ὑποθέσεις καὶ γεγονότα ποὺ στὴν οὐσία εἶναι ἀνύπαρκτα καὶ συγχίζει τὸν νοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ τὸν βρίσκει εἴτε στὴν κόπωσί του, εἴτε στὴν ἀδυναμία του, εἴτε στὴν συστολὴ τῆς Χάριτος· καὶ προσπαθεῖ νὰ τὸν πείσῃ νὰ πιστέψῃ στὶς παρεξηγήσεις καὶ νὰ ἀρχίσῃ νὰ μέμφεται, νὰ πονηρεύεται, νὰ ὑπονοῇ, νὰ κατηγορῇ, νὰ ὑποψιάζεται κατὰ τοῦ ἄλλου καὶ ἔτσι χαλαρώνει τὸν δεσμὸ τῆς ἀγάπης ποὺ μᾶς ὁδηγεῖ στὴν τελειότητα.
Τὸ ὅτι εἴμεθα πιστοί, αὐτὸ δὲν εἶναι τυχαῖο, γιὰ μᾶς ἰδίως τοὺς μοναχούς. Ἐμεσολάβησε προσωπικὰ ἡ ἐνέργεια τῆς Μακαρίας Θεότητος. Κοιτάξετε τί λέει ὁ Ἰησοῦς μας. «Οὐδεὶς δύναται ἐλθεῖν πρός με, ἐὰν μὴ ὁ Πατὴρ ὁ πέμψας με ἑλκύσῃ αὐτόν» (Ἰωάν. 6,44). Δὲν εἶπε οὐδεὶς ἔρχεται πρός με, ἐὰν μὴ ὁ Πατήρ μου καλέσῃ αὐτόν. Διότι κλῆσι γίνεται καὶ ἀπὸ μακριά, μὲ τὴν φωνή, μὲ ἕνα σύνθημα, μὲ ἕνα νεῦμα, μὲ κάποιο ἄλλο μέσο. Ἐδῶ δὲν εἶναι ἔτσι. Εἶναι ἕλξι. Δηλαδὴ λέει ὁ Ἰησοῦς μας, δὲν ἤλθετε σὲ μένα, ἀλλὰ ὁ Πατήρ μου πρῶτος σᾶς τράβηξε, σᾶς ἥλκυσε καὶ σᾶς ἔφερε κοντά μου. Νὰ ἡ ἐνέργεια τοῦ Πατρός. Καὶ πάλι λέει. «Οὐδεὶς ἔρχεται πρὸς τὸν Πατέρα εἰ μὴ δι᾿ ἐμοῦ» (Ἰωάν. 14,6). Διότι «Ἐγὼ εἰμὶ ἡ ὁδός, ἡ Θύρα καὶ ἡ ζωή». Νὰ ἡ δευτέρα ἐνέργεια τοῦ δευτέρου προσώπου. Καὶ «οὐδείς» λέει ὁ Παῦλος «δύναται εἰπεῖν Κύριον Ἰησοῦν, εἰ μὴ ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ» (Α´ Κορ. 12,3).
Καὶ τὸ ὅτι ἐμεῖς σήμερα εὑρισκόμεθα μέσα στὴν ὀσμὴ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ, αὐτὸ πλέον εἶναι ἀπόδειξι - δὲν εἶναι ἔνδειξι, δὲν εἶναι σύμβολο, δὲν εἶναι σημεῖο - ὅτι ἐνήργησε ἡ Μακαρία Θεότης μέσα στὴν παναγάπη Της. Γιατὶ ὁ Θεὸς δὲν κάνει λάθη καὶ τὰ χαρίσματά Του εἶναι ἀμεταμέλητα. Εἴδατε τότε στὴν δημιουργία, ὅταν ἐβουλήθη ὁ Θεὸς νὰ κατασκευάσῃ τὴν κτίσι, μὲ πόση ἁρμονία καὶ θεοπρεπῆ σύνεσι ἐτέθησαν τὰ πάντα, οὕτως ὥστε νὰ εἶναι λίαν καλῶς; Καὶ στὴν κατασκευὴ τοῦ ἀνθρώπου, προετοίμασε τὰ πάντα - φῶς, γῆν, θάλασσα, ἐφύτευσε τὸν παράδεισο - καὶ μετὰ ἔκανε αὐτὸν διὰ τὸν ὁποῖο «τὰ πάντα ἐγεννήθησαν».
Τὸ ἴδιο καὶ τώρα στὴν ἀνάπλασι καὶ κάτι παραπάνω, διότι ἔχομε «περίσσειαν Χάριτος», κατὰ τὸν Παῦλο. Ναί, γιατὶ αὐτὴ τὴν ὥρα δὲν «εἶπε καὶ ἐγεννήθησαν», ὁ Μονογενὴς Λόγος τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ ἦλθε προσωπικὰ καὶ ἐφόρεσε τὴν ἰδική μας φύσι καὶ ἐβάδισε μαζί μας, ἀνέβηκε στὸν Σταυρὸ καὶ μὲ τὰ ἠμαγμένα Του δάκτυλα ἐσφράγισε τὴν σωτηρία καὶ κατέστρεψε τὴν παγκόσμιο ἁμαρτία καὶ συνέτριψε τὸν σατανᾶ. Ἄνοιξε τὸν παράδεισο καὶ ἐκαυχήθη ὅτι «θέλω, ἵνα ὅπου εἰμὶ ἐγώ, κακεῖνοι ὦσι μετ᾿ ἐμοῦ, ἵνα θεωρῶσι τὴν δόξαν τὴν ἐμήν» (Ἰωάν. 17, 24). Αὐτὰ συγκλονίζουν. Αὐτὲς εἶναι θέσεις, δὲν εἶναι διηγήματα. Εἶναι ἡ Ἐπαγγελία τοῦ Πατρός, μὲ λίγα λόγια, ἡ κληρονομιά μας. Καὶ ὅλα αὐτὰ ἐπιτυγχάνονται μὲ τὴν πίστι.
Κρατοῦντες αὐτὴ τὴν πίστι, ὅτι μᾶς ἐκάλεσε ὁ Θεός, δὲν ἀμφιβάλλαμε πλέον, δὲν διερωτώμεθα. Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο φοβούμεθα καὶ στενάζαμε εἶναι μήπως νυστάξωμε καὶ γελαστοῦμε καὶ ἀντὶ νὰ βαδίζωμε πρὸς ἀνατολάς, ποὺ εἶναι ἡ κατευθύνουσα ὁδός, γυρίσωμε πρὸς δυσμάς, μὲ τὴν ἰδική μας ρᾳθυμία. Αὐτὸς εἶναι ὁ φόβος μας, μήπως ραθυμήσωμε, μήπως ξεχαστοῦμε. Ἀλλὰ πάλι καὶ τοῦτα εἶναι ἕωλα, γιατὶ λέμε, πῶς εἶναι δυνατὸ νὰ γίνῃ αὐτό, ἀφοῦ ὁ Θεός, ἐγνώριζε ἀπὸ πρὶν ὅτι εἴμεθα ἀδύνατοι καὶ πάλι δὲν ἀπεποιήθη τῆς ἀγάπης Του, νὰ καλέσῃ καὶ ἐμᾶς, «τὰ μωρὰ καὶ ἀσθενῆ καὶ τὰ ἐξουθενημένα καὶ τὰ μὴ ὄντα» (Α´ Κορινθ. 1,27-28). Ἡ ἑορτὴ τῶν Προπατόρων, πράγματι μᾶς συγκινεῖ. Ὅπως ἐκάλεσε αὐτοὺς ὁ Θεὸς καὶ τὸν ἀκολούθησαν καὶ ἐβάστασαν μὲ τὸν τρόπο τους τὸν Σταυρό τους καὶ ἐπέτυχαν τῶν ἐπαγγελιῶν, ἔτσι καὶ εἰς ἐμᾶς ἔγινε κάτι πιὸ σπουδαῖο. Γιατὶ εἰς ἐμᾶς ὑπάρχει ὄχι ἡ προσδοκία, ἀλλὰ ἡ ἀπόδειξι τοῦ παρόντος καὶ τοῦ μέλλοντος, ποὺ κατέχαμε διὰ τῆς πίστεως πρὸς τὸν Ἰησοῦ μας καὶ διὰ τῆς ἀποδείξεως τῆς ἀγάπης Του καὶ τῆς Χάριτός Του, ποὺ ἐνεργεῖ μέσα στὶς ψυχές μας. Μὲ αὐτὰ ἂς ἑτοιμαζόμεθα νὰ προσκυνήσωμε καὶ τὴν ἑορτὴ τῆς γεννήσεώς Του καὶ νὰ ἑορτάσωμε τὴν ἰδική μας ἀναγέννησι. Ἀμήν.
Τέλος & τῷ Θεῷ δόξα
