Ἱερὰ Μονὴ Σαγματᾶ
2008
Ζοῦμε σὲ μία ἐποχὴ ὅπου ἡ ἐπιστήμη γνώρισε μίαν ἐκπληκτικὴ πρόοδο. Ἀνακαλύψεις καὶ κατακτήσεις ποὺ πρὶν δύο-τρεῖς αἰῶνες φαίνονταν ἀδιανόητες καὶ κινοῦνταν στὴ σφαῖρα τῆς φαντασίας, ἔγιναν πραγματικότητα. Ἡ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων ἄλλαξε σὲ σημαντικὸ βαθμό. Κι ἐνῶ περίμενε κανεὶς ἡ πρόοδος αὐτὴ νὰ ὁδηγοῦσε στὴν ἀπελευθέρωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὶς προλήψεις, δεισιδαιμονίες, θρησκοληψίες, πρωτογονισμοὺς τοῦ παρελθόντος, ἡ κατάσταση δὲν φαίνεται νὰ ἄλλαξε σημαντικά. Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος, καυχιέται γιὰ τὶς κατακτήσεις του, ἀλλὰ καὶ παραμένει δέσμιος τῶν πρωτόγονων καταβολῶν του. Οἱ πρωτόγονες προλήψεις καὶ δεισιδαιμονίες βασανίζουν καὶ καταταλαιπωροῦν τὸν ἄνθρωπο. Σὲ κάθε του βῆμα διαβλέπει κινδύνους, ταλαιπωρίες, ἀποτυχίες, ἀσθένειες, θανάτους, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ χάνει τὴν εἰρήνη του. Καὶ τὸ χειρότερο ἀπ᾿ ὅλα εἶναι ὅτι νομίζει πὼς ὅλα αὐτὰ εἶναι μέσα στὸ χῶρο τῆς πίστης! Ἔλεγε κάποτε ἕνα σημαῖνον πρόσωπο τῆς Ἑλληνικῆς κοινωνίας, μὲ διεθνῆ ἐμβέλεια: «Ἐγὼ εἶμαι πολὺ θρῆσκος ἄνθρωπος. Νὰ φανταστεῖτε ὅτι ποτὲ δὲν ἀρχίζω κάποια ἐργασία, ἡμέρα Τρίτη!» Ἡ ἄγνοια καὶ ἡ σύγχυση εἶναι προφανής.
Ὁ πρωτόγονος ἄνθρωπος ἀπομακρυνόμενος σταδιακὰ ἀπὸ τὸν ἀληθινὸ Θεό, θεοποίησε τὰ ἄψυχα καὶ ἔμψυχα κτίσματα καὶ ἔγινε δέσμιος τῶν προλήψεων. Ὁ πρωτόγονος ἄνθρωπος ἦταν κατεξοχὴν προληπτικός. Πηγὴ τῶν προλήψεων ἦταν ὁ φόβος, ποὺ ἔνιωθε μπροστὰ στὶς ἄγνωστες καὶ ἰσχυρότερες ἀπὸ αὐτὸν δυνάμεις τῆς φύσης. Ἐπειδὴ εἶχε σχηματίσει τὴν ἐντύπωση, ὅτι οἱ δυνάμεις αὐτὲς ἦταν ἐχθρικὲς γιὰ τὴ ζωή του, ἄρχισε νὰ λαμβάνει προληπτικὰ μέτρα, γιὰ νὰ ἀποφύγει τὶς βλαπτικὲς ἐνέργειες τούς, ποὺ αὐτὲς ἔμελλε νὰ τοῦ προξενήσουν.
Μὲ τὸν τρόπο αὐτό, ὅλες οἱ ἐκδηλώσεις τῆς ζωῆς τοῦ πρωτόγονου ἀνθρώπου συνδυάστηκαν μὲ ἀναρίθμητα εἴδη προλήψεων: πρόσωπα καὶ πράγματα, φυσικὰ φαινόμενα καὶ γεγονότα τῆς ζωῆς καὶ πουλιά, ζωὴ καὶ θάνατος, χῶρος καὶ χρόνος, στὰ πάντα οἱ ἀρχαῖοι ἄνθρωποι ἔβλεπαν τὸ κακό, τὴν καταστροφή, τὴ «θεομηνία». Ἔτσι γεγονότα ποὺ ἁπλῶς συνέβαιναν στὴ ζωὴ καὶ δὲν ἔχουν καμία σχέση μεταξύ τους, τυχαῖες συμπτώσεις, θεωροῦνται πὼς ἔχουν ἄμεσα ἀποτελέσματα στὴ ζωή, συνήθως δυσάρεστα.
Μιὰ ἄλλη ἔκφραση τῶν προλήψεων τῶν πρωτόγονων ἦταν καὶ τὰ τοτέμ, διάφορα δηλαδὴ ἀντικείμενα ποὺ τοποθετοῦσαν στοὺς οἰκισμούς τους, γιὰ προστασία ἀπὸ τὶς βλαπτικὲς ἐπιδράσεις τῶν «πνευμάτων». Τὰ τοτὲμ εἶχαν συνήθως τὶς μορφὲς ἀγρίων ζώων, ἀρχικὰ μάλιστα ἦταν πραγματικὰ θηρία, ποὺ εἶχαν θεοποιηθεῖ. Γι᾿ αὐτὸ καὶ οἱ μορφὲς τῶν τοτὲμ ἦταν ἄγριες καὶ προκαλοῦσαν τρόμο.
Ἡ Ἐκκλησία μας, κατὰ τὴν ἵδρυσή της, ἦλθε κατ᾿ ἀρχήν, σὲ κατὰ μέτωπον σύγκρουση μὲ τὴν πρωτόγονη θρησκευτικότητα, τὴν εἰδωλολατρεία, τὴ μαγεία, τὶς προλήψεις καὶ δεισιδαιμονίες. Οἱ αἱματηροὶ διωγμοὶ τῶν πρώτων αἰώνων, ποὺ κόστισαν στὴν Ἐκκλησία ἑκατομμύρια Μάρτυρες, δὲν ἦταν παρὰ ἀποτέλεσμα τῆς φοβερῆς αὐτῆς ἀναμέτρησης τοῦ χριστιανισμοῦ μὲ τὸν πρωτογονισμὸ καὶ τὴν εἰδωλολατρία.
Παρ᾿ ὅλες ὅμως τὶς προσπάθειες τῆς Ἐκκλησίας, πολλοὶ ἄνθρωποι δὲν δέχτηκαν νὰ ἐγκαταλείψουν τὶς μορφὲς τῆς πρωτόγονης θρησκευτικότητας καὶ νὰ ἀσπαστοῦν το χριστιανισμό. Ἀλλὰ καὶ ἀπ᾿ αὐτοὺς ποὺ τὸν δέχθηκαν, δὲν ἦταν λίγοι αὐτοὶ ποὺ συνέχισαν νὰ ἔχουν κάποια μικρὴ ἢ μεγάλη σχέση μὲ τὴν πρωτόγονη θρησκευτικότητα, ἰδίως τὴ μαγεία. Ἔτσι μέχρι σήμερα ἡ πρωτόγονη θρησκευτικότητα συνεχίζει νὰ ὑπάρχει καὶ νὰ ἐπηρεάζει τοὺς ἀνθρώπους. Ἡ μαγεία, ἡ ἀστρολογία καὶ τὰ ὅμοια, παρουσιάζουν σήμερα μιὰ θεαματικὴ ἔξαρση, ἐνῶ πολλὲς προλήψεις καὶ δεισιδαιμονίες τῶν πρωτόγονων ἐπιβιώνουν στὰ ἤδη καὶ ἔθιμα τῶν χριστιανικῶν λαῶν.
Ἕνα πλῆθος προλήψεων καὶ δεισιδαιμονιῶν ταλαιπωροῦν τοὺς ἀνθρώπους. Τοὺς δημιουργοῦν φόβους ἀνύπαρκτους, σπέρνουν τὴν ἀνησυχία καὶ κάνουν τὴ ζωὴ πολλῶν ταραγμένη, γεμάτη ἐφιάλτες καὶ τρόμους. Εἶναι τόσες πολλὲς οἱ προλήψεις ποὺ ἂν καταφέρει κανεὶς νὰ τὶς συγκεντρώσει, θὰ γεμίσει πολλὲς σελίδες. Μερικὲς ἀπ᾿ αὐτὲς θὰ ἐκθέσουμε στὴ συνέχεια, γιὰ νὰ δοῦμε πῶς βασανίζονται οἱ ἄνθρωποι χωρὶς λόγο καὶ πόσο μακριὰ βρίσκονται ἀπὸ τὴν ἀληθινὴ πίστη.
Πρῶτα νὰ δοῦμε τὶς προλήψεις γύρω ἀπὸ το γάμο, τὸ μέγα αὐτὸ μυστήριο, ὅπως τὸ ὀνομάζει ὁ ἀπόστολος Παῦλος. Ἡ ἐκκλησία εὐλογεῖ τὴν ἕνωση δύο ἀνθρώπων καὶ τοὺς καλεῖ νὰ ἀγωνιστοῦν στὸ ἄθλημα τῆς ἀγάπης, σὲ μία πορεία σταυρικὴ ποὺ θὰ πρέπει νὰ βαδίσουν μὲ πίστη στὸ Θεό, μὲ εὐθύνη καὶ πολλὲς θυσίες. Οἱ προληπτικοὶ ὅμως θέτουν ἄλλες προϋποθέσεις γιὰ νὰ «πετύχει» ὁ γάμος. Ἡ ἐπιτυχία καὶ ἡ εὐτυχία στὸ γάμο ἐξαρτᾷται ὄχι ἀπὸ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ καὶ τὸν ἀγῶνα τῶν συζύγων, ἀλλὰ ἀπὸ τὶς προλήψεις, π.χ. Δὲν θὰ πρέπει νὰ παντρεύονται τὸν ἴδιο χρόνο δύο ἀδέλφια. Ὄχι γάμος στὸ δίσεκτο χρόνο, ἢ Μάϊο μῆνα. Ὅποιοι πᾶνε νὰ παραλάβουν τὸν κουμπάρο, θὰ γυρίσουν ἀπὸ ἄλλο δρόμο, γιατὶ ἀλλιῶς ριψοκινδυνεύουν τὴ στερεότητα τοῦ γάμου. Ὅταν ὁ προξενητὴς ἢ ἡ προξενήτρα πηγαίνουν νὰ συζητήσουν γιὰ τὸ συνοικέσιο, θὰ πρέπει νὰ φορᾶνε μιὰ κάλτσα ἀνάποδα. Τὴν ὥρα ποὺ ἡ νεόνυμφη μπαίνει στὸ νέο σπίτι, ἀλείφει τὴν πόρτα τοῦ σπιτιοῦ μὲ μέλι ἢ βούτυρο, γιὰ νὰ εἶναι γλυκιὰ κι εὐτυχισμένη ἡ οἰκογενειακή της ζωή. Τὴν πρώτη ἑβδομάδα τοῦ γάμου της δὲν πρέπει νὰ σκουπίσει, γιατί θὰ συμβεῖ θάνατος στὸ σπίτι κ.λπ. κ.λπ.
Καρπὸς τοῦ γάμου εἶναι ἡ τεκνογονία. Οἱ σύζυγοι ἀξιώνονται ἀπό το Θεὸ νὰ γίνουν συνδημιουργοί Του, νὰ φέρουν στὸν κόσμο νέες ὑπάρξεις. Δυστυχῶς καὶ ἡ μεγάλη αὐτὴ δωρεὰ τοῦ Θεοῦ συνυφαίνεται μὲ ἕνα σωρὸ γελοῖες προλήψεις, π.χ. Ἂν ἀκούσει ἡ μητέρα νὰ λαλεῖ κουκουβάγια, θὰ γεννήσει κορίτσι. Ἂν ὅμως ἀκούσει μποῦφο, θὰ γεννήσει ἀγόρι. Ὅταν γεννηθεῖ τὸ παιδί, θὰ πρέπει νὰ τοῦ βάλουν μπαμπάκια γύρω ἀπὸ τὸ σαγόνι του γιὰ νὰ ζήσει πολλὰ χρόνια. Τὴν ὄγδοη μέρα, ὅταν κανονικὰ θὰ πρέπει νὰ καλεῖται ἱερέας καὶ νὰ δίνεται τὸ ὄνομα τοῦ παιδιοῦ, οἱ προληπτικὲς μητέρες ἑτοιμάζουν γλυκίσματα, κοσμήματα, χρήματα. Δὲν εἶναι γιὰ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ θὰ τὸ ἐπισκεφθοῦν, ἀλλὰ γιὰ τὶς ... μοῖρες. Τὴν ὄγδοη μέρα ἔρχονται οἱ μοῖρες, γιὰ νὰ ὁρίσουν τὴ μοῖρα του. Γιὰ νὰ εἶναι ὅμως καλὴ ἡ μοῖρα τοῦ παιδιοῦ, οἱ μοῖρες πρέπει νὰ γλυκαθοῦν, νὰ εὐχαριστηθοῦν καὶ νὰ δώσουν καλὲς εὐχές. Γιατί, ἂν δυσαρεστηθοῦν, τότε τὸ παιδὶ θὰ δυστυχήσει! Ἀκόμη, πάρα πολλοὶ γονεῖς κρεμοῦν στὸ παιδί, ὄχι το σταυρό, ἀλλὰ τὸ «χαϊμαλί». Δηλαδή, ἕνα φυλαχτό, ποὺ δὲν περιέχει βέβαια ἱερὰ ἀντικείμενα, ἀλλὰ εἰδωλολατρικά, μιὰ πράσινη χάντρα ἢ ἕνα μάτι, πέταλα, καρδοῦλες ἐλεφαντόδοντα, γιὰ νὰ προφυλάσσεται τὸ παιδὶ ἀπ᾿ τὸ κακὸ τὸ μάτι, τὸ μάτιασμα. Ἔτσι οἱ γονεῖς ἀντὶ νὰ ἐφοδιάζουν τὰ παιδιά τους μὲ τὸ πανίσχυρο ὅπλο τοῦ σταυροῦ, ἀντὶ νὰ τὰ παραδίνουν στὸ φύλακα ἄγγελό τους, τὰ ἐμπιστεύονται στὰ «χαϊμαλιά», στὰ εἰδωλολατρικὰ φυλαχτὰ καὶ σὲ τελευταία ἀνάλυση στὸν ... διάβολο!
Οἱ περισσότερες ἴσως προλήψεις συνδέονται μὲ τὸ τέλος τῆς ἐπίγειας ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ ἄνθρωπος κάποια μέρα, εἴτε σὲ βαθὺ γῆρας, εἴτε σὲ νεότερη ἡλικία θὰ ἔλθει ἀντιμέτωπος μὲ «τὴν φοβερὰν ὥραν τοῦ θανάτου». Κανεὶς ὅμως δὲν γνωρίζει ποιά θὰ εἶναι αὐτὴ ἡ ὥρα, παρὰ μόνον ὁ Θεός, ὁ Κύριος τῆς ζωῆς καὶ τοῦ θανάτου. Τὸ μόνον ποὺ μᾶς προτρέπει εἶναι νὰ εἴμαστε ἄγρυπνοι καὶ ἕτοιμοι: «Γρηγορεῖτε!» Τὴν φιλάνθρωπη αὐτὴ προτροπὴ οἱ ἄνθρωποι λησμονοῦν ἢ ἀγνοοῦν καὶ προσπαθοῦν νὰ καλυφθοῦν πίσω ἀπὸ μύριες προλήψεις, π.χ. Ὁ ἀσθενὴς ξεψύχησε. Σὲ πολλὰ χωριὰ τρέχουν νὰ χύσουν ὅλα τὰ νερὰ ἀπὸ τὶς στάμνες καὶ ἄλλα δοχεῖα, γιατὶ αὐτὸ τὸ νερὸ θεωρεῖται «πεθαμένο», μολυσμένο καὶ πρέπει νὰ ἀντικατασταθεῖ μὲ ἄλλο «ζωντανό». Γιατί εἶναι πεθαμένο; Ὅμως δὲν ὑπάρχει ἀπάντηση, γιατί ὅλες οἱ προλήψεις δὲν ἔχουν λογική. Βγαίνει ὁ νεκρὸς ἀπὸ τὴν ἐξώθυρα καὶ ἀκούγονται κρότοι ἀγγείων ποὺ σπάζουν ἕνα πιάτο, μιὰ στάμνα. Γιατί; Γιὰ νὰ μείνει ἐκεῖ τὸ κακό. Ἀλλοῦ τοποθετοῦν πάνω στὸν τάφο ἢ μέσα διάφορα τρόφιμα γιὰ νὰ φάει ὁ νεκρός. Καὶ ὅταν τελειώσει ἡ κηδεία, οἱ συγγενεῖς καὶ φίλοι τοῦ νεκροῦ δὲν γυρίζουν ἀπ᾿ τὸν ἴδιο δρόμο γιὰ νὰ μὴν ... δευτερώσει τὸ κακό. Τὸ χειρότερο ἀπ᾿ ὅλα εἶναι ὅτι οἱ πενθοῦντες δὲν ἐκκλησιάζονται γιατὶ τάχα ἀπαγορεύεται! Ἔτσι ὑπάρχουν ἄνθρωποι ποὺ γιὰ χρόνια ὁλόκληρα δὲν ἐκκλησιάζονται, δὲν συμμετέχουν στὰ μυστήρια καὶ ἀποκόπτονται ἀπὸ τὴν ἐκκλησία. Στεροῦν τὸν ἑαυτό τους ἀπὸ τὴν παρηγοριὰ καὶ τὴν ἐλπίδα ποὺ δίνει ἡ ἐκκλησία, ἀπομονώνονται, φθείρουν τὴν ὑγεία τους καὶ παραδίδονται σὲ σκέψεις ἀπελπισίας. Ζοῦν ὅπως οἱ ἄθεοι «οἱ μὴ ἔχοντες ἐλπίδα» καὶ ἡ ζωή τους μεταβάλλεται σὲ τραγωδία.
Πολλὲς προλήψεις συνδέονται μὲ τὰ ζῶα. Οἱ προληπτικοὶ ἄνθρωποι τὶς κινήσεις καὶ ἐκδηλώσεις τῶν ζώων τὶς συνδέουν μὲ δυσάρεστα περιστατικὰ τῆς ζωῆς τους. Ἔτσι ἡ μαύρη γάτα, ἡ κραυγὴ τῆς κουκουβάγιας, τὸ κλάμα τοῦ σκύλου, ὁ κόρακας εἶναι προμηνύματα κακῶν. Ὁ βόμβος τῆς μέλισσας προμηνύει τὴν ἔλευση κάποιου φίλου. Τὰ μυρμήγκια ποὺ ἐμφανίζονται στὸ κατάστημα θὰ φέρουν πολὺ πλοῦτο κ.λπ.
Ἄλλες προλήψεις συνδέονται μὲ τὰ μέλη τοῦ ἀνθρώπινου σώματος. Ἂν π.χ. βουίζει τὸ δεξὶ αὐτὶ θὰ ἀκούσει καλὴ ἀγγελία. Ἂν βουίζει τὸ ἀριστερὸ θὰ ἀκούσει ἄσχημη εἴδηση. Παίζει τὸ μάτι; Εἶναι προάγγελος δυσμενοῦς γεγονότος. Ὁ κνησμὸς τῆς μύτης θὰ φέρει στενοχώρια. Ὁ λόξυγκας εἶναι ἐνδεικτικὸ φαινόμενο ὅτι κάποιος κακομελετάει κ.λπ.
Τέλος ἕνα πλῆθος προλήψεων σχετίζονται μὲ τὰ διάφορα ἀντικείμενα ποὺ καθημερινὰ χρησιμοποιοῦν οἱ ἄνθρωποι, π.χ. Τὸ ἁλάτι ἂν χυθεῖ κάτω, θὰ φύγει ὁ ἀνεπιθύμητος ἐπισκέπτης. Ἂν χυθεῖ λάδι ἢ καφὲς θά ῾ρθεῖ κάποιο κακό, ἐνῶ ἂν χυθεῖ κρασὶ θά ῾ρθεῖ εὐτυχία. Τὸ ψαλίδι ἂν μείνει ἀνοικτό, προμηνύει ἔριδες. Ἂν τρίζουν τὰ ξύλα στὸ τζάκι, κάποιος ἐχθρὸς μᾶς κακομελετάει. Ἂν ἡ φλόγα τοῦ καντηλιοῦ παίρνει πολὺ κόκκινο χρῶμα, σημαίνει ὅτι τὰ μάτια τῶν μελῶν τῆς οἰκογένειας θὰ κοκκινίσουν ἀπὸ δάκρυα κάποιας λύπης ἢ στενοχώριας ποὺ ἔρχεται. Ὁ ἀριθμὸς 13 καὶ ἡ μέρα Τρίτη εἶναι ὁ φόβος τῶν προληπτικῶν. Τὸ πέταλο ἢ τὸ κρεμμύδι κρεμασμένο στὴν πόρτα φέρνει γούρι. Ὁ καθρέπτης ἂν σπάσει θὰ φέρει μεγάλη δυστυχία κ.λπ.
Μέσα στὸν ὀρθόδοξο λαό μας ἐπιβιώνουν προλήψεις καὶ δεισιδαιμονίες ποὺ ἀναφέρονται σὲ θέματα τῆς χριστιανικῆς πίστης καὶ ζωῆς. Ἔτσι, ἐνῶ ἡ χριστιανικὴ πίστη ἐλευθερώνει τὸν ἄνθρωπο καὶ τοῦ δίνει τὴ δυνατότητα τῆς «καινῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς», οἱ προληπτικοὶ λησμονοῦν αὐτὴ τὴ μεγάλη ἀλήθεια καὶ ὑποδουλώνονται σὲ ἀφελεῖς καὶ παράλογες προλήψεις.
Ἡ παρουσία π.χ. κάποιου κληρικοῦ, εἰδικὰ τὸ πρωί, εἶναι γιὰ ἀρκετοὺς «κακὸς οἰωνός». Γι᾿ αὐτὸ καὶ ὅταν συναντοῦν ἕναν κληρικὸ στὸ δρόμο, στὸ σπίτι στὸ νοσοκομεῖο πανικοβάλλονται καὶ ἀντιδροῦν μὲ ἀπρεπεῖς χειρονομίες καὶ ἀσεβεῖς φράσεις. Εἶναι ἐξάλλου, πολὺ χαρακτηριστικό, ὅτι ἀπαγορεύουν συνήθως στὸν ἱερέα νὰ ἐπισκεφθεῖ ἕναν ἀσθενῆ στὸ σπίτι ἢ στὸ νοσοκομεῖο, λόγῳ τῆς πρόληψης ποὺ ἐπικρατεῖ, ὅτι ἡ παρουσία τοῦ κληρικοῦ θὰ προκαλέσει το θάνατο του! Μὲ ἄλλα λόγια ἡ παρουσία τοῦ κληρικοῦ στὴ ζωὴ θεωρεῖται ὡς σημεῖο καταστροφῆς καὶ θανάτου. Ὁρισμένοι μάλιστα γιὰ νὰ ἀποφύγουν τὴ δῆθεν κακὴ ἐπίδραση ἀπ᾿ τὴ συνάντηση τοῦ ἱερέως τὴν «κομποδένουν». Δηλαδὴ βγάζουν τὸ μαντήλι τους καὶ δένουν στὴν ἄκρη κόμπο, λέγοντας: «Δένω τὸν παπᾶ!» Ἔτσι πιστεύουν ὅτι ὅλα θὰ πᾶνε καλά. Αὐτὰ ὅμως ἀποτελοῦν πλάνη καὶ ἐκδήλωση μεγάλης ἀσέβειας τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸν Θεὸ καί το λειτουργό του. Ὁ κληρικὸς ὄχι μόνο δὲν μπορεῖ μὲ τὴν παρουσία του νὰ φέρει κακό, ἀλλὰ ἀντίθετα προσεύχεται ὑπὲρ ὑγείας, σωτηρίας καὶ προκοπῆς τῶν χριστιανῶν.
Δὲν εἶναι λίγες οἱ φορὲς ποὺ οἱ χριστιανοὶ ζητοῦν παράλογα πράγματα ἀπὸ τοὺς ἱερεῖς, ὅπως π.χ. τὴ ζώνη τοῦ ἱερέως, τὴν ἁγία «ζέση» (γιὰ νὰ «ζεστάνουν» δῆθεν, τὴν ἀγάπη τοῦ ἄνδρα πρὸς τὴν γυναῖκα του), τὰ «ἀπονιψίδια» (δηλ. τὸ νερὸ μὲ τὸ ὁποῖο ὁ ἱερέας κατὰ τὴ λειτουργία ξεπλένει τὰ χέρια του) ἢ τὸ ἅγιο μύρο, γιὰ νὰ θεραπευτοῦν οἱ ἄρρωστοι καὶ ἄλλα πολλά. Τὸ χειρότερο εἶναι ὅτι ζητοῦν ὅλα αὐτὰ γιατὶ ἔτσι τοὺς συμβούλεψε κάποιος μάγος. Ἔτσι γίνεται ἕνα ἀνακάτωμα μαγικῶν καὶ χριστιανικῶν ἀντιλήψεων καὶ τὰ ἱερὰ πράγματα χρησιμοποιοῦνται γιὰ ξένο πρὸς τὸν προορισμό τους σκοπό. Ὁ ἄνθρωπος ἀπομακρύνεται ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξη πίστη καὶ νοθεύει τὸ ἀληθινὸ νόημα τῶν ἁγιαστικῶν καὶ θεραπευτικῶν μέσων τῆς ἐκκλησίας μας.
Τὸ μάτιασμα (ἡ βασκανία) εἶναι ἕνα φαινόμενο ποὺ ἡ Ἐκκλησία μας παραδέχεται τὴν ὕπαρξή του. Πρόκειται γιὰ τὴν περίπτωση ποὺ κάποιος μὲ φθόνο, μὲ μῖσος, γιὰ ἐκδίκηση, θέλει τὸ κακὸ ἑνὸς προσώπου κι ἔτσι παρακινεῖ τὸ διάβολο νὰ βλάψει τοῦτο τὸ πρόσωπο. Τὸ ἴδιο ἀποτέλεσμα συμβαίνει κι ὅταν κανεὶς μὲ λόγια στείλει κάποιον στὸν διάβολο.
Κι ἐδῶ ὅμως συμβαίνει κάτι παρόμοιο μὲ ὅσους τυραννιοῦνται ἀπὸ προλήψεις καὶ τρέχουν στοὺς διάφορους μάγους καὶ ἀγύρτες. Ὁ ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ ἀνεχτεῖ τὸν πόνο καὶ θέλει γρήγορα νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπ᾿ αὐτόν. Παράλληλα ἔχει τὴν ἐντύπωση ὅτι γιὰ ὅ,τι κακὸ τοῦ συμβαίνει δὲν φταίει αὐτὸς ἀλλὰ κάποιοι ἄλλοι. Δὲν θέλει δηλαδὴ νὰ ἀναλάβει τὶς εὐθύνες του γιὰ τίποτα, π.χ. Δὲν πῆγε καλὰ τὸ συνοικέσιο; Τοῦ ἔκαναν μάγια! Δὲν πῆγε καλὰ ἡ δουλειά; Τὸν γλωσσόφαγαν! Ἔχει πονοκέφαλο; Τὸν μάτιασαν κ.ο.κ.
Ποιὰ θέση ὅμως παίρνει ἡ Ἐκκλησία μας γιὰ τὸ ξεμάτιασμα;
• κατ᾿ ἀρχὴν τοὺς πιστοὺς ποὺ ζοῦν τακτικὴ πνευματικὴ καὶ μυστηριακὴ ζωὴ καὶ ποὺ μὲ πίστη φέρουν τὸν Τίμιο Σταυρό, δὲν τοὺς πιάνει κανένα «μάτι».
• ὅταν ὑπάρξει βασκανίᾳ, τότε μοναδικὴ ἰσχυρὴ δύναμη κατὰ τῆς δαιμονικῆς ἐνέργειας εἶναι οἱ εἰδικὲς εὐχὲς τοῦ ἱερέα, ἡ εἰλικρινὴς Ἐξομολόγηση καὶ ἡ Θεία Μετάληψη.
• ἀακόμη βοηθοῦν μαζὶ μὲ τὴ δύναμη τῆς προσευχῆς καὶ τὰ ἁγιαστικὰ μέσα ποὺ ἡ ἴδια ἡ Ἐκκλησία μας χορηγεῖ.
• σὲ καμία περίπτωση δὲν πρέπει νὰ καταφεύγουμε στὶς ξεματιάστρες, οἱ ὁποῖες μὲ παράξενες καὶ πολλὲς φορὲς μὲ βλάσφημες εὐχὲς ἢ «προσευχές», ἐπιχειροῦν νὰ ὑποκαταστήσουν τὸν ἱερέα.
Κάποια τυχὸν βελτίωση ἀπὸ ἕνα τέτοιο ξεμάτιασμα εἶναι βέβαιο τέχνασμα τοῦ διαβόλου, ὁ ὁποῖος ἀποσκοπεῖ νὰ μᾶς τραβήξει μακριὰ ἀπὸ τὴ σωτήρια χάρη τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ νὰ μᾶς δέσει ὡς δούλους πίσω ἀπὸ μία πλανεμένη ξεματιάστρα.
Ἀπ᾿ ὅσα ἐκτέθηκαν ἤδη γίνεται φανερὸ ὅτι ἄπειρες προλήψεις βασανίζουν καὶ καταταλαιπωροῦν τοὺς ἀνθρώπους καὶ γίνονται ἀφορμὴ νὰ χάνουν τὴν ἐσωτερική τους εἰρήνη. Βλέπουν παντοῦ κινδύνους, ἀποτυχίες, ἀρρώστιες, θανάτους ἐκεῖ ποὺ δὲν ὑπάρχουν. Ἡ πίστη σ᾿ ὅλες ἀνεξαρτήτως τὶς προλήψεις καὶ δεισιδαιμονίες φανερώνουν ἔλλειψη στοιχειώδους λογικῆς. Πράγματι σύμφωνα μὲ ποιά λογικὴ ὁ ἀριθμὸς 13 φέρνει κακό, ἢ ἡ μέρα Τρίτη ἔχει κάποια κακὴ ὥρα, ἢ τὸ πέταλο φέρνει γούρι; Δὲν εἶναι τὸ 13 ἕνας ἀριθμὸς ὅπως ὅλοι οἱ ἄλλοι καὶ ἡ Τρίτη ἡμέρα τοῦ Θεοῦ ὅπως καὶ οἱ ἄλλες τῆς ἑβδομάδας; Καὶ ποῦ βρῆκε τὸ πέταλο τὴν ἰδιότητα νὰ ἀπομακρύνει τὰ κακά; Τὰ χαϊμαλιά, οἱ χάντρες, τὰ μάτια ἔχουν μεγαλύτερη δύναμη ἀπὸ τὸ σταυρό; Καὶ γιὰ νὰ ἐπεκτείνουμε τὰ ἐρωτήματά μας:
• εἶναι ποτὲ δυνατόν, τὰ κατακάθια τοῦ καφὲ στὸ φλιτζάνι νὰ ἀπεικονίζουν τὸ μέλλον;
• εἶναι ποτὲ δυνατόν, οἱ κινήσεις τῶν ἄστρων νὰ προσδιορίζουν τὴ ζωή μας;
• εἶναι ποτὲ δυνατόν, ἡ ἡμέρα γεννήσεως κάθε ἀνθρώπου νὰ τὸν κατατάσσει σὲ ζώδιο-ἀστερισμό, καὶ νὰ ἰσχύουν γιὰ ἑκατομμύρια ἀνθρώπους τοῦ ἴδιου ζωδίου οἱ ἴδιες ὁδηγίες ποὺ δίνουν οἱ «εἰδικοὶ ἀστρολόγοι» στὰ ὡροσκόπια;
• εἶναι ποτὲ δυνατόν, κάθε τραπουλόχαρτο νὰ παίρνει αὐθαίρετα νόημα καὶ νὰ ὁρίζει τὴν ζωή μας;
Ἡ βαθύτερη αἰτία τῶν προλήψεων εἶναι ἡ ἔλλειψη πίστης καὶ ἐμπιστοσύνης στὸν ἀληθινὸ Θεό. Κι ἐδῶ συμβαίνει τὸ παράδοξο: Ὁ ἄνθρωπος τὴν πίστη στὸ Θεὸ τὴ θεωρεῖ «ὀπισθοδρόμηση». Τὴν ἐμπιστοσύνη στὴν πάνσοφη πρόνοιά Του τὴν περιφρονεῖ. Καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ ὑποδουλώνεται σὲ πράγματα ἄλογα καὶ γελοῖα, σὲ πέταλα καὶ κρεμμύδια, σὲ κατακάθια τοῦ καφὲ καὶ σὲ τραπουλόχαρτα! Ἔτσι ἐκπληρώνεται ὁ θεόγραφος λόγος: «Φάσκοντες εἶναι σοφοὶ ἐμωράνθησαν» καὶ «ἐσκοτίσθη ἡ ἀσύνετος αὐτῶν καρδία» καὶ «παρέδωκεν ὁ Θεὸς αὐτοὺς εἰς ἀδόκιμον νοῦν» (Ῥωμ. α´ 20, 21, 28) καὶ «ἐκεῖ ἐφοβήθησαν φόβον, οὗ οὐκ ἦν φόβος» (Ψαλμ. νβ´ 6).
Στὴ ζωή μας βλέπουμε χιλιάδες ὄνειρα. Μερικοὶ ἐπιρρεπεῖς σὲ προλήψεις καὶ δεισιδαιμονίες, δίνουν σ᾿ αὐτὰ μεγάλη σημασία καὶ ἀναστατώνουν τὴ ζωή τους. Ὅταν ξυπνήσουν ἀγωνιοῦν, τὰ ἀνακοινώνουν, τρέχουν σὲ μάντισσες, συμβουλεύονται ὀνειροκρίτες, δίνουν διάφορες ἑρμηνεῖες.
Ποιὰ εἶναι ἡ προέλευση τῶν ὀνείρων; Ἡ ψυχολογία προσπάθησε νὰ δώσει μίαν ἐπιστημονικὴ ἀπάντηση. Ἐντελῶς ἐπιγραμματικὰ μποροῦμε νὰ ποῦμε πὼς τὰ ὄνειρα προέρχονται ἀπὸ φυσικὲς αἰτίες, ἀπὸ ἐξωτερικοὺς ἐρεθισμούς, καθὼς καὶ ἀπὸ τὶς εἰκόνες, ἐντυπώσεις, ἐμπειρίες, παραστάσεις, μὴ ἱκανοποιηθεῖσες ἐπιθυμίες τοῦ παρελθόντος, ποὺ ἀπωθήθηκαν στὸ ὑποσυνείδητο.
Ὑπάρχουν καὶ τὰ ὄνειρα ποὺ ἔχουν μεταφυσικὴ προέλευση καὶ προέρχονται εἴτε ἀπό το Θεό, εἴτε ἀπὸ τὸν διάβολο. Ὅμως εὐθὺς ἐξ᾿ ἀρχῆς θὰ πρέπει νὰ τονίσουμε ὅτι αὐτὰ τὰ ὄνειρα εἶναι ἐξαιρετικὰ σπάνια. Σὲ διάστημα 4.000 χρόνων τὰ ὄνειρα ποὺ μᾶς ἀναφέρει ἡ Ἁγία Γραφὴ εἶναι ἐλάχιστα.
• ὁ Θεὸς σὲ ἐντελῶς ἐξαιρετικὲς περιπτώσεις καὶ σὲ πρόσωπα ἅγια καὶ πολὺ εὐσεβῆ, μπορεῖ νὰ ἀποκαλύψει τὸ θέλημα Τοῦ μέσῳ κάποιου ὀνείρου. Παράδειγμα, τὸ ὄνειρο τοῦ δίκαιου Ἰωσὴφ γιὰ τὴ φυγὴ τῆς Θεοτόκου καὶ τοῦ Ἰησοῦ στὴν Αἴγυπτο.
• τὰ ὄνειρα μποροῦν νὰ προκληθοῦν καὶ ἀπὸ τὸν διάβολο, ὁ ὁποῖος ἐκμεταλλεύεται τὰ πάθη μας καὶ προσπαθεῖ νὰ μᾶς ξεγελάσει κυρίως μὲ κάποιο τάχα, «καλό-θεϊκὸ» ὄνειρο, γιὰ νὰ μᾶς παγιδέψει. Νὰ μᾶς παγιδέψει στὸν ἐγωισμὸ καὶ νὰ μᾶς σέρνει συνέχεια μὲ τὰ ὄνειρα στοὺς δικούς του δρόμους. Δηλαδή, νὰ ἀμελοῦμε τὸν πνευματικό μας ἀγῶνα καὶ νὰ ψάχνουμε σὲ «ὀνειροκρίτες» τὴν ἐξήγηση τῶν ὀνείρων μας.
• μόνο μὲ τὴν ἀρετὴ τῆς διακρίσεως τῶν ἁγίων καὶ μὲ τὸ φωτισμὸ τοῦ ἔμπειρου πνευματικοῦ στὴν Ἐξομολόγηση μπορεῖ νὰ ξεχωριστεῖ, ἂν κάποιο ὄνειρο προέρχεται ἀπό το Θεό, ἢ εἶναι δαιμονικὴ πλάνη, ἢ εἶναι ἀπὸ τοὺς λογισμοὺς καὶ τὶς ἐπιθυμίες μας.
• ἡ Ἐκκλησία μας συμβουλεύει νὰ ἀπορρίπτουμε ἐντελῶς τὰ ὄνειρα, διότι ὑπάρχει ὁ δικαιολογημένος φόβος, τὸν ὁποῖο καὶ οἱ ἅγιοι εἶχαν, μήπως πέσουμε σὲ δαιμονικὴ παγίδα. Τοῦτον τὸν φόβο τὸν δέχεται ἀπόλυτα ὁ Θεός, κι ἂν θέλει κάτι νὰ μᾶς ὑποδείξει, γνωρίζει πολλοὺς ἄλλους τρόπους, γιὰ νὰ μᾶς καθοδηγήσει.
• οἱ δαίμονες δὲν γνωρίζουν τὸ μέλλον. Μποροῦν ὅμως λογικὰ νὰ ὑποθέσουν κάτι ποὺ εἶναι πιθανὸ νὰ συμβεῖ. Μποροῦν ἀκόμη ὡς πνεύματα πονηρὰ νὰ μάθουν κάτι νωρίτερα ἀπὸ μᾶς. Σπεύδουν, λοιπόν, μέσῳ τῶν ὀνείρων νὰ ἐκμεταλλευτοῦν τὴν ἀνθρώπινη ἀφέλεια καὶ νὰ ὑποδουλώσουν τοὺς πνευματικὰ ἀνώριμους καὶ ἐπιπόλαιους.
• συμπέρασμα: Ἡ πίστη στὰ ὄνειρα, ὄχι μόνο δὲν ὠφελεῖ καθόλου, ἀλλὰ εἶναι πιθανότατη δαιμονικὴ παγίδα καὶ κρύβει ἄρα τεράστιους πνευματικοὺς κινδύνους.
Ἡ διαφορὰ τῶν ὁραμάτων ἀπὸ τὰ ὄνειρα εἶναι ὅτι τὰ ὁράματα τὰ βλέπει κανεὶς ὄχι στὸν ὕπνο του, ἀλλὰ ξύπνιος. Λειτουργοῦν δηλαδὴ τελείως οἱ αἰσθήσεις τοῦ ἀνθρώπου. Ὅμως κι ἐδῶ ἰσχύουν τὰ ὅσα εἴπαμε καὶ γιὰ τὰ ὄνειρα. Ὑπάρχουν ὁράματα ποὺ προέρχονται ἀπὸ τὸν Θεό. Παρουσιάζονται σὲ ἐνάρετους ἀνθρώπους καὶ γιὰ σοβαρὰ ζητήματα ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν πίστη καὶ τὴ σωτηρία ψυχῶν. Ὑπάρχουν ὅμως καὶ ὁράματα ποὺ προέρχονται ἀπὸ ψυχικὲς παθήσεις καὶ χρειάζονται ἰατρικὴ παρακολούθηση. Ἀλλὰ ὑπάρχουν καὶ ὁράματα ποὺ προέρχονται ἀπὸ τὸν σατανᾶ. Ὁ διάβολος «μετασχηματίζεται» καὶ εἰς «ἄγγελον φωτός», μὲ τὴ μορφὴ τῆς Παναγίας ἢ τῶν Ἁγίων καὶ δίνει ἐντολὲς φαινομενικὰ καλές, μὲ ἀπώτερο σκοπὸ τὴν ἐξαπάτηση καὶ τὴν παραπλάνηση. Κάθε τόσο ἀκοῦμε γιὰ κάποιες «φωτισμένες», ποὺ δῆθεν ἔχουν τὸ χάρισμα, τὴ «φώτιση» νὰ ἐπικοινωνοῦν μὲ τὸ Θεὸ μὲ ὄνειρα καὶ ὁράματα καὶ παίρνουν διάφορες ἐντολές.. Ἔτσι ἀνάβει μέσα τους τὸ θηρίο τοῦ ἐγωισμοῦ, ὑποκύπτουν στὸν πειρασμὸ καὶ ὁ Σατανᾶς τὶς ὁδηγεῖ ὅλο καὶ σὲ μεγαλύτερο ἐγωισμὸ καὶ πιὸ σκοτεινὴ πλάνη, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παρασύρουν ψυχὲς στὴν ἀπώλεια. Διαστρεβλώνουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ καὶ τὴ διδασκαλία τῆς ἐκκλησίας. Καταργοῦν τὸ Εὐαγγέλιο καὶ προβάλλουν τὸ δικό τους «εὐαγγέλιο». Ἄλλοτε πάλι συνιστοῦν λειτουργίες καὶ παρακλήσεις γιὰ νὰ ξεγελάσουν τοὺς πιστούς. Ὅμως αὐτὸ δὲν πειράζει το σατανᾶ. Αὐτὸς ἀρκεῖται μόνο μέ το ὅτι ὁ ἄνθρωπος παίρνει ἐντολὲς ἀπ᾿ αὐτόν.
Πίσω ἀπὸ τὸν ὁραματιζόμενο τρέχουν ἀγεληδὸν εὐκολόπιστοι καὶ ἀφελεῖς, ἐνθουσιάζονται, σταυροκοπιοῦνται, καὶ πιστεύουν πὼς κοντά τους ξεφύτρωσε ἀπεσταλμένος τοῦ Θεοῦ. Καὶ ὄχι μόνον αὐτό. Ὑψώνουν γύρω ἀπὸ τὸν ἑαυτό τους τείχη «ἁγιότητος καὶ φωτισμοῦ», καλύτερα ἂς ποῦμε δαιμονισμοῦ καὶ ἀνακηρύσσονται «ἅγιοι», ἡμιάγιοι καὶ ὅ,τι χειρότερο. Δυστυχῶς οἱ περισσότεροι ἀπ᾿ αὐτοὺς πεθαίνουν αμετάπἱστοι καὶ ἀμετανόητοι.
Ἡ πληγὴ τῶν «φωτισμένων» εἶναι μεγάλη καὶ ἐπικίνδυνη. Ὁ σατανᾶς τραβάει μὲ τὸ πρόσχημα τῆς εὐλάβειας πολλοὺς ἀφελεῖς χριστιανούς. Οἱ παγίδες του πολλές. Ὁ λόγος τοῦ ἀποστόλου Πέτρου, ἂς γίνει γιὰ ὅλους μας ἀφορμὴ ἀφύπνισης: «νήψατε, γρηγορήσατε· ὁ ἀντίδικος ὑμῶν διάβολος ὡς λέων ὠρυόμενος περιπατεῖ ζητῶν τίνα καταπίῃ· ᾧ ἀντίστητε στερεοὶ τῇ πίστει» (Α´ Πέτρου, ε´ 8-9).
Ὁ ἄνθρωπος προικίστηκε ἀπὸ τὸν Δημιουργὸ Θεὸ μὲ λογικὴ καὶ ἐλευθερία. Καὶ ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι μόνο μέσα στὴν Ἐκκλησία καταξιώνεται πραγματικὰ ὡς λογικὸ καὶ ἐλεύθερο πρόσωπο, ὡς «κατ᾿ εἰκόνα καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν Θεοῦ» δημιούργημα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἂν καὶ πέρασαν 2000 χρόνια ἀπὸ τὴν ἐνανθρώπιση τοῦ Υἱοῦ καὶ Λόγου τοῦ Θεοῦ, οἱ ἄνθρωποι ἐξακολουθοῦν νὰ ἀγνοοῦν τὸ «φῶς τὸ ἀληθινόν», τὴν ἐλευθερία ποὺ χάρισε ὁ Χριστὸς καὶ συνεχίζουν νὰ ζοῦν ὑποδουλωμένοι στὰ διάφορα εἴδωλα ποὺ προσφέρει ὁ κόσμος. Στὴν ἐποχὴ ποὺ διακηρύσσεται ἡ ἐλευθερία, τὰ δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ἄνθρωπος παραμένει δέσμιος στὶς προλήψεις καὶ δεισιδαιμονίες, συνεχίζει νὰ προσκυνάει τὰ εἴδωλα. Γι᾿ αὐτὸ καὶ κάθε χριστιανὸς ποὺ θέλει νά ῾ναι συνεπὴς στὴν πίστη του χρειάζεται νὰ συντρίψει μέσα του τὰ κάθε μορφῆς εἴδωλα, ὅπως ὁ Μωυσῆς στὸ Σινᾶ, ποὺ ὄχι μόνον τὰ συνέτριψε, ἀλλὰ τὰ ἔκανε σκόνη καὶ τὰ ἔριξε στὸ ποτάμι γιὰ νὰ χαθεῖ κάθε ἴχνος τους. Οἱ κάθε εἴδους προλήψεις καὶ δεισιδαιμονίες, τὰ ὁποιαδήποτε εἴδωλα εἶναι ἐντελῶς ἀντίθετα καὶ ἀσυμβίβαστα μὲ τὴ χριστιανικὴ πίστη καὶ συνάμα προσβάλλουν τὴν ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου. Ὅποιος πιστεύει στὶς προλήψεις καὶ στοὺς κάθε εἴδους ἀγύρτες καὶ «φωτισμένους» δὲν μπορεῖ νὰ πάρει ὑπεύθυνες καὶ σωστὲς ἀποφάσεις γιὰ τὴ ζωή του καὶ τὸ μέλλον του. Ἀντίθετα ἡ πίστη στὸ Θεὸ ἐλευθερώνει τὸν ἄνθρωπο καὶ τοῦ δίνει τὴ δυνατότητα γιὰ μία ὑπεύθυνη καὶ δημιουργικὴ ζωή. Ὁ λόγος τοῦ ἀποστόλου εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου εἶναι καὶ σήμερα ἐξαιρετικὰ ἐπίκαιρος: «Τεκνία, φυλάξατε ἑαυτοὺς ἀπὸ τῶν εἰδώλων» (Α´ Ἰωάν. ε´ 21).