Ἡ 27η Αὐγούστου εἶναι ἡ ἑόρτιος ἡμέρα του. Ἡ Ῥόδος, ἡ κοιτίδα τῆς τιμῆς του. Ὁ 14ος αἰώνας, ἡ ἐποχὴ τῆς ἀναβίωσης τῆς τιμῆς του. Πέραν τούτων, ἡ εἰκασία καὶ ἡ λαϊκὴ πίστη γεμίζουν τὰ περιστατικὰ τῆς τιμῆς του.
Περιστατικὸ 1ο. Ὁ ἅγιος ῾φανερώνεται᾿ διὰ τῆς ἀνέπαφης εἰκόνας του μέσα ἀπὸ τὰ χαλάσματα ἀρχαίας Ἐκκλησίας τῆς Ρόδου κατὰ τὶς ἐργασίες ἀνακατασκευῆς τοῦ τείχους τῆς πόλης. Ὁ ἐπιχώριος Μητροπολίτης Νεῖλος ὁ Διασπορινός, ῾ἀναγινώσκει᾿ στὴν εἰκόνα τὴν ἐπιγραφὴ ῾ὁ ἅγιος Φανούριος᾿ . Ἡ στρατιωτικὴ ἀμφίεση τοῦ ἁγίου καὶ ἡ εἰκονογράφηση δώδεκα σκηνῶν τοῦ μαρτυρίου τοῦ γύρω ἀπὸ αὐτὸν παραπέμπει στὴν ἐποχὴ τῶν διωγμῶν καὶ ἐγείρει τὸ εὔλογο ἐρώτημα: Γιατί ἡ Ἐκκλησία ἀγνοεῖ ἕναν ἅγιο, προφανῶς μεγαλομάρτυρα, τῶν πρώτων αἰώνων; Ἐφόσον εἰκονογραφεῖτο, ἡ τιμή του ὄφειλε νὰ εἶναι εὐρέως διαδεδομένη. Ὅμως, ἕως ἐκείνη τὴν ἐποχή, οὔτε τὸ ὄνομά του ἀπαντᾶται, οὔτε ἡ μνήμη του παραδίδεται νὰ ἑορτάζεται. Τί συμβαίνει;
Περιστατικὸ 2ο. Ὁ ἅγιος εἶναι ζῶν καὶ ῾ταχὺς εἰς ἀντίληψιν᾿. Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν εὕρεση τῆς εἰκόνας, ἡ σύγχρονη ἀπελευθέρωση τριῶν Κρητικῶν δι᾿ ἐπιταγῆς του σὲ ἐνύπνιο τῶν Ἀγαρηνῶν οἱ ὁποῖοι τοὺς κρατοῦσαν αἰχμαλώτους ἀποδεικνύει ἔμπρακτα τὴν παρρησία ποὺ ἔχει ἔναντι τοῦ Θεοῦ.
Περιστατικὸ 3ο. Τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο μὲ βάση τὰ πρόσφορα αὐτὰ στοιχεῖα ἐπιτρέπει στὸν Μητροπολίτη Ρόδου νὰ ἀνεγείρει ναὸ ἐπ᾿ ὀνόματι τοῦ Ἁγίου καὶ ὁρίζει νὰ ἑορτάζεται ἡ μνήμη του στὶς 27 Αὐγούστου.
Στὸ ἑξῆς ἡ τιμή του καθιερώνεται τόσο στὴ Ρόδο, ὅπου καὶ ἀνευρέθη ἡ εἰκόνα του, ὅσο καὶ στὴν Κρήτη, ὅπου μεταφέρεται ἀντίγραφό της μὲ τὴν εὐκαιρία τοῦ ἐπιτελεσθέντος θαύματος καὶ ἀργότερα στὸν ὑπόλοιπο ἑλληνικὸ χῶρο. Σήμερα σώζεται τὸ ἀντίγραφο αὐτὸ στὴν Ἁλικαρνασσὸ τῆς Κρήτης, ἐνῶ ἔχει ἀπωλεσθεῖ τὸ ῥοδιακὸ πρωτότυπο.
Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ μετὰ ἀναλαμβάνει ἡ λαϊκὴ πίστη νὰ γεμίσει τὸ κενὸ μὲ ἀνιστόρητες ἱστορίες περὶ τῆς ῾ἁμαρτωλῆς μητέρας τοῦ ἀγίου᾿ χάριν τῆς ὁποίας προσφέρεται ῾φανουρούπιττα᾿ καὶ τὰ περὶ εἰδικότητός του στὴν ἀνεύρεση χαμένων ἀντικειμένων. Ἀλλ᾿ ὅμως, ἐφόσον, δὲν γνωρίζομε τὸ βίο τοῦ ἁγίου ἀπὸ κάποιο συναξάρι, πολὺ περισσότερο δὲν μποροῦμε νὰ γνωρίζομε περιστατικὰ ποὺ ἀφοροῦν τὴ μητέρα τοῦ Ἁγίου, ὥστε τὰ τελευταῖα νὰ μὴν εἶναι τίποτε περισσότερο ἀπὸ ἀνευλαβῆ μυθεύματα.
Τὰ δὲ περὶ εὑρετικῆς ἱκανότητος τοῦ ἁγίου προφανῶς ἐκκινοῦν ἀπὸ παρετυμολόγηση τοῦ ὀνόματός του. Ὁ ἅγιος εἰκονίζεται νὰ κρατᾶ σταυρὸ καὶ κερὶ τὸ ὁποῖο ῾φαίνει᾿ δηλαδὴ φωτίζει. Ἐξ οὗ καὶ ῾Φανούριος᾿. Ὅμως, ὁ ἴδιος εἶναι καὶ ῾φανερωμένος᾿ ἐπειδὴ ἡ εἰκόνα του φανερώνεται μέσα ἀπὸ τὰ ἐρείπια τῆς ἀρχαίας ἐκκλησίας. Δὲν εἶναι δύσκολο, κατὰ ταῦτα νὰ συνδυασθεῖ μὲ τὴν ἔννοια τῆς ῾φανέρωσης᾿ καὶ νὰ δημιουργηθεῖ ἡ ἀντίστοιχη πίστη. Κλασσικὸ ἀντίστοιχο, ἄλλωστε, εἶναι ὁ ἅγιος Μηνᾶς, στὸν ὁποῖο γίνεται ἐπίκληση σὲ Κρήτη καὶ Ἅγιον Ὄρος γιὰ τὸν ἴδιο σκοπό. Τὸ ὄνομα Μηνᾶς παρετυμολογεῖται ἐκ τοῦ ῾μηνύω᾿ δηλαδὴ ῾φανερώνω᾿ καὶ ἄρα ἡ εὔλογη σύνδεση.
Ἐπανερχόμενοι στὸ πρῶτο ζήτημα, ἀναρωτιόμαστε ποιὸς εἶναι πράγματι ὁ νεοφανὴς ἀρχαῖος αὐτὸς Ἅγιος; Νεαρός, ἀνώτερος στρατιωτικός, μεγαλομάρτυς, προφανέστατα μάρτυς τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας. Ὡς πρὸς δὲ στὴ σχέση του μὲ τὰ καθ᾿ ἡμᾶς, ἀπελευθερωτής, ταχὺς στὸ νὰ εἰσακούει ἐκκλήσεις, αὐτοφανερούμενος. Τὰ χαρακτηριστικὰ αὐτὰ παραπέμπουν σὲ ἕναν ἢ δυὸ ἀκόμη μεγαλομάρτυρες τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας οἱ ὁποῖοι τιμῶνται ἀπ᾿ ἀρχῆς μέχρι σήμερα συνεχῶς καὶ μὲ ἀμείωτη εὐλάβεια. Ἕνας δὲ ἐξ αὐτῶν εἰκονίζεται καὶ μὲ τὴν ἐμφάνιση τοῦ Φανουρίου, νὰ κρατᾶ δηλαδὴ σταυρὸ καὶ κερί, παρ᾿ ὅτι στρατιωτικὸς ἅγιος, καὶ μάλιστα ἡ εἰκόνα του ἀπαντᾶται στὸ νησιωτικὸ χῶρο, ὄχι δηλαδὴ μακριὰ ἀπὸ τὸν τόπο ἀνεύρεσης τῆς εἰκόνας τοῦ Ἁγίου Φανουρίου. Ἂν δέ, ἡ ἀνάγνωση ἀπὸ τὸν Μητροπολίτη Νεῖλο τῆς ἐπιγραφῆς τῆς εἰκόνας εἶναι ἐπισφαλής, μὲ δεδομένη τὴν παντελῆ ἄγνοια τοῦ ὀνόματός του στὴν Ἐκκλησία ὡς τότε, ἴσως θὰ πρέπει νὰ ταυτιστεῖ ὁ ἅγιος Φανούριος μὲ τὸν ἄλλο μεγαλομάρτυρα στρατηλάτη, ὁ ὁποῖος ἀπαντᾶται καὶ αὐτὸς ὡς ῾φανερωμένος᾿ ἀρκετὲς φορές.
Ἐπειδὴ ὅμως ἡ πίστη μας δὲν εἶναι μόνο ἐπιστημονική, καὶ ἡ ἁγιολογία δὲν ἀποτελεῖ ἀποκλειστικὴ ἐνασχόληση τῶν ἁγιολόγων ἐρευνητῶν, ἀλλ᾿ εἶναι ζωντανὴ καὶ οἱ ἅγιοι εἶναι φίλοι μας, δὲν ἀποκλείουμε, ἀλλὰ μᾶλλον εὐελπιστοῦμε, ὅτι ὅπως ῾φανέρωσε᾿ τὴν εἰκόνα τοῦ τὸν 14ο αἰώνα, ἔτσι καὶ σήμερα δύναται νὰ μᾶς φανερώσει περισσότερα γιὰ τὰ τοῦ βίου του καὶ τοῦ μαρτυρίου του.
Ἀσπαζόμαστε μὲ εὐλάβεια τὴν ἁγία εἰκόνα του καὶ ζητοῦμε τὴν ἁγία του μεσιτεία πρὸς τὸν Κύριο στὸν ὁποῖο παρέδωκε τὸ ζῆν.
πρεσβ. Γεώργιος Κανάκης