Ἐπιφυλλίδα τοῦ Χρήστου Γιανναρᾶ
στὴν Καθημερινή, Κυριακή, 24-08-2008
Ποιὸ ἀντίκρισμα πραγματικῆς ἀπειλῆς θὰ μποροῦσαν νὰ ἔχουν οἱ λέξεις «ἐθνικὴ καταστροφή» γιὰ τὸν Ἑλληνισμὸ σήμερα;
Οἱ λέξεις σημαίνουν τὸ ἐνδεχόμενο νὰ διαμελιστεῖ τὸ ἑλλαδικὸ ἔθνος-κράτος, νὰ σμικρυνθεῖ ἐδαφικὰ ἢ νὰ ὑποδουλωθεῖ. Νὰ καταλυθεῖ ἡ πολιτειακή του ὑπόσταση μὲ ξενικὴ κατοχή, νὰ ἀκυρωθεῖ καὶ τυπικὰ ἡ αὐτονομία τοῦ κράτους. Νὰ στερηθοῦν οἱ ὑπήκοοι τὶς πολιτικές τους ἐλευθερίες, νὰ προσαρτηθοῦν μεγάλα τμήματα χερσαίου ἢ θαλάσσιου χώρου ἀπὸ γείτονες.
Ὅλα τὰ παραπάνω ἐνδεχόμενα καταδείχνουν ὅτι μία ὑποθετικὴ «ἐθνικὴ καταστροφὴ» θὰ ἀφοροῦσε τὸ σημερινὸ ἑλλαδικὸ ἔθνος-κράτος, ὄχι τὸν Ἑλληνισμὸ ὡς πρόταση πολιτισμοῦ καὶ παραγωγὸ ἑτερότητας βίου. Ἂν ὑπάρχει ἀκόμα τέτοια ἐνεργὸς πρόταση καὶ ἂν παράγεται σήμερα ἰδιοπροσωπία πολιτισμοῦ στὸ κρατίδιό μας τῶν ἑλληνώνυμων Βαλκανίων, εἶναι θέμα ποὺ δὲν συναρτᾶται μὲ τὸ ἐνδεχόμενο «ἐθνικῆς καταστροφῆς». Καὶ ἂν συναρτηθεῖ, θὰ χλευαστεῖ καὶ θὰ ἀγνοηθεῖ σὰν «ἐθνικιστική» ἰδεοληψία.
Τὸ ἐνδεχόμενο ὅμως «ἐθνικῆς καταστροφῆς» τρομοκρατεῖ καὶ πανικοβάλλει (ἐθνικιστικότατα), ἐνῶ ἡ μᾶλλον συντελεσμένη ἱστορικὴ ἐξαφάνιση ἑλληνικῆς πρότασης πολιτισμοῦ δὲν μοιάζει νὰ ἐνοχλεῖ κανέναν. Ὁ λόγος εἶναι προφανής: Ἡ τυχὸν ὑποταγὴ τοῦ κράτους ἢ τμημάτων του σὲ ξενικὴ κυριαρχία, ὁ ἐδαφικὸς διαμελισμὸς ἢ ἡ ἀπώλεια τῆς αὐτονομίας του θὰ εἶχε ὁπωσδήποτε συνέπειες στὴν οἰκονομική, ἐργασιακή, ἐπιχειρηματικὴ κατάσταση τοῦ καθενός μας, θὰ ἀνέτρεπε ριζικὰ ἢ ἐν μέρει τὴ «βολή» μας, τὰ ἀτομικά μας συμφέροντα, τὴν ὅποια καταναλωτική μας εὐχέρεια. Ἐνῶ τὴν πολιτιστικὴ ἐξαφάνιση τοῦ Ἑλληνισμοῦ οὔτε τὴν καταλαβαίνουμε οὔτε καὶ ζημιώνει τὴν εὐζωία μας.
Ὁ καταναλωτισμὸς ὡς νοοτροπία καὶ ἔμπρακτος ριζοσπαστικὸς ἀτομοκεντρισμὸς ἔχει ἐξαλείψει τὴν ἀνάγκη τοῦ ἀνήκειν, ἡ αἴσθηση πατρίδας σώζεται μόνον στὴν ψυχολογικὴ ἐπένδυση ποὺ κάνουμε στὶς «ἐθνικὲς» ἀθλητικές μας ἐκπροσωπήσεις. Ἂν εἰσβάλλει ἐχθρὸς στὸ χωριό σου ἢ στὴν πόλη σου, φορτώνεις ὅ,τι προλάβεις στὸ ἰδιωτικό σου αὐτοκίνητο καὶ φεύγεις. Πηγαίνεις ὁπουδήποτε, ἀρκεῖ νὰ μὴν ἀπειλεῖσαι. Θὰ βρεῖς ὁπωσδήποτε ἕνα σοῦπερ μάρκετ μὲ τὰ ἴδια ποὺ ἤξερες καταναλωτικὰ ἀγαθά, χώνεσαι καὶ σὲ κάποια δουλειά, τίποτα δὲν ἀλλάζει. Δὲν ἔχεις «ἑστία» νὰ ὑπερασπίσεις, ἔτσι κι ἀλλιῶς ἡ στέγη σου εἶναι νοικιασμένη ἢ μὲ δόσεις, σὲ «βωμοὺς» δὲν πολυσυχνάζεις, τοὺς νεκρούς σου, σὰν προοδευτικὸς καὶ ἀνοιχτόμυαλος, τοὺς ἀποτεφρώνεις. Ποιὸς ὁ λόγος νὰ πολεμήσεις, τί ἀντίκρισμα ἔχουν στὴ ζωή σου ἡ πατρίδα, ὁ πολιτισμός, τὰ πάτρια;
Ἄλλοτε ἦταν ἀλλιῶς, ἀλλὰ τὸ ἄλλοτε δὲν εἶναι τώρα. Ὅταν ὁ Ἑλληνισμὸς ὑποτάχθηκε στοὺς Ρωμαίους, ἦταν μία «ἐθνικὴ καταστροφή»; Ἡ Ἱστορία ἔδειξε τὸ ἀντίθετο: Χάρη καὶ στὴν ἐκστρατεία τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου ποὺ εἶχε προηγηθεῖ, ἡ ὑποταγὴ στοὺς Ρωμαίους δὲν ἐμπόδισε τὴν ἑλληνικὴ πρόταση πολιτισμοῦ νὰ κυριαρχήσει στὸ τότε πεδίο τῶν διεθνῶν ἱστορικῶν ἐξελίξεων, γιὰ χίλια χρόνια. Καὶ ὅταν ὁ μέγας κόσμος τῆς ἑλληνορωμαϊκῆς «Οἰκουμένης» (ὁ ψευδωνύμως καὶ γιὰ χλευασμὸ ἀποκαλούμενος «Βυζάντιο») κατέρρευσε, ὁ Ἑλληνισμὸς ἀσφαλῶς καὶ ἔπαψε νὰ ἐπηρεάζει τὴν ἐξέλιξη τοῦ πολιτισμοῦ. Ἀλλὰ δὲν ἔπαψε νὰ παράγει πολιτισμὸ σὲ συνθῆκες ἐξαιρετικὰ δυσμενεῖς, κυριολεκτικὰ ζοφερές. Τέσσερις ὁλόκληρους αἰῶνες διέσωσε συνείδηση πολιτιστικῆς ὑπεροχῆς ἔναντι τῶν κατακτητῶν του, ἔμπρακτη ἑτερότητα πολιτισμοῦ σὲ κάθε ἔκφανση τοῦ βίου: Στὴν ἀρχιτεκτονική, στὴν ποίηση, στὴ μουσική, στὴ ζωγραφική, στὴ λαϊκὴ φορεσιά, στοὺς κοινωνικοὺς θεσμούς, στὸ λαϊκὸ ἦθος – ὀργανική, δημιουργικὴ συνέχεια ἀδιάρρηκτης παράδοσης χιλιετιῶν.
Θὰ μπορούσαμε νὰ μιλήσουμε γιὰ «καταστροφὴ» τοῦ Ἑλληνισμοῦ (ἱστορικὸ τέλος τῆς ἑλληνικῆς πρότασης πολιτισμοῦ καὶ τῆς παραγωγῆς πολιτισμοῦ) μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ κοραϊκοῦ - βαυαρικοῦ κράτους. Τὸ κράτος αὐτὸ προκαθορίστηκε νὰ εἶναι μεταπρατικό, νὰ παράγει μίμηση. Ἡ ὀργάνωση, οἱ θεσμοί, οἱ λειτουργίες του ἦσαν καὶ παραμένουν δάνεια, πιθηκισμὸς ξένων προτύπων, ἀλλότριων ἀναγκῶν καὶ ἐθισμῶν. Ἡ «ἑλληνικότητά» του ἦταν καὶ εἶναι ἕνα ἄσαρκο ἐθνικιστικὸ ἰδεολόγημα, ἐξ ὁρισμοῦ ἀνίκανο νὰ παραγάγει ἑτερότητα πολιτισμοῦ.
Ἔσχατο ἔρεισμα ἐπιβίωσης τῆς ἑλληνικότητας παρέμεινε ἡ γλώσσα. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἐπικεντρώθηκαν ἐκεῖ πεισματικές, φανατισμένες προσπάθειες νὰ ἰδεολογικοποιηθεῖ ἐπίσης τὸ πεδίο, νὰ δηλώνει ἡ γλώσσα παραταξιακὴ ἔνταξη, νὰ πάψει νὰ κομίζει συνέχεια ζωῆς, μεταβίβαση βιωματικοῦ φορτίου, διαχρονικὴ ἑνότητα πολιτισμοῦ. Κοραϊκοὶ καθαρευουσιάνοι καὶ ψυχαρικοὶ δημοτικιστές, «συντηρητικοὶ» ἀρχαΐζοντες καὶ «προοδευτικοὶ» λαϊκίζοντες, στρεβλωματικὲς τεχνητὲς διάλεκτοι τοῦ Ζαχαριαδισμοῦ ἢ τοῦ Παπανδρεϊσμοῦ, συγκρότησαν τὸ διαβόητο «γλωσσικὸ πρόβλημα» τοῦ ἑλλαδισμοῦ, ποὺ ἦταν γιὰ δυὸ αἰῶνες ὁ καθρέφτης μιᾶς ἐκούσια ἀπεμπολημένης ἑλληνικῆς ταυτότητας.
Μετὰ τὴν καταστροφὴ ποὺ ἐπέφερε ἡ μεταπρατικὴ συγκρότηση τοῦ ἑλλαδικοῦ ἔθνους - κράτος, ἑπόμενο πλῆγμα καὶ βλάβη ἀνήκεστη ἦταν ἀσφαλῶς ἡ ἱστορικὴ ἐξαφάνιση τοῦ Μικρασιατικοῦ καὶ Ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ.
Χάθηκε ἡ ἐκτὸς ἐθνικιστικοῦ ἐπαρχιωτισμοῦ κοσμοπολίτικη ἑλληνικότητα. Ἀλλὰ καταστροφικὴ διακοπὴ στὸ ἔσχατο ἔρεισμα συνέχειας τοῦ Ἑλληνισμοῦ, στὴ γλώσσα, δὲν ὑπῆρξε. Αὐτὴ ἡ πραγματικὰ ἱστορικὴ καταστροφὴ συντελέστηκε στὶς μέρες μας: Μὲ τὴν ἐπιβολὴ μιᾶς τεχνητῆς «δημοτικῆς» ὡς κρατικῆς γλώσσας ἀπὸ τὸν Γεώργιο Ράλλη. Καὶ μὲ τὸ ἔγκλημα ἐπιβολῆς τοῦ μονοτονικοῦ συστήματος γραφῆς ἀπὸ τὸν Ἐλευθέριο Βερυβάκη. Ἡ ἑλληνικὴ συνέχεια, ἔστω καὶ μόνο γλωσσική, χάθηκε.
Τώρα πιά, ὅποια «ἐθνικὴ καταστροφὴ» κι ἂν ἐπέλθει, θὰ ἀφορᾶ μόνο πορτοφόλια καὶ συναισθήματα. Ὁ τυχὸν ἐδαφικὸς διαμελισμός, μιὰ ξενικὴ κατοχή, ἡ ἀπώλεια τῆς κρατικῆς αὐτονομίας θὰ ταλαιπωρήσει (ἴσως) τὶς λιγότερο εὔπορες τάξεις, ἀλλὰ καταστροφὴ μὲ ἐπιπτώσεις στὸν πολιτισμὸ καὶ στὴν Ἱστορία δὲν θὰ εἶναι. Τί ἔχει νὰ χάσει ὁ πολιτισμός, ἂν διαμελιστεῖ τὸ Βέλγιο, ἡ Ἐλβετία, τὸ κράτος τῶν Σκοπίων; Τὸ ἴδιο ἀδιάφορη γιὰ τὴ δυναμικὴ τῆς ἀνθρώπινης Ἱστορίας θὰ εἶναι μία «ἐθνικὴ καταστροφὴ» τοῦ σημερινοῦ ἑλλαδικοῦ κρατιδίου.
Δὲν πρόκειται γιὰ «ἀπαισιοδοξία» καὶ «καταστροφολογία». Μόνο γιὰ ὑπόμνηση τοῦ προφανοῦς. Ἂν πραγματικὰ θέλουμε ἀνάκαμψη τῆς ποιότητας καὶ συνέχεια τοῦ συλλογικοῦ μας βίου, ὅλες οἱ λειτουργίες τοῦ κράτους, καὶ οἱ πιὸ τεχνικές, θὰ πρέπει νὰ σκοπεύσουν στὴν ἄνοδο τῆς κατὰ κεφαλὴν καλλιέργειας. Καὶ τέτοια ρεαλιστικὴ πολιτικὴ σκόπευση, μὲ τὶς σημερινὲς ἀνήκεστα ἀχρηστευμένες πολιτικὲς δυνάμεις, δὲν μπορεῖ νὰ γίνει.