Γλωσσάρι

---

A

Αδρό ενδοπλασματικό δίκτυο Το ενδοπλασματικό δίκτυο στην εξωτερική επιφάνεια του οποίου βρίσκονται ριβοσώματα. Σημαντικό στην πρωτεϊνοσύνθεση.

Αδελφές χρωματίδες Κοντές παχιές ταινίες από νουκλεοπρωτεϊνη, που συγκρατούνται στο κεντρομερίδιο. το DΝΑ των οποίων φέρει ταυτόσημες γενετικές πληροφορίες

Αερόβια αναπνοή Καταβολική διαδικασία κατά την οποία τα κύτταρα διασπούν οργανικά μόρια, παρουσία οξυγόνου, σε ανόργανα μόρια (όπως το διοξείδιο του άνθρακα και το νερό), με ταυτόχρονη απελευθέρωση ενέργειας η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε βιολογικές αντιδράσεις.

Αλκοολική ζύμωση Αναερόβια αναπνοή που συναντάται στους ζυμομύκητες. Μέσω αυτής της μεταβολικής πορείας το πυροσταφυλικό οξύ μετατρέπεται σε αιθανόλη και διοξείδιο του άνθρακα.

Αλληλόμορφα γονίδια Γονίδια, που εδράζονται στην ίδια θέση των ομόλογων χρωμοσωμάτων ελέγχουν την ίδια ιδιότητα, με τον ίδιο ή διαφορετικό ενδεχομένως τρόπο.

Αμινοξύ Οργανικό μόριο το οποίο περιέχει μια αμινομάδα (-NH2) και μια καρβοξυλομάδα (-COOH). Μονομερή των πρωτεϊνών.

Αμυλάση Ένζυμο που διασπά το άμυλο.

Αμυλοπλάστης Πλαστίδιο που αποθηκεύει άμυλο.

Αναβολισμός Χημική αντίδραση κατά την οποία απλούστερες ενώσεις συνδέονται και φτιάχνουν πιο πολύπλοκες, με αποτέλεσμα την αποθήκευση ενέργειας, την παραγωγή νέου κυτταρικού υλικού και την ανάπτυξη.

Αναγωγή Η πρόσληψη ηλεκτρονίων ή η προσθήκη υδρογόνου.

Αναερόβια αναπνοή Διάσπαση οργανικών ενώσεων απουσία οξυγόνου σε ανόργανες ενώσεις με ταυτόχρονη απελευθέρωση ενέργειας (ATP).

Αναστολέας (ενζύμου) Ουσία, που αναστέλλει, είτε μόνιμα είτε παροδικά, τη δράση ενός ενζύμου.

Ανασυνδυασμένο DΝΑ Οποιοδήποτε μόριο DNA το οποίο περιέχει γονίδια από διαφορετικούς οργανισμούς.

Ανιόν Άτομο ή συγκρότημα ατόμων με αρνητικό ηλεκτρικό φορτίο.

Ανοικτό σύστημα Σύνολο υλικών τμημάτων σε επικοινωνία με το περιβάλλον με το οποίο ανταλλάσσει ύλη και ενέργεια.

Αποένζυμο Το πρωτεϊνικό τμήμα ενός ενζύμου. Απαιτεί την παρουσία ενός συγκεκριμένου συνενζύμου για να γίνει λειτουργικό ένζυμο.

Αποικοδομητής Μικροοργανισμός (βακτήριο ή μύκητας) ο οποίος διασπά οργανικές ουσίες.

Αυτότροφος οργανισμός Οργανισμός, που μετατρέπει ανόργανες ενώσεις σε οργανικές χρησιμοποιώντας ως πηγή ενέργειας, το φως (φωτο-αυτότροφος), ή τη χημική ενέργεια (χημειο-αυτότροφος)

Β

Βακτήρια Μονοκύτταροι προκαρυωτικοί οργανισμοί που ανήκουν στο Βασίλειο των Πρωτίστων. Τα περισσότερα βακτήρια είναι αποικοδομητές, υπάρχουν όμως και μερικά τα οποία είναι παράσιτα ή αυτότροφα.

Βακτηριοχλωροφύλλες Φωτοσυνθετικές χρωστικές, που βρίσκονται στα φωτοσυνθετικά βακτήρια.

Γ

Grana Θυλακοειδή τοποθετημένα το ένα πάνω στο άλλο. Σ’ αυτά βρίσκονται οι φωτοσυνθετικές χρωστικές.

Γαλακτική ζύμωση Η μετατροπή της γλυκόζης σε δύο μόρια γαλακτικού οξέος. Συναντάται σε αναερόβια βακτήρια και σε ζωικούς οργανισμούς κατά την έντονη μυϊκή άσκηση.

Γαλακτικό οξύ Οργανικό οξύ, που παράγεται κατά τη γαλακτική ζύμωση.

Γαλακτόζη Μονοσακχαρίτης με έξι άτομα άνθρακα (εξόζη), που αποτελεί δομικό συστατικό της λακτόζης.

Γλυκερίνη Οργανική ένωση (τριόλη) που αποτελεί δομικό συστατικό λιπιδίων.

Γλυκογόνο Ένας από τους κυριότερους πολυσακχαρίτες που αποθηκεύεται στο συκώτι και στους μύες των ζώων.

Γλυκόζη Μονοσακχαρίτης με έξι άτομα άνθρακα (εξόζη) που αποτελεί δομικό συστατικό δισακχαριτών, πολυσακχαριτών και άλλων ουσιών.

Δ

Δεσοξυριβόζη Μονοσακχαρίτης με πέντε άτομα άνθρακα, συστατικό των δεσοξυριβονουκλεοτιδίων .

Δευτεροταγής δομή Το δεύτερο επίπεδο οργάνωσης των πρωτεϊνών, όπου η πολυπεπτιδική αλυσίδα αποκτά είτε ελικοειδή, είτε πτυχωτή μορφή με τη δημιουργία δεσμών υδρογόνου.

Διαπνοή Η διαδικασία απώλειας του νερού από τα στόματα της επιδερμίδας των φυτών.

Διάχυση Η κίνηση των μορίων μιας ουσίας από περιοχή υψηλής συγκέντρωσης σε περιοχή χαμηλής συγκέντρωσης.

Δισακχαρίτης Υδατάνθρακας από δύο μονοσακχαρίτες.

Ε

Ενδοκύττωση Η εισαγωγή μεγαλομοριακών ουσιών και μικροοργα-νισμών στα κύτταρα, με τη δημιουργία ψευδοποδίων.

Ενδομεμβρανικό σύστημα Σύστημα μεμβρανών στο κυτταρόπλασμα του ευκαρυωτικού κυττάρου με λειτουργική σύνδεση. Περιλαμβάνει το ενδοπλασματικό δίκτυο, το σύμπλεγμα Golgi, τα λυσοσώματα, τα υπεροξειδιοσώματα και τα κενοτόπια.

Ενδοπλασματικό δίκτυο Σύνολο αγωγών και κύστεων, που διασχίζει και διαμερισματοποιεί το κυτταρόπλασμα. Διακρίνεται στο αδρό και στο λείο.

Ένζυμο Πρωτεΐνη με καταλυτικές ιδιότητες.

Εξωκύττωση Η αντίστροφη πορεία της ενδοκύττωσης. Σ’ αυτήν ένα κυστίδιο συντήκεται με την πλασματική μεμβράνη και αποβάλλει το περιεχόμενό του.

Επιδερμίδα (φύλλων) Εξωτερικός σχηματισμός από κύτταρα, που περιβάλλει το μεσόφυλλο και αφήνει ανοίγματα, τα στόματα.

Ζ

Ζύμες Μονοκύτταροι μικροοργανισμοί, που ανήκουν στη κατηγορία των μυκήτων και φέρουν σε πέρας την αλκοολική ζύμωση.

Θ

Θυλακοειδή Πεπλατυσμένα μεμβρανώδη κυστίδια στο στρώμα του χλωροπλάστη.

Ι

Ιόν Φορτισμένο άτομο ή συγκρότημα ατόμων.

Κ

Καροτένια Φωτοσυνθετικές χρωστικές, που βρίσκονται στα θυλακοειδή του χλωροπλάστη και απορροφούν κυρίως την μπλε ακτινοβολία.

Καταφρακτικά κύτταρα Ένα ζευγάρι κυττάρων που περιβάλλει κάθε στόμα της επιδερμίδας των φύλλων των φυτών.

Κυανοφύκος Προκαρυωτικός οργανισμός που κάνει τον ίδιο τύπο φωτοσύνθεσης με τα φυτά.

Κυκλική φωτοφωσφορυλίωση Στάδιο της φωτεινής φάσης της φωτοσύνθεσης.

Κύκλος του κιτρικού οξέος (κύκλος του Κrebs) Κυκλική αλληλουχία αντιδράσεων που γίνονται στο μιτοχόνδριο, κατά τις οποίες διασπάται βαθμιαία η οξική ομάδα του ακετυλο-συνένζυμου Α. Από τη διάσπαση προκύπτει CO2 και Η.

Κυτταρικό τοίχωμα Ανθεκτικό εξωτερικό περίβλημα, το οποίο στα φυτά αποτελείται κυρίως από κυτταρίνη.

Κύτταρο Η δομική και λειτουργική μονάδα που εκδηλώνει το φαινόμενο της ζωής.

Κυτταρόπλασμα Ο χώρος μεταξύ της πλασματικής μεμβράνης και του πυρήνα.

Λ

Λείο ενδοπλασματικό δίκτυο Ενδοπλασματικό δίκτυο που δε φέρει ριβοσώματα. Η λειτουργία του σχετίζεται με τη σύνθεση λιπιδίων και την εξουδετέρωση τοξικών ουσιών.

Λιπαρά οξέα Οργανικά οξέα που προκύπτουν από την υδρόλυση των λιπιδίων.

Μ

Μεσόφυλλο Ο χώρος στο φύλλο ανάμεσα στην πάνω και στην κάτω επιδερμίδα. Τα κύτταρά του φωτοσυνθέτουν.

Μεταβολική οδός Ακολουθία ενζυμικών αντιδράσεων κατά την οποία το προϊόν της μιας ενζυμικής αντίδρασης χρησιμεύει ως υπόστρωμα της άλλης.

Μετάφαση Το δεύτερο στάδιο της μίτωσης, κατά το οποίο τα χρωμοσώματα τοποθετούνται στο ισημερινό επίπεδο.

Μήτρα Η παχύρρευστη μάζα μέσα από την εσωτερική μεμβράνη των μιτοχονδρίων.

Μίτωση Ένας τύπος κυτταρικής διαίρεσης των ευκαρυωτικών κυττάρων, κατά τον οποίο παράγονται δύο θυγατρικά κύτταρα που είναι γενετικά όμοια.

Μονοσακχαρίτης Υδατάνθρακας, που αποτελείται από 3 άτομα άνθρακα (τριόζη), ή από 5 άτομα άνθρακα (πεντόζη), ή από 6 άτομα άνθρακα (εξόζη).

Ν

Νουκλεοτίδιο Χημική ένωση που αποτελείται από μια έως τρεις φωσφορικές ομάδες, από μια πεντόζη (σάκχαρο με πέντε άτομα άνθρακα), και μια οργανική αζωτούχο βάση.

Ο

Ολοένζυμο Ένζυμο που αποτελείται από το συνένζυμο μαζί με το αποένζυμο.

Οξειδοαναγωγή Συνδυασμός αντιδράσεων οξείδωσης και αναγωγής.

Οξείδωση Η απομάκρυνση ηλεκτρονίων ή, στην οργανική χημεία, η απομάκρυνση υδρογόνων από ένα μόριο.

Οργανίδια Δομές στο κυτταρόπλασμα του ευκαρυωτικού κυττάρου. Καθένα από αυτά είναι ικανό για μια συγκεκριμένη λειτουργία.

Π

Πλασματική μεμβράνη Το περίβλημα ανάμεσα στο κυτταρόπλασμα και στο εξωτερικό περιβάλλον Είναι εκλεκτικά διαπερατή και λειτουργεί ως δέκτης μηνυμάτων

Πλαστίδια Κατηγορία οργανιδίων στα φυτικά κύτταρα που προέρχονται από τα προπλαστίδια. Σ’ αυτά ανήκουν οι αμυλοπλάστες, οι χλωροπλάστες κ.ά.

Πυρήνας Οργανίδιο των ευκαρυωτικών κυττάρων μέσα στο οποίο βρίσκεται το γενετικό υλικό.

Πυρηνικός πόρος Ανοίγματα στον πυρηνικό φάκελο που σχηματίζονται από τη συνένωση της εξωτερικής και εσωτερικής μεμβράνης του πυρήνα.

Πυρηνικός φάκελος Το περίβλημα του πυρήνα, που αποτελείται από δύο στοιχειώδεις μεμβράνες, μια εσωτερική και μια εξωτερική.

Πυρηνόπλασμα Το εσωτερικό του πυρήνα.

Ρ

Ριβόζη Μονοσακχαρίτης, που περιέχει στο μόριό του πέντε άτομα άνθρακα, και βρίσκεται στα ριβονουκλεοτίδια.

Σ

Σκοτεινή φάση Το δεύτερο στάδιο της φωτοσύνθεσης, κατά το οποίο μόρια ΑΤΡ και υδρογόνο χρησιμοποιούνται για τη μετατροπή του διοξειδίου του άνθρακα σε υδατάνθρακες.

Στοιχειώδης μεμβράνη Κάθε μεμβράνη που αποτελείται από λιπιδική διπλοστιβάδα και από πρωτεΐνες.

Στόματα Ανοίγματα στην επιδερμίδα του φύλλου, μέσω των οποίων διέρχονται το διοξείδιο του άνθρακα , το οξυγόνο και υδρατμοί.

Στρώμα Η θεμέλια ουσία του χλωροπλάστη.

Συνδεδεμένα γονίδια Γονίδια, που βρίσκονται σε διαφορετικές γονιδιακές θέσεις των ομόλογων χρωμοσωμάτων

Τ

Τριτοταγής δομή Η αναδίπλωση της πολυπεπτιδικής αλυσίδας στο χώρο, ώστε να αποκτήσει μια καθορισμένη μορφή.

Τροφική αλυσίδα Αλληλουχία οργανισμών, που συνδέονται μεταξύ τους με τροφικές εξαρτήσεις.

Υ

Υγρό (ρευστό) μωσαϊκό Το μοντέλο, με βάση το οποίο είναι κατασκευασμένες οι πλασματικές μεμβράνες.

Υδατάνθρακες Οργανικές ενώσεις, που περιέχουν άνθρακα, υδρογόνο και οξυγόνο. Η αναλογία ατόμων υδρογόνου και οξυγόνου είναι σχεδόν πάντα η ίδια (2:1).

Υπόστρωμα Χημική ουσία, για τη μετατροπή της οποίας δρα το ένζυμο καταλύοντας την αντίστοιχη αντίδραση.

Φ

Φαινότυπος Το σύνολο των διακριτικών χαρακτηριστικών ενός ατόμου ή ενός κυττάρου αλλά και ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αντιληπτό ένα μεμονωμένο χαρακτηριστικό.

Φρουκτόζη Μονοσακχαρίτης με έξι άτομα άνθρακα στο μόριό του.

Φως Μορφή ενέργειας που ακτινοβολεί ο ήλιος προς τη γη.

Φωσφοδιεστερικός δεσμός Ο δεσμός που αναπτύσσεται ανάμεσα σε δύο νουκλεοτίδια.

Φωτεινή φάση Το στάδιο εκείνο της φωτοσύνθεσης που εξαρτάται από το φως και οδηγεί στην παραγωγή ΑΤΡ, οξυγόνου και υδρο-γόνου.

Φωτόλυση Διάσπαση μιας ουσίας με τη βοήθεια του φωτός.

Φωτοσύνθεση Μεταβολική διαδικασία, που καταλήγει στη σύνθεση υδατανθράκων από ανόργανες ενώσεις (νερό και διοξείδιο του άνθρακα) με τη βοήθεια της ηλιακής ακτινοβολίας.

Φωτοσύστημα Λειτουργική μονάδα στα θυλακοειδή του χλωροπλάστη, που περιλαμβάνει 2ΟΟ-3ΟΟ μόρια χλωροφυλλών α και β και ένα εξειδικευμένο μόριο χλωροφύλλης α, το Ρ68Ο ή το Ρ7ΟΟ.

Φωτοφωσφορυλίωση Ο σχηματισμός ΑΤΡ από ΑDP και φωσφορική ρίζα με ενέργεια από ροή ηλεκτρονίων λόγω φωτοδιέγερσης της χλωροφύλλης.

Χ

Χλωροπλάστης Οργανίδιο των φωτοσυνθετικών κυττάρων όπως τα κύτταρα των πράσινων τμημάτων των φυτών. Σ’ αυτό γίνεται η διαδικασία της φωτοσύνθεσης.

Χλωροφύλλη Πράσινη φωτοσυνθετική χρωστική, που βρίσκεται στους χλωροπλάστες. Δεσμεύει την ηλιακή ακτινοβολία, για να γίνει η διαδικασία της φωτοσύνθεσης.

Χοληστερόλη Ουσία που ανήκει στα στεροειδή. Αποτελεί συστατικό των κυτταρικών μεμβρανών των ζωικών κυττάρων και είναι υπεύθυνη για το φράξιμο των αγγείων.

Χρωμοπλάστης Πλαστίδιο που περιέχει χρωστικές και βρίσκεται στα άνθη, στα φύλλα και στους καρπούς.

Χρωμόσωμα Ευδιάκριτη δομή, που σχηματίζεται από τη συμπύκνωση της χρωματίνης κατά την κυτταρική διαίρεση.

Χυμοτόπια Κενοτόπια των φυτικών κυττάρων.

Ψ

Ψευδοπόδια Παροδικές προεκβολές του κυτταροπλάσματος. Δημιουργούνται στα φαγοκύτταρα και σε πρωτόζωα.

Ω