Τρήμα - Τετρημένο πέταλο
Η λέξη 'τρήμα' προέρχεται από το ρήμα τιτρώσκω. Από τη μετοχή του παρακειμένου της παθητικής μορφής (τέτρωμαι) προκύπτει το 'τετρημένο'. Έτσι, η σωστή ορθογραφία είναι με ήτα και ένα 'μ'.
Πτερυγοειδές άγκιστρο
Γύρω από το άγκιστρο διέρχεται ο τένοντας του τείνοντος την υπερώα μυός.
Ευθυγράμμιση κεφαλοστάτη
Η κεντρική ακτίνα του κεφαλομετρικού μηχανήματος διέρχεται από τα βύσματα του κεφαλοστάτη, που τοποθετούνται στους έξω ακουστικούς πόρους. Τα περισσότερα μηχανήματα έχουν μεταλλικούς δακτυλίους στα βύσματα και έτσι είναι δυνατόν να διαπιστωθεί η σωστή ευθυγράμμιση του μηχανήματος. Όταν το μηχάνημα είναι σωστά ρυθμισμένο τότε τα κέντρα των δακτυλίων πρέπει να συμπίπτουν μεταξύ τους, ο ένας δακτύλιος θα φαίνεται, όμως, μεγαλύτερος από τον άλλον λόγω διαφορετικής μεγέθυνσης (βλ. παρακάτω).
Σωστή ευθυγράμμιση κεφαλοστάτη:
Κεφαλοστάτης όχι ευθυγραμμισμένος:
Ενεργό πάχος οστού
Πολλές από τις σκιάσεις που παρατηρούνται στην κεφαλομετρική ακτινογραφία προέρχονται από καμπύλες επιφάνειες οστών που διατάσσονται με τέτοιον τρόπο ώστε το 'ενεργό' πάχος του οστού να είναι αυξημένο.
Παραδείγματος χάριν, αν θεωρήσουμε μια σφαίρα που ακτινοβολείται, τότε το 'ενεργό' πάχος του υλικού είναι μεγαλύτερο εκεί όπου οι ακτίνες είναι παράλληλες (εφάπτονται) με την επιφάνεια της σφαίρας, όπως δείχνει το παρακάτω σχήμα:
Πάχος υλικού Α > Β+Β.
Το φαινόμενο αυτό εξηγεί την έντονη σκίαση στη ράχη των ρινικών οστών και τη σχεδόν πλήρη απουσία των πλαγίων επιφανειών τους (βλ. Ρινικά οστά). Ομοίως εξηγείται η έντονη σκίαση των ζυγωματικής απόφυσης της άνω γνάθου.
Μεγέθυνση
Οι ακτίνες του κεφαλομετρικού μηχανήματος δεν είναι παράλληλες μεταξύ τους αλλά αποκλίνουν καθώς απομακρύνονται από την πηγή. Το γεγονός αυτό δημιουργεί διαφορετικές μεγεθύνσεις στα διάφορα ανατομικά στοιχεία, ανάλογα με την απόσταση που έχουν από την πηγή των ακτίνων και το ακτινογραφικό φιλμ. Στην Ελλάδα (καθώς και στις ΗΠΑ και σε ορισμένες άλλες χώρες της Ευρώπης) ο ασθενής τοποθετείται (συνήθως, αλλά όχι πάντα) με τη δεξιά πλευρά της κεφαλής προς την πηγή των ακτίνων. Έτσι, η δεξιά πλευρά υφίσταται μεγαλύτερη μεγέθυνση από την αριστερή.
Το γεγονός αυτό θα δημιουργήσει διπλό είδωλο ακόμη και όταν τα αντίστοιχα ανατομικά στοιχεία είναι του ιδίου μεγέθους και απολύτως συμμετρικά.
Δεδομένου ότι η κεντρική ακτίνα διέρχεται από τον έξω ακουστικό πόρο, η σχέση αριστερού και δεξιού ειδώλου θα εξαρτάται από τη θέση του ανατομικού στοιχείου σε σχέση με τον ακουστικό πόρο. Έτσι, ο δεξιός οφθαλμικός κόγχος θα φαίνεται μεγαλύτερος και σε προσθιέστερη και υψηλότερη θέση από τον αριστερό. Ο δεξιός κλάδος της γνάθου θα φαίνεται προσθιέστερα από τον αριστερό. Το δεξιό κάτω χείλος της κάτω γνάθου θα φαίνεται χαμηλότερα από το αριστερό και τα είδωλα των δύο πλευρών θα χιάζονται στην περιοχή της γωνίας της γνάθου.
Το διάγραμμα δείχνει δύο ίδια ιχνογραφήματα, το ένα μεγαλύτερο του άλλου, τοποθετημένα έτσι ώστε ο έξω ακουστικός πόρος να συμπίπτει. Στοιχεία διπλά, όπως οι γομφίοι, κλάδοι της γνάθου και οφθαλμικοί κόγχοι, θα έχουν τη σχέση που φαίνεται στο διάγραμμα, όπου με κόκκινο χρώμα το αριστερό και με μπλε χρώμα το δεξιό στοιχείο. Στοιχεία που βρίσκονται στο μέσο οβελιαίο επίπεδο, όπως οι τομείς, η σύμφυση και το περίγραμμα των μαλακών μορίων, θα βρίσκονται σε ενδιάμεση θέση, αφού η μεγέθυνσή τους θα είναι ενδιάμεση από εκείνη της αριστερής και δεξιάς πλευράς.
Μεγέθυνση 2
Η μεγέθυνση των ανατομικών στοιχείων που βρίσκονται στο μέσο οβελιαίο επίπεδο μπορεί να υπολογιστεί όταν ο κεφαλοστάτης έχει μεταλλικό χάρακα προσαρμοσμένο στο επιρρίνιο, όπως φαίνεται στην εικόνα. Ο χάρακας έχει πραγματικό μήκος 45 mm, όπως φαίνεται από τη διαγράμμισή του. Στην ακτινογραφία, όμως, θα έχει μεγαλύτερο μήκος, λόγω της μεγέθυνσης. Μετράμε το μήκος επί της ακτινογραφίας (έστω ότι είναι 48 mm) και διαιρούμε με το 45. Το αποτέλεσμα 1.067 δείχνει ότι η μεγέθυνση είναι 6.7%.
Ηλικιακές μεταβολές
Πολλά στοιχεία στην κεφαλομετρική ακτινογραφία προδίδουν την ηλικία του ατόμου. Μπορούμε να σημειώσουμε μερικά:
1. Η ανάπτυξη της οδοντοφυΐας αποτελεί την ασφαλέστερη μέθοδο προσδιορισμού της ηλικίας.
2. Το μέγεθος του μετωπιαίου κόλπου αυξάνει με την ηλικία, αλλά σχετίζεται επίσης με το φύλο. Γενικά, η πνευμάτωση όλων των κόλπων του κρανίου είναι ανάλογη της ηλικίας.
3. Η μορφή των αυχενικών σπονδύλων μπορεί να δώσει στοιχεία προσδιορισμού της σκελετικής ανάπτυξης. Ειδικότερα, η κάτω επιφάνεια των σπονδύλων, από επίπεδη σε σχετικά μικρές ηλικίες, γίνεται κοίλη αργότερα. Παρατηρήστε τις παρακάτω εικόνες, όπου ο ασθενής της δεύτερης είναι μεγαλύτερος της πρώτης.
