Ανακοίνωση στο 14ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψυχολογικής Έρευνας, Αλεξανδρούπολη, 15–19 Μαΐου 2013

Πώς διακρίνουμε το «γέρος» από το «γερός»; Ο τόνος αναπαρίσταται πλήρως στο νοητικό λεξικό ή μεσολαβείται από ένα μετρικό πλαίσιο πάνω στον αριθμό των συλλαβών που καθορίζει τη θέση του τόνου στην εκάστοτε λέξη; Στόχος της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση της επίδρασης του τονισμού στην επεξεργασία και αναγνώριση των λέξεων, καθώς και η μορφή αναπαράστασής του στο λεξικό. Μελέτες στα ισπανικά και τα ολλανδικά έχουν αναδείξει την επίδραση του τονισμού στη λεξική επεξεργασία, κυρίως μέσω του φαινομένου της τονικής προέγερσης μεταξύ διαδοχικών λέξεων. Συγκεκριμένα, όταν το τονικό μοτίβο της λέξης που προηγείται (προεγέρτης) αντιστοιχεί με το μοτίβο της λέξης που ακολουθεί (στόχος), τότε διευκολύνεται η αναγνώριση της λέξης στόχου συγκριτικά με την περίπτωση τονικής αναντιστοιχίας των δύο λέξεων. Προκειμένου να διαπιστωθεί η επίδραση του φαινομένου στην ελληνική, υλοποιήθηκαν τέσσερα πειράματα λεξικής απόφασης, σε καθένα από τα οποία έλαβαν μέρος 60 συμμετέχοντες και χρησιμοποιήθηκαν 60 λέξεις και 60 ψευδολέξεις στόχοι. Στα τρία πειράματα επελέγη διατροπικός σχεδιασμός, με οπτικό προεγέρτη (γραπτή λέξη) και ακουστικό στόχο (προφορική λέξη), αλλά και αντίστροφα, ακουστικό προεγέρτη με οπτικό στόχο. Ο διατροπικός σχεδιασμός αποσκοπούσε στην διερεύνηση της τονικής επίδρασης ανεξαρτήτως τροπικότητας. Στο τέταρτο πείραμα, επελέγη μονοτροπικός σχεδιασμός οπτικού προεγέρτη και οπτικού στόχου. Σε όλα τα πειράματα έγινε χειρισμός δύο βασικών παραγόντων. Ο πρώτος αφορούσε στην τονική αντιστοιχία/ αναντιστοιχία προεγέρτη-στόχου, ώστε να εξεταστεί αν υπάρχει επίδραση του τονικού μοτίβου και να μελετηθεί κατά πόσο επιδρά η τονική πληροφορία στην λεξική πρόσβαση. Ο δεύτερος αφορούσε στην λεξικότητα των ερεθισμάτων (λέξεις/ψευδολέξεις), καθώς μια ενδεχόμενη προέγερση σε ψευδολέξεις θα μετρούσε υπέρ της υπόθεσης του μετρικού πλαισίου. Τα αποτελέσματα δεν έδειξαν σημαντική τονική επίδραση. Συνεπώς η τονική πληροφορία ίσως δεν είναι αναγκαία για την αναγνώριση γραπτών λέξεων στα ελληνικά. Ταυτόχρονα, δεν υποστηρίζεται η υπόθεση του μετρικού πλαισίου ως αναπαραστασιακή μορφή του τόνου.